Indoctrinatie

>> Friday, October 28, 2016

Barbie (Bron:  Andreas Matern  (CC BY 2.0) )

Op ARTE de documantaire Prinzessinnen, Popstars & Girl Power gezien over de meisjescultuur die door bedrijven wordt gebruikt om de omzet te verhogen en van meisje roze prinsesjes maakt. Blauw is jongen, Roze is meisje. Niemand weet wanneer dat zo is geworden, want in de Middeleeuwen was het omgekeerd: blauw stond voor Maria, en rood of roze voor jongens.

Al op heel jonge leeftijd wordt meisje ingeprent wat ze moeten doen om mooi te zijn en hoe belangrijk dat is. Een vergelijkbaar verhaal is waarschijnlijk ook over jongetjes te vertellen. De meisjes wordt geleerd dat schoonheid macht is, schoonheid maakt je beroemd, rijk en geliefd. Meisjes kunnen kiezen uit twee types: madonna (Barbie) of hoer (Miley Cyrus). Andere kleuren of levensstijlen zijn er niet.

Deze indoctrinatie is zo intens en alomvattend dat een vergelijking met staatspropaganda uit het midden van de vorige eeuw op zijn plaats is. Begrijp me niet verkeerd: dit is zonder de bloedige boodschap en het is geen politiek. Wat het volgens mij laat zien is dat de neoliberale machtsovername compleet is. We hebben geen controle meer over ons zelfbeeld, onze cultuur wordt gevormd door de commerciële belangen van grote internationale corporaties als (in dit geval) Walt Disney, Mattel. Er is geen dreiging van geweld maar het is evengoed indoctrinatie die overal aanwezig en onontkoombaar is.

Read more...

Slechte verliezer Donald Trump

>> Thursday, October 27, 2016

 
You are fired! (Bron:  WalkingGeek CC BY 2.0))

Wat is Trump voor persoonlijkheid, en wat voor kiezers trekt hij? Volgens Digby, die zich baseert op een onderzoek in de New York Times past Trump's karakter heel goed bij dat van zijn kiezers:

Trump is the perfect candidate for this group. It’s not just that they are aligned in their xenophobia and bigotry, they are aligned psychologically. It’s essentially about an outsized fear of humiliation and the inability to accept loss, particularly at the hands of people they regard as inferior.

Dat moet dus even slikken zijn voor hem als flink gaat verliezen op 8 november, en dat verklaart ook de moeite die heeft om dat toe te geven: hij heeft vorige week geweigerd te accepteren dat hij verliest. Dit is schokkend omdat het breekt met een basis regel van de democratie: de strijd om de macht wordt gespeeld volgens de regels. Wie daarmee breekt zoals Trump brengt de democratie in gevaar. Toen Bush door het Supreme Court werd benoemd tot President heeft Gore, die de eigenlijke winnaar was omdat hij de verkiezingen (nipt) had gewonnen, onmiddellijk toe om de stabiliteit van het land niet gevaar te brengen. Trump heeft op voorhand al gezegd dat hij dat niet zal doen. 


Read more...

Links en rechts, deel 4: Wat is het verschil?

>> Wednesday, October 26, 2016

Twee koppige slang van turquoise. Religieus ornament van de Azteken. (Bron: Geni CC-BY-SA)
Deel 4 van de serie over Links en Rechts staat op Sargasso. Dit deel is het kernstuk van de serie want hierin laat ik zien dat je volgens mij wel degelijk zinnige dingen kan zeggen over Links en Rechts. Ik heb een criterium geformuleerd dat is gebaseerd op dat van Norberto Bobbio die in zijn boek Left and Right: The Significance of a Political Distinction, het verschil tussen Links en Rechts baseert op 'gelijkheid'. Links streeft naar gelijkheid, rechts accepteert ongelijkheid.

Voor links zijn alle mensen in principe gelijk want we zijn allemaal naakt geboren en sterfelijk: of je man of vrouw bent, of je huid donker of licht van kleur is, of je arm of rijk bent geboren, enfin u kunt het rijtje zelf wel aanvullen: iedereen heeft evenveel recht op geluk.

De definitie die Norberto Bobbio gebruikt kan makkelijk aanleiding geven tot misverstanden omdat rechtse denkers zeggen: 'links wil iedereen gelijk maken'. Links gedraagt zich volgens hen als de beroemde Griekse herbergier [1]. Dit wordt prompt in commentaar nr. 4 onder het artikel geïllustreerd:
De ene mens is nu een maal slimmer en vindingrijker dan de ander, de enige manier om alle mensen op papier gelijkt te maken is onder dwang, repressie en nivellering.
Ik heb daarom geprobeerd het criterium iets algemener te formuleren dan Bobbio, door te stellen dat het onderscheid is gebaseerd op verschillend inzicht over gemeenschap en de rol van het individu daarin. Helaas geeft ook dat aanleiding tot misverstand want, zo wordt daar tegenin gebracht, Geert Wilders staat toch ook voor gemeenschappelijkheid? Namelijk dat wat wij als Nederlanders gemeenschappelijk hebben. Het antwoord daarop is niet echt moeilijk: Wilders baseert die gemeenschap op basis van levensovertuiging (religie). Dit is een perversie van het idee van het standpunt dat mensen gelijkwaardig aan elkaar zijn, ongeacht hun levensovertuiging.

Een belangrijke voor waarde voor een criterium om onderscheid te kunnen maken, is dat het neutraal is. Volgens mij is dat bij mijn criterium (gemeenschap vs. individu) wat beter dan bij ‘gelijk vs. ongelijk’.

Lees de rest op Sargasso en doe mee met de discussie daar.

Noten

[1] Dat was Procrustes. Deze had voor zijn gasten slechts één bed. ’s Nachts kwam Procrustes kijken of de gast in het bed paste, wat nooit het geval was, om zijn gast op maat met geweld op maat te maken. One size fits all zoals we tegenwoordig in goed Nederlands zeggen.


Read more...

Boeken en vrienden

>> Tuesday, October 25, 2016


De onvolprezen column 'De Kroonboekenclub' van Marc van Oostendorp is deze keer wel heel inspirerend. Hij schrijft over E. du Perron. Vooral dit sprak me aan, onder het kopje 'Boeken en Vrienden' over de bundel opstellen van du Perron met de titel 'De Smalle Mens':

In De Smalle Mens staan een [aantal] opstellen verenigd over film, over de samenleving en vooral over boeken. Du Perron was voor alles een lezer, wiens leven duidelijk bestond uit boeken en gesprekken met vrienden over boeken. ‘Eerlijke’ gesprekken, natuurlijk, waarin de vrienden probeerden elkaar niet te ontzien en zo goed mogelijk tot elkaars diepste wezen door te dringen.

Mijn enige probleem is: waar haal ik de tijd vandaan om het lezen?

Als je zelf wel tijd hebt, lees dan verder op Sargasso:

De Kroonboekenclub | De smalle mens, van E. du Perron

Read more...

Links en rechts, deel 3: Politicologie van het volk

>> Monday, October 24, 2016

“Van het volk”. Gedenkplaat voor de Franse Revolutie, geplaatst in het zesde jaar van de revolutie, op een muur in Haut-de-Cagnes (Alpes-Maritimes, France) (Bron)
In Deel 3 van mijn serie over Links en Rechts laat ik zien dat dat ondanks de huidige scepsis over Links en Rechts – het zou niet meer van deze tijd zijn - iedereen precies weet wat er mee bedoeld wordt. Iedereen gebruikt het, academici in deftige boeken over politiek maar ook de leek. Links-Rechts is daarom wat ik noem het 'politieke model van het volk'. De titel van van dit deel is dan ook: "Politicologie van het volk".

Ik heb een kleine survey gedaan - geen echt onderzoek hoor, alleen maar wat ik bij elkaar heb gegoogeld van internet en wat in mijn eigen boekenkast tegenkwam - om eens te kijken hoe het wordt gebruikt. Het is ook altijd leuk om het aan vrienden en bekende te vragen. Vooral jongere mensen hebben er vaak moeite mee, ouderen wat minder.

Wat is eigenlijk het verschil tussen Links en Rechts? Ik ben de volgende typeringen van wat Links en wat Rechts is, tegen gekomen:

- Gelijkheid (Links wil eerlijk delen, Rechts prijst individualisme)
- Verandering (Links is voor verandering, Rechts is behoudend)
- Vrijheid (Autoritair versus Vrijheid)
- Globalisatie (Globalisten versus Nationalisten)
- Rationeel (Idealisme versus Rationalisme)
- Macht (Elite versus het Volk)

Vaak bedrijft men bij het maken van het onderscheid natuurlijk zelf politiek: Wie zegt dat het verschil tussen Links en Rechts Vrijheid is doet dat natuurlijk om de ander zwart te maken, ongeacht of dat Links of Rechts is. En de Autoritairen zijn altijd de ander want iedereen is zelf altijd voor Vrijheid. Hetzelfde geld voor de Rationaliteit (de ander is de dromer) en Macht (Elite boehoe … het Volk is goed).

Ook leuk zijn de verschillende modellen van Links en Rechts. Politicologen komen vaak met multidimensionale modellen. Een bekend voorbeeld is het Politiek Kompas van André Krouwel maar er zijn er veel meer. Wat zetten ze op de assen uit en waarom? Andere varianten zijn het Hoefijzermodel en de het Moraliteiten model van Jonathan Haidt.

Lees Deel 3 van de serie ‘Politicologie van het volk’ op Sargasso.nl

Read more...

Links en rechts, deel 2: Oorsprong en geschiedenis

Om te begrijpen wat woorden in de politiek betekenen is het essentieel om de geschiedenis ervan te kennen. Wanneer is men begonnen ‘links’ en ‘rechts’ van elkaar te onderscheiden en waarom deed men dit? Daarom nu een kleine geschiedenis van de strijd tussen links en rechts.

De gewoonte om de politiek in een links en rechts kamp op te delen is ouder dan de indeling in progressief en conservatief. De termen ‘links’ en ‘rechts’ werden al in 1789, het jaar van de Franse Revolutie gebruikt terwijl ‘conservatief’ pas in 1818 voor het eerst voorkwam. Het was de titel van het blad Le Conservateur dat een mooi rechts motto had:
The conservateur upholds religion, the King, liberty, the Charter and respectable people (les honnêtes gens)
De term kwam pas echt in zwang in 1834 toen de Tory Party zich Conservative Party ging noemen. We zijn rechtse politici dus pas veertig jaar later conservatief gaan noemen, niet omgekeerd. Ook het socialisme ontstond veel later als politieke beweging.

Vaak wordt gedacht dat links en rechts neutrale namen zijn omdat men wel bekend is met het verhaal over de zetelverdeling in het Franse parlement in 1789. De hervormingsgezinde fracties zaten in dit parlement aan de linker kant, en de koningsgezinde fracties zaten aan de rechterkant van de voorzitter. Men concludeert hieruit dat wat nu links en rechts is, op toeval berust en dat de cluster eigenschappen die we nu ‘links’ noemen, ook ‘rechts’ genoemd hadden kunnen worden.

Geboorte van links en rechts

We kunnen het ons nu nauwelijks voorstellen maar volgens Frits Bienfait, die hier uitvoerig onderzoek naar heeft gedaan, is wat uiteindelijk links en rechts werd geen toeval. Hij beschrijft uitvoerig, op basis van oude documenten en archiefstukken, hoe de opdeling ontstond in de Franse Assemblée Nationale. In mei van 1789 werd voor het eerst sinds 1614 een vergadering bijeengeroepen van alle drie de standen: adel, geestelijkheid en burgerij. De zetelindeling was dezelfde als in 1614: de adel zat links van de koning, de geestelijkheid rechts en de burgerij zat achterin de zaal.

Na de openingsvergadering verlieten geestelijkheid en adel direct de zaal om in eigen kring verder te vergaderen. De ‘gewone leden’, de burgerij, nog steeds zo’n 600 man, bleef achter. De burgers besloten toen om de gebruiken van het Engelse parlement over te nemen: bijvoorbeeld de gewoonte om het woord altijd te richten aan de voorzitter. Volgens Bienfait kende men waarschijnlijk ook de Engelse zetelindeling: rechts van de voorzitter zitten de ministers (regering) en links de oppositie. Bij wisseling van de macht verandert men dan van plaats waardoor ‘links’ en ‘rechts’ in deze situatie geen permanente betekenis hebben. Het nieuwe, dat de Franse politiek toevoegde, was dat links en rechts blijvende coalities waren, ongeacht wie er regeerde.

De eerste keer dat deze scheiding tussen links en rechts, zoals wij die nu nog kennen, werd gevormd, was tijdens het kiezen van de voorzitter. Men moest kiezen voor een koningsgezinde of een hervormingsgezinde voorzitter. Volgens Bienfait heeft dit vermoedelijk plaats gevonden op 7 mei 1789 en was de geboorteplaats van links en rechts dus de Salle de Menus-Plaisirs. Hij citeert afgevaardigde Niarac:
Men heeft gemeend voor het stemmen een oplossing te vinden door de vergadering te verzoeken zich in tweeën te verdelen zodanig dat zij die het eens zijn met Malout [de koningsgezinde kandidaat] rechts gaan staan, en zij die de motie van Mirabeau [hervormingsgezinde kandidaat] steunen, links …

Links en rechts of rechts en links?

Een intrigerende vraag is hoe werd bepaald wie links en wie rechts van de voorzitter kwamen te zitten? Was dat echt toeval? Volgen Bienfait is die keuze geen toeval want zij is gebaseerd op een diep verankerde dichotomie waar ook links en rechts deel van uit maken. Dit kennen we bijvoorbeeld ook uit de Bijbel: in Mattheüs 25 vers 33 wordt bijvoorbeeld aangekondigd dat de Mensenzoon ‘de schapen rechts van zich [zal] plaatsen, en de bokken links.’ Uit antropologisch onderzoek blijkt dat het links-rechts dualisme bij veel volken (ook niet Westerse) voorkomt.

In Frankrijk bleek de gewoonte om een indeling te maken tussen links en rechts in de jonge democratie dan ook al snel hardnekkig te zijn. Omdat er ook toen al weerstand tegen was – het zou polariseren – heeft men in het begin serieuze pogingen gedaan om het te doorbreken. De zeteltoewijzing in het Franse parlement werd zelfs enige jaren door loting bepaald. Ook zijn ‘links’ en ‘rechts’ enige tijd in spiegelbeeld geplaatst. Maar de gewoonte om links met ‘links’ en rechts met ‘rechts’ aan te duiden, heeft desondanks standgehouden. In de pers werd, toen de zetels in spiegelbeeld stonden, bijvoorbeeld gesproken over ‘voormalig links’ en ‘voormalig rechts’ [1].

Links en rechts in Nederland

Het duurde bijna een eeuw voordat ook wij de politiek in links en rechts gingen opdelen. De eerste echte ‘fractie’ in de Tweede Kamer was de liberale van Thorbecke en aan het eind van de negentiende eeuw zijn we deze ‘links’ gaan noemen. Pas in de laatste decennia van de negentiende eeuw werd het gebruikelijk om in termen van links en rechts over de politiek te spreken. In het begin valt het onderscheid samen met confessioneel en niet-confessioneel. Socialisten en liberalen worden gezien als ‘links’ en confessionelen als ‘rechts’ [2].

Na de Tweede Wereldoorlog wordt het onderscheid tussen links en rechts in Nederland steeds meer gebruikt om sociaaleconomische onderwerpen mee te karakteriseren.

De eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog zijn de machtsverhoudingen tussen arbeid en kapitaal verschoven in het voordeel van de eerste. Het kapitaal is verzwakt door de oorlog. Een oorlog is een bijzonder effectieve manier om te nivelleren omdat het veel bezittingen, met name kapitaalgoederen, vernietigt. En er is nog een andere reden waarom het kapitaal inschikt: door de dreiging van het communisme is men meer geneigd om compromissen te sluiten. Deze jaren worden daarom nu vaak de ‘gouden jaren van het kapitalisme’ genoemd. De economie groeit hard doordat de arbeidsinkomensquote hoog is en omdat de lonen even hard stijgen als de productiviteit. Hierdoor is er volledige werkgelegenheid. Kapitaalverkeer is aan strenge regels gebonden. Dankzij deze hoogconjunctuur kan de verzorgingsstaat opgebouwd worden.

Links domineert in na de Tweede Wereldoorlog de politiek in veel westerse landen. De stemming is optimistisch en de toekomst is hoopvol. D66 wordt opgericht om een eind te maken aan ‘de oude politiek’ en tien, zogenaamde Nieuw Linksers publiceren een pamflet met de naam Tien over rood waarin ze de PvdA beschuldigen veel te conservatief te zijn. Zij doen voorstellen die ons nu radicaal voorkomen: de monarchie moet afgeschaft worden, de Viet Cong en de DDR moeten onvoorwaardelijk erkend worden en werknemers moeten zeggenschap krijgen in het bestuur van het bedrijf waar ze werken [3].

Doemdenken

Maar de revolutie van de jaren zestig strandt in de economische crisis van de jaren zeventig. Links heeft hiervoor geen oplossing en overal in het Westen komen conservatieve partijen aan de macht. Nieuw Links maakt plaats voor Nieuw Rechts, zoals men de nieuwe ideologie toen ook al noemde. De arbeidsinkomensquote daalt en de lonen groeien niet mee met de productiviteit waardoor een einde komt aan de hoogconjunctuur. Geleidelijk aan wordt door rechts de verzorgingsstaat afgebroken. Deze is te duur geworden door de haperende economie.

Het optimisme van de Gouden Jaren slaat om in pessimisme. Dit wordt door Kees van Kooten en Wim de Bie treffend verwoord met de term doemdenken. Links verliest het geloof in haar eigen gelijk, en schuift naar rechts op. Zij legt haar ‘ideologische veren’ af, verwacht geen heil meer van de staat en gelooft niet meer in de maakbare samenleving (maar zie ook). De maatschappij als geheel wordt conservatiever en de politiek verschuift naar rechts.

Het einde van links en rechts?

Het idee dat het onderscheid tussen links en rechts er niet meer toe doet kwam voor het eerst op in de jaren zestig. Al in 1960 stelt Daniel Bell, in The end of ideology, dat ‘weldenkende’ mensen geen ideologie meer nodig hebben. De problemen van de toekomst kunnen beter door techneuten en deskundigen opgelost worden. Ook in Nederland klinken dergelijke geluiden. Volgens de oprichters van D66 is het links-rechtsschema achterhaald en moet de politiek gaan ‘over praktische oplossingen voor de problemen in het land, in plaats van elkaar te bestoken met ideologische dogma’s.’ Dit bereikt een hoogtepunt na de val van het communisme met de publicatie van The end of history door Francis Fukuyama.

Bij het begin van deze eeuw is er niets meer over van het optimisme. Door gruwelijke terreurdaden en toenemende economische instabiliteit slaat de stemming om. Op 11 september 2001 vliegen gekaapte passagiersvliegtuigen in het World Trade Centre en het Pentagon (‘9/11’) en in 2003 bezetten de Amerikanen met politieke steun van Nederland Irak. De vluchtelingenstroom die dat op gang brengt destabiliseert de politiek in West-Europa tot op dit moment. En alsof het nog niet genoeg is, raakt de economie in 2008 in de grootste crisis sinds de jaren dertig. In Europa loopt bovendien het euro-experiment op een grote mislukking uit.

De voorspelling dat we geen ideologie meer nodig hebben was dus wel erg voorbarig. Als een ding duidelijk is, dan is het wel dat ideologie niet overbodig is en dat we politiek niet kunnen overlaten aan technocraten die naar praktische oplossingen zoeken. De politiek leeft als nooit tevoren en ideologie is allerminst verleden tijd.

Bestaat links nog wel?

Sinds de opkomst van Nieuw Rechts is de politiek steeds verder naar rechts verschoven. Bestaat links eigenlijk nog wel? De PvdA is nog maar een schim van wat de partij onder den Uyl was en de rest van links is verdeeld. Heel schoorvoetend komt links, althans in het buitenland, weer terug. Dat laten de successen zien van enkele oude rotten in het vak die altijd links zijn gebleven: Jeremy Corbin en Bernie Sanders. De vraag is wel of het niet te laat is.

Rechts populisme

Het is opmerkelijk hoe in de meeste ontwikkelde democratieën de aanhang van steeds radicaler, rechts populistische partijen groeit [4]. In Nederland hebben we de PVV, in Engeland UKIP , in Duitsland Pegida en AfD , in Frankrijk Front National en in Oost Europese landen als Hongarije en Polen krijgen radicaal rechtse partijen zelfs de absolute meerderheid waardoor ze de grondwet kunnen veranderen in hun voordeel. Ook de Verenigde Staten ontkomen er niet aan. Dit jaar is de transformatie van de Republikeinse Partij in De Tegenpartij geheel voltooid en zijn Jacobse en van Es genomineerd voor het presidentschap van het machtigste land van de wereld [5]. Rechtse politici domineren het politieke nieuws met ‘feiten vrije politiek […] die geen fatsoenlijke basis is om een land te besturen’ zoals Jeroen Laemers het onlangs op Sargasso formuleerde.

Waarom zijn juist rechtse populisten nu zo dominant aanwezig en wat is er toch met links gebeurd? Om die vragen te kunnen beantwoorden is het niet voldoende de geschiedenis van links en rechts te begrijpen, maar moeten we ook kijken naar de rol die ze spelen in de politiek.

Tot zover deze kleine geschiedenis van links en rechts. Het onderscheid tussen links en rechts gaat dus veel verder terug dan goedkope stereotypen. Tot de jaren zeventig domineerde links, en sinds de jaren tachtig wordt de politiek door rechts gedomineerd. In het volgende deel van deze serie over links en rechts inventariseer ik de meningen van links en van rechts over rechts en links.

Eerdere afleveringen
Deel 1: Richting in de Politiek

Noten

[1] Het proces dat leidde tot een zetelverdeling waarbij links en rechts een dagelijkse praktijk werd, zodanig dat er ook over in de media werd geschreven duurde ongeveer een half jaar. Wie meer wil weten over deze geschiedenis raad ik aan het boek van Frits Bienfait Is links beter dan rechts? te lezen. Ik kom in een volgend deel nog op zijn interpretatie van verschil tussen links en rechts terug (Deel 4 en 5).
[2] Door de verzuiling is de situatie in Nederland atypisch. Maar van af de jaren zestig wordt links steeds dominanter. In de jaren zeventig is er voor het eerst een door links gedomineerde coalitie.
[3] Het is de moeite waard om de onlangs uitgezonden aflevering van Andere Tijden met gastpresentator Jort Kelder over Nieuw Links en de jaren zestig te bekiijken. Opmerkelijke observatie: al in 1960 wordt er geklaagd over de grote kloof die er is tussen waar de politiek mee bezig is en wat de burger verwacht dat de politiek doet. Als of er in 66 jaar niets is veranderd.
[4] Zie bijvoorbeeld:
De populistische zeitgeist in west-europa,
Populistische partijen in heel Europa in opmars,
Bang voor terugval en verlies,
In deze landen maakt rechts-populisme zijn opmars.
[5] Deze ontwikkeling is begonnen met de Goldwater revolutie (begin jaren zestig) toen Barry Goldwater tot presidentskandidaat werd gekozen. Door de verkiezingswinst van 1994 kregen zij de overhand in het Congress onder leiding van Newt Gingrich.

Read more...

Links en rechts, deel 1: Richting in de politiek

>> Saturday, October 15, 2016

Regelmatig kun je lezen dat links en rechts ‘niet meer van deze tijd zijn’. Toch wordt het onderscheid tussen links en rechts al gemaakt sinds het begin van de democratie. Tijd om eens te kijken waarom juist nu zo vaak wordt beweerd dat het achterhaald is en als we het er dan toch over hebben: waar staan links en rechts eigenlijk voor?

Wie zich beroept op het onderscheid tussen links en rechts wordt verdacht van simplificatie om te polariseren. En ik moet toegeven, een indeling in twee kampen van zoiets complex als de politiek is verdacht want de wereld is natuurlijk altijd complexer dan wij denken. Ook in het verleden, toen de klassenstrijd nog actueel was, zat er tussen proletariaat en kapitalisten de petite bourgeoisie: de burgerij en kleine middenstand.

Als over links en rechts wordt gesproken is het vaak bedoeld om te polariseren. Men scheldt elkaar uit als kinderen op een schoolplein met bekende clichés zoals 'linkse kerk', 'rechtse lul', ‘reactionair’, ‘fascist’, ‘Noord-Korea’, 'linkse elite' of ‘gut Mensch’ - om er maar een paar te noemen.

Hoewel ik deze klacht dus wel begrijp, is het voor mij geen reden om het niet serieus te nemen omdat het gebruik van de termen links en rechts meer is dan goedkope retoriek. Ze benoemen de twee kampen waarin de politiek is verdeeld. Ook wie de politiek slechts oppervlakkig volgt kan dit onderscheid meestal wel maken. De meeste mensen hebben wel een intuïtieve notie wat links en wat rechts is en meestal is het niet moeilijk een politicus, een krant of organisatie ergens tussen deze twee polen te plaatsen.

Het onderscheid tussen links en rechts is genuanceerder dan het lijkt, want het is een glijdende schaal: De PvdA is centrumlinks, de SP is links. Ook aan de andere kant van het spectrum maken we onderscheid tussen gematigd rechts en extreemrechts: CDA en VVD zijn centrumrechts en de PVV staat verder op de schaal ter rechter zijde. Neo-nazie partijen zoals Jobbik (in Hongarije) of de Gouden Dageraad (in Griekenland) zijn zondermeer extreemrechts. Meestal zeggen we dan dat zij fascistoïde zijn, een woord dat is afgeleid van het Italiaanse fasci, dat groepering betekent en verwijst naar de extreemrechtse beweging van Mussolini en De Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij van Hitler.

Het gebruik van deze terminologie heeft mij altijd gefascineerd omdat het eenvoudig lijkt en iedereen het gebruikt, meestal zonder er ook maar een seconde bij stil te staan wat er eigenlijk mee wordt bedoeld. Ondanks alle klachten over simplisme, polarisatie en de constatering dat we mensen niet in hokjes mogen plaatsen, wordt het dagelijks gebruikt. Een recent voorbeeld is het programma van Frederieke Hegger waarin ze onderzoekt waarom er eigenlijk geen ‘groenrechts’ is. In het programma proberen zij en haar gasten deze vraag te beantwoorden zonder zich ook een keer af te vragen waar links en rechts voor staan. De vraag wordt niet eens gesteld. Dat wil ik nu juist wel doen.

Van de Duitse dichter Ernst Jandl is het volgende gedicht:

lichtung

manche meinen
lechts und rinks
kann man nicht velwechsern
werch ein illtum!

Als motto voor deze serie heb ik dit gedicht gekozen [1] omdat het met lichte spot laat zien dat iedereen het lijkt te weten maar niet weet waarom.

Links en rechts en democratie

Het staat voor mij vast dat met de tegenstelling tussen links en rechts iets wezenlijks wordt uitgedrukt. Links-rechts is een thema of refrein dat al tweehonderd jaar lang doorklinkt ik de democratie. Het onderscheid is namelijk precies even oud [2] want vanaf het allereerste begin, tijdens de Franse Revolutie, worden de termen al gebruikt. Veel eerder zelfs dan de begrippen ‘conservatisme’, ‘socialisme’ en ‘liberalisme’.

Simplisme

We nemen het niet serieus omdat het zo simpel lijkt. Hoe kan je immers de complexe werkelijkheid vatten in een eendimensionale schaal? Maar dat is een platte drogreden. Dat iets eenvoudig is, betekent nog niet dat het niet waar kan zijn. In de natuurkunde is het normaal om eendimensionale schalen te gebruiken voor het beschrijven van complexe natuurverschijnselen. In de meteorologie bijvoorbeeld is temperatuur een van de belangrijkste parameters van het hypercomplexe fenomeen ‘weer’.

“Nu is alles anders”

Een andere reden die vaak wordt aangevoerd om het af te wijzen, is dat het achterhaald zou zijn. Claims over de uitzonderlijkheid van onze tijd heb ik echter altijd verdacht gevonden. Uiteraard heeft elke tijd haar eigen karakter, maar waarom is onze tijd zo anders dan andere tijden dat een politieke indeling van tweehonderd jaar oud niet meer op gaat? Ook dit lijkt op een drogreden, namelijk de denkfout die in het Engels bekend staat als special pleading. In iedere periode denken de mensen die dan leven dat alles wat in het verleden is bedacht achterhaald is. Onze kleinkinderen zullen het denken over onze discussies en onze grootouders dachten het over de ideeën van hun overgrootouders.

Vooral in het Westen gelooft men dat de tijd altijd vooruit gaat, dat alles altijd beter wordt. Hoe onjuist dit is, blijkt met name in de politiek. Het lijkt er eerder op dat in de politiek de klok niet vooruit maar achteruit loopt. De verschillen tussen arm en rijk worden steeds groter en zijn weer op hetzelfde niveau als aan het begin van de negentiende eeuw. Vooral de afgelopen dertig of veertig jaar neemt de ongelijkheid hard toe. Dickens zou zich thuis voelen in onze maatschappij waar een nieuw proletariaat ontstaat, dat we nu niet proletariaat maar precariaat noemen.

Richting

Ik kom uitgebreid terug op deze thema’s in deze serie over ‘links en rechts’. Ik zal de stelling verdedigen dat het nog steeds zinvol is om onderscheid te maken tussen links en rechts en laten zien waar het voor staat.

Het is niet de bedoeling om mensen of partijen in hokjes te plaatsen. Het is is een geleidelijke schaal die richting geeft aan de politiek. Wie er oog voor heeft kan hiermee de politiek beter begrijpen. Zoals temperatuur belangrijk is om het weer te begrijpen, zo is het onderscheid tussen links-rechts belangrijk voor de politiek. Het is geen voldoende maar wel een noodzakelijke karakterisering van de politiek.

Maar het is bovenal ook een manier om over politiek te praten op een manier die de ‘waan van de dag’ overstijgt. Bovendien, voor mij niet onbelangrijk, het is ook gewoon leuk om op deze manier over politiek na te denken.

Ik begin in deel 2 met de geschiedenis van ‘links en rechts’ die veel boeiender blijkt te zijn dan gedacht.

Noten

[1] Behalve het laatste uitroepteken geen interpunctie en ook zonder hoofd en kleine letters zoals in het Duits gebruikelijk. Het woord Lichtung kan ook ‘open plek in bos’ of ‘opheldering’ betekenen. Het gedicht kan op verschillende manieren gelezen worden: Wat links en wat rechts is, is toch duidelijk – denkt men, maar dat is niet zo, dat blijkt als links aan de macht komt – wat is er dan nog links aan haar beleid? Het gaat om de macht. Maar misschien ook wel: het maakt helemaal niets uit. Wat betekent het eigenlijk? Niemand weet het echt. Misschien bestaat het wel helemaal niet. De dichter zelf haalt de boel al behoorlijk door elkaar, dus misschien moeten we hem ook weer niet zo serieus nemen. Hoe dan ook, ik vind het een prachtig gedicht, dat in Duitsland vaak wordt geciteerd.
[2] Ik heb het met nadruk alleen over de democratie in de moderne tijd, niet de klassieke democratie in Athene. De moderne democratie is misschien wel geïnspireerd door de Griekse democratie, maar er zijn ook grote verschillen. Zie bijvoorbeeld dit interessante stuk: Griekse Democratie had vooral religieuze trekjes en Anton van Hooff: Athene. Het leven van de eerste democratie. Jona Lendering bespreekt dit boek hier.

Read more...

Groenrechts?

>> Thursday, September 29, 2016


Hoe laten de babyboomers Nederland achter aan hun kinderen? Waarom is Nederland zo grijs? Kan rechts ook groen zijn? In het programma En bedankt babyboomers’ legt Frederieke Hegger deze intrigerende vragen voor aan een aantal bekende Nederlandse intellectuelen: Henk Krol, Jort Kelder, Mathijs Bouman, Robin Fransman, Jan Marijnissen, Zihni Özdil en Marjan Minnesma.

Frederieke Hegger interviewde hen voor RTL-Z over de stand van zaken met betrekking tot het milieu en het klimaat. Het onderwerp van de serie is: ‘Babyboomers hoe laten jullie de wereld aan ons achter’? In deze aflevering is ze vooral geïnteresseerd in de vraag of dit een linkse of rechtse kwestie is. Waarom wordt groen geassocieerd met links? Waarom is er geen GroenRechtse partij en zijn er ook rechtse duurzame oplossingen? Pikant detail: Jan Marijnissen, de enige van de geïnterviewden die zondermeer met links geassocieerd kan worden omdat hij jarenlang leider van de SP is geweest, heeft weinig met duurzaamheid. Hij denkt niet dat het klimaat door de mensen veranderd kan worden. (Voor de discussie hierover zie hier)

Het programma is interessant om de links-rechts dynamiek. De problemen worden besproken vanuit een rechts perspectief. Hegger zoekt naar rechtse oplossingen die traditioneel uit linkse hoek komen. Waarom is ‘groen’ iets van links eigenlijk? Een andere reden waarom de interviews interessant zijn, is omdat zij de problemen benadert vanuit de invalshoek van een generatieconflict: hoe laat deze generatie de wereld achter aan haar kinderen? Hegger krijg het daarbij aan de stok met Henk Krol (fragment 20) omdat deze zich door haar aangevallen voelt als zij vragen stelt over pensioenen. Krol ontkent heftig dat hij de dekkingsgraad van de pensioenfondsen belangrijker vindt dan het milieu.

Ronald Coase

De econoom in het gezelschap, Mathijs Bouman, laat zien (fragment 36) hoe groenrechtse duurzame oplossingen eruit zouden kunnen zien. Het probleem van horizonvervuiling door windmolens kan volgens hem bijvoorbeeld worden opgelost door het af te kopen. Wat is daar immoreel aan? U zou het waarschijnlijk wel accepteren dat er een windmolen in uw achtertuin wordt geplaatst als dat betekent dat er maandelijks een leuk bedrag op uw rekening wordt gestort.

Als econoom kent Mathijs Bouman waarschijnlijk de econoom Ronald Coase die precies dit argument maakt in het beroemde artikel The problem of social cost (gepubliceerd in 1960). Hierin stelt Coase voor om marktfalen niet op de traditionele manier op te lossen. Van marktfalen is sprake als een bedrijf een product maakt dat natuurlijke bronnen gebruikt zonder dat daarvoor wordt betaald of als bij het productieproces derden, die geen deel hebben aan de transactie indirecte kosten maken [1]. De prijs van het product is hierdoor lager dan de werkelijke productiekosten. Het verschil in kosten wordt afgewenteld op de maatschappij. Horizonvervuiling is ook een voorbeeld van een dergelijk marktfalen. De traditionele oplossing is regulering door de staat. De staat verbiedt de vervuiling of heft extra belasting. CO2-belasting is een goed voorbeeld (dat Bouman ook noemt overigens).a

Voor neoliberalen als Ronald Coase is overheidsingrijpen in de markt echter onacceptabel. Zij zien liever dat marktfalen zonder staatsbemoeienis wordt opgelost. Dat doet het voorstel van Coase (en Bouman) dan ook: een onkostenvergoeding is een markt transacties. De schade (horizonvervuiling) wordt afgekocht. Dit is een typisch neoliberale oplossing: de overheid hoeft zich niet te bemoeiden met de inhoud, zij hoeft alleen de uitvoering van het contract en eigendomsrechten te bewaken. Moraal is omgezet in een markttransactie waarin maatschappelijk belang tegen individueel belang wordt afgewogen op basis van de geldende marktprijs.

Groenrechts?

Ik vraag me wel af: is het realistisch te verwachten dat groen oplossing van rechts komen? Als ik de heren en ene dame zo beluister dan kom ik tot de conclusie dat we zo ‘grijs’ (weinig milieubewust) zijn omdat we een rechts land zijn dat aan economie voorrang geeft boven het milieu. Of zoals Robin Fransman het uitdrukt: we zijn ‘economisch verstandig [maar] niet ethisch’ (fragment 7).

Met deze interviews laat Hegger goed zien hoe wij ons als natie gedragen: als een tot koopman bekeerde dominee die het moeilijke werk liever door anderen laat doen, zodat hij op het juiste moment zijn slag kan slaan. Ik heb wel moeite met het uitgangspunt: een generatieconflict – kinderen van babyboomers roepen hun ouders, de babyboomers, ter verantwoording. Dat spreekt de kinderen misschien wel aan, maar het overgrote deel van hun ouders heeft part nog deel gehad aan de beslissingen die zijn genomen. Zij hebben er nu evengoed last van dat er gesneden wordt in de zorg en het is ook voor hen niet leuk dat hun kinderen het moeilijk (gaan) krijgen. Het is beter om kritiek te richten op de mensen die verantwoordelijk waren voor het slechte beleid. Bijvoorbeeld economen die dachten dat markten zelfregulerend zijn en waarvan er toch zeker één bij haar aan tafel zat en politici als Laurens Jan Brinkhorst die, toen allang duidelijk was dat kolen de meest vervuilende energiebron zijn die er is, toch nog even twee centrales liet bouwen (fragment 18).

Hegger concludeert aan het einde terecht dat ‘groen’ niet links of rechts is want het milieu is een verantwoording van iedereen. Links en rechts moeten het volgens haar maar onderling uitvechten hoe we ‘groen’ kunnen worden: rechtsom via prijsprikkels groen stimuleren, of linksom door het verbieden van grijs. Met andere woorden: neoliberale marktoplossingen versus ingrijpen door de staat.

Zij komt tot de conclusie dat Nederland nu ver achter loopt. Maar dat linkse babyboomers er een potje van hebben gemaakt en of rechtse marktoplossingen nu wel het gepaste antwoord zijn waag ik te betwijfelen want - en dat vertellen de geïnterviewden haar zelf - we hebben de afgelopen dertig jaar vooral prioriteit aan de markt gegeven ten koste van ‘groen’. Dat was geen links maar rechts beleid. Dit is dan ook het antwoord op Heggers vraag (fragment 30) waarom groen ‘iets van links is’.

Noten
[1] De technische term die economen gebruiken is externaliteit. Er is ook sprake van marktfalen als derden profijt hebben van de transactie zonder dat ze er voor betalen, bijvoorbeeld omdat het een publieke dienst betreft die niet op individueel niveau in rekening gebracht kan worden (Brandweer, vuurtorens, en dergelijke).

Transcript

Transcriberen heb ik vroeger vaker gedaan toen ik begon ik met bloggen, maar ik heb er nog altijd lol in om het te doen: pas bij het opschrijven van gesproken woord zie je dingen die je anders over het hoofd ziet. Het is ook nuttig om te doen. Het wordt in Nederland helaas maar weinig gedaan. Op Amerikaanse blogs kom ik het veel tegen. Een transcript maakt de tekst ‘open’ en beschikbaar voor besprekingen en analyse.

De screenshots zijn altijd genomen op het moment (ongeveer op de seconde) dat de betrokkene de zin uitspreekt die er boven staat of daarnaar luistert. Het hele programma is getranscribeerd. De oorspronkelijke interviews zijn door de regie opgeknipt in fragmenten die elkaar in hoog tempo afwisselen. Ik introduceer elke genummerde fragment met de naam van de geïnterviewde.

[Fragment 1 Frederieke Hegger schrijft een brief aan de babyboomers]
Beste babyboomer,
Het grootste probleem waar mijn generatie mee te maken gaat krijgen is toch wel klimaatverandering. Heftiger weer, meer vluchtelingen en dure verzekeringen. De gevolgen zijn immens en toch is Nederland beschamend grijs. Hoe kan het toch zo zijn dat jullie generatie dit niet eerder heeft opgepakt.
 
Waarom wordt in Nederland groen toch altijd geframed als links en kunnen wij nog de Elon Musk van Europa worden?

[Fragment 2 Robin Fransman]
Frederieke Hegger: Is Nederland wat vergroening betreft in vergelijking met de rest van Europa het beste of slechtste jongetje van de klas?
Robin Fransman: Het slechtste jongetje van de klas.

[Fragment 3 Mathijs Bouman]
Mathijs Bouman: Het een na slechtste jongetje na Malta, dus dat zegt genoeg.

[Fragment 4 Marjan Minnesma]
FH: en op hoeveel procent duurzame energie zitten we dan?
Marjan Minnesma: We zitten nu op rond de 6% in Nederland van het totale energieverbruik
FH: Zes procent?
MM: Ja.

[Fragment 5 Zihni Özdil]
Zihni Özdil: ja ik vind het zelf heel erg eigenlijk. We hebben hier echt te maken met letterlijk het overleven van de wereld, van de mensheid.

[Fragment 6 Mathijs Bouman]
FH: Nederland is dus super grijs als je ons vergelijkt met de rest van Europa. Hoe erg is dat?
MB: Nou, eigenlijk helemaal niet erg.
FH: Niet erg?
MB: Nou, niet erg als je kijkt naar het klimaatprobleem. Het klimaatprobleem is natuurlijk een mondiaal probleem. De totale CO2-uitstoot, of dat nou in Maleisië of in Malta of Nederland er uit komt maakt eigenlijk niet zo veel uit voor onze problemen hier.

[Fragment 7 Robin Fransman]
Robin Fransman: Het is economisch verstandig maar niet helemaal ethisch
FH: Economisch verstandig, terwijl toch alle rapporten zeggen, op de lange termijn we economisch behoorlijk last krijgen van de klimaatverandering?
RF: [diepe zucht] Ja het rotte … het is altijd een afweging tussen korte en lange termijn. Dus Nederland heeft altijd gezegd, wij wachten tot de energie technologie, zon en wind, voortgeschreden is, en dan stappen we in, en dat is nu gebeurd.
FH: Dus het is een bewuste keuze geweest om nog lekker lang grijs te blijven?
RF: Het is dus een bewuste keuze geweest om het zo lang mogelijk uit te stellen en dan tegen de laagst mogelijk prijs zo snel mogelijk alsnog te gaan vergroenen en dat doen we nu.

[Fragment 8 Mathijs Bouman]
MB: Dus wij als klein land kun je best een onderkruiper zijn die zegt laat al die andere landen het probleem oplossen en dan gaan wij gewoon op oude voet verder.

[Fragment 9 Jan Marijnissen]
JM: Het is een fase in de transitie zoals we dat he?

FH: Ja maar we liggen wel heel erg achter.
 
JM: Ja interesseert me niet zo veel. Ik bedoel, we zijn een eigen land, we doen het op onze manier en in ons tempo. We hoeven ons niet in alles te meten met het buitenland, hoe zo zouden we dat doen?
FH: Maar het gaat toch over een collectief probleem wat we moeten oplossen?
JM: Zeker, zeker, maar we hebben misschien meer zware industrie?

[Fragment 10 Zihni Özdil]
ZÖ: Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat in een land waar Shell zoveel invloed heeft, ook in politieke zin er toch een kortetermijnbelang is om die fossiele draaiende te houden, het is begrijpelijk hoor dat industrieën lobbyen voor hun

eigen belangen, alleen de vraag is waar hangen de oren van de politiek naar?


[Fragment 11 Robin Fransman]
FH: Ik heb toch een beetje moeite met jouw verklaring het was een tactische beslissing van Nederland om nog even te blijven wachten.
Vroeger had ik een studie groepje en dan had je altijd de mensen die dachten:
‘weet je wat zij zijn er hartstikke goed in, ik laat het hun even doen,

ik ga lekker achteroverleunen en dan haak ik wel even op het einde en dan heb ik ook lekker een acht’. Dat is fijn. Is dat dan Nederland.
RF: Ja dat is wat ik in het begin zei: het was economisch verstandig, het was niet helemaal ethisch.

[Fragment 12 Mathijs Bouman]
FH: Wat betekent het eigenlijk voor de toekomst van Nederland, of moet ik het niet zo zwaar zien?
MB: Ik denk dat het klimaatprobleem verreweg het belangrijkste probleem wordt, waar de wereld mee zit, vooral omdat het zo tergend langzaam gaat, waardoor je eigenlijk allemaal kunt zeggen, ‘we zien wel, volgend jaar misschien?’
FH: First things first
MB: Ja. En omdat het mondiaal is waarom de coördinatie heel erg moeilijk is. En het probleem met potentieel de grootste consequenties en het moeilijkst oplosbaar. Nou ja, dan heb je volgens mij wel het grootste probleem gedefinieerd.

[Fragment 13 Marjan Minnesma]
FH: In 2050 ben ik 63. Als we nou met zijn allen zo door hobbelen, zoals we nu doen

hoe ziet mijn wereld er dan uit?
MM: Als wij niet versneld die omslag maken, dan denk ik dat de wereld heel onrustig is geworden om dat er honderden miljoenen mensen op drift zijn gegaan. Mensen gaan op een gegeven moment gewoon wegtrekken omdat ze niet meer te eten hebben. Ja, als dat er honderden miljoenen worden die dan gaan trekken naar de gebieden waar het nog net wel te doen is, bijvoorbeeld hier. Ja, hoe lang kan je aan de grens staan om mensen tegen te houden?

Nu zijn we al in rep en roer door die paar Syriërs. Maar dat is echt gewoon peanuts in vergelijk met wat er de komende vijfendertig jaar gaat gebeuren als wij niet versneld over gaan naar een 100% duurzame energie samenleving.

[Fragment 14 Jort Kelder]
FH: In 2050 dan ben ik 63 en dan heb ik misschien wel kinderen, dan heb ik te maken met een wereld, als we zo doorgaan, zoals Nederland een beetje door hobbelt, met gestegen voedselprijzen, waarschijnlijk meer vluchtelingen omdat mensen in bepaalde gebieden niet meer kunnen wonen. En dat heeft deels te maken met het feit dat bepaalde generaties op hun reet hebben gezeten.
JK: Eh, ja maar iedere generatie, zit lang op zijn reet want dan heb jij nu niets te klagen. Dus iedere generatie heeft iets te klagen over de generatie die er voor zit. En dat is prima, dat meet ook

want anders zou de wereld niet veranderen.

[Fragment 15 Mathijs Bouman]
FH: Hoe kan het toch, dat die generaties voor mij dat niet eerder hebben op gepakt. Er werd in de jaren zeventig en tachtig over geschreven.
MB: Ja ik denk dat het geen onwil is. Juist die generatie in de jaren zeventig, in spijkerpak en met leuk baardje al hierover aan het nadenken was [ga je scheren Bouman],

die wilde echt een schonere wereld maar het blijft uiteindelijk een kapitalistische maatschappij waarin we leven, waarin mensen gedwongen moeten worden door de overheid om dit soort problemen op te lossen. Dus als je dat niet durft, dus al je niet durft te dwingen via belastingen of via wetgeving om mensen in het goeie hokje te krijgen dan gaat het niet lukken. Ik geloof helemaal niet dat we plotseling wakker worden en zeggen ‘laten we eens aardig zijn voor elkaar, ik besluit mijn geld op tafel te leggen, en hoef minder te verdienen’. Zo werkt het gewoon niet.

[Fragment 16 Zihni Özdil]
ZÖ: Als je bijvoorbeeld kijkt naar het verkiezingsprogramma van de VVD, een van de partijen die aan het regeren is, dan komt het woord klimaat twee keer voor volgens mij en dan gaat het om ondernemingsklimaat.

Dus niet om klimaatverandering.
FH: Ook belangrijk.
ZÖ: Ja, ook belangrijk inderdaad. Of laten we de PVV nemen, een partij die ook heel veel invloed heeft gehad als het gaat om verschuiven van normen in Nederland. Die ook heeft meegeregeerd via gedoogkabinetten. Zij hebben het over klimaathisterie. Zij ontkennen de feiten. Het is net alsof je ze zegt de wereld is plat. Dat is waar het om gaat. En dat sijpelt ook door in de rest van de maatschappij.

[Fragment 17 Jan Marijnissen]
FH: Er waren in de jaren tachtig al rapporten die zeiden ‘pas op, CO2 zorgt uiteindelijk voor klimaatverandering.
JM: Dat is nog maar de vraag. Dat is nog maar zeer de vraag. Dat is een niet onomstreden vraag.

FH: Oh u vraag zich af of dat klopt?
JM: Ja of er een rechtstreeks verband is tussen CO2 en klimaatverandering.

FH: Zelfs als 97 procent van de wetenschappers dat zegt?
JM: Ja, ach, dat zijn allemaal van die dingen uit de milieubeweging, daar heb ik allemaal niet zo veel mee.


[Fragment 18 Zihni Özdil]
FH: Ja OK. Maar jij hebt het allemaal over dingen uit de PVV en de VVD, maar zo’n tien jaar terug, iets eerder heeft Laurens-Jan Brinkhorst van D66 bedacht dat we nieuwe kolencentrales moesten hebben. Dus uiteindelijk een Balkenende Kabinet heeft daarvoor het groene licht gegeven. Ik bedoel dat zijn geen super rechtse partijen?
ZÖ: Nee, begrijp me niet verkeerd. Ik wil niet selectief zijn in mijn kritiek op de politiek. Over de hele breedte hebben we het laten liggen, in tegendeel zelfs, we hebben zelfs meer geïnvesteerd in fossiele brandstoffen. Ja ik kan daar heel boos om worden, want het gaat om het overleven van onze kinderen en kleinkinderen. De politieke urgentie, die is er gewoon niet.

[Fragment 19 Jort Kelder]
FH: Maar die kolencentrales, daar is in 2007 nog groen licht voor gegeven he? Toen was echt al lang en breed bekend dat het concept klimaatverandering bestond. Hoe kan dat? Hoe kan het dat de vorige generaties dus geen [onverstaanbaar]
JK: [door elkaar] Ik bewonder over jouw jeugdige naïviteit. ‘Hoe kunnen ze nou zo’n stom besluit nemen’. Dat is dus ongeveer hoe dat gaat in bestuurlijk Nederland. We hebben ook een Betuwelijn liggen. We hebben volkswijken gebouwd die je beter meteen kan afbreken voordat ze opgeleverd worden. We hebben de meest domme dingen gedaan, en natuurlijk ook dit.

[Fragment 20 Henk Krol]
Henk Krol: het heeft ook te maken met enorme krachten van de lobbyisten die in de TK voortdurend rondlopen om je uit te leggen dat het allemaal wel meevalt.
Frederieke Hegger: Maakt u dat nu ook mee?
HK: Gelukkig niet. We zijn tot nu toe zo klein dat lobbyisten ons links laten liggen en ik kan ze vast waarschuwen we gaan enorm groeien, maar ze kunnen ons gewoon links laten liggen.
FH: Dus een Shell lobbyist is bij u niet op het goeie adres?
HK: Nou, hij mag altijd even langs komen want ik vind het altijd wel leuk om zijn argumenten te horen, maar ik denk niet dat ie veel vat op me zal krijgen.
FH: Zijn er niet een hele hoop pensioenfondsen die beleggen in Shell?
HK: Ja heel veel [Dit klinkt onverwacht kort, alsof hij zich op iets betrapt voelt en niet weet wat te zeggen].
FH: Maar dat maakt u verder niet zo veel uit?

HK: Ik vind dat een heel vervelende vraag. Mag ik dat zeggen?
FH: Ja dat mag.
HK: Want het maakt me rete veel uit, ik kan me zelfs kwaad over maken dat ze dat doen.

Maar dat is iets waar je erg mee moet opletten

die pensioenfondsen zijn er niet om te sturen, daar zijn jij en ik voor. Jij als opiniemaker, jij als journalist, ik als politicus, en die pensioenfondsen hebben een andere taak. Die moeten er voor zorgen dat dat geld van jou en mij optimaal belegd wordt.

FH: de pensioenfondsen hebben geen verantwoordelijkheid als het gaat om klimaatverandering?
HK: Ja, jij en ik, en iedereen, heeft daar verantwoordelijkheid …
FH: [onderbreekt] het is toch mijn geld en uw geld in die pensioenfondsen?
HK: Zeker en daarom mogen we daar allemaal iets van zeggen, maar schuif het niet af.

Wat je doet is ook heel gemakkelijk: als die pensioenfondsen nu maar anders gaan beleggen dan komt het wel goed.
FH: Nee, dat zeg ik helemaal niet, ik zeg de verantwoordelijkheid ligt op de …
HK: Jij moet je verantwoordelijkheid nemen, ik moet mijn verantwoordelijkheid nemen.
FH: Dat klopt.
HK: Jij moet het uitdragen, ik moet het uitdragen, maar het gemak waarmee mensen zeggen als die pensioenfondsen nu maar anders gaan beleggen dan komt het wel goed
FH: Maar dat hoort u mij helemaal niet zeggen?
HK: Maar ik had die suggestie wel toen ik die vraag hoorde, en ik dacht, zo wil ik hem zeker niet.
FH: Nou dat zeg ik helemaal niet. Ik heb het over verschillende politieke partijen, we gaan het zo meteen hebben over windmolens. Ik vraag mij alleen af wat u er van vindt dat pensioenfondsen beleggen in Shell?
HK: Pensioenfondsen moeten er primair voor zorgen dat die pensioenpotten waanzinnig goed gevuld blijven en het zou mij een lief ding waard zijn als ze dat niet zouden doen door te beleggen in de wapenindustrie, liefst ook niet in de farmaceutische industrie – maar dat zijn wel de plekken waar heel veel geld wordt verdiend wordt en zeker ook niet in allerlei verkeerde energie.

FH: Maar als u dan een lobbyist van een pensioenfonds op de koffie hebt, dat zal toch weleens gebeuren?
HK: Ik zal altijd bij pensioenfondsen zeggen. Punt een: zorg dat het geld belegd is en zorg ook dat dat die beleggingen verantwoord zijn, en ik vind in verkeerde dingen beleggen … liefst niet.
FH: Liever geen Shell?
HK: Liever geen Shell

[Advertentie, c.a. 12:00. Ik krijg reclame voor milieuvriendelijk beleggen van Robeco en Phillips die innoveert. Ze kijken anders naar zorg. Waarom ze dat doen? Om dat ze zoeken naar manier om het leven beter te maken.]

[Fragment 21 met Jort Kelder]
FH: Nu was er een tijdje geleden een politicus van een rechtse partij en die zij, laten we groenrechts beginnen.
Jort Kelder: Was dat van een rechts partij? Dat wist ik niet.

FH: Ja weet je wie het was?

[Fragment 22 Henk Krol]
FH: Weet u toevallig wie het was?
HK: Ed Nijpels?
FH: Nee.

[Fragment 23 Jort Kelder]
JK: Onze huidige Minister-President, maar toen stond ie op een all time low in de peilingen, of althans net na die uitspraak.

[Fragment 24 Robin Fransman]
Robin Fransman: Ja dat was Mark Rutte
FH: Ja wat is daar gebeurd?

RF: Ja dat was electoraal nog niet helemaal interessant. De leiderschapsrace in de VVD brak ook los.

[Fragment 25 Mathijs Bouman]
Mathijs Bouman: Dat heeft hij een week volgehouden ongeveer. Ja dat was we een beetje zijn manier om bij de PVV de VVD een ander geluid te laten horen. Hij heeft ook een manifest geschreven volgens mij. En zo zie je maar, principes en mooie doelen zijn heel goed te formuleren maar heel moeilijk uit te voeren.

[Fragment 26 Jort Kelder]
JK: Dus hij heeft te vroeg gepiekt[onverstaanbaar] dat werd hem kwalijk genomen.

FH: Dat groen rechtse?

JK: ja dat komt omdat we allemaal geframed worden in ‘oh dat is groen, groen dat is links’.

Mijn stelling is altijd VVD-ers hebben de grootste achtertuin, dus die hebben het meeste belang bij groen. [Frederieke lacht].

[Fragment 27 Marjan Minnesma]
Marjan Minnesma: ik denk dat hij toen is teruggefloten door Opstelten en consorten, van ‘nee dit is voor de VVD niet goed. Jij moet het hebben over vluchtelingen en over een aantal andere onderwerpen die typisch VVD zijn en dit hoort niet bij ons’. En helaas heeft ie niet zijn poot stijf gehouden en gezegd van ‘ja dit hoort ook bij ons want onze kinderen krijgen ook last van klimaatverandering.

[Fragment 28 Jort Kelder]
FH: is dan stiekem in zijn hard dan wel een beetje groen? Mark Rutte?
JK: ja … zo van is het wel een goed mens?


FH: nee ik zeg dat zeg ik helemaal niet
JK: Nee ik denk dat hij gewoon leeft zoals heel veel mensen leven in die consumptiemaatschappij in die auto zittend en dat ie van goed wil is.

[Fragment 29 Mathijs Bouman]
MB: Ja dat idee dat in de VVD van de mensen die boven komen drijven en bestuur vormen, Blok en Rutte en dat soort types, die willen eigenlijk allemaal veel sneller gaan, zijn veel progressiever dan de VVD als partij en zeker de stemmers van de VVD. En ja, daardoor is er überhaupt kans dat er dingen ontstaan als GroenLinks en D66 die dan die niche hebben van de Ruttes en zo
FH: Je zegt Rutte is eigenlijk een D66-er?
MB: Ja kijk … een paar jaar geleden hadden we Wouter Bos bij de PvdA en Mark Rutte en we hadden Pechtholt.

Ja als je die in een kamer zette die kregen ze echt geen ruzie over de toekomst van Nederland. Maar die werden wel – en zo werkt een democratie – allemaal per stuk een beetje naar de uitersten getrokken van hun partij omdat ze natuurlijk profileringsdrang hebben. Ja en dan soms valt dan het verstandige beleid – er is dan niemand meer die dat vindt

– dat valt dan in stukken op de grond.

[Fragment 30 Jan Marijnissen]
FH: 77% van de Nederlanders staat positief ten opzichte van het stimuleren van duurzame energie. En dan heb je nog een hap die is neutraal, en dan heb je 2%, die is echt negatief. Die denkt doe maar even niet. Waarom heeft verduurzaming dan zo’n links imago?
JM: dat geluid kwam voornamelijk uit de alternatieve hoek, lange tijd vanaf de jaren zestig. Ik weet nog dat Roel van Duin hier rondreed,

met een auto met een tuintje boven op het dak, weet je wel, om vervuiling te compenseren.

Ja dat vonden wij allemaal een beetje maf eerlijk gezegd.

[Fragment 31 Robin Fransman]RF: Vergeet niet dat in de jaren zeventig de Club van Rome voorspelde dat in 2000 de energie al op zou zijn, dat wij ten onder zouden gaan aan voedseltekorten, in 2000! En nu zegt Marjan Minnesma in 2050 is het zover. Mensen die wat ouder zijn en die al die doemdenkers en al die doemprofeten voorbij hebben zien komen denken natuurlijk bij Marjan Minnesma ook:
 
‘Hoe weet je dat? Is jou glazenbol beter dan de mijn? Is jou glazenbol beter dan de Club van Rome in 1970. Dus het heet toch wel enige tijd gekost om die scepsis te overwinnen.

[Fragment 32 Mathijs Bouman]
MB: Nou ik weet ook niet of het alleen van links is. Ik vind dat opmerkelijk als je bijvoorbeeld naar de media kijkt, dat rechtse media, zoals BNR op de radio of het Financieel Dagblad
FH: en RTL-Z
MB: RTL-Z, veel meer over dit soort dingen doet dan de linkse media. Die zit nog een beetje in de jaren zeventig modus, van de overheid moet ingrijpen, terwijl het bedrijfsleven al veel verder aan het denken is en eigenlijk is het milieu en wat mij betreft zeker het klimaat een rechts thema aan het worden.

[Fragment 33 Robin Fransman]
FH: Bent u lid van een politieke partij?
RF: Ja.
FH: Van welke politieke partij?
RF: De VVD.
FH: Bent u voor vergroening?
RF: Ja.
FH: Zijn er meer VVD-ers voor vergroening denkt u?
RF: Eh ja, er is zelfs een groenberaad binnen de VVD.
FH: O ja?
RF: Jazeker.

[Fragment 34 Mathijs Bouman]
FH: Als het om de markt gaat ben jij dan eerder rechts of links?
MB: Ja dan ben ik wel rechts
FH: Je bent ook voor vergroening
MB: Ja kijk ik ben zeg maar liberaal, kapitalistisch, in positieve zin en dat betekent dat ik denk dat we het marktmechanisme moeten inzetten om onze problemen op te lossen. En dat blijkt telkens weer. Dat blijkt ook soms omgekeerd. Op het moment dat kolen goedkoper wordt zoals de afgelopen jaren dan gaat iedereen toch weer over op kolen stoken voor elektriciteit ondanks alle mooie praatjes

Gewoon om dat die prijsprikkel voor goedkope kolen veel sterker is dan alle morele

afspraken die je hebt gemaakt. Dus moet je kolen extra duur maken. Nou dan moet je een overheid hebben die kolenbelasting invoert.

[Fragment 35 Jort Kelder]
FH: Door links denken we misschien wel allemaal ach geitenwollen sokken, overheidssubsidie …
JK: [Door elkaar] De overheid moet het regelen?
FH: Ja.
JK: Nee ben ik tegen.

FH: Vinden we groen niet vooral veel koeler als de markt het doet?

Als een Elon Musk het doet?
JK: Maar dat gebeurt toch ook?
FH: Ja maar als dan de VVD dan eens wat harder gaat zeggen ‘hier moeten we wat mee’
JK: Maar moet je eens luisteren, nu hebben ze een minister, die was ooit belastinginspecteur, ik bedoel kan je risicomijdender zijn dan dat? Dus die Henk Kamp? Die nu inmiddels voor windmolens is, terwijl ze nog in het verkiezingsprogramma hadden staan ‘ja, windmolens draaien alleen op subsidie’

Wat ook een beetje waar is.
FH: Ja maar er zijn ook genoeg fossiele bedrijven die draaien op subsidies
JK: zeker, dat is ook waar, dat moet ook stoppen

[Fragment 36 Mathijs Bouwman]
MB: Ja eigenlijk moeten we vaker naar economen luisteren op dit soort punten. Als je nou wilt mensen …
FH: Meer economisme!

MB: Zeker als het gaat om het klimaat en nieuwe energie, veel meer economisme, ik denk zelfs dat GroenLinks dat stiekem met mij eens is, via belastingen, via goeie prijzen proberen die boel te sturen, en bijvoorbeeld als je dan een windmolenpark in je achtertuin gepland hebt,

waarom krijg je daar dan geen geld voor? Waarom wordt dat niet afgekocht? Waarom is het dan plotseling heel onethisch om te zeggen ‘je zit voortaan te kijken tegen een windmodel maar je krijgt elke maand wel 100 euro. Waarom zou dat niet kunnen?

[Fragment 37 Robin Fransman]
FH: Maar moet rechts deze handschoen dan niet oppakken, wordt daardoor vergroening dan niet veel minder geitenwollensokken en veel meer ook in het belang van U en mij, de portemonnee?
RF: Nou ik ben helemaal niet zo pessimistisch. Volgens mij gaat het helemaal goed komen. Achter jou serie vragen lijkt een wat negatievere blik op de ontwikkeling te zijn. Maar ik helemaal niet negatief…
FH: Maar we hebben 6% duurzame energie Robin.

RF: Maar het groeit heel snel. Het groeit heel snel.

[Fragment 38 Jort Kelder]
JK: Nee ik vind dat Nederland nu, en zeker sinds Parijs, ik heb het gevoel dat er iets veranderde. De VVD is een waanzinnig conservatieve kracht

die gelooft ‘ja een beetje technologische vernieuwing, dan komt alles goed’, maar, ook vanuit Samsom en GroenLinks, is er wel een behoorlijke druk uitgeoefend.

[Fragment 39 Robin Fransman]
RF: Nederland loopt achter maar ik kijk dan toch graag wereldwijd en dan zie ik gewoon wereld een enorme groei van wind en van zonne-energie en van elektrisch rijden en van energiezuinig chemisch reinigen en duizenden anderen van dat soort ontwikkelingen

en dan ben ik eigenlijk heel erg optimistisch/
FH: Maar blijven we dan toch een beetje het Shell van Europa?
RF: Voorlopig wel.
FH: Maar u bent voor vergroening en het is OK dat Nederland Shell van Europa is?
RF: Nou, zelfs als je vandaag met volle kracht begint dan gaat nog niet veel sneller.

Ik bedoel we bouwen nu gigantische windmolenparken op zee, zo veel dat de industrie het maar net aan kan. Als je vanaf het tempo dat waar we vandaag mee bezig zijn, als daarmee wilt versnellen, dat is bijna niet te doen.

[Fragment 40 Marjan Minnesma]
MM: In Engeland hebben ze en klimaatwet en daarmee kijken ze ook hoe zit het met de uitstoot en als het niet goed genoeg gaat moeten ze extra tandjes bijzetten. Daarmee zorg je ervoor dat er een soort stabiliteit komt en een langjarig patroon. Nederland is heel erg stop-go, stop-go

en we hebben zelf gedaan, dat we in mei zeiden
‘oh het is te succesvol, we gaan met terugwerkende kracht tot januari het weer stopzetten’.

Ja daar zijn bijvoorbeeld heel veel boeren aan failliet gegaan die bezig waren met duurzame energie hun terrein dus nederland is echt niet heel erg goed bezig geweest tot nu toe,

niet heel erg vanuit de ondernemer. Ondernemers willen best wel dus die moet je een handje helpen door te zeggen: ‘dit is nu het patroon en hier kun je op rekenen’, dan gaan zij wel investeren.

[Fragment 41 Jort Kelder]
JK: Maar kijk, als je echt iets aan klimaatverandering wilt doen, er zijn heel makkelijk stappen:
stop even met vlees eten, stop even met kinderen fokken

stop gewoon met de idiote consumptiemaatschappij, dan belasting gaan [onverstaanbaar, daarna met hoog stemmetje] ‘ja maar de miljonairs moeten betalen’; nee, zullen we de consumptie gewoon eens belasten? Alle rotzooi die we de hele dag moeten kopen, de reclames op televisie die dan dingen aansmeren waarvan ik denk, wat moet ik er mee? Mijn hele huis staat al vol met dingen die ik nooit heb willen hebben.


[Fragment 42 Marjan Minnesma]
MM: Stel nou dat wij in Nederland de omslag zouden maken in vijftien jaar. Dan gaan we natuurlijk overal dingen anders organiseren, we gaan innovatie stimuleren, noem maar op.

We gaan heel veel dingen uitvinden die we zo kunnen exporteren naar de rest van de wereld. Dat doen we natuurlijk al op het gebied van watertechnologie, dus dat zou je ook op dit terrein kunnen doen. Als wij als voorbeeldlandje in een delta die extreem fossiel is de omslag kunnen maken dan zijn wij voorbeeld voor de hele wereld en dat zouden wat mij betreft eigenlijk moeten doen en niet op onze rug gaan liggen en zeggen
‘wij zijn maar een klein landje, dus het maakt niks uit, dus laat een ander het maar doen’


[Fragment 43 Monoloog Frederieke Hegger]
Beste babyboom, het was dus geen ongelukje, Nederland is al die jaren bewust grijs gebleven, wat een gênante bedoening. Gelukkig is de inhaalrace nu begonnen

Laten we bij deze ook besluiten dat vergroening niet links of rechts is, maar gewoon de toekomst. Dan mogen partijen ter rechter en linkerzijde uiteraard wel uitvechten welke weg de beste is. Via prijsprikkels of juist door grijs op termijn te verbieden. Laten we daar eens onder het genot van een kopje koffie over hebben.

 

Read more...

About This Blog

  © Blogger templates Sunset by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP