tag:blogger.com,1999:blog-23798967797580787342024-03-14T00:06:37.514+01:00Weinig WolVeel geschreeuw maar weinig wol zei de duivel en hij schoor een varken.Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.comBlogger332125tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-40338872856480172562020-02-07T17:14:00.001+01:002020-02-07T18:23:53.386+01:00My favorite things<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><iframe allowfullscreen="" class="YOUTUBE-iframe-video" data-thumbnail-src="https://i.ytimg.com/vi/UlFNy9iWrpE/0.jpg" frameborder="0" height="266" src="https://www.youtube.com/embed/UlFNy9iWrpE?feature=player_embedded" width="320"></iframe></div><br />
<br />
Een van de mooiste jazz nummers die ik ken. Prachtig hoe hij muziek maakt van het oorspronkelijke nummer. Het werkt zelfs omgekeerd: ik ben anders naar de film gaan kijken, en zelfs gaan waarderen. Door goede kunst laat iets zien, of horen zoals in dit geval. Neem deze tekening van Rembrandt, van Saskia die uit het raam kijkt. Een paar eenvoudige lijnen met pen op papier, meer niet, zo eenvoudig, maar we zien wat hij zag op dat moment:<br />
<br />
<div style="text-align: center;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rembrandt_205.jpg" title="Rembrandt
[Public domain]"><img alt="Rembrandt 205" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Rembrandt_205.jpg/256px-Rembrandt_205.jpg" width="256" /></a></div>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-40465714945363373372020-02-01T09:03:00.002+01:002020-02-07T15:52:07.031+01:00Klaas Dijkhof de Goedmens.<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg6gISFGMX98c9dbKsd6CSBNPPYOwkG241Yd5D7aBnbDurLKGH9ztBLzDpbrP57GA-AL4zzzuXcORCWFh1SQ3Fb0o5evSATVDElqfaOcG8_oRQVAmQzh8Un9BsAzwM84cQRIUtVrBrEyK0s/s1600/1911_postcard_-_pigs%2527_tails.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="423" data-original-width="640" height="212" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg6gISFGMX98c9dbKsd6CSBNPPYOwkG241Yd5D7aBnbDurLKGH9ztBLzDpbrP57GA-AL4zzzuXcORCWFh1SQ3Fb0o5evSATVDElqfaOcG8_oRQVAmQzh8Un9BsAzwM84cQRIUtVrBrEyK0s/s320/1911_postcard_-_pigs%2527_tails.jpg" width="320" /></a><span style="font-size: x-small;"><i><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:1911_postcard_-_pigs%27_tails.jpg">Source</a></i></span></div><br />
<br />
Wat een hoop goede bedoelingen weer van Klaas Dijkhof. Ja, hij lijkt wel een <i>goedmens</i>! Maar als hij dat echt was zou hij structurele maatregelen nemen en het niet laten bij lapwerk dat ik hem hier zie voorstellen:<br />
<br />
<a href="https://sargasso.nl/wp-content/uploads/2020/02/Klaas-Dijkhof-de-Goedmens-e1580562130305.png"><img alt="" class="aligncenter size-medium wp-image-311905" height="300" src="https://sargasso.nl/wp-content/uploads/2020/02/Klaas-Dijkhof-de-Goedmens-441x300.png" width="441" /></a><br />
<br />
Structureel is: strengere straffen voor overtreders, een goed gefinancierd controle apparaat dat echt onafhankelijk is en niet onder directe controle staat van het ministerie. Alleen door het regelmatig, onaangekondigd controleren van bedrijven, en door te niet schromen om in te grijpen als daar reden voor is, zullen bedrijven hun gedrag verbeteren. Dat is <i>niet</i> omdat er in slachthuizen slechte mensen werken maar omdat bedrijven die het <i>wel goed willen doen</i> het afleggen tegen concurrenten die de kantjes er vanaf lopen: zij kunnen immers veel goedkoper werken. (Dit, geheel terzijde, is een kern stuk in de leer van marktwerking. Vreemd dat de profeten van de markt dit nu juist niet zien.)<br />
<br />
Ik geloof graag dat hij het goed bedoelt. Maar wat ik van deze regering (en voorgaande, ook CDA, PvdA, CU en D66 dragen verantwoording) steeds zie is dat het altijd blijft altijd bij incidenteel optreden en brandjes blussen zoals in de <a href="https://www.animalrights.nl/de-fipronil-affaire-kost-alleen-35-miljoen-kippen-de-kop">Fipronil-Affaire</a>. Als de crisis bezworen is gaat men gewoon door met het huidige landbouwbeleid, met een paar kleine tweaks hier en daar. <a href="https://twitter.com/roosvonk">Roos Vonk</a> heeft er een dagtaak aan om de gevolgen te documenteren.<br />
<br />
En er kan nog veel meer, begin bijvoorbeeld eens met strengere wetgeving om de behandeling van de dieren te verbeteren: voldoende ruimte, dier - varkens - vriendelijke leefomstandigheden, etc, etc. Oh, en vergeet ook het milieu niet.<br />
<br />
Mijn punt is: waarom begin hij daar niet over? Omdat dan de prijs van het vlees stijgt. En kost geld. Net zoals ook een toezichthouder met voldoende mankracht geld kost. De mooie woorden en goede bedoelingen worden <a href="https://t.co/Js1dwX2Z1Y?amp=1">niet met beleid</a> concreet gemaakt, <a href="https://t.co/2ypZzSaxPk?amp=1">integendeel</a>. Geld regeert Nederland, en de VVD is partij die opkomt voor het belang van hen die het verdienen, niet voor dierenwelzijn of het milieu. Niet voor uw of mijn belang.<br />
<br />
<br />
Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-88213309912868025032019-05-08T14:20:00.000+02:002019-05-08T21:12:30.799+02:00Wat blijft liggen op de tafel van Jinek: Transcript uitzending Jinek met Baudet, Jetten en Nijhuis van 7 februari 2019.<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiO0xSQqn6CfV_ZkqXVSNc8A5a_d6P6UuJwipE15JzCUmMm3sWsVySlmTa-lqfClQG8tLpJdTfq-XueXdbTazEIliq0W1CZVVMEFfoUtJ9EcgFMRHfLhHJ9ykDXVgs5_rbSeMncGDCDIXik/s1600/Baudet+Screenshot.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiO0xSQqn6CfV_ZkqXVSNc8A5a_d6P6UuJwipE15JzCUmMm3sWsVySlmTa-lqfClQG8tLpJdTfq-XueXdbTazEIliq0W1CZVVMEFfoUtJ9EcgFMRHfLhHJ9ykDXVgs5_rbSeMncGDCDIXik/s320/Baudet+Screenshot.png" width="320" height="179" data-original-width="826" data-original-height="462" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Baudet (<a href="https://evajinek.kro-ncrv.nl/fragmenten/thierry-baudet-en-rob-jetten-gaan-in-debat-over-het-klimaat-en-de-spijbelaars">bron</a>)</td></tr>
</tbody></table><br />
<br />
Zoals bekend is <a href="https://climate.nasa.gov/scientific-consensus/">wetenschappelijk aangetoond</a> dat het klimaat verandert door grootschalig gebruik van fossiele brandstof. Hierover is geen <i>redelijke</i> twijfel mogelijk. Toch is voor het programma <i>Jinek</i> Thierry Baudet uitgenodigd om zijn evident <i>onredelijke</i> standpunt dat er wel reden is om hier aan te twijfelen, te verdedigen. Baudet gelooft niet in de integriteit van de wetenschappers die waarschuwen dat als de mens door gaat met verbranden van fossiele brandstoffen het wereldklimaat op een catastrofale manier verandert. Aan tafel van deze aflevering van <i>Jinek</i> (7 feb 2019) zitten Eva Jinek, Thierry Baudet, Rob Jetten en Hans Nijhuis. <br />
<br />
Helaas wordt het Baudet niet erg moeilijk gemaakt. Waarom wordt Baudet bijvoorbeeld niet gevraagd waarom hij twijfelt aan de onafhankelijkheid van het klimaatonderzoek. Als het klopt dat onderzoek gekocht kan worden door de hoogstbiedende, dan had een andere ‘wetenschappelijke’ conclusie meer voor de hand gelegen, namelijk dat klimaatverandering een mythe is. Vijfentwintig minuten is echter onvoldoende om deze en andere prangende vragen te stellen, laat staan te beantwoorden. <i>Één dwaas kan meer vragen stellen dan duizend wijzen kunnen beantwoorden</i>. Baudet krijgt echter wel van Jinek de gelegenheid om zijn vragen en dwaasheden bij haar op tafel te leggen. Die blijven daar vervolgens liggen omdat er meer, veel meer dan vijfentwintig minuten nodig is om ze weer van tafel te halen, zelfs als Jinek echte klimaatdeskundigen had uitgenodigd.<br />
<br />
Deze aflevering is kort voor de Staten Verkiezing uitgezonden. Ik had er toen, vóór de verkiezing nog, over willen schrijven, maar dat is door tijdgebrek niet gelukt. Het is echter nog steeds interessant om deze uitzending te documenteren omdat volgens mij programma’s als Jinek, waarin Baudet mocht optreden, een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan zijn verkiezingssucces. Ik begrijp dan ook niet waarom Baudet beweert dat de Publieke Omroep niet deugt want hij had zich geen beter platform voor propaganda kunnen wensen.<br />
<br />
<h2>Transcript</h2><br />
00:00 Eva Jinek: Welkom, welkom, ook hier allemaal aan tafel. We gaan meteen naar het nieuws van vandaag. Zo'n vijftienduizend scholieren uit het hele land kwamen bijeen op het Malieveld in Den Haag om te demonstreren tegen de klimaat politiek. De opkomst was veel groter dan verwacht. Deze zogeheten klimaatspijbellaars willen dat politici zich veel meer inzetten voor het klimaat en met ambitieuzer beleid komen. Ze zijn bang voor gevolgen als er nu niet wordt ingegrepen. Rob Jetten, we hebben jou ook gesignaleerd bij de klimaatmars. Hoe was het daar vandaag.<br />
<br />
00:26 Rob Jetten. Ja, ik was echt onwijs onder de indruk dat er zoveel scholieren naar den Haag waren gekomen, dat had ik eerlijk gezegd niet verwacht. Heel veel creativiteit aan alle spandoeken en borden die voorbij kwamen. En ik heb net als een paar andere Kamerleden als een supporter langs de weg gestaan.<br />
<br />
00:39 Jinek: En supporten betekent af en toe er een beetje bij staan, niet helemaal meelopen met de hele mars?<br />
<br />
00:43 Jetten: Nou ja de jongeren die het organiseerden hadden aangegeven we willen niet dat de politiek deze mars overneemt. Dus ik heb langs de kant staan klappen en juichen en ik heb een klein stukje mee gelopen<br />
<br />
00:53 Jinek: Ja. En Thierry heb jij mee gelopen?<br />
<br />
00:55 Thierry Baudet: Zeker niet. <br />
<br />
00:56 Jinek: Je was het ook niet ... je had ook geen zin om dat te doen?<br />
<br />
00:58 Baudet: Nee, ja, ik ben het inhoudelijk niet, ik bedoel ik gun iedereen zijn eigen opvatting, en ik gun deze jonge mensen hun visie op de wereld maar ik vind het gewoon principieel fout dat scholen leerlingen vrijgeven. Ik vind het fout dat scholen een positie innemen in een publiek debat. Ik vind dat niet de taak is van scholen en ik vind dat scholieren gewoon naar school moeten gaan als ze school hebben. [Door elkaar]<br />
<br />
01:20 Jinek: Sommige scholen hebben gezegd je mag niet gaan, en sommige scholen hebben hun studenten of scholieren eigenlijk gestimuleerd om deel te nemen aan [onverstaanbaar].<br />
<br />
01:25 Baudet: Ja en dat vind ik een heel verkeerd signaal. Dat is niet de taak van de school. Dat is niet de taak van de leraar om dat te doen. We hebben ons ook vaker al uitgesproken tegen de linkse teneur in het onderwijs, in de geschiedenis boeken in de aardkunde boeken, in de economie boeken. Ik ben daar een keer over in debat gegaan met Paul Rosenmöller. De voorzitter nota bene. Paul Rosenmöller kijk maar hoe raar dat is in Nederland maar hij is dus de voorzitter van de raad die toezicht houdt op middelbare scholen. En dat was ook al een héél moeilijk gesprek. Die schoolleidingen gingen m et de hakken in het zand en dat is echt een probleem. Ik bedoel [wordt onderbroken].<br />
<br />
02:01 [door elkaar] Jinek: Jij vindt het gewoon.<br />
<br />
02:02 Baudet: Je ziet het gewoon weer nu. Dit is toch niet... we gaan toch straks ... gaan we allemaal scholieren vrij krijgen omdat ze gaan demonstreren voor minder immigratie en dan krijgen we weer scholieren die willen dat de euro afgeschaft wordt<br />
<br />
02:12 [door elkaar] Jinek: Dus voor jou doet het er niet toe wat het onderwerp is. Dus niet. <br />
<br />
02:13 [door elkaar] Baudet: ... of ik het er mee eens ben of niet. [Door elkaar] Jinek: Je vindt gewoon dat ze niet uh …<br />
<br />
02:14 [door elkaar] Baudet: Nee dat is gewoon niet de taak van de scholen. De school hoort een apolitieke ruimte te zijn [wordt onderbroken].<br />
<br />
02:17 [door elkaar] Jinek [richt zich naar Jetten]: Ja. Zeg jij ook het had beter gekund op een dag dat er geen school was? Beter niet spijbelen? Beter niet spijbelen?<br />
<br />
02:21 Jetten: Nou ja, ik vond vandaag eigenlijk een mooie praktijkles maatschappijleer. Je kunt op school in de klas praten over vrijheid van meningsuiting, het recht om te demonstreren. En deze kinderen die hebben het helemaal zelf georganiseerd. Ze hebben met z'n allen vandaag vanochtend in de treinen en in bussen gestapt om naar de Den Haag te gaan om hun stem te laten horen. Ik vind dat echt geweldig eigenlijk dat die jongeren dat doen. En overigens, een van de organisatoren die heeft ook te kennen gegeven, ik ben juist een rechtse jongere en ook een rechtse jongere vindt dat de politiek meer aan klimaatverandering moet doen. Dus dit was geen linkse demonstratie, dit waren gewoon vijftienduizend scholieren die u en mij in Den Haag wakker willen schudden omdat er te weinig doen om klimaatverandering tegen te gaan.<br />
<br />
02:57 Jinek: Je zei het net al, dat daar ook wat creatieve spandoeken waren, ik heb ze ook inderdaad gezien. "Ik val op mannen met een kleine ecologische voetafdruk” [Zenuwachtig gelag aan tafel] was leuk. Nog meer hebben we er geloof ik. "Stop opwarming mijn vriendin is heet genoeg". [Lachen].<br />
<br />
03:12 En tenslotte <br />
<br />
03:13 [onbekend]: Dit is satire.<br />
<br />
03:13 Jinek: En tot slot. "Stop met masturberen" had er denk ik moeten staan, en "red de ijsberen". Misschien toch iets beter opletten in de les. Nou. Onze Jaïr Verweda was er ook bij om een kijkje te nemen.<br />
<br />
03:24 [Het debat wordt onderbroken voor een video met straatinterviews met demonstrerende jongeren en met politici.]<br />
<br />
07:13 Jinek: Verandert dit iets aan je beeld als je deze reportage van Jaïr ziet?<br />
<br />
07:17 Baudet: Nou ja, het gaat om duizend miljard. Ik denk, ik denk dat je daar het onderwijs een heel stuk mee kunt verbeteren in ons land. En dat is ook nodig als ik dit zo zie.<br />
<br />
07:24 Jinek: Duizend miljard euro bedoel je?<br />
<br />
07:25 Baudet: Nou ja, natuurlijk dat is wat men nu wil gaan uitgeven de komen 35 jaar aan deze waanzin en nou ja, als je dit zo ziet, die kunnen wel wat bijles gebruiken. Geschiedenis, historisch besef.<br />
<br />
07:37 [door elkaar] Jinek: ze kwam niet intelligent op jou over?<br />
<br />
07:39 Baudet: Nou nee, alleen al zo'n slogan, 'CO2 weg ermee', dan weet je dus helemaal niets van het functioneren van het functioneren van fotosynthese. Want alle planten en alle bloemen op aarden ademen CO2 in. Dus het hele idee dat je de planeet moet redden van CO2, dat is gewoon absurd. Dus ik zou zeggen, ook een lesje biologie kan geen kwaad.<br />
<br />
08:02 Jinek: Hans Nijhuis, dit was jouw krant vanochtend. [Toont pagina van krant met tekst in grote letters: 'De jeugd -heeft- wil de toekomst'].<br />
<br />
08:04 Hans Nijhuis: Ja<br />
<br />
08:04 Jinek: Voorpagina, De jeugd heeft, wil de toekomst. Een activistische voorpagina.<br />
<br />
08:11 Nijhuis: Ja, 'heeft' is dus doorgestreept, hè? We zeggen altijd 'de jeugd heeft de toekomst' en als je dus op school zat dan was het 'jouw tijd komt nog wel', maar langzamer hand is de vraag, 'komt ie eigenlijk nog wel?'. Want is het natuurlijk hartstikke leuk die demonstratie, als je die beelden zo ziet, maar er is wel iets aan de hand. Het wordt steeds duidelijker dat onze generatie en de generaties voor ons, de generatie die na ons komt en de generatie die daarna komt, opzadelen met een probleem dat zij misschien dan, niet meer kunnen oplossen. En als ze daar dan een keer de straat op voor willen gaan, willen staken, zoals dat in Nederland gewoon is, dan zeggen wij, 'Ja, nee, blijf gewoon terug naar school en doe maar braaf'. Dat had je misschien vijftig jaar geleden nog kunnen zeggen 'jouw tijd komt nog wel' maar nu moeten zij er voor knokken dat hun tijd nog wel komt. En daar staan wij dus volledig achter.<br />
<br />
08:57 Jinek: Dus jullie bedachten, de meest effectieve manier om ze te helpen is om onze hoofdpagina daarvoor in te ruimen, het hoofdredactioneel commentaar van jou. Dat is een uitzondering naar hoe de krant doorgaans er uit ziet. <br />
<br />
09:07 Nijhuis: Absoluut<br />
<br />
09:07 Jinek: Wat voor reacties krijgen daarop? Op het moment dat je je zo expliciet uitspreekt?<br />
<br />
09:11 Nijhuis: Nou eerst krijg je een discussie op de redactie zelf, he, moet je dit wel doen? Want is dit niet als een soort dictator [sic]. En het gevoel ... kijk een krant moet natuurlijk allereerst gewoon het nieuws brengen en duiding. En we brengen dat nu al drie dagen achter elkaar. We hebben een portret gebracht van het meisje in Zweden met wie het allemaal is begonnen, inclusief de rol van haar vader daarbij, waar je vraagtekens kan zetten. We hebben gister een stuk gehad, met laten we zeggen klimaatsceptici, waar ook iemand van de partij van Thierry Baudet in voor kwam. En vandaag hadden we een portret en een interview met de jongen die deze boel heeft georganiseerd, waarin duidelijk werd dat de milieu beweging hem ook wel handje helpt. Dus we doen de gewone berichtgeving, maar <br />
<br />
09:50 Jinek [door Nijhuis heen]: maar daarnaast hebben jullie gekozen ...<br />
<br />
09:5010:17 Nijhuis [praat door]: daarnaast denke wij dat het op sommige momenten zo is dat je even moet zeggen, 'jongens er is iets groots aan de hand'. Het is ook denk ik niet een politiek statement. Ik zou eigenlijk willen zeggen tegen die heren, dat het eigenlijk geen politiek debat zou moeten zijn. Er zit een vraag voor. Er is een heel groot issue. Want als je die niet oplost, je straks niet meer kan oplossen. Ook straks een Kabinet Baudet straks, als laten we laten we zeggen tien jaar [verder zijn], kan, als de zeespiegel een meter is gestegen die niet meer naar beneden krijgen.<br />
<br />
10:17 Baudet: Ja maar niemand heeft het over zeespiegels die meters gaan stijgen. Dat is helemaal het onderwerp niet. En dit hele, deze hele presentatie van de situatie alsof de wereld vergaat, dat is gewoon totaal niet aan de orde. We hebben te maken, al duizenden jaren met een zich ontwikkelend klimaat. Dat is nooit stabiel. Dat is nooit helemaal hetzelfde. We hebben een kleine ijstijd gehad. Die is rond 1850 geëindigd. Daarna, dus is ongeveer 150 jaar ongeveer, daarna is het een beetje warmer geworden. In de Middeleeuwen was het hier ook warmer op aarde dan nu. Het gaat op en neer, het fluctueert. De rol van wolken. We weten heel veel niet. De rol van de zon.<br />
<br />
10:56 Jinek: [door Baudet heen] En de rol van mensen? Dat is de vraag natuurlijk. Welke rol spelen de mensen? 10:59 <br />
<br />
10:59 Baudet: Ja, nou waarschijnlijk hebben we wel enige invloed maar hoeveel precies, we weten het niet. Hoeveel het klimaat precies verandert, het valt allemaal heel erg mee en wij zijn nu van plan, dat is die klimaatwet, om duizend miljard uit te gaan geven aan het compleet ruïneren van de Nederlandse economie terwijl de rest van de wereld niet meedoet. En onze impact zal dus maximaal 0,00007 graden zijn over een eeuw terwijl [door elkaar].<br />
<br />
11:30 Jinek [door elkaar]: ik laat even Hans [onverstaanbaar]<br />
<br />
11:33 Baudet: China door gaat, Rusland door gaat. Het is absurd, het is totaal absurd.<br />
<br />
11:36 Nijhuis: Ja, ik zou u zo graag geloven, alleen waarom is het dan 99% van de wetenschappers die hier iets van weten, waarschuwen voor dat dit er aan komt.<br />
<br />
11:46 Baudet [door elkaar]: Dat is dus ook niet waar, dat is gewoon niet zo.<br />
<br />
11:47 Nijhuis [door elkaar]: Kijk ik weet er vast niet zo veel van als wat in uw rapport staat, maar ik weet dat serieuze wetenschappers dit voorspellen. Ik weet overigens dat de winters, neem deze, alweer een stuk zachter zijn dan dat ze vroeger waren. Ik weet dat er deze zomer iets was, zo warm, zo droog dat boeren en oude mensen daardoor in problemen kwamen. Ik weet dat in Kenia waar ze vroeger de waterput in het dorp hadden, ze tegenwoordig 5 km moeten lopen omdat het allemaal uitgedroogd is. Als het nog droger wordt komen ze hier naar toe. Veel succes. <br />
<br />
12:15 Baudet [door elkaar]: Nee maar dit is gewoon echt kolder. <br />
<br />
12:18 Jinek [door elkaar]: Maar Rob Jetten heeft Thierry een punt?<br />
<br />
12:19 Baudet [door elkaar]: Kolder, echt kolder [onverstaanbaar].<br />
<br />
12:20 Jetten: Nou kijk, je kunt ontkennen dat bijna alle wetenschappers in de wereld zeggen dat de aarde harder opwarmt door de mensheid, dat kun je ontkennen. Je kunt tegen een aantal van die maatregelen zijn die in zo'n klimaatakkoord staan. Maar we moeten wel bij de feiten blijven. De heer Baudet zegt vaak het gaat 1000 miljard euro kosten. Nou ik ben heel blij dat we dinsdag in het Kamerdebat de toezegging hebben gekregen dat we die 1000 miljard ook eens een keer gaan door rekenen om dat ook eens [onverstaanbaar]<br />
<br />
12:43 Baudet [door Jette heen]: Dat staat op onze website [onverstaanbaar] doorrekeningen zijn gepubliceerd.<br />
<br />
12:48 Jetten [door Baudet heen]: Stel je gelooft echt niet in klimaatverandering, en je gelooft ook niet in die maatregelen die er in zitten. Als we doorgaan op de huidige weg en blijven olie en gas inkopen uit foute landen als Saoedi Arabië dan zijn we de komende 30 jaar ook duizend miljard kwijt aan die fossiele energie. En wat we nu kunnen doen met het klimaatakkoord is eenmalig investeren. Dat is even een flinke investering die we moeten doen, dat ontken ik ook niet. Maar dan hebben we straks windmolens op zee, dan hebben we zonnepanelen op onze daken, dan hebben we misschien aardwarmte waarmee we onze huizen kunnen verwarmen. Dan hebben we eigenlijk gratis schone energie. Dan zijn we niet meer afhankelijk van allerlei foute regimes, waar ook de heer Baudet niks mee te maken wil hebben.<br />
<br />
13:20 Baudet: Het is op elk gebied feitelijk onjuist. Ten eerste is het absoluut niet zo dat we eenmalig 1000 miljard gaan investeren en dan voor altijd gratis zonne- en windenergie hebben.<br />
<br />
13:31 Jetten [door Baudet heen]: [De stroom is] goedkoper zelfs.<br />
<br />
13:31 Baudet: Nee helemaal niet, want die windmolens die moet je op een gegeven moment weer vervangen. Die zonnepanelen …<br />
<br />
13:36 Jinek [door Baudet heen]: Als ik even een stapje terug ga naar de vraagstelling of de temperatuur stijgt, en door wiens toedoen dat is veroorzaakt. Want Hans refereerde aan hoeveel wetenschappers dat zeggen, en Rob ook. Als bijvoorbeeld een organisatie als de NASA of KNMI waar veel wetenschappers werken, gerenommeerde wetenschapper, dat soort in formatie naar buiten brengen, daarvan zeg jij dat is feitelijk onjuist wat zij zeggen?<br />
<br />
13:56 Baudet: Nou nee, het is speculatief. Het is gewoon <br />
<br />
13:59 Jinek [door Baudet heen]: zij onderbouwen dat met feiten. Zij schrijven rapporten op basis van hun wetenschappelijk onderzoek waarin ze dus zeg maar die stellingen kunnen bestendigen met feiten [onverstaanbaar]<br />
<br />
14:06 Baudet [door Jinek heen]: Ja heel veel dingen niet. Bijvoorbeeld het IPCC, wat toch een alarmistische club is, zou je kunnen zeggen, heeft in het meest recente gepubliceerde rapport waar we het vanochtend in de Kamer nog over hebben gehad, gewoon gezegd, er is geen trend in de toename van droogte. Er is geen mondiale trend in overstromingen, er is geen toename van orkanen. Dus heel veel dingen worden dus enorm zwaar aangezet maar zijn veel minder bewezen. En daar is nog een tweede punt en dat is veel ...<br />
<br />
14:34 Nijhuis [door Baudet heen]: [onverstaanbaar] meer bijvoorbeeld ...<br />
<br />
14:36 Baudet [door Nijhuis heen]: Nee, natuurlijk regionaal zijn er allerlei verschillen aan de gang, dat is altijd zo geweest. Je hebt ook wel eens een wat warmere zomer, dan weer een wat kouder zomer. Maar we hebben het hier over het klimaat. Dat is een heel complex mondiaal fenomeen en daar is heel veel niet over bekend. En we weten een ding wel zeker, de afgelopen duizenden jaren heeft altijd gefluctueerd, en de mens heeft pas sinds heel korte tijd dat [sic] wij ... wat CO2 toevoegen aan de atmosfeer. Maar mijn belangrijkste punt is niet dat hè? Mijn belangrijkste punt is niet dat er heel veel onzekerheid is, mijn belangrijkste punt is dat de rest van de wereld überhaupt niet meedoet met deze transitie en dat wij nu 1000 miljard uitgeven [onverstaanbaar] komt allemaal terug bij ons.<br />
<br />
15:16 Jetten [door Baudet heen]: Ja maar dat is ook niet waar. 195 landen op de wereld hebben het klimaatakkoord van Parijs ondertekend. Nederland is een van de eerste landen inderdaad die dat echt in 600 maatregelen en oplossingen heeft door vertaald. Maar ook een land als Amerika, waar Trump zich uit het Parijsakkoord heeft teruggetrokken. Daar zijn gouverneurs van staten, burgemeesters van steden, die zijn wel allemaal bezig met goed milieubeleid. En dat gaat niet alleen maar over het terugdringen van CO2 uitstoot, dat gaat ook over ander zaken die te maken hebben met natuur. Ik heb heel veel postjes gezien op borden van jongeren die zeggen pak eens die plastic soep aan. Jongeren die beelden zien schildpadden met plastic rietje door de neus.<br />
<br />
15:53 Baudet [door Jette heen]: heeft er niets mee te maken, heeft er niets mee te maken, heeft er echt niets met klimaat te maken.<br />
<br />
15:56 Jetten [door Baudet heen]: nee het heeft er alles mee te maken, want die 15 duizend scholieren die vandaag in Den Haag stonden die vragen aan ons om de wereld een beetje beter door te geven.<br />
<br />
16:03 Baudet [door Jetten]: Ja maar je kunt niet alles op een grote hoop gooien. Dat er in een aantal rivieren in de wereld, met name in China, India, nog een paar plekken, veel plastic gedumpt wordt, dat is waar, en dat je daar iets aan moet doen, daar ben ik het ook mee eens. Dat heeft helemaal niets te maken met het mondiale klimaat. Goed milieu, goed schoon drinkwater, uh ... vogeltjes in de bomen en zo, ben ik ook heel erg voor. Dat is heel belangrijk. Maar het milieu heeft niets te maken met klimaat. Fijnstof, zwavel, dioxide, dat soort dingen, luchtvervuiling, smog, is een reëel probleem, wil ik ook aanpakken, heeft ook niets te maken met klimaat. Klimaat is een heel specifiek thema …<br />
<br />
16:40 Jinek [door Baudet heen]: Wat wil je wel verder eigenlijk doen op, wat vind jij wel, zeg maar nuttig, op het gebied van klimaatbeleid? Wat zou jij nuttiger beleid vinden op dat gebied?<br />
<br />
16:47 Baudet: Nou, ik denk niet zo heel veel want het is volstrekt speculatief of wij als mens daar überhaupt invloed op hebben. En ten tweede, de rest van de wereld, nogmaals ik kan dat punt niet genoeg maken, doet niet mee. Ze tekenen dat Parijsakkoord misschien wel, misschien niet, maar Saoedi Arabië die tekent allerlei mensenrechten verdragen [onverstaanbaar]<br />
<br />
17:04 Jinek [door Baudet]: Dat heb je gezegd ja. Rob Jetten?<br />
<br />
17:05 Jetten [door Baudet]: alle landen hebben al [onverstaanbaar] Maar het voorbeeld van veinzen. Ik ben heel blij dat de heer Baudet dat aanhaalt want we rijden nu allemaal nog in een fossiele auto. We willen graag dat we massaal aan de elektrische auto gaan. Dat is nu nog duur, gaan we aan werken, dat er meer elektrische modellen komen, dat die prijs omlaag gaat, dat mensen die het niet kunnen betalen daar een subsidie voor krijgen. Dat is goed voor het klimaat, want veel minder CO2 uitstoot. Maar de [sic] fijnstof en alle andere vieze deeltjes die die auto's uitstoten, die zorgt er voor dat in onze eigen binnensteden dat de lucht vervuild is. Hier in Amsterdam leven mensen gewoon korter dan bij in het dorp in Noord Oost Nederland omdat de lucht hier vervuild is door een kolencentrale, door auto's die door de stad rijden. Dus als niet gelooft in klimaat verandering, laat dan in ieder geval samenwerken om in ieder geval wel die andere milieu problemen aan te pakken, want dat is wat die jongeren aan ons hebben gevraagd.<br />
<br />
17:46 Baudet: Ja, nee, maar dit is gewoon, dit is een totaal ander onderwerp erbij slepen om iets heel ... we hebben het hier over de klimaatwet, die zegt dat wij in het jaar 2050 een volstrekt koolstofvrije economie moeten hebben. Dat wil dus zeggen dat de agrarische sector, de industrie maar ook alle woonhuizen, alle fabrieksgebouwen. Alles moet totaal 18:06 veranderen om dat overal wordt ofwel gas verstookt, ofwel ... kan gemaakt van kolen. Alles moet ...<br />
<br />
18:15 Jinek [door Baudet heen]: en daar van zeg jij daar moeten we geen maatregelen voor nemen?<br />
<br />
18:19 Baudet [praat door]: volstrekt Maoïstisch totalitair project dat nu gesteund wordt door partijen van VVD tot D66 of Groen Links, en dan kun je er wel een of twee dingen uit halen waar we misschien wel of niet iets specifieks aan kunnen doen. Luchtvervuiling, ergens plastic overlast. Prima. Maar dat is totaal niet wat nu ter discussie staat.<br />
<br />
18:36 Jinek [praat door Baudet heen]: maar wat denk jij Hans dat de lezers van het AD denken?<br />
<br />
18:38 [Nijhuis]: Ja, je kunt in ieder geval niet zeggen dat we de heer Baudet niet aan het woord hebben gelaten vanavond. [Publiek lacht]. De lezers van het AD hebben voor een deel ... we hebben dus ... ik heb opmerkelijk weinig boze mails gekregen. Ongeveer vijf maar terwijl bij een column of zo, zijn het soms rustig vijftig en ik denk dat dat komt omdat deze week er bij de mensen thuis heel veel over het klimaat is gesproken en dat mensen zich er dus van bewust worden. En ... Als je dan bijvoorbeeld naar het Kamerdebat kijkt dan raak je toch een beetje teleurgesteld want dan gaat het over, 'de een is een klimaatdrammer', 'het moet allemaal wel betaalbaar zijn', 'er moet draagvlak zijn', 'rustig aan'. En het zijn eigenlijk twee dingen. Het ene is dat je beseft dat er een groot probleem is. Tot mijn verrassing zijn er ook mensen die dat niet beseffen. En het tweede is<br />
<br />
19:16 [Baudet door Nijhuis heen]: Nog niet.<br />
<br />
19:17 Nijhuis [praat door] dat je dan vervolgens gaat zeggen hoe ga je het oplossen<br />
<br />
19:18 Baudet [praat door Nijhuis heen]: [onverstaanbaar] ... nog wel...<br />
<br />
19:18 Nijhuis [praat door]: die politici kunnen met elkaar van mening verschillen van hoe je dingen met elkaar oplost, maar het begint met besef, er komt iets heel groots op ons af en je hebt het gevoel dat er iets zeg maar vanuit een soort buitenlandse macht komt er ... staat er aan ... bij wijze van spreken ... aan de grens met Duitsland naar ons toe te komen en wij gaan dan kibbelen over hoe we de lasten precies verdelen en hoe snel het precies moet gaan. En dat is gewoon best wel raar. En het punt is dat op het moment dat we zo ver zijn, dat Thierry Baudet kan zeggen, 'ja, ik had toch ongelijk', is het wel te laat.<br />
<br />
19:48 Jinek: Uit onderzoek van het Een Vandaag opinie panel<br />
<br />
19:50 Baudet [door Jinek heen]: Dat is het niet.<br />
<br />
19:50 Jinek [praat door]: blijkt dat 59% van de Nederlanders zich inderdaad zorgen maakt om het klimaat. En 59% wil dat de uitstoot in 2030 met de helft is verminderd. Dat is dan toch een aanzienlijk deel van jouw mogelijk achterban zou je kunnen zeggen. <br />
<br />
20:03 Baudet: Ja ik heb nog veel missie werk te verrichten, maar<br />
<br />
20:06 Jinek: hebben ze allemaal ongelijk die 60% van de Nederlanders die dat willen. <br />
<br />
20:10 Baudet: Ja ik denk dat die mensen ongelijk hebben om allerlei redenen. Maar er is ook nog een tweede punt, en dat is dat de klimaatwet nadrukkelijk niet gaat om de doelen van 2030 en het halveren ... het gaat om het totaal stoppen met elk gebruik van koolstof, elke emissie. Dat betekent dat er geen landbouw meer kunnen hebben, geen industrie, dat echt de hele samenleving moet transformeren, het is absurd.<br />
<br />
20:31 Jinek [praat door Baudet heen]: [Mag] ik even? Ik heb een vraag dus. Het varieert, hoe mensen hier naar kijken. 60% maakt zich zorgen wil minder uitstoot. En dan heb je ook mensen als Thierry die er zo in staan. Er zijn ook mensen die zeggen, ik maak me wel degelijk zorgen over het klimaat en het milieu en ik wil best wat bijdragen maar ik vind dat het oneerlijk verdeeld is tussen industrie en burger bijvoorbeeld. Als de industrie veel meer uitstoot, in ik aanmerkelijk minder als één persoon, waarom moet ik dan onevenredig belast worden. Als je die mensen niet mee krijgt dan gebeurt het natuurlijk ook niet. Wat zeg je daarover?<br />
<br />
20:59 Jetten: Maar dat vond ik eigenlijk wel het belangrijkste winstpunt van het Kamerdebat van afgelopen dinsdag, dat je zag dat eigenlijk van links tot rechts, van de SP tot ook de VVD, iedereen zei, we hebben nu een concept klimaat akkoord. Dat wordt nu doorgerekend. In maart krijgen we daar het eindoordeel van. Maar als daar uit blijkt dat bedrijven te weinig bij betalen dan is ook een CO2 heffing voor al die partijen bespreekbaar.<br />
<br />
21:20 Jinek: Dus dat is dichterbij gekomen?<br />
<br />
21:21 Jetten: Het is dichterbij gekomen...<br />
<br />
21:23 Jinek [onderbreekt Jetten]: tegelijkertijd kijken we naar de peilingen voor jou partij. En dan zien we dat jullie met 9 zetels zijn gezakt de laatste tijd. Waar komt dat dan door?<br />
<br />
21:31 Jetten: Nou ik ... je ziet dat eigenlijk alle vier de coalitie partijen, of drie van de vier van de coalitiepartijen, in de peiling gewoon slechter voor staan. Ik ben nu vier maanden fractievoorzitter. En we hebben ook het eerste jaar een daling gemaakt maar we staan ook nu weer stabiel en in een aantal peilingen klimmen we ook weer. En de komende tijd is een belangrijk periode. Statenverkiezingen zitten er aan te komen. Ik ga zelf de komende week echt het hele land door om zoveel mogelijk<br />
<br />
21:53 Jinek [praat door Jetten heen]: dan zou ik me wel zorgen maken met verkiezingen in aankomst als ik negen zetels achteruit was gegaan<br />
<br />
21:57 Jetten: Nou ja, kijk dat zijn de peilingen. Op 20 maart mag iedereen weer bepalen waar we naartoe gaan met onze provincies en de Eerste Kamer. Onze campagne die gaat over de toekomst, gaat over een schoon klimaat, gaat over kansen, gelijkheid en ik hoop dat mensen daar dan massaal voor kiezen.<br />
<br />
22:11 Jinek: Thierry's partij staat virtueel op 17 zetels. Dat is ontzettend veel. Gegroeid. Zou het kunnen zijn dat mensen die zich afkeren van de klimaatplannen, daar moeten we zijn?<br />
<br />
22:21 Jetten: Nou, dat weet ik niet. <br />
<br />
22:23 Baudet [door Jetten heen] Het is wel zo <br />
<br />
22:24 Jetten: Ik denk dat ... je ziet, je ziet de beweging naar de flanken in Nederland, zowel links als rechts en dat zijn mensen die zich over allerlei zaken zorgen maken. Over de toekomst van hun pensioen of, kunnen hun hun kinderen ook nog een koophuis kopen straks. En daar moeten wij als politiek, ook als het politieke midden een beter antwoord op formuleren. <br />
<br />
22:40 Jinek: Is het zo na de verkiezing, dat je hoe dan ook niet met Forum voor Democratie gaat samenwerken als D66?<br />
<br />
22:45 Jetten: Nou, als, kijk, de vraag is natuurlijk hebben we straks in de Eerste Kamer als coalitie nog een meerderheid of moeten we met andere partijen samenwerken.<br />
<br />
22:50 Jinek [praat door Jetten heen]: Er zijn weinig mensen die denk dat het nog een meerderheid blijft.<br />
<br />
22:52 Jetten: Nee, uh. Die kans is aanwezig, dat we inderdaad met meer partijen moeten samenwerken. Ik heb wel ook deze week al gezegd als een partij als Forum voor Democratie alleen maar voorstellen van het Kabinet wil steunen in ruil voor minder klimaatambities of minder klimaatmaatregelen dan is dat wat mij betreft onbespreekbaar. Want je hebt ook vandaag weer gezien, Nederland vraag van ons dat we de wereld een beetje schoner achterlaten voor de volgende generatie, dus daar ga ik geen, uh ja, minder ambities voor afspreken.<br />
<br />
23:18 Jinek: Komen er meer, hoe zal ik dat zeggen, activistische voorpagina's van het AD Hans?<br />
<br />
23:22 Nijhuis: Nou, dat doen ... we doen het maar heel af en toe. Alleen als het nodig is. En ik vind dus dat deze niet politiek is maar dat er gewoon iets groots is en dat er iets moet gebeuren. Maar dat zei ik [al]. Het was een mooie dag 23:32 ook vandaag. Ik hoop alleen wel dat de scholieren nu al naar bed waren. [Publiek lacht besmuikt].<br />
<br />
23:38 Jinek: Ik denk het niet. Ze waren nogal uitgelaten. Thierry, ondanks dat je het zo oneens bent met 60 % van de Nederlanders, en veel beleid dat er gemaakt gaat worden. Hou je er rekening mee dat het zou kunnen dat ze misschien toch ergens gelijk hebben?<br />
<br />
23:53 Baudet: Ja maar zelfs als het dus waar zou zijn dat wij zo'n invloed zouden hebben op het klimaat dan is de Nederlandse impact daarop nul komma nul nul nul nul zeven graden.<br />
<br />
24:02 Jinek [door Baudet heen]: [onverstaanbaar] moeten wij niet zoveel [onverstaanbaar]<br />
<br />
24:05 Baudet [praat door]: Het is totaal irrationeel om dan duizend miljard daar aan uit te geven. Nogmaals de narekening van dat bedrag staat dus heel uitgebreid op onze website. Hebben we allemaal gewoon uitgesplitst. En nogmaals, de rest van de wereld doet niet mee. Duitsland heeft net een nieuwe gaslijn met Rusland is aan het aanleggen [sic] om gewoon weer gas te importeren.<br />
<br />
24:22 Jetten [door Baudet heen]: stoppen met kolen, dat doen wij ook.<br />
<br />
24:24 Baudet: nee maar dit gaat om gas. Gas. Dus. In de klimaatwet.<br />
<br />
24:29 Jetten [praat door Baudet heen]: Ja ... [onverstaanbaar]<br />
<br />
24:28 Baudet [praat door]: Nee, ja maar het gaat niet om iets. In uw klimaatwet staat dat de hele Nederlandse samenleving in 2050 volkomen moet stoppen met alle koolstof. Dat betekent dus nul gas, nul kolen, alles, niets.<br />
<br />
24:41 Jinek [praat door Baudet heen]: [onverstaanbaar] weten een pad te bewandelen.<br />
<br />
24:45 Baudet [praat door]: Dus dat is dus ook niet iets doen, het is alles doen. En dat is het grote verschil. Ik vind iets doen prima, maar dit gaat om alles. Het is totalitair.<br />
<br />
24:48 Jinek: Iets doen is prima.<br />
<br />
24:49 Baudet: Ja.<br />
<br />
24:50 Jinek: daar hou ik me aan vast.<br />
<br />
24:52 Jetten [door de andere heen]: Een belangrijke winst van vanavond.<br />
<br />
24:52 Baudet [door de anderen heen]: Zullen we dan ook zeggen dat we het gaan hebben over duurzaam immigratiebeleid? <br />
<br />
24:56 Jinek: Dat moet in een andere uitzending. Allemaal bedankt voor jullie komst. Dank je wel.<br />
<br />
[Publiek applaudisseert].<br />
<br />
<h2>Video</h2><br />
<iframe src='https://evajinek.kro-ncrv.nl/node/5194/embed' width='560' height='315' frameborder='0' allowfullscreen></iframe>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-41254716917474985412019-02-02T16:08:00.001+01:002019-02-07T07:29:39.895+01:00Transscript Jinek 1 feb 2019. Moeten jihadvrouwen teruggehaald worden?<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-2s52q7wiHOxqBYmjZMdMf_DorRbmZzdUBh5Aj06p6PuG57WDwJ6mewHmQP3u0bqMYxIuQIfe__DPBRvhHwIb-GKKqF8z8fw8IQD74hGkPR30orhx6KuknDiZHURFEoP9XyDkJtcp88fz/s1600/Stoer.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="333" data-original-width="625" height="170" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-2s52q7wiHOxqBYmjZMdMf_DorRbmZzdUBh5Aj06p6PuG57WDwJ6mewHmQP3u0bqMYxIuQIfe__DPBRvhHwIb-GKKqF8z8fw8IQD74hGkPR30orhx6KuknDiZHURFEoP9XyDkJtcp88fz/s320/Stoer.png" width="320" /></a></div><br />
Dit is een transcript van de eerste discussie in de talkshow 'Jinek', uitgezonden op 1 feb 2019. Spekers: Eva Jinek (gastvrouw), Joost Vullings en Jort Kelder. De analyse van deze discussie die ik heb gemaakt is op op 4 februari 2019 op <a href="http://sargasso.nl/de-moed-om-rechts-te-zijn/">Sargasso </a>gepubliceerd. Daar kunt u ook reageren.<br />
<br />
Jinek: Welkom, welkom, [aan] mijn gasten hier aan tafel. We gaan meteen naar het nieuws van vandaag. Het Kabinet denkt alsnog over manier om vrouwelijke Nederlandse Syriëgangers en hun kinderen naar veilig gebied te halen en daarna naar Nederland.<br />
<br />
[video, Gesprek met de Minister President, Mark Rutte]: Er liggen rechtelijke uitspraken die zeggen, "ja je zult toch moeten kijken of je iets kunt doen om die mensen naar een veilige plek te krijgen". Dus dat onderzoeken we. Maar ik zeg nog, het is heel complex want het is natuurlijk niet Bremen of Hamburg waar we ze weghalen. Dat gaat dus ook helemaal niet. Ze zitten natuurlijk op levensgevaarlijk terrein vaak en we gaan daar geen Nederlanders aan blootstellen. <br />
<br />
Jinek: En vanavond heeft de NOS bekend gemaakt dat een Nederlandse vrouw is overleden in Syrië en dat haar kinderen van twee en vier daar zijn achter gebleven. Wat we Rutte hier horen zeggen Joost, dat is opmerkelijk want hij heeft het verleden juist gezegd, de mensen die daar heen zijn gegaan, de Syriëgangers, die kunnen maar beter daar blijven en daar sneuvelen dan dat wij ze terug halen naar Nederland.<br />
<br />
Vullings: Ja, dat was een in een campagne. Dat was zo'n typische stoere Mark Rutte uitspraak. Moest ie op zo'n rooie knop drukken in een RTL-debat. Ja nu komt die uitspraak een beetje bij hem terug. Het Kabinet heeft het tot op heden altijd afgehouden. Gezegd, dat is veel te onveilig voor onze mensen om die mensen terug te halen. En eigenlijk, wat de VVD betreft, we willen ze ook niet terug. Maar nu ligt er dus een gerechtelijke uitspraak, niet omdat die mensen zielig zijn, maar de rechtbank in Rotterdam wil gewoon een aantal van die vrouwen die van terrorisme verdacht worden, gewoon berechten. Ja, dan moet je ze hier naar toe halen om dat te doen.<br />
<br />
Jinek: Ok, dat is de reden dat de reden dat ze dan nu terug moeten komen. Maar het humane aspect, die kinderen, dat zijn Nederlandse kinderen bijvoorbeeld van die vrouw waar ik het nu over heb, die overleden is, haar twee kinderen zijn daar achter gebleven.<br />
<br />
Vullings: En daar hoor je onze Premier dus niet over. Die zegt het moet van de rechtbank.<br />
<br />
Jinek: En wordt het nog een issue denk je?<br />
<br />
Vullings: Nou ja, dit is wel, ja zag Geert Wilders er al over twitteren, van nou, "eerst een kinderpardon en dan noemt hij dit dan een terroristenpardon. Dus dit ja, kijk het punt is hij heeft er zelf stoer over gedaan in het verleden en dan krijg je het nu terug. Kijk, de meeste partijen zijn er voor om die mensen terug te halen, maar er zijn natuurlijk ook gewoon partijen tegen, waaronder de PVV. Nou, dan gaan weer richting verkiezingen, nou ja, VVD en PVV concurreren om kiezers. Dus het is in dat opzicht voor de VVD niet leuk.<br />
<br />
Jinek. Ja. Jort, verwacht je dat de VVD gaat zeggen, "laten we die kinderen maar terughalen?"<br />
<br />
Kelder: Hmm nee, eigenlijk niet. In ieder geval niet van harte. Ja zou eigenlijk het Franse beleid, wat ze daar deden, dus officieel ze terughalen maar ze officieus allemaal om zeep helpen. Dat hebben de Fransen gedaan. Dus die hebben allemaal commando's er op afgestuurd waardoor je wat minder problemen ... even niet de kinderen maar zeg maar de ouders, de Jihadisten. Ja, nee de kinderen niet, maar de jihadisten dus ja. En ja je kunt natuurlijk allemaal mee gaan praten van God we zijn een rechtstaat en laat ze allemaal welkom [sic] maar ik geloof niet dat er iemand hier in de studio op die mensen zit te wachten, ook niet op die kinderen eerlijk gezegd.<br />
<br />
Vullings: Nee<br />
<br />
Kelder: Wat voor kinderen krijg je?<br />
<br />
Vullings: Nee maar het is wel zo dat ze in Koerdisch gebied zitten. Die Koerden hebben voor ons ontzettend hard tegen IS gevochten en dan zitten ze daar met onze terroristen. <br />
<br />
Kelder: Ja, maar weet je. Kijk je kunt je natuurlijk als rechtsstaat al het leed van de hele wereld aantrekken maar <br />
<br />
Vullings: Nee maar het zijn onze terroristen <br />
<br />
Kelder: Ja, ja<br />
<br />
Vullings: Die willen wij toch berechten neem ik aan?<br />
<br />
Kelder: Ja, ja, Nee, voel ik niet zo eigenlijk, onze terroristen<br />
<br />
Vullings: Nee?<br />
<br />
Jinek: Ik zie wel een soort scheiding in die zin, je zou toch niet als kind het slachtoffer moeten worden van de idiotie van je ouders?<br />
<br />
Kelder: Ben ik absoluut met je eens, alleen het is een iets complexere situatie. Hoe oud is het kind en in wat voor ... ik bedoel geestelijke toestand verkeerd dat kind inmiddels. Ik bedoel, moet een land. Even, we hebben een rechtstaat he, we hebben een rechter, maar moet een land zich het leed van de wereld op dat punt, want dit is echt wel een heel klein probleem van een paar honderd jihadisten. Ik kan zeker die kinderen asiel verlenen maar ... ik vind, laat ik het zo zeggen. Ik vind het zo makkelijk om te roepen: 'iedereen is welkom, kom maar binnen'. Dat is makkelijk.<br />
<br />
Vullings: Maar dat roept niemand<br />
<br />
Kelder: Dat is het makkelijkste antwoord.<br />
<br />
Jinek: Ik eh, ik kan hier nog een uur over praten. Ik denk dat niet dat wij er uit gaan komen. Maar ik verwacht dat als jullie er al niet uit komen, wij ook niet, dat het dan ook niet zo snel in Den Haag.<br />
<br />
[Iemand zegt]: Neem maar een slokje. <br />
<br />
Jinek: Fietsers moeten er ernstig rekening mee houden ...<br />
<br />
<div style="text-align: center;">--</div><br />
Afbeelding: Screenshot uitzending, op het moment dat Eva Jinek aan Joost Vullings de uitspraak van Mark Rutte voorlegt: <i>de mensen die daar heen zijn gegaan, de Syriëgangers, die kunnen maar beter daar blijven en daar sneuvelen dan dat wij ze terug halen naar Nederland</i> Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-15738235937906929992019-01-20T15:38:00.001+01:002019-01-20T15:38:21.708+01:00Frits Bolkestein de sociaaldemocraat<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2RuVsia-y8mh3Y0hG4H42Lbb9Qx3CD5K5cv7kkFF-aVqQOZ-UdVCSkekI2xnrvL7SNgNmzgHmEq4SVRMGU2M62wn2j-uv84AAZ33uI37g7iZpF0CXKPTEcT6xaXuXrj7JnX2mx6Vk9PDz/s1600/15093659827_68b9f36ce0_z.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="426" data-original-width="640" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2RuVsia-y8mh3Y0hG4H42Lbb9Qx3CD5K5cv7kkFF-aVqQOZ-UdVCSkekI2xnrvL7SNgNmzgHmEq4SVRMGU2M62wn2j-uv84AAZ33uI37g7iZpF0CXKPTEcT6xaXuXrj7JnX2mx6Vk9PDz/s320/15093659827_68b9f36ce0_z.jpg" width="320" /></a></div><span style="font-size: x-small;"><i>Credit: <a href="https://www.flickr.com/photos/un_photo/15093659827/in/photolist-oZLXdg-rvdQg-pmvbLj-pmv8s5-BDEEGX-Bwneag-5ZUDyw-p3SLJ2-rvdok-pmvapb-p53tWN-oZM51p-4L7FWG-aKWqa6-7dzVJX-56WfkM-oZM588-oZM3HL-UXo88S-mwzCzv-aSs3P6-7AGSmT-p3TNrM-p52A6e-pmwMdg-pkJNYj-p52UJY-zrfMB-pk6GXp-p52M9h-pjuENE-p3TPei-i7Cwqj-rvdrp-pjuCCs-8gNiv-7dDQfJ-p52zPn-p52B8p-AGhdam-piJqc3-pjuHrA-pk6HCH-p52R9w-p4hb1q-BcvMvW-p4h8rs-xo8di-BDEwSP-BDJSkt">UN Photo/Eskinder Debebe</a></i></span><br />
<br />
<blockquote>De plannen van de klimaattafels zijn vooral voor de laagste inkomensgroepen een schok. Immers, energie is een basisbehoefte. Als die duurder wordt, treft dat de lagere inkomensgroepen onevenredig meer dan degenen die het breder hebben. Het netto resultaat werkt dus denivellerend.<br />
[…]<br />
Verschillende onafhankelijke deskundigen hebben berekend dat het hypothetische want op basis van klimaatmodellen, die tot dusver onbetrouwbaar zijn gebleken afkoelingseffect van de Nederlandse klimaatinspanning op mondiale schaal aan het eind van deze eeuw zó klein zou zijn dat het niet meetbaar is.</blockquote>Nee, hier is geen sociaaldemocratische klimaatscepticus aan het woord, maar een liberaal van de VVD. In de <a href="https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/het-klimaatbeleid-is-toe-aan-een-adempauze~b1094433/?utm_campaign=shared_earned&utm_medium=social&utm_source=twitter">Volkskrant van 14 januari</a> constateert Frits Bolkestein dat de kosten van het klimaatakkoord onevenredig zwaar op mensen met een laag inkomen drukken. Bovendien is het effect ervan ook nog eens heel gering. Hij pleit daarom voor uitstel ervan.<br />
<br />
Niet alleen is het vreemd dat een liberaal zich zorgen maakt over denivellering – dat geeft hij zelf overigens ook toe – maar het argument klopt niet. Dat de kosten van het klimaatakkoord hoog zouden zijn was te voorzien [*]. Dit is echter geen project waar je van kan afzien omdat het te duur is, zoals bijvoorbeeld JSF-straaljagers of Lelystad Airport. Het probleem met het klimaat is dat het veranderd, of we het willen of niet. Uitstel (of afstel) van noodzakelijke maatregelen verandert daar niets aan. Erger nog: uitstel kan weleens veel duurder zijn, <a href="https://climate.nasa.gov/effects/">niet alleen financieel</a>. Vermoedelijk is niemand bereid om de <a href="https://www.theguardian.com/environment/2017/dec/21/devastating-climate-change-could-see-one-million-migrants-a-year-entering-eu-by-2100">volksverhuizing</a> die het gevolg is van klimaatverandering, op te vangen. En omdat Nederland onder de zeespiegel ligt, zullen we mogelijk <a href="https://www.uu.nl/en/news/the-question-is-not-if-the-netherlands-will-disappear-below-sea-level-but-when">zelf deel uit maken van die migratie </a> – vergeet dat opvangen maar.<br />
<br />
Dit zijn kosten waar Bolkestein dan ook geen rekening mee houdt want hij is klimaatscepticus: de klimaatmodellen zijn volgens hem onbetrouwbaar. Hoe hij tot die conclusie komt is onduidelijk, maar heeft geen <a href="https://www.skepticalscience.com/settled-science.htm">wetenschappelijk basis</a> en is <a href="https://www.carbonbrief.org/analysis-how-well-have-climate-models-projected-global-warming">onwaar</a>. Bovendien hoeven we om modellen te toetsen niet te wachten of het klimaat verandert zoals de modellen voorspellen want we kunnen <a href="https://www.ceh.ac.uk/our-science/science-issues/climate-models">klimaat modellen</a> ook <a href="https://www.skepticalscience.com/climate-models-intermediate.htm">aan het verleden toetsen</a>. Dit heet <i>hindcasting</i>.<br />
<br />
Dan is er nog Bolkesteins zorg voor arme mensen. Zeker, dat is een terechte zorg, maar uitstel van de energietransitie is, <a href="https://www.skepticalscience.com/global-warming-not-urgent.htm">zoals klimaatwetenschappers betogen</a>, géén oplossing. Juist de armen krijgen het meest te lijden van klimaatverandering. Het is een wonderlijk schouwspel dat liberalen, die tijdens crises zonder enige gewetenswroeging hard snoeien in sociale voorzieningen, nu opeens wel rekening houden met diezelfde arme burgers.<br />
<br />
De enige juiste en rationele conclusie die Bolkestein zou moeten trekken is dat de maatregelen die men nu wil nemen nog lang niet genoeg zijn. Uitstel is geen optie. <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2012/12/10/den-uyl-meest-linkse-premier-ooit-12588910-a677149">Echte sociaaldemocraten</a> zorgen er dan voor dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Nee, Frits Bolkestein niet plotseling bekeerd tot de sociaaldemocratie, het argument komt nu gewoon even goed uit.<br />
<br />
[*] Bedenk echter: waar kosten worden gemaakt, wordt geld verdiend. Wat is er gebeurd met de beroemde Nederlandse koopmansgeest? Elke euro die wordt uitgegeven, is omzet voor de handel of industrie. De klimaattransitie kost niet alleen banen, het schept ook heel veel banen, waarschijnlijk meer dan er verdwijnen.<br />
<br />
Eerder gepubliceerd op <a href="http://sargasso.nl/quote-du-jour-frits-bolkestein-de-sociaaldemocraat/#comment-1029684">Sargasso</a>.Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-64937754722610900772018-07-07T10:45:00.000+02:002018-07-07T10:45:34.753+02:00De les van Barbara Baarsma
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="mso-no-proof: yes;"></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYSAfjFk81qwNf2YVi_GY3bJyly4KP2NWB8wwsfrG7_FadeElVYfW0lqe0rhokWUk6eP1uvQA8jmmUP_3Bo9eeBzyrR0D9vym9gIbvFUDwNyFIQeut4tQwho0bM6CDgrQmv544gP7eSzRK/s1600/Barbara+Baarsma.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="599" data-original-width="1075" height="178" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYSAfjFk81qwNf2YVi_GY3bJyly4KP2NWB8wwsfrG7_FadeElVYfW0lqe0rhokWUk6eP1uvQA8jmmUP_3Bo9eeBzyrR0D9vym9gIbvFUDwNyFIQeut4tQwho0bM6CDgrQmv544gP7eSzRK/s320/Barbara+Baarsma.png" width="320" /></a></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-size: x-small;"><i>Afbeelding: screenshot Nieuwsuur, uitgezonden 9 feb 2018 met Barbara
Baarsma.</i></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Dalende
beurskoersen: wat betekenen die voor de echte economie?</i></div>
<div class="MsoNoSpacing">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2216295-dalende-beurskoersen-wat-betekenen-die-voor-de-echte-economie.html">Nieuwsuur,
uitgezonden op 9 feb 2018</a>, start 3:08</i></div>
<div class="MsoNormal">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Mariëlle Tweebeeke
interviewt Barbara Baarsma, directeur kennisontwikkeling Rabobank</i></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Dit is een fascinerend interview. Begin februari van 2018
zijn de aandelenkoersen onderuitgegaan. Baarsma mag uitleggen wat dat voor ons
betekent. Haar les is kort samengevat: De financiële markten zijn onvoorspelbaar.
Wat omhoog gaat, kan ook weer naar beneden gaan. We dachten dat we er op konden
rekenen dat ons huis altijd in waarde zou stijgen, dat we een baan voor het
leven zouden hebben en dat onze oudedagsvoorziening goed geregeld was. De koersval
van de voorafgaande week heeft echter laten zien dat niets minder waar is. We zullen
ons moeten aanpassen aan een steeds sneller veranderende wereld, waarin de zekerheden
van vandaag morgen misschien niets meer waard zijn. De crisis op de beurs is dus
een nuttige les, namelijk dat ‘u zelf verantwoordelijk bent voor uw financiële
zelfredzaamheid’, stelt Baarsma. </div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">Financiële zelfredzaamheid</i>:
dat is dus niet wat het vroeger betekende: spaarzaamheid en een sluitend
huishoudboekje. Nee het is veel ingrijpender: we moeten ons leven aanpassen aan
de <i style="mso-bidi-font-style: normal;">ups </i>en<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> downs</i> van de markten:</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 35.4pt;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">[Laten we de] economie op lange termijn […] maar […] eens vertalen naar
het leven van de burgers, gewoon individuen. Ik denk wel dat wat je ziet dat
wat op de beurs is gebeurd, die enorme uitslagen, die onzekerheid die daar
achter zit, die speelt ook in ons leven, in het leven van de kijkers.</i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 35.4pt;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">[…] als die beweging op de beurs de kijker iets moeten leren dan is
dat: die bewegingen daar die kunnen ook in uw persoonlijk leven optreden, wees
daar weerbaar voor.</i></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 35.4pt;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
We moeten er aan wennen dat de wereld steeds sneller
verandert. Afhankelijk van onze situatie en toekomstdromen, zullen we moeten
sparen of “investeren in menselijk kapitaal”. </div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Investeren in menselijk kapitaal is haar manier om te zeggen
dat je een vak leert, want ons leven is een product. En dat product moet
verkocht worden op de markt. Daarom moeten we ons leven aanpassen aan de markt,
een markt zonder bodemprijs. Als u dat niet doet, bent u morgen dakloos, werkloos
en is uw pensioen verdampt door een foute beleggingskeuze.</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Dit is een wereld waarin mensen niet voor elkaar, maar alleen
voor zichzelf zorgen. Het is de wereld die Ayn Rand in <i style="mso-bidi-font-style: normal;">Atlas Shruggs</i> beschrijft, waarin mensen alleen voor zichzelf leven.
Er is geen gemeenschap, alles is geprivatiseerd. We zijn met elkaar verbonden door
een web van (financiële) transacties. Wie zekerheid wil, verzekert zich want de
oude zekerheden zijn verdwenen. U heeft geen andere keuze dan zich aan te
passen. Dat is de les die Baarsma trekt uit de koersval van de voorafgaande
week.</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Dat we ook andere keuzes kunnen maken, dat we de wereld ook
anders kunnen inrichten, dat er ook zekerheid is buiten de financiële markten,
zekerheid die niet wordt gekocht maar is gebaseerd op solidariteit en menselijkheid,
is uit beeld verdwenen. </div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
De les van Baarsma is dat we ons leven afhankelijk hebben
gemaakt van een casino waar we geen controle over hebben, en dat we er alleen
voor staan.</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Transcript</b></div>
<div class="MsoNormal">
[Mariëlle Tweebeeke]: De Amerikaanse beurs, de Dow-Jones,
eindigde zojuist de chaotische week met een kleine winst. En bij mij aan tafel
Barbara Baarsma hoogleraar economie en directeur kennisontwikkeling van de
Rabobank. Hartelijk welkom. Ja de vraag is toch wat is er aan de hand op die
beurs?<br />
[Barbara Baarsma]: Nou wat je zag in Amerika, daar zijn de aandelen wat
overgewaardeerd en beleggers hadden daar een andere verwachting over het tempo
waarin het monetaire beleid een beetje normaler zou worden - dus over wanneer
de rente weer wat zou gaan stijgen - en de inflatie steeg wat meer dan
verwacht. En dat alles bij elkaar maakte dat je, nou best gezonde afname van
die beurskoersen kreeg en dat verspreidde zich toen over de rest van de wereld.
Geen reden voor paniek.<br />
[MT]: U zegt heel duidelijk 'gezond'?<br />
[BB]: Nou, er zat gewoon wat overwaardering in die aandelen en het ging al hele
lange tijd omhoog, dus dat het nu iets wat afzakt is geen reden voor paniek, en
die zag je ook eigenlijk niet.<br />
[MT]: Nee maar dat is natuurlijk ook 'mensen hier worden geruststellende
woorden gesproken', ook duur U, maar mensen misschien niet op die beurs zitten
denken misschien toch 'O je, is er iets aan de hand?' Is dit een voorteken dat
het misschien toch, ondanks al die positieve verhalen minder gaat met de
economie?<br />
[BB]: Nou, met onze economische groei zal het op korte termijn geen grote
invloed op hebben [sic]. De economie op lange termijn is een ander verhaal maar
laten we het eens vertalen naar het leven van de burgers, gewoon individuen. Ik
denk wel dat wat je ziet dat wat op de beurs is gebeurd, die enorme uitslagen,
die onzekerheid die daar achter zit, die speelt ook in ons leven, in het leven
van de kijkers. Neem bijvoorbeeld, een tijd geleden, vlak voor de crisis. Toen
was er bij heel veel mensen die een koophuis hadden de verwachting, ik kan dat
huis verkopen wanneer ik het wil, tegen een prijs die hoger is dan waar ik het
voor gekocht heb. De baan die ik heb, het vaste contract, ik kan daar mijn
leven lang als ik wil bij deze baas blijven werken en mijn pensioen geeft mij de
koopkracht, om als ik straks gepensioneerd ben, fijn te blijven consumeren
zoals ik dat nu doe. En toen kwam de crisis, met die enorme uitslagen op de
financiële markten en toen bleek ineens dat huizen veel minder waard
kunnen worden. Toen bleek ineens dat pensioen helemaal niet zo koopkracht
veilig zijn...<br />
[MT, door elkaar]: Maar dat was toen, voor de crisis.<br />
[BB] ... en dat banen voor het leven niet bestaan. Ik hoop eigenlijk ... Er is
geen reden voor paniek, maar ik hoop dat deze bewegingen op die beurzen wel
mensen bewust maken van het feit: veranderingen gaan steeds sneller. Er is
steeds meer onzekerheid...<br />
[MT]: Het gaat niet altijd alleen maar omhoog, het kan ook naar beneden gaan...<br />
[BB]: Het kan ook naar beneden, en zorg dat U inzicht heeft in uw eigen
financiële situatie en dat U zich bewust bent, dat u zelf verantwoordelijk bent
voor uw financiële zelfredzaamheid, als ik het zo zou mogen noemen.<br />
[MT[: Maar als we even concreet naar de Nederlandse economie kijken, en
bijvoorbeeld wat U noemt de huizenmarkt [<span class="timestamp">03:22]</span>
dan staat die er toch heel goed voor?<br />
[BB]: Hij staat er zeker goed voor maar als je een huis wilt kopen vroeger was
het zo dan - dit heeft allemaal met overheidsbeleid te maken - kon je 106% van
de waarde van een huis lenen en ook kosten of een stukje verbouwing mee betalen
nu kan dat niet meer, maximaal 100%, misschien gaat hij in de toekomst wat naar
beneden. Dus is jouw wens in de toekomst een huis kopen, dan zul je een beetje
een appeltje voor de dorst moeten hebben omdat zelf dan in te kunnen leggen. Of
als het gaat om pensioenen - de AOW-leeftijd is verhoogd - wil je eerder
stoppen met werken dan zul je ook iets van een appeltje voor de dorst moeten
hebben.<br />
[MT]: Dus sparen zegt u eigenlijk? Geld op de bank zetten [onverstaanbaar]<br />
[BB]: In Nederland wordt al heel erg veel gespaard, dus mijn advies zou niet
generiek zijn: 'ga nou meer sparen', dat is niet goed voor het land. Voor
sommige mensen zou dat wel goed zijn. Mijn advies zou zijn zorg: één: dat u
zich bewust bent van uw eigen verantwoordelijkheid van uw financiële situatie
en dat u het inzicht heeft in wat u wilt - 'wil ik vroeger stoppen met werken?
Heb ik een hele dure hobby waar ik geld voor nodig heb? Heb ik zes kinderen die
ik wil gaan laten studeren? En hoeveel middelen heb ik? En als daar een gat
tussen zit kan sparen of beleggen een optie zijn maar meer uren gaan werken kan
ook een optie zijn en de aller, allerbelangrijkste is misschien wel het
investeren in menselijk kapitaal. Want het begin van alle financiële zelfredzaamheid
is een betaalde baan en met menselijk kapitaal is de garantie op een betaalde
baan, is er werkzekerheid het allerbelangrijkste. En wat ik in het begin ze -
vroeger hadden we het idee, we hebben baanzekerheid, een vast contract, een
baan voor het leven - die zekerheid is er niet meer. Menselijk
kapitaalinvesteringen geven je garantie op werk zekerheid.<br />
[MT]: Maar als we even teruggaan naar de beurs, het ging lange tijd heel goed.
Stel nou dat je denkt, ik wil toch investeren, maar je vindt dat iets te spannend,
en inderdaad die banken daar krijg je eigenlijk bijna geen rente op je geld,
wat moet je dan met je geld doen? <br />
[BB]: Dat hangt ervan af - generiek ga ik geen advies daarover geven, want ik
vind ik echt dat dat maatwerk advies is - en het begint bij het inzicht
tussen wat iemand wil, een doel heeft en wat je dan nog moet doen. Stel dat het
doel is dat je misschien wat langer wilt doorwerken - of we moeten met elkaar
langer doorwerken - hoe ga ik dat voor elkaar krijgen. Nou, dat is een
investering in menselijk kapitaal aan de orde. Als je juist wat vroeger wilt
stoppen dan kan wat meer sparen aan de orde zijn. Dus het hangt er net van af
wat iemands doel is en sparen kan natuurlijk ook beleggen zijn en je kan ook
beleggen op de vastgoedmarkt maar het is allemaal individueel maatadvies
maar zorg dat u dat inzicht krijg. En als die beweging op de beurs de kijker
iets moeten leren dan is dat: die bewegingen daar die kunnen ook in uw
persoonlijk leven optreden, wees daar weerbaar voor.<br />
[MT]: Dat heeft u duidelijk gezegd. Hartelijk dank voor uw komst, Barbara
Baarsma.</div>
<!--[if !mso]>
<style>
v\:* {behavior:url(#default#VML);}
o\:* {behavior:url(#default#VML);}
w\:* {behavior:url(#default#VML);}
.shape {behavior:url(#default#VML);}
</style>
<![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves>false</w:TrackMoves>
<w:TrackFormatting/>
<w:DoNotShowRevisions/>
<w:DoNotPrintRevisions/>
<w:DoNotShowInsertionsAndDeletions/>
<w:DoNotShowPropertyChanges/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:EnableOpenTypeKerning/>
<w:DontFlipMirrorIndents/>
<w:OverrideTableStyleHps/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="false"
DefSemiHidden="false" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="375">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footnote text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="header"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footer"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index heading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="table of figures"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="envelope address"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="envelope return"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footnote reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="line number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="page number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="endnote reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="endnote text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="table of authorities"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="macro"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="toa heading"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Closing"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Signature"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Message Header"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Salutation"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Date"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text First Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text First Indent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Note Heading"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Block Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Hyperlink"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="FollowedHyperlink"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Document Map"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Plain Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="E-mail Signature"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Top of Form"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Bottom of Form"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal (Web)"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Acronym"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Address"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Cite"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Code"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Definition"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Keyboard"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Preformatted"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Sample"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Typewriter"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Variable"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal Table"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation subject"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="No List"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Contemporary"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Elegant"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Professional"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Subtle 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Subtle 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Balloon Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Theme"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" QFormat="true"
Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" QFormat="true"
Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" QFormat="true"
Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" QFormat="true"
Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" QFormat="true"
Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" QFormat="true"
Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="41" Name="Plain Table 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="42" Name="Plain Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="43" Name="Plain Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="44" Name="Plain Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="45" Name="Plain Table 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="40" Name="Grid Table Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46" Name="Grid Table 1 Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51" Name="Grid Table 6 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52" Name="Grid Table 7 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46" Name="List Table 1 Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51" Name="List Table 6 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52" Name="List Table 7 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Mention"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Smart Hyperlink"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Hashtag"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Unresolved Mention"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:8.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:107%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri",sans-serif;
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
mso-fareast-language:EN-US;}
</style>
<![endif]-->Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-36290723106222667422018-07-01T17:16:00.000+02:002018-07-01T17:16:56.175+02:00Peter van Zadelhoff geeft een 'stoomcursus pensioen'<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_RJ9lxK0NWe2L8ZoV0wIdf_1e8kODN2tzDJ6VqgylPkBYCxkuk0E_IGHHt2c6ZVCBIdmYg61w7vIEaDMbVGkNR6UeeV2t-R12m69vOk_346EPgntOA0_MipCgPyPpqxKZ9IsNzgn2bT8s/s1600/Pensioen+is+onzeker+-+geretoucheerd.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_RJ9lxK0NWe2L8ZoV0wIdf_1e8kODN2tzDJ6VqgylPkBYCxkuk0E_IGHHt2c6ZVCBIdmYg61w7vIEaDMbVGkNR6UeeV2t-R12m69vOk_346EPgntOA0_MipCgPyPpqxKZ9IsNzgn2bT8s/s400/Pensioen+is+onzeker+-+geretoucheerd.png" width="400" height="228" data-original-width="876" data-original-height="499" /></a></div><br />
Op <a href="https://www.youtube.com/watch?v=WCD2jwv3B8U">YouTube</a> vond ik deze 'stoomcursus pensioen' van Peter van Zadelhoff. Hierin legt hij kort en duidelijk uit wat een individueel pensioen inhoudt, en waarom het ingevoerd moet worden. Dat wil natuurlijk nog niet zeggen dat het een goed idee is: door de individualisering worden de voordelen van intergenerationele solidariteit vervangen door marktwerking. <br />
<br />
Onder de video wordt vermeld:<br />
<br />
<i>Het kabinet wil de manier waarop al dat geld wordt verdeeld aanpassen, maar de vakbonden liggen dwars. Peter van Zadelhoff geeft een stoomcursus pensioen, waar toch zo’n 20 procent van je salaris aan op gaat. Hij legt uit hoe het nu is, wat er gaat veranderen en waarom de vakbonden moeten stoppen met dwarsliggen.</i><br />
<br />
Ik kom binnenkort met een bespreking van de plannen die er zijn voor individualisering van het pensioenstelsel (niet alleen van Van Zadelhoff). Daarvoor heb ik van de video een transcriptie gemaakt.<br />
<br />
<strong>Transcriptie</strong><br />
<br />
Published on 20 Oct 2017<br />
<br />
Het is een van de belangrijkste dossiers op het bord van dit nieuwe Kabinet. In ieder geval een van de dossiers waarin het meeste geld mee is gemoeid. Het gaat om honderden miljoenen en die komen met een beetje pech op het bord van de jongeren terecht. Of van de ouderen. <br />
Nu wordt het spannend. We nemen een enorm risico, dat weet ik. Ik ga het namelijk hebben over ... pensioenen. Niet wegzappen nou, want het gaat om bizar veel geld hoor. En het is jouw geld. Zo'n 20% van je salaris gaat ernaar toe. Dus als je nu wegzapt, prima, maar dan wil ik je nooit meer horen over ziektekosten, over de Btw-verhogingen, over al die andere dingen die minder dan 20% van je salaris kosten.<br />
Goed je bent er nog. Pensioenen. Ik ga je zo vertellen hoe het nu werkt met pensioenen, hoe het beter kan en waarom dat dankzij de vakbonden maar niet wil lukken. Eerst hoe het nu werkt. Je stort iedere maand geld in je pensioenfonds. Dat geld gaat eigenlijk in een grote pot. Ook al je collega's en al die andere werkenden die stoppen daar hun geld in. Het pensioenfonds belegt dat geld en uit die pot geld worden dan vervolgens weer de pensioenen betaald. Dat werkt prima als er genoeg in dat pensioenfonds zit. Als de dekkingsgraad hoog genoeg is. Die dekkingsgraad geeft aan in hoeverre dat fonds ook in staat is om in de toekomst al die pensioenen te betalen. 100% dan kunnen ze het precies betalen.<br />
De vraag is: wat doe je als het teveel is? Dus als die dekkingsgraad boven de 100% zit en wat doe je als het te weinig is. Kijk in theorie zou het zo kunnen werken: is de dekkingsgraad te hoog, zeg boven de 100%, 105 bijvoorbeeld, dan verhoog je gewoon de pensioenen. Is ie te laag, onder de 100, zeg 95, dan verlaag je de pensioenen. Heel simpel.<br />
Ja, het gaat over pensioenen, dus je raadt het al: zo simpel is het niet. Nee, die buffer, want dat is het eigenlijk, van rond de 100, die wordt nu als het ware gebruikt om de rekening te verschuiven tussen generaties. Zo mag de pensioenuitkering pas verhoogd worden nu, als die dekkingsgraad boven de 110 zit. Dat is nadelig voor de ouderen die nu pensioen ontvangen. Die zouden het liefst natuurlijk die uitkering meteen omhoog zien gaan bij een dekkingsgraad van meer dan 100. Tja, omdat dat niet gebeurt, sponsoren zij als het ware nu de jongeren. Dus de gepensioneerden sponsoren de werkenden, of de ouderen sponsoren de jongeren, zo u wilt. Maar aan de andere kant dan hoeft die pensioenuitkering ook niet meteen verlaagd te worden. <br />
[02:25] Bij een te lage dekkingsgraad hoeft het pensioenfonds nu eigenlijk alleen maar aan te geven hoe ze denken dat het in de toekomst wel weer goed zal komen. En dat er dus niet meteen gekort wordt op de uitkering is weer nadelig voor de werkenden. De jongeren die dan als het ware weer de gepensioneerden, de ouderen subsidiëren.<br />
[02:44] Dat is nu een paar jaar het geval bij heel veel fondsen.<br />
Maar er is nu een oplossing. We stoppen al het geld niet meer in een pot maar iedereen krijgt zijn eigen kleine pensioenpotje. Daar gaat gedurende tijd dat je werkt al je pensioengeld in en als je dan met pensioen gaat dan worden daaruit weer de pensioenuitkeringen betaald. Hartstikke makkelijk. En om het nog makkelijker te maken laten we al die kleine individuele potjes beheren, beleggen door het zelfde pensioenfonds. Geen buffers meer nodig, dus geen gezeur. Dacht je. Maar ja, dan heb je buiten de vakbonden gerekend. Die willen, gesteund door de SER boven op dat systeem van individuele potjes, toch nog weer een collectieve buffer aanleggen om te voorkomen, zo zeggen ze, dat er straks pech en geluk generaties ontstaan. Dat er een generatie die alleen maar een stijgende beurs mee maakt, en dus een hoog pensioen krijgt, en de volgende generatie, met een dalende beurs, een laag pensioen. <br />
[03:39] Dus gaan er, en nu komt ie, rendementen afgeroomd worden. Verdien je in een jaar in je potje meer dan zeg 18% op je beleggingen, dan gaat dat wat je meer verdient in die collectieve buffer. En maak je in een ander jaar een verlies van meer dan 8% dan gaat weer uit die collectieve buffer en wordt het weer teruggestort in je pensioenpotje. Het wordt weer aangevuld.<br />
[04:00] Kortom, we gaan weer lopen verdelen tussen generaties. Veel beter zou het zijn om te accepteren dat pensioen nu eenmaal onzeker is. We weten niet wat de toekomst brengt. Niemand weet het, en al helemaal niet als het over de financiële markten gaat. Dus we weten ook niet van te voren wat nou een geluksgeneratie is wat nou een pechgeneratie. Nee iedere poging om die onzekerheid te beheersen door rekeningen tussen generaties te verschuiven leidt tot gezeur en uiteindelijk tot onvrede onder alle generaties.<br />
<br />
Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-68245146326981459902018-07-01T16:59:00.001+02:002018-07-01T16:59:56.854+02:00Is economie een exacte wetenschap?<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBEVIE5_ROX1aCQy5mU4NOzO7Pu01UosMfrK1a73fupXKrHUpWzVzDJPF__E-jRDeUwstMFRGs83m-Fy1DMxiLPj63aKw1MfsnzvtofeityGCNhgfUbItom3WD0h_0EG9HrXmHjQErRZNl/s1600/6389232371_f4123a6b34_z.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="427" data-original-width="640" height="267" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBEVIE5_ROX1aCQy5mU4NOzO7Pu01UosMfrK1a73fupXKrHUpWzVzDJPF__E-jRDeUwstMFRGs83m-Fy1DMxiLPj63aKw1MfsnzvtofeityGCNhgfUbItom3WD0h_0EG9HrXmHjQErRZNl/s400/6389232371_f4123a6b34_z.jpg" width="400" /></a></div><div style="text-align: center;">(Afbeelding: <a href="https://www.flickr.com/photos/sakura25/6389232371/">Sylke </a>'Amazing Himalaya')</div><br />
Mainstream economen wordt door linkse critici vaak <a href="https://aeon.co/ideas/few-things-are-as-dangerous-as-economists-with-physics-envy">verweten</a> dat zij te graag exacte wetenschappers willen zijn. Economische modellen gaan er ten onrechte vanuit dat mensen altijd handelen als kille robots die met wiskundige nauwkeurigheid kiezen voor eigenbelang [1]. In een opinie artikel in het <a href="https://fd.nl/opinie/1254568/rationaliteit-voorspelbaarheid-en-doelmatigheid-zijn-niet-hetzelfde">Financieel Dagblad</a> van 18 mei stelt Coen Teulings dat deze kritiek onterecht is: economen beseffen tegenwoordig best wel dat economie een sociale wetenschap is. Daniel Kahneman heeft voor onderzoek dat aantoont dat mensen meestal juist niet rationeel handelen, zelfs de <a href="https://www.wur.nl/nl/show-6/Hoe-rationeel-ben-jij.htm">nobelprijs</a> voor economie gekregen.<br />
<br />
De klacht is bovendien niet goed doordacht omdat men de betekenis van ‘rationaliteit’, ‘voorspelbaarheid’ en ‘doelmatigheid’ met elkaar verward. Als iemand rationeel handelt, impliceert dat helemaal niet dat de handeling daardoor voorspelbaar of doelmatig is. Deze begrippen hebben niets met elkaar te maken, aldus Teulings. Aan de hand van drie voorbeelden probeert hij deze ‘kluwen van begrippen’ te ontwarren. Helaas maakt hij de verwarring daarbij alleen maar groter.<br />
<br />
<strong><br />
Bankruns: rationeel gedrag is niet voorspelbaar</strong><br />
<br />
Dat rationaliteit niet tot voorspelbaar gedrag hoeft te leiden, illustreert hij aan de hand van bankruns. Tijdens een bankrun is het rationeel om zo snel mogelijk je geld van de bank te halen. Het zou irrationeel zijn om dat niet te doen, ‘want wie te laat is, is zijn geld zeker kwijt’. Toch zijn bankruns in de praktijk onvoorspelbaar.<br />
<br />
<strong><br />
Het driedeurenprobleem: irrationeel gedrag is voorspelbaar</strong><br />
<br />
Aan de hand van het ‘driedeurenprobleem’ laat hij zien dat ook het omgekeerde mogelijk is. In de <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2017/10/12/onze-irrationaliteit-is-vaak-voorspelbaar-13451902-a1576891">NRC</a> van 12 oktober vorig jaar legt Teulings dit als volgt uit [edit van mij]:<br />
<blockquote>U gaat een spelletje spelen, in een kamer met drie deuren. Achter een van die deuren ligt 100.000 euro. U mag een deur aanwijzen om te openen. [Voordat het deurtje dat u hebt aan gewezen wordt geopend] zal de spelleider een van de andere twee deuren openen om te laten zien dat de schat daar in ieder geval niet ligt. En dan krijgt u een tweede kans: u mag nog op uw oorspronkelijke keuze terugkomen en die andere nog niet geopende deur kiezen. Wat doet u? Bent u standvastig in uw keus of verandert u?</blockquote>Vrijwel iedereen kiest er voor om bij de eerste keuze te blijven. Dat is niet rationeel als je verstand hebt van kansberekening:<br />
<br />
De kans dat u in eerste instantie de juiste deur kiest is eenderde. Door van keus te verwisselen, mist u in dat geval de hoofdprijs. U heeft echter tweederde kans dat u eerst een verkeerde deur heeft gekozen. In dat geval krijgt u door te wisselen met zekerheid de schat. Wisselen geeft dus tweederde kans op winst, niet wisselen maar eenderde.<br />
<br />
Hieruit blijkt volgens Teulings dat irrationeel gedrag wel degelijk voorspelbaar kan zijn.<br />
<br />
<strong><br />
Het Prisonor’s dilemma: rationeel gedrag is niet doelmatig</strong><br />
<br />
Tenslotte laat Teulings met het prisoner’s dilemma zien dat rationele keuzes ook niet per se doelmatig zijn. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Prisoner%27s_dilemma">Stel</a>, er zijn twee verdachten voor een misdrijf. Er is geen bewijs en daarom probeert de aanklager de gevangen aan te zetten om de ander te verraden. Wie de ander verraad wordt beloond. Als ze beide zwijgen zouden ze er het beste af komen, maar je kunt wiskundig uitrekenen dat het gunstig is als ze beiden de ander verraden. Zo minimaliseren ze de kans op een lange gevangenschap.<br />
<br />
Het is dus rationeel om verraad te plegen ‘terwijl ze beter af zouden zijn als ze elkaar de hand boven het hoofd houden. Met andere woorden: rationaliteit is ondoelmatig’, aldus Teulings.<br />
<br />
Hier gaan vier dingen mis.<br />
<br />
<strong><br />
Onwetendheid</strong><br />
<br />
Met het driedeurenvoorbeeld illustreert Teulings dat iemand die geen verstand heeft van statistiek en wiskunde handelt in strijd met haar eigenbelang. Daarmee is dus op zijn best iets gezegd over de voorspelbaarheid van domheid, maar niets over rationaliteit. Onwetendheid of onkunde is wat anders als irrationaliteit. Het feit dat mensen steeds hetzelfde antwoord kiezen heeft meer te maken met veel voorkomende vooroordelen, b.v. over de intentie van de quizmaster.<br />
<br />
<strong><br />
Kuddegedrag</strong><br />
<br />
Zijn tweede fout is dat hij rationaliteit op individueel en groepsniveau met elkaar vergelijkt. Het zijn individuen die geld van de bank halen, maar bij een bankrun gaat het niet om gedrag van één individu maar om opgeteld gedrag van een groot aantal individuen (‘kuddegedrag’). Kuddegedrag heeft bovendien een heel eigen dynamiek door feedback mechanismen: mensen reageren op elkaar. Men ziet dat anderen het doen en beseft dat men de meute voor moet zijn. Wanneer dat gebeurt is onvoorspelbaar omdat de aanleidingen heel divers kunnen zijn: een bericht in de krant waarin twijfel wordt uitgesproken over een bank, of een run op een andere bank.<br />
<br />
<strong><br />
Rationaliteit of rationaliteit?</strong><br />
<br />
De derde fout die hij maakt in zijn stukje is dat hij twee betekenissen van ‘rationaliteit’ met elkaar verward. Als we zeggen dat een handeling rationeel is, bedoelen we dat die handeling ‘de meest efficiënte manier is om een bepaald doel te bereiken’ (rationeel-1). Wat het doel is maakt daarbij niet uit. De tweede betekenis van rationeel heeft juist wèl betrekking op dat doel: een bepaald doel is wel of niet verstandig (rationeel-2). Als ik bijvoorbeeld besluit om de Himalaya te beklimmen, is dat onverstandig (rationeel-2), maar àls ik dat doe dan is het verstandig (rationeel-1) om de beste route naar de top te kiezen. Over wat verstandig (rationeel-2) is kunnen de meningen verschillen maar we kunnen vaak wel objectief oordelen over de manier waarop we dat proberen te bereiken. Anders dan Teulings beweert, is doelmatigheid dus wel gelijk aan rationaliteit, maar dan alleen in de eerste betekenis.<br />
<br />
<strong><br />
Eigenbelang</strong><br />
<br />
Veel ernstiger vind ik de onnodige vernauwing van de betekenis die Teulings geeft aan het begrip rationaliteit. Een rationele keuze is volgens hem een keuze voor eigenbelang en materieel gewin. Hij sluit uit dat mededogen, of meer algemeen, moreel gedrag rationeel is. Daarmee verengt hij rationaliteit tot objectief meetbaar eigenbelang (in dit geval ‘jaren gevangenisstraf’). Bovendien lopen ook hier de twee verschillende betekenissen van rationaliteit door elkaar.<br />
<br />
<strong><br />
Het doel van economie</strong><br />
<br />
Teulings bespreking van rationaliteit is symptomatisch voor de fout die veel economen maken: ze objectiveren menselijke behoeften door deze te beperken tot iets dat meetbaar is: meestal is dat geld (en in dit geval gevangenisstraf). De <i>menswetenschapper</i> Teulings lijkt niet te beseffen dat hebzucht niet het enige is dat mensen drijft. Bovendien is hij vergeten wat wel de taak is van de economie: vast te stellen hoe subjectieve behoeften van mensen op de beste manier kunnen worden vervuld met inzet van schaarse middelen, om Arnold Heertje in <i>Echte Economie</i> te <a href="https://www.valkhofpers.nl/echte-economie">parafraseren</a>. Ongewild demonstreert Teulings waarom economie zo’n slechte roep heeft en wat er niet ‘exact’ aan is.<br />
<br />
[1] <i>Homo economicus</i> noemt men deze denkbeeldige persoon in de literatuur.Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-22066901755400129212017-02-23T06:23:00.000+01:002017-02-23T06:25:17.457+01:00Democratie, ‘nu met verbeterde formule’<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwLtrOt3cJ2SShr-Dq_Xjy4-bKBE-0gJYUn28duJOPSKA9v6qwIjQdv7GfSZCxlYFTSSnnkDotzOHwfj0wElsrOk5g7zj8RRWQQ22B-hLJsRfwjHNOCYiuDKiIisW74Lvrz3P9ORjEkQD-/s1600/613445810_2249c2d193_z.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwLtrOt3cJ2SShr-Dq_Xjy4-bKBE-0gJYUn28duJOPSKA9v6qwIjQdv7GfSZCxlYFTSSnnkDotzOHwfj0wElsrOk5g7zj8RRWQQ22B-hLJsRfwjHNOCYiuDKiIisW74Lvrz3P9ORjEkQD-/s320/613445810_2249c2d193_z.jpg" width="320" height="206" /></a><br />
<em>Afbeelding: <a href="https://www.flickr.com/photos/jamescridland/613445810">James Cridland</a></em></div><br />
<em>Eerder gepubliceerd op <a href="http://sargasso.nl/democratie-nu-verbeterde-formule/">Sargasso</a></em><br />
<br />
</a>‘Help, de democratie is in nood’. Dit hoort men de laatste jaren steeds vaker. De democratie wordt uitgehold omdat de burger steeds minder invloed heeft op de politiek, of zij is gekaapt door <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/29/democratie-4516499-a1524016">populisten</a>. Valt wel mee, zegt Tom van der Meer want de oproep om hervorming van de democratie is <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/12/van-een-crisis-van-de-democratie-is-helemaal-geen-sprake-6179501-a1541021">van alle tijden</a>. In de jaren zestig wilde D66 dat al.<br />
<br />
Nieuwe partijen willen de democratie hervormen. Ze willen meer ‘echte democratie’ wat meestal neerkomt op referenda en meer verkiezingen. Dit jaar zijn er twee partijen die ‘democratie’ als belangrijkste programmapunt hebben: <em>Geenpeil</em> en Plasman’s <em>Partij voor de Niet-stemmer</em> (PvdN) [<a name="noot1ref"></a><a href="#noot1">1</a>]. Ze hebben geen inhoudelijke beleidsvoorstellen maar willen wat veranderen aan de manier waarop onze democratie werkt.<br />
<br />
Wat is democratie eigenlijk, wat is ‘echte democratie’ en hoe krijg je daar meer van? Is er wel sprake van een crisis of moeten we gewoon meer vertrouwen hebben in de democratie zoals Tom van der Meer denkt. Ik begin met de voorstellen van de nieuwe partijen.<br />
<br />
<strong>Geenpeil</strong><br />
<br />
Wie de programma’s - of wat daarvoor doorgaat – van deze nieuwe partijen bekijkt, zou kunnen denken dat het om slechte satire gaat. Geenpeil is een <em>politieke </em>partij zonder <em>politieke </em>standpunten<em>, </em>zoals Martijn Tonies onlangs op <a href="http://sargasso.nl/de-achilleshiel-van-geenpeil/#more-270836">Sargasso</a> liet zien. Ze hebben dan ook geen lijst van standpunten maar een zogenaamde FAQ, wat staat voor <em>Frequently Asked Questions</em>. FAQ’s zijn gebruikelijk in de IT-wereld als aanvulling op de gebrekkige manuals die toch niemand leest. En <a href="https://geenpeil.nl/standpunten/">inderdaad in de FAQ</a> van Geenpeil staat dat het geen gewone partij is maar een partij met een <em>app</em> – een computerprogramma op je telefoon – waarmee je Kamerleden kan <em>besturen</em>:<br />
<blockquote>… de GeenPeilstemmers, besturen onze Kamerleden op afstand via een app.</blockquote>Volg de link, het staat er echt! Geenpeil is de Uber van de democratie. “Beleid nodig? App uw Vertegenwoordiger!” Het is een extreme vorm van directe democratie want de politiek wordt overgeslagen. De leden van de partij hebben 100% controle over hun vertegenwoordigers.<br />
<br />
<strong>De Partij van de niet-Stemmer</strong><br />
<br />
Nog bonter maakt Peter Plasman het met zijn <a href="http://www.nporadio1.nl/achtergrond/2100-advocaat-peter-plasman-begint-politieke-partij-niet-stemmers">Partij voor de Niet-stemmer</a>. Het blijkt dat je de naam letterlijk moet nemen. Zijn markt is het kwart van de bevolking dat niet stemt. Volgens Plasman stemmen mensen niet omdat zij zich niet in de bestaande partijen herkennen. Hij wil de gevestigde partijen met hun neus op dit feit drukken door deze niet-stemmers te vertegenwoordigen. Hij denkt deze mensen wel over te kunnen halen op hem te stemmen omdat hij, anders dan de bestaande partijen, wel zijn belofte zal nakomen: hij belooft namelijk – letterlijk - <em>niets met hun stem te doen.</em><br />
<br />
Wie overweegt om zich door Plasman te laten vertegenwoordigen raad ik aan zijn redenatie [<a name="noot2ref"></a><a href="#noot2">2</a>] goed te bestuderen: deze is sluitend maar tegelijkertijd inhoudsloos. Mogelijk is dat het waarmerk van een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sofistiek">goed advocaat</a>, maar niet voor een goed politicus. De PvdN is een ludieke democratie-hervormer die net als Geenpeil een nihilistische kijk heeft op politiek en politici.<br />
<br />
<strong>Depolitisering van de politiek</strong><br />
<br />
Kenmerkend voor deze hervormers is hun aversie tegen politiek. Ik hoor het ook regelmatig in mijn eigen omgeving: als men vindt dat een verkeerde beslissing is genomen – niet alleen in de politiek – dan wordt verklaard ‘oh, dat is politiek’. Niet goede argumenten maar ‘politiek’ heeft de doorslag gegeven. Ook politici laten regelmatig merken dat ze eigenlijk niets hebben met politiek. <a href="http://www.novatv.nl/page/detail/uitzendingen/4249/Verdonk%3A+'niet+links,+niet+rechts,+maar+recht+door+zee'">Ze zijn niet</a> ‘links of rechts maar recht door zee’, hebben <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2013/09/07/olifant-a1472424">geen visie</a> en nemen alleen beslissingen op grond van rationele argumenten waarbij ze zich <a href="https://www.vn.nl/als-ik-ideologische-verhalen-ga-houden-bereik-ik-niks/">niet baseren op ideologie</a>. Dat is <em>Prinzipienreiterei</em> waar toch <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_End_of_Ideology">nooit</a> iets <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_End_of_History_and_the_Last_Man">goeds</a> van komt.<br />
<br />
We hebben de politiek zelfs uit de economie gehaald. Economie wordt overgelaten aan technocraten als Mario Draghi en economische beslissingen worden niet meer genomen door politici maar worden met een computerprogramma berekend. Ook dit jaar zullen de plannen van de partijen weer <em>doorgerekend</em> worden door het CPB. De depolitisering van de economie is al <a href="https://www.cpb.nl/en/publication/fksec-macro-econometric-model-netherlands">jarenlang praktijk</a>.<br />
<br />
Eigenlijk willen we het liefst politiek, zonder ‘politiek’. Maar wat is dat ‘politiek’ zonder politiek? Wat is politiek eigenlijk?<br />
<br />
<strong><em>Where the buck stops</em></strong><br />
<br />
Wie klaagt dat beslissingen niet genomen worden op grond van argumenten en wie denkt dat het CPB met een model een economische maatregel kan ‘berekenen’, vergeet een belangrijke vraag te stellen: hoe bepaal je wat een ‘goed’ argument of model is? Politici die economisch beleid laten afhangen van berekeningen van het CPB schuiven die keuze door naar het CPB. Je kunt die keuze niet eindeloos doorschuiven. Daar waar het doorschuiven stopt, daar waar de keuze wordt gemaakt, daar wordt politiek gemaakt. <em>The buck stops here</em>, stond op een bordje op het bureau van President Truman [<a name="noot3ref"></a><a href="#noot3">3</a>].<br />
<br />
Politieke keuzes maken is moeilijk omdat de vragen waarop zij antwoord moet geven zelden één goed antwoord hebben. Wat goed is voor de een is slecht voor de ander [<a name="noot4ref"></a><a href="#noot4">4</a>]. We kunnen de keuze wel verstoppen in computermodellen, of het afschuiven naar ‘de politiek’, maar we komen er nooit vanaf. Anders geformuleerd: hoe vreselijk het ook stinkt, we kunnen nooit zonder politiek en wie het verstopt maakt de stank op termijn alleen maar erger.<br />
<br />
<strong>Wat is democratie?</strong><br />
<br />
Democratie is geen manier om van politiek af te komen, maar democratie is wel een <em>manier</em> om politieke vragen te beantwoorden. Als we het niet aan politici, of aan computermodellen over kunnen laten, dan moeten we zorgen dat iedereen die er belang bij heeft, mee denkt en mee beslist. Democratie betekent letterlijk dat het volk (<em>demos</em>, d?µ??) regeert (<em>krateo</em>, ??at??). De essentie van democratie is dat iedereen – het volk - mee denkt en mee beslist.<br />
<br />
In een democratie wordt geregeld hoe de macht, van tijd tot tijd en op een geregelde en ordelijke wijze, wordt overgedragen aan ‘de andere partij’ die andere ideeën heeft over wat goed en slecht is. Bij democratie hoort ook dat de oppositie ‘loyaal is’ en dat de regerende partij de oppositie respecteert. Essentieel is dat macht nooit boven de wet staat (‘rechtstaat’). Om over de beslissingen te kunnen oordelen moet het bestuur transparant zijn. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor journalisten. Zij moeten hun werk kunnen uitvoeren zonder <em>last en ruggespraak</em> met machthebbers [<a name="noot5ref"></a><a href="#noot5">5</a>]. Vrijheid van meningsuiting en vrijheid om je te organiseren zijn daarom essentiële voorwaarden. En ten slotte: het is belangrijk dat de burger zelf politiek actief is en deelneemt aan het bestuur en debatten. Alleen door debat en gesprek met andere burgers kan iedereen een mening vormen. De burger beslist, want <em>the buck stops at the people’s desk, your desk</em>.<br />
<br />
<strong>Democratie als formule</strong><br />
<br />
Dit is u allemaal natuurlijk bekend van de les maatschappijleer, maar wat ik wil zeggen, is dat <em>meer democratie</em> niet synoniem is met <em>meer verkiezingen.</em> Democratie is meer dan stemmen. Democratie is geen ‘markt’, waar burgers ‘opdrachten’ geven aan bestuurders die deze dan vervolgens, liefst zo letterlijk mogelijk, moeten uitvoeren [<a name="noot6ref"></a><a href="#noot6">6</a>]. De kiezer is geen consument die beleid ‘koopt’ met een stem. Er is immers ook geen ‘consumentenbond voor bedrogen kiezers’, al gedragen de PVV en populisten zich in het algemeen wel zo.<br />
<br />
De nieuwe partijen die de democratie willen verbeteren, hanteren echter wel deze nauwe definitie van democratie. Voor hen betekent meer democratie letterlijk ‘meer directe verkiezingen’. Democratie is voor hen een formule die antwoord geeft op de vraag ‘wat wil het volk?’ De burger moet zo vaak mogelijk geraadpleegd worden en wat het juiste antwoord is, wordt bepaald met een simpele formule: “50% +1”.<br />
<br />
<strong>Directe democratie</strong><br />
<br />
De vernieuwers klagen ook altijd dat politici hun beloftes nooit na komen. Zij willen hen daarom door middel van referenda, webfora of apps ‘aansturen’. Maar het idee dat je bestuurders elke vorm van beslissingsbevoegdheid kunt ontnemen, laat zien dat men niets heeft begrepen van management. Een werkgever die zijn werknemers geen ruimte geeft voor eigen inzicht en creativiteit, die alleen concrete opdrachten geeft en wil dat deze letterlijk worden uitgevoerd, zal snel failliet gaan. Ik ben geen militair expert, maar volgens mij worden zelfs militaire operaties niet meer op die manier uitgevoerd. Het idee dat de burger politici volledig onder controle heeft via een app, zoals Geenpeil wil, is gevaarlijk naïef.<br />
<br />
Een land en elk instituut of systeem, dat democratisch wil zijn, kan daarom niet zonder representatie: volksvertegenwoordigers, ministers, politici, of hoe je ze ook noemt. Directe democratie doorkruist dit systeem: aan de politiek wordt een opdracht gegeven om iets te doen dat regelrecht in kan gaan tegen het door haar gevoerde beleid. Brexit en het nee tegen het verdrag met de Oekraïne zijn daar voorbeelden van, of je het daar nou wel of niet mee eens bent, maakt niet uit [<a name="noot7ref"></a><a href="#noot7">7</a>].<br />
<br />
<strong>Onwijze menigten</strong><br />
<br />
Door <a href="http://stevenliemberg.nl/geenpeil/">sommige</a> wordt ook wel voorgesteld om democratie te zien als een soort <em>wisdom of the crowds</em>, een manier om het probleem van de politiek – wie bepaalt wat goed of slecht is - op te lossen. Het belangrijkste bezwaar hiertegen is dat niet alle menigten wijze antwoorden geven. Om <em>wisdom of the crowd</em> goed te laten werken mogen individuen alleen kiezen op basis van <em>eigen</em> en <em>onafhankelijk</em> verkregen, informatie [<a name="noot8ref"></a><a href="#noot8">8</a>]. Dit betekent dat men voor meningsvorming niet te raden mag gaan bij andere kiezers. Vrije uitwisseling van informatie en debat, beiden essentieel voor democratie, staan daar haaks op: er zal misschien wel een antwoord uit komen maar het is allerminst gegarandeerd dat dit een verstandig antwoord is omdat mensen nu eenmaal geneigd zijn met de menigte mee te lopen.<br />
<br />
En er is nog een ander fundamenteel probleem. Ik citeer Surowiecki (via <a href="https://publicnotebook.wordpress.com/2010/02/15/what-to-reject-when-youre-rejecting-the-wisdo/">Jay Rosen</a>, benadrukking van mij):<br />
<blockquote>Collective wisdom is a good way of coming up with an answer <strong>when there is a right or wrong answer</strong> (in a kind of Platonic sense) to the question.</blockquote>Met andere woorden, de wijsheid van de menigte is dan misschien wel geschikt om de vraag te beantwoorden hoeveel erwten een pot bevat, maar zij is juist <em>niet</em> geschikt om politieke problemen op te lossen want die worden juist gekenmerkt door het feit dat zij meer dan één juist antwoord hebben ik hierboven heb laten zien.<br />
<br />
<strong>De crisis van de democratie</strong><br />
<br />
Er is volgens mij wel degelijk sprake van een crisis van de democratie, en niet, zoals <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/12/van-een-crisis-van-de-democratie-is-helemaal-geen-sprake-6179501-a1541021">Tom van der Meer</a> voorstelt slechts een crisis van de gevestigde partijen. Dat de democratie niet goed werkt is een feitelijke constatering: door het neoliberale beleid van de afgelopen decennia voelen grote delen van de bevolking zich uitgesloten van de politiek en economie door <a href="http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2015/07/daily-chart-europes-long-term-unemployed">werkloosheid</a> en bezuinigingen. In vrijwel alle westerse democratieën is een kleine elite in staat om zich een steeds groter aandeel van het nationaal product toe te <a href="http://inequalitywatch.eu/spip.php?article58&lang=en">eigenen</a>. Behalve in Griekenland is het in geen enkel westers land gelukt om hiertegen een coalitie te formeren (en we weten hoe dat is afgelopen).<br />
<br />
Het deel van de bevolking dat zich buitengesloten voelt, is een lucratieve ‘markt’ voor politieke ondernemers die hun ‘klanten’ bedienen met een mengsel van afkeer van politiek, economische beloftes en angst voor verdere neergang. Men heeft simpele oplossingen die iedereen kan begrijpen: herstel van soevereiniteit (<a href="http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2015/07/daily-chart-europes-long-term-unemployed">grenzen dicht</a>, <a href="http://www.ninefornews.nl/na-groot-brittannie-ook-nederland-uit-de-eu-nexit-grote-hit-op-social-media/">uit de EU</a>), terug naar de <a href="https://pvv.nl/index.php/component/content/article.html?id=5267:pvv-gulden-is-voordeliger">eigen munt</a> en <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/10/31/hoe-spontaan-kwam-wilders-met-zijn-minder-marokkanen-5074745-a1529393">deportatie van gelukzoekers</a>. Het is een mengsel van halve waarheden en hele leugens. De politiek van deze partijen is meestal van dien aard dat er met hen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kabinetscrisis_over_de_begroting_voor_2013">geen stabiele regering</a> gevormd kan worden, maar deze partijen zijn wel zo groot dat zij de vorming van een regering moeilijk maken. De PVV in Nederland is een goed voorbeeld: door haar omvang maakt deze partij vorming van een stabiele regeringscoalitie moeilijk.<br />
<br />
<strong>Democratie, ‘nu met verbeterde formule’?</strong><br />
<br />
Wat moeten we doen om de democratie weer te repareren? Meer democratie en strakker aansturen van politici, zoals de populisten willen, helpt niet omdat dit een te beperkte opvatting is van wat democratie is. Democratie meer is dan verkiezingen. Meer ‘shoppen’ door de burger door meer verkiezingen zal niet helpen, want waarop moet de burger haar keuze baseren? Bovendien gaat het niet alleen om gebroken beloftes maar vooral om foute keuzes. Wat wel zou helpen, is wat te doen aan de gebrekkige informatievoorziening (media), het gebrek aan transparantie van bestuur en de geringe betrokkenheid van de burger. Nieuws is tegenwoordig vooral <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Amusing_Ourselves_to_Death">vermaak en sensatie</a>. Politieke verslagen lijken meer op <a href="http://sargasso.nl/politiek-voetbal-de-wedstrijd-vvd-pvda/">sportverslaggeving</a>. Politici verkondigen <em>meningen</em> maar of deze op feiten zijn gebaseerd lijkt niet meer uit te maken (<em>fact-free politics</em>). Een flamboyante leugenaar kan President van de Verenigde Staten worden omdat zijn leugens onvoldoende ontmaskerd worden.<br />
<br />
Het belangrijkste is dat er wat wordt gedaan aan de werkloosheid en toenemende ongelijkheid door verandering van het economisch beleid. Het huidige beleid leidt tot deflatie en stagnatie, wat gunstig is voor de rijke elite. Centrumlinkse partijen (sociaaldemocraten, groene partijen en sociaalliberalen) hebben op dit gebied de afgelopen decennia compleet gefaald.<br />
<br />
Deze laatste punten zijn inhoudelijke maatregelen en geen hervorming van ‘het proces’, van de democratie [<a name="noot9ref"></a><a href="#noot9">9</a>]. Deze crisis lost zich niet vanzelf, op ‘democratische manier’ op. Democratie is geen ‘formule voor goede antwoorden’. Het probleem met democratie is dat de echte ‘bestuurder’ uiteindelijk altijd de burger zelf is, en deze zal zelf moeten inzien wat er moet veranderen. Er is geen makkelijke oplossing, geen ‘nieuwe, verbeterde formule’ voor democratie, om uit de crisis te komen.<br />
<br />
<strong>Noten</strong><br />
<br />
[<a href="#noot1ref">1</a><a name="noot1"></a>] De Piraten partij heb ik niet in het lijstje opgenomen omdat het natuurlijk geen nieuwe partij meer is, maar ook omdat deze partij wel inhoudelijk stellingnames heeft, zoals over burgerrechten, transparantie en zaken als patentrecht. Maar veel van hun punten hebben te maken met ‘proces’, de manier van bestuur zoals transparantie en vrijheid van meningsuiting. Ook deze partij stelt expliciet als doel ‘meer democratie’ en interpreteert dit als ‘directe democratie’. Zij heeft het volgende punt opgenomen in haar <a href="https://wiki.piratenpartij.nl/standpunten_en_achtergronden">standpunten overzicht</a>: Liquid Feedback als hulpmiddel om de bevolking inspraak te geven in het politieke proces. Directe Democratie is het einddoel. De Vijf Sterren Beweging in Italië is ook een goed voorbeeld: minder vergaand dan Geenpeil maar ook deze partij streeft een extreme vorm van <a href="http://www.volkskrant.nl/buitenland/italiaanse-vijfsterrenbeweging-is-plots-niet-eurosceptisch-meer~a4445875/">directe democratie</a> na.<br />
[<a href="#noot2ref">2</a><a name="noot2"></a>] Plasman: <em>25% blijft thuis. Ik denk dat een groot gedeelte daarvan bewust thuis blijft omdat ze hun stem niet willen geven aan iemand waar ze niet achter staan of niet voor een belangrijk deel achter kunnen staan [… ] Wij worden gekozen door mensen die van ons verwachten dat wij niet gaan stemmen, anders stemmen ze niet op ons en dat is wat wij gaan doen, zo simpel is het […] Voor mij is […] het wezenlijke van de democratie, dat je gekozen kunt worden door mensen die willen wat jij belooft, en dat je je dan ook aan die belofte houdt.</em> Plasman bedoelt het letterlijk dus. Het volledige transcript staat <a href="https://vgmwwzdd.blogspot.de/2017/01/transcript-peter-plasman-de.html">hier</a>.<br />
[<a href="#noot3ref">3</a><a name="noot3"></a>] Buck betekent mogelijk ‘mes’ <a href="https://www.trumanlibrary.org/buckstop.htm">volgens dit artike</a>l. De uitdrukking komt van het Amerikaanse gezegde <em>passing the buck</em>, dat afschuiven van verantwoording betekent. Men zegt dat het woord ‘buck’ uit de poker wereld komt: het is een teken voor wie aan de beurt was (?): een mes met heft van ‘<em>buck</em>horn’.<br />
[<a href="#noot4ref">4</a><a name="noot4"></a>] Zie Isaiah Berlins <em>The originality of Machiavelli. </em>Machiavelli wordt meestal gezien als de meedogenloze analist van immorele <em>reaal </em>politiek, waarbij het doel elk middel heiligt. Dat was hij misschien ook wel maar in dit essay betoogt hij dat Machiavelli als eerste liet zien dat er niet één systeem <em>denkbaar</em> is, zonder ethische conflicten. Platonisch, Christelijk of gebaseerd op welk ander wereldbeeld dan ook. Niet het ontbreken van moraal is kenmerkend voor goede politiek, maar het maken van morele keuzes. In de woorden van Berlin: <em>Machiavelli had unintentionally, almost casually uncovered […] the uncomfortable truth […] that not all ultimate values are necessarily compatible with one another – that there might be conceptual (what used to be called ‘philosophical’) and not merely a material obstacle to the notion of the single ultimate solution which, if it were only realised, would establish the perfect society’</em>. Met andere woorden: niet alles wat goed is, is altijd compatibel met elkaar, en we <em>moeten</em> keuzes maken.<br />
[<a href="#noot5ref">5</a><a name="noot5"></a>] Zoals ik in deel 6 van mijn serie <em><a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-6-vrijheid-gelijkheid-en-gemeenschap/">Links en Rechts</a></em> heb betoogd gaat het daarbij niet alleen om staatsmacht maar ook om de macht van de bezittende klasse. Als de journalist voor zijn boterham afhankelijk is van de uitgever die ook politieke belangen heeft, kan de journalist niet onafhankelijk werken. Het media-imperium van Rupert Murdoch is hiervan een notoir voorbeeld.<br />
[<a href="#noot6ref">6</a><a name="noot6"></a>] Ik heb in dit stukje elementen verwerkt die ik heb opgestoken op een lezing die ik onlangs heb bijgewoond: Studium Generale, bij de WUR, gehouden op 10 januari door Prof Evert van der Zweerde van de Radboud Universiteit <a href="http://www.wur.nl/nl/activiteit/SG-activity-Democracy-under-pressure-The-pressure-of-democracy.htm">over democratie</a>:<em> Democracy under Pressure (part 1)</em> waarin hij onder andere probeerde de vraag te beantwoorden: wat is democratie? Het was een inspirerende lezing. Voor de duidelijkheid: dit is geen weergave van zijn verhaal die avond, maar b.v. het punt over de burger als consument van democratie jat ik van hem.<br />
[<a href="#noot7ref">7</a><a name="noot7"></a>] Er zijn nog meer bezwaren tegen referenda. Ook een referendum kan misbruikt worden door de elite. Wie genoeg geld heeft kan een campagne starten (handtekeningen werven) om een referendum af te dwingen, en de media bespelen om de gewenste uitslag te regelen. Bovendien hebben referenda het nadeel dat complexe problemen terug gebracht moeten worden tot een vraag die alleen maar met Ja of Nee beantwoord kan worden.<br />
[<a href="#noot8ref">8</a><a name="noot8"></a>] <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Wisdom_of_Crowds#Four_elements_required_to_form_a_wise_crowd">Volgens Surowiecki</a> moet aan vier voorwaarden voldaan worden:<br />
<ul><li><em>Diversity of opinion: Each person should have private information even if it's just an eccentric interpretation of the known facts.</em></li>
<li><em>Independence: People's opinions aren't determined by the opinions of those around them.</em></li>
<li><em>Decentralization: People are able to specialize and draw on local knowledge.</em></li>
<li><em>Aggregation: Some mechanism exists for turning private judgments into a collective decision.</em></li>
</ul>[<a href="#noot9ref">9</a><a name="noot9"></a>] Het is niet mogelijk om een systeem of proces te evalueren zonder te kijken naar de effecten ervan. Om het wel of niet goed werken van de democratie te evalueren is een inhoudelijke analyse met name van het economisch beleid noodzakelijk. Ik wil in een nieuwe reeks artikelen daarom meer aandacht besteden aan economie.Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-57339877722419159162017-01-18T22:27:00.000+01:002017-01-18T22:27:00.905+01:00Links en rechts, deel 6: Vrijheid, gelijkheid en gemeenschap<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwvcKEAnKcgOoJN-363Aj9iia6DUMIA51hNm_BYVbflaRvKX9DHDmgSOhJkYcZ5GntODBF-GtPCyUQlMhjEwujSXGZLGAQeftF0krpPhJ1YWCxKNLCIdm4bp-JR0TFbUtVzEw8DoPOlpkH/s1600/Liberte-egalite-fraternite.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhwvcKEAnKcgOoJN-363Aj9iia6DUMIA51hNm_BYVbflaRvKX9DHDmgSOhJkYcZ5GntODBF-GtPCyUQlMhjEwujSXGZLGAQeftF0krpPhJ1YWCxKNLCIdm4bp-JR0TFbUtVzEw8DoPOlpkH/s320/Liberte-egalite-fraternite.png" width="320" height="214" /></a></div><br />
<em>Afbeelding: Vrijheid, gelijkheid en broederschap. (bron: <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Liberte-egalite-fraternite.png">Thermidorimage</a>)</em><br />
<br />
Als iedereen het altijd met elkaar eens zou zijn was politiek overbodig. Alleen in een totalitaire staat is er eenheid. Meningsverschillen over wat waar of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kennistheorie">onwaar is</a> en wat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ethiek">goed of fout</a> is, zijn onvermijdelijk in de politiek. Verdeeldheid is daarom altijd onderdeel van elke goed functionerende democratie. Maar meningsverschillen die ontstaan omdat we elkaars taal <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Semantics">niet begrijpen</a>, zijn onnodig polariserend. Daarom is het belangrijk de betekenis van de woorden die we gebruiken goed duidelijk is.<br />
<br />
Ik bespreek vandaag drie begrippen die centraal staan in de strijd tussen links en rechts: <em>vrijheid</em>, <em>gelijkheid</em> en <em>gemeenschap</em>. Inderdaad: dit zijn de begrippen die we ook kennen van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrijheid,_gelijkheid_en_broederschap">Franse Revolutie</a>: <em>liberté, égalité et fraternité</em>. Ik zal laten zien dat deze begrippen voor links en rechts een andere betekenis hebben.<br />
<br />
<strong>Het links-rechts-argument</strong><br />
<br />
Het politieke argument van rechts tegen links gaat in grote lijnen als volgt:<br />
Links wil meer gelijkheid. Volgens rechts, dat denkt een realistisch beeld te hebben van de menselijke natuur, is dat <a href="https://opiniez.com/2016/06/12/breuklijnen-in-politiek-den-haag/">onmogelijk</a>. <em>[Het] gelijkheidsidee botst voortdurend met de realiteit’</em>. Mensen zijn altijd uit op eigen voordeel en <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil/#comment-967278">bovendien</a> is ‘d<em>e ene mens … nu eenmaal slimmer dan de andere</em>’. Omdat links, <em><a href="https://www.groene.nl/artikel/colporteur-van-de-juiste-opvattingen">Gutmensch</a></em> die zij nu eenmaal is, een onstuitbare drang heeft de wereld te ‘verbeteren’ kan zij alleen ‘<em>alle mensen</em> <em>gelijk […] maken onder dwang [door] repressie en nivellering. </em>Als links de kans krijgt gebruikt zij daarvoor de macht van de staat. Waar dit toe leidt is bekend: Stalin, Mao, Pol Pot en Kim Jong-un. Daarom moet de (macht van de) staat ingeperkt worden.<br />
<br />
<strong>Gelijkheid</strong><br />
<br />
Op dit ‘links-rechts-argument’ is veel aan te merken maar ik beperk me tot de meest opvallende fout: twee betekenissen van het begrip ‘gelijk’ worden met elkaar verward. De eerste betekenis kent iedereen: Stel, we vergelijken twee vrouwen met elkaar: Marie en Christine. In sommige aspecten zijn ze gelijk (lid van de soort <em>homo sapiens</em>, Française, vrouw, enz.) maar op de meeste andere punten verschillen ze van elkaar: Marie is blond, 40 jaar oud en 1.70 lang en (helaas) werkloos. Christine is 60 jaar oud, grijs, 1.80 lang en Christine heeft (gelukkig nog) wel een baan. De lijst van verschillen is natuurlijk oneindig lang maar het punt is duidelijk: Marie en Christine zijn ongelijk.<br />
<br />
Dit is de meest gebruikte betekenis van ‘gelijk’. Deze is tegelijkertijd concreet en breed: op een oneindige lange lijst van kenmerken zijn mensen soms ‘gelijk’ maar meestal ‘ongelijk’. Ik noem deze vorm van gelijk ‘letterlijk-gelijk’.<br />
<br />
De andere betekenis van ‘gelijk’ is voor het eerst verwoord door Descartes. Deze observeerde dat ieder mens, ongeacht ras of cultuur in staat is om Frans te leren, mits men dit van jongs af aan leert. Volgens <a href="http://webwinkel.uitgeverijprometheus.nl/book/siep-stuurman">Siep Stuurman</a> is<br />
<blockquote>de moderne gelijkheid een van de de meest centrale en krachtige ideeen van de Verlichting. De menselijke natuur wordt begrepen als een descriptief en normatief concept. Alle mensen hebben dezelfde basisbehoeften en capaciteiten en kunnen daarom gelijkelijk aanspraak maken op dezelfde elementaire rechten zoals leven, veiligheid, vrijheid en het streven naar geluk (’the pursuit of happiness’, zoals de amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring het formuleert). Er bestaat derhalve geen ‘natuurlijk gezag’van de ene groep mensen over de andere (p313).</blockquote>Dit is dus niet hetzelfde als letterlijk-gelijk:<br />
<blockquote>De moderne gelijkheid is een abstract concept. De menselijke natuur wordt erin opgevat als de harde kern die overblijft wanneer men van alle historisch gegroeide sociale conventies abstraheert (p254).</blockquote>Dit is wat ik ‘abstract-gelijk’ noem. Het idee dat alle mensen in <em>deze betekenis</em> gelijk zijn, is een centraal thema van de Verlichting. Het was de inspiratie van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/A_Vindication_of_the_Rights_of_Woman">vrouwen</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Commune_van_Parijs_(1871)">arbeiders</a> en <a href="http://www.blackpast.org/gah/haitian-revolution-1791-1804">slaven</a> om in opstand te komen tegen hun onderdrukkers en het is nog steeds het kernstuk van alle linkse ideologie.<br />
<br />
Dit abstract-gelijk is een heel ander soort gelijkheid dan het alledaagse gelijk, ‘letterlijk-gelijk’. In de politieke discussies waar ik het hier over heb, gaat het altijd over ‘abstract-gelijk’. Dit kan goed duidelijk gemaakt worden met mijn (deels) hypothetische voorbeeld van Marie en Christine. Stel dat beiden de wet overtreden. Marie ‘vergeet’ aan de uitkerende instantie te melden dat ze geld heeft verdiend. Ook Christine ‘vergist’ zich, maar anders dan Marie is zij minister. Door een verwijtbare fout van Christine verliest de staat 400 miljoen euro.<br />
<br />
Omdat Marie en Christine gelijk zijn voor de wet (abstract-gelijk dus) zouden beiden op gelijke wijze, naar proportie van de ernst van de overtreding, bestraft moet worden. Marie wordt gekort op haar uitkering en Christine zal gezien de ernst van het vergrijp zwaarder gestraft worden. <em>Beiden</em> moeten boeten <em>naar proportie</em> voor hun vergrijp. Wat een passende straf is moet een <em>onafhankelijke</em> rechter bepalen.<br />
<br />
Tot zover de theorie. Er zijn heel veel vrouwen zoals Marie, maar er zijn er niet veel zoals <a href="http://www.politico.eu/article/imf-chief-christine-lagarde-found-guilty-of-negligence/">Christine Lagarde</a>. De Marie’s van deze wereld worden zonder pardon gekort op hun uitkering maar de Christines, die zich schuldig maken aan een veel groter vergrijp, worden niet gestraft. Christine hoeft niet één euro terug te betalen en mag haar invloedrijke en goed betaalde post bij het IMF behouden.<br />
<br />
Als links zegt te streven naar meer gelijkheid dan bedoelt zij deze ongelijke behandeling en niet dat zij Christine en Marie letterlijke-gelijk wil maken, want dat zou onzinnig zijn. Rechts verwart letterlijk-gelijk met abstract-gelijk.<br />
<br />
<strong>Vrijheid</strong><br />
<br />
Als rechts een schild zou hebben, zoals de ridders vroeger, dan zou op dat schild <em>Libertas</em> de godin van de vrijheid staan. Rechts is kampioen vrijheidsstrijder. Zij bekritiseert links daarom want deze zou bereid zijn vrijheid in te leveren ten gunste van meer gelijkheid. In een beroemd debat in 1968 tussen Gore Vidal en William Buckley, beweert Buckley dat vrijheid altijd leidt tot meer ongelijkheid [<a name="noot1ref"></a><a href="#noot1">1</a>]:<br />
<blockquote>Freedom breeds inequality, Freedom breeds inequality, [en na aandringen door Gore Vidal nog een derde maal] freedom breeds inequality. Unless you have the freedom to be unequal, there is no such thing as freedom.</blockquote>Ook deze stelling is problematisch. Niet alleen omdat Buckley uitgaat van een andere definitie van het begrip ‘gelijkheid’ dan die welke links verdedigt – zoals ik in de vorige paragraaf heb laten zien – maar ook omdat het suggereert dat vrijheid en gelijkheid incompatibel zijn met elkaar. Het tegendeel is het geval.<br />
<br />
Het is nog steeds hetzelfde links-rechts-argument: Om vrijheid te garanderen wil rechts, met name <a href="https://www.parlement.com/id/vh8lnhrqlywl/liberalen">liberalen</a> , de macht van de staat zoveel mogelijk in perken. De staat moet zo zwak mogelijk zijn om te voorkomen dat links haar misbruikt om het ideaal van gelijkheid te verwezenlijken. Dit gaat ten koste van onze vrijheid. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjauuy02XDqVz6wHEc_LARPxwOKajK6kYM7t1M-J4gDZzt9KgndLrNzwqdErQtEPadc1AUjGXQp3XFxFNjubyaLhzphcOP3ewxv7SQUnsfvz6GCLh_Ch0_j1043uTZIjoi1ux5BS_WQwEgv/s1600/96px-Statue_of_Liberty_-_4621961395.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjauuy02XDqVz6wHEc_LARPxwOKajK6kYM7t1M-J4gDZzt9KgndLrNzwqdErQtEPadc1AUjGXQp3XFxFNjubyaLhzphcOP3ewxv7SQUnsfvz6GCLh_Ch0_j1043uTZIjoi1ux5BS_WQwEgv/s320/96px-Statue_of_Liberty_-_4621961395.jpg" width="212" height="320" /></a></div><em>Figuur 1: Libertas, de godin van de vrijheid (Bron: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Statue_of_Liberty#/media/File:Statue_of_Liberty_-_4621961395.jpg">Dominique James</a>)</em><br />
<br />
Bovendien is het niet erg dat verschillen tussen mensen hierdoor groter worden, dat moeten we juist <a href="https://mises.org/library/social-function-economic-inequality">toejuichen</a>, want wie hard werkt en meer talent heeft, verdient nou eenmaal meer. Vrijheid genereert ongelijkheid zegt Buckley daarom.<br />
<br />
De ideale maatschappij van rechts is echter een naïeve wensdroom omdat zij de gevolgen van ongelijkheid verkeerd inschat. Hoe belangrijk ongelijkheid is voor vrijheid is kan goed gedemonstreerd worden aan de hand van het voorbeeld van Christine en Marie. Marie die momenteel werkloos is moet om in haar inkomen te voorzien werk zoeken. In de ideale maatschappij van links – de verzorgingsstaat – zal de overheid Marie hierin bijstaan, maar in de (ideale) liberale maatschappij is dat geheel haar eigen verantwoording. Misschien heet Marie eigenlijk Miriam, en om religieuze of traditionele redenen wil zij een hoofddoek dragen. Om werk te vinden kan zij gedwongen worden daarvan af te zien. Op deze manier is niet de staat maar juist de afwezigheid van de staat een bedreiging voor (godsdienst) vrijheid.<br />
<br />
Nauwkeuriger geformuleerd: Marie is nu niet afhankelijk van de willekeur van een vorst of staatsmacht, maar van Christine. Stel dat Christine (nu wel denkbeeldig) haar (potentiele) werkgever is. Zij beschikt dan over middelen (een baan) die Marie nodig heeft en niet op andere wijze kan verkrijgen. Natuurlijk is dit niet absoluut: er zijn meer werkgevers dan Christine maar als de arbeidsmarkt krap is, en Marie moet concurreren voor een baan met 100 andere sollicitanten dan is de relatie tussen Marie en Christine in hoge mate ongelijkwaardig. Ook als Marie een baan heeft, heeft Christine als haar cheffin veel macht over Marie, vooral als er geen ontslagbescherming is, iets dat, merkwaardig genoeg liberalen juist willen afschaffen.<br />
<br />
Het is bijna een tautologie, maar het moet toch benadrukt worden: iemand die afhankelijk is van een ander, is niet vrij van willekeur van deze persoon. Christine die bemiddeld is, heeft daardoor macht en kan beslissen over het lot van Marie.<br />
<br />
De betekenis die door rechts – kampioenen vrijheid - aan het woord vrijheid wordt gegeven is veel beperkter dan die van links. Vrijheid betekent voor rechts ‘vrij van dwang door de staat’. Zij negeert daarmee een andere voor veel mensen veel grotere bron van onvrijheid: de ongelijke verdeling van bezit.<br />
<br />
Ongelijkheid van bezit [<a name="noot2ref"></a><a href="#noot2">2</a>] is een belangrijk machtsmiddel. De grote ongelijkheid die de afgelopen decennia is ontstaan heeft een parallelle sfeer van macht [<a name="noot3ref"></a><a href="#noot3">3</a>] naast de staat gecreëerd: de macht van het geld. Deze macht hoeft maar zelden verantwoording af te leggen, hoogstens aan de aandeelhouders als het om een vennootschap gaat. De ‘politieke strijd’ in deze machtssfeer gaat niet over ‘goed en fout’ maar slechts over de vraag wie het meeste verdiend. Rechtse politici vrezen alleen staatsmacht, die wel democratisch wordt gecontroleerd en negeren de macht van het geld. Hierdoor wordt de invloed daarvan op ons leven steeds groter. De werkelijke bedreiging komt niet van de democratische staat maar van het industrieel-financiële-complex [<a name="noot4ref"></a><a href="#noot4">4</a>].<br />
<br />
Ondanks alle mooie woorden over vrijheid van rechts, is de maatschappij niet vrijer maar minder vrij. Grote materiele verschillen tussen mensen leiden tot grote verschillen in macht. Buckley draaide het om. Het moet zijn: <em>inequality breeds coercion</em>. Vidal liet na dit uit te leggen en kon (blijkbaar) niets beters bedenken dan te schelden.<br />
<br />
<strong>Gemeenschap</strong><br />
<br />
Ook over de term gemeenschap zijn veel misverstanden. Jos van Dijk bekritiseerde mijn voorstel voor het criterium voor links en rechts (gemeenschap vs. individu), <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil/#comment-967292">want</a> <em>wie schermt met de hogere waarde van de ‘volksgemeenschap’ is voor mij niet links</em>.<br />
<br />
Zijn kritiek dat mijn criterium aanleiding kan geven tot misverstanden is terecht, maar is onvermijdelijk. Ik gebruik het begrip ‘gemeenschap’ in de betekenis van ‘broederschap’, als in de leuze van de Franse revolutionairen. Omdat het woord ‘broederschap’ oubollig klinkt, gebruik ik het woord gemeenschap. Het staat voor ‘dat wat wij allen gemeen hebben’, de lotsverbondenheid van alle mensen die een consequentie is van abstracte gelijkheid.<br />
<br />
Ik heb <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil/">gekozen</a> voor ‘gemeenschap vs. individu’ en niet voor ‘gelijk vs. ongelijk’ zoals <a href="https://www.amazon.com/Left-Right-Significance-Political-Distinction/dp/0226062465">Norberto Bobbio</a> doet, omdat het een neutraal criterium is dat goed aansluit bij de ontwikkeling in de maatschappij [<a name="noot5ref"></a><a href="#noot5">5</a>]. Beide begrippen, ‘gemeenschap’ en ‘gelijkheid’ kunnen verkeerd opgevat worden.<br />
<br />
Dat er verwarring ontstaat over dit begrip is wel begrijpelijk omdat nationalisme, en in extreme mate het fascisme zich graag tooien met links klinkende namen en op economisch gebied vaak linkse standpunten in nemen. De Duitse fascisten noemden zich bijvoorbeeld ‘nationaal<em>socialisten’</em>. Dit is overigens geen toeval: rechts heeft, zoals Corey Robin het <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Reactionary_Mind">uitdrukt</a>, van links geleerd dat het beste wapen tegen de revolutie de contrarevolutie is.<br />
<br />
Rechtse, nationalistische bewegingen gebruiken het woord gemeenschap dan ook niet in de zin van ‘broederschap’. Dit wordt goed geïllustreerd door de herkomst van het woord ‘fascisme’: het is afgeleid van ‘fascio’ dat ‘bundel’ betekend. Het is een metafoor: een bundel stokken die stevig is samengebonden, is veel sterker dan losse stokken. De betekenis van gemeenschap waar het hier om gaat is dus: gemeenschap (natie, volk, familie of <em>fascio</em>) telt zwaarder dan het individu. Maar zij doen nog iets anders dat diametraal tegengesteld is aan het linkse ideaal: zij gebruiken het begrip gemeenschap ook om verschil te creëren. <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3IGGZ2DHzNyXt9vBhrZ0sDsrBNOU3DELyYRO2DL8P2obEeStopuwdQTIe2iGdbn4Wa1l1Y2RcXUKt0q-ABXmL7aVkQShHz85HaDzHaxi_prPiNnuIGEuYpq6Bcdr4LB8YjVn0RqgbwMKV/s1600/Fasci.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3IGGZ2DHzNyXt9vBhrZ0sDsrBNOU3DELyYRO2DL8P2obEeStopuwdQTIe2iGdbn4Wa1l1Y2RcXUKt0q-ABXmL7aVkQShHz85HaDzHaxi_prPiNnuIGEuYpq6Bcdr4LB8YjVn0RqgbwMKV/s320/Fasci.png" width="217" height="320" /></a></div><em>Figuur 2: Een <em>fascio</em>, Italiaans voor 'bundel' waarmee men uitdrukt: 'eenheid is macht'. Strak samengebonden stokken zijn sterker dan losse, onafhankelijke stokken (Bron: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Fascio#/media/File:Fascist_symbol.svg">DIREKTOR</a>)</em>.<br />
<br />
De maatschappij bestaat uit fasci die met elkaar in (eeuwigdurende) strijd zijn om het voortbestaan. De mensheid is daarom verdeeld in ‘ons soort mensen’ en ‘vreemden’ die minderwaardig zijn, minder ‘gelijk’ dan wij en daarom anders behandeld moeten worden. Ook rechts-populisten als Geert Wilders, Donald Trump en Marine LePen, wijzen allemaal op deze manier zondebokken aan: de Islam, de Mexicanen, de zwarten, de migranten, enz.[<a name="noot6ref"></a><a href="#noot6">6</a>]. Het is het tegenovergestelde van ‘broederschap’.<br />
<br />
Rechtse politici appelleren aan een oeroud instinct van de mens: het beschermen van de eigen clan of familie. Zij presenteren zich als krachtige leiders, die voor eenheid en orde zorgen in de eigen gemeenschap en compromisloos vijanden (zij die niet tot de gemeenschap behoren) bestrijden. Het zijn altijd antidemocratische bewegingen, die waarde hechten aan hiërarchie, gezag en loyaliteit. Dit is niet links maar uiterst rechts.<br />
<br />
Het zou niet nodig hoeven zijn om te beargumenteren dat fascisme en verwante bewegingen niet links maar rechts zijn, toch blijkt dat dit noodzakelijk is. Regelmatig verschijnen publicaties van rechtse auteurs die dit beweren. Een goed voorbeeld hiervan is Jonah Goldbergs <em>Liberal fascism </em>of Bart-Jan Spruyt die beweert dat er ook links fascisme <a href="http://bartjanspruyt.blogspot.nl/2008/08/links-fascisme.html">bestaat</a>.<br />
<br />
Een voorbeeld van extreem linkse politiek die individuele belangen geheel ondergeschikt maakt aan de gemeenschap is het communisme. Communisten dachten dat het mogelijk was een eind te maken aan ongelijkheid door de politiek af te schaffen en zo eenheid af te dwingen. Maar misschien kun je dan wel stellen, zoals Jos doet, dat dat geen linkse politiek is.<br />
<br />
<strong>Conclusie</strong><br />
<br />
Vrijheid, gelijkheid en gemeenschap zijn al meer dan 200 jaar lang centrale begrippen in het politiek debat. In de vorige aflevering heb ik laten zien wat de herkomst en betekenis is van de begrippen ‘links’ en ‘rechts’ in de politiek. Het is geen politieke ‘wet’ waarmee de politiek verklaard kan worden en het is zeker niet zo dat de een goed en de ander fout is, maar het onderscheid tussen links en rechts helpt ons wel bij het ordenen van ideeën en argumenten in de politiek. Het zou de discussie echter ten goede komen als alle deelnemers dezelfde definities zouden gebruiken van deze begrippen. Er zijn genoeg zaken die belangrijker zijn dan de betekenis van woorden om over te vechten.<br />
<br />
<em>Het volgende deel gaat over de asymmetrie van links en rechts.</em><br />
<br />
<em>Vorige afleveringen</em><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-1-richting-politiek/">Deel 1: Richting in de Politiek</a><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-2-oorsprong-en-geschiedenis/">Deel 2: Oorsprong en geschiedenis</a><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-3-politicologie-van-het-volk/">Deel 3: Politicologie van het volk</a><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil/">Deel 4: Wat is het verschil?</a><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-5-progressief-en-conservatief/">Deel 5: Progressief en conservatief</a><br />
<br />
<strong>Noten</strong><br />
<br />
[<a href="#noot1ref">1</a><a name="noot1"></a>] In de <a href="http://www.npr.org/2015/08/18/432721150/documentary-revisits-the-dazzling-polemics-of-the-buckley-vidal-debates">documentaire</a> <em>Best of enemies</em> over de debatten tussen Gore Vidal en William Buckley die beiden met elkaar hadden tijdens partijconventies (van Democraten en Republikeinen) in de aanloop van de verkiezing van 1968. Gore Vidal had Buckley beter van repliek kunnen bedienen dan hij deed in dat debat. Hij beschuldigt Buckley een ‘crypto-nazi’ te zijn waarna Buckley bedreigende taal gebruikte: <em>Now listen you queer, stop calling me a crypto-Nazi or I’ll sock you in the goddamn face and you’ll stay plastered.</em> Dit was niet wijs van beiden, maar het is spectaculaire tv, en andere omroepen volgden het voorbeeld – een slecht voorbeeld - van ABC met soortgelijke programma’s.<br />
[<a href="#noot2ref">2</a><a name="noot2"></a>] In dit geval gaat het dus wel om letterlijke ongelijkheid: namelijk ongelijkheid van bezit.<br />
[<a href="#noot3ref">3</a><a name="noot3"></a>] Zie Colin Crouch: <em>The Strange Non-Death of Neo-Liberalism.</em><br />
[<a href="#noot4ref">4</a><a name="noot4"></a>] Zie bijvoorbeeld dit interview op <a href="http://www.nachdenkseiten.de/?p=36414">Nachdenkseiten</a>, waarin Werner Rügemer de actuele stand van zaken beschrijft. De machtsverhouding helt steeds meer over naar de tweede machtssfeer, het ‘financieel-industrieel-complex’. Rügemer heeft hiervoor de term <em>Blackrock-Kapitalismus </em>bedacht omdat casinokapitalisme een verkeerde voorstelling van zaken is. De macht is gecoördineerd, niet toevallig verdeeld. <em>BlackRock-Kapitalismus ist ein feuilletonistischer und verkürzter, kein analytischer Begriff. Konkret kann man nach meiner Kenntnis vier Gruppen von neuen Finanzakteuren unterscheiden: Erstens die heute größten Kapitalorganisatoren, an deren Spitze nach dem Umfang des verwalteten Kapitals und des wirtschaftlichen und politischen Einflusses eben der größte Vermögensverwalter der Welt steht, BlackRock. Zweitens, sozusagen eine Etage darunter, die Private Equity-Investoren, volkstümlich „Heuschrecken“ oder „Geierfonds“ genannt; zu ihnen kann man auch die Hedgefonds rechnen. Drittens die neuen Unternehmen der großen Internet-Plattformen wie Google und Facebook. Und schließlich viertens die neuen Großkonzerne der sogenannten Share Economy – am bekanntesten ist hier das inzwischen größte Taxiunternehmen der Welt, Uber.</em><br />
[<a href="#noot5ref">5</a><a name="noot5"></a>] Zie <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil/">deel 4</a>. Neutraliteit is mijn tweede voorwaarde voor een goed criterium: <em>Om bruikbaar te zijn moet een criterium voor beide partijen aanvaardbaar zijn en mag het niet eenzijdig in het voordeel van één kant zijn</em>. Bovendien is de individualisering van de maatschappij onmiskenbaar een, zo niet de, belangrijkste trend van de afgelopen veertig jaar. Een goed voorbeeld, uit de dagelijkse praktijk wordt door Mirjam de Rijk gegeven in haar artikel over <a href="http://www.mirjamderijk.nl/de-kosten-in-de-zorg/">De kosten in de zorg</a>(€): Of de zorg collectief of individueel wordt gefinancierd maakt niet uit want <em>het verhogen van het eigen risico, hogere eigen bijdragen, of een kleiner basispakket [...is] een ideologische keuze. Wie vindt dat kosten voor ziekte of hulpbehoevendheid een eigen verantwoordelijkheid zijn, of misschien zelfs eigen schuld ('dan had je je er maar beter tegen moeten verzekeren'), of dat zorg een 'consumptiegoed' is waarbij het inkomen nu eenmaal bepaalt hoeveel je er van kan consumeren zal kiezen voor het individualiseren van de zorgkosten.</em> <br />
[<a href="#noot6ref">6</a><a name="noot6"></a>] Ten overvloede: ik wil hiermee niet suggereren dat Wilders, Trump, enz. fascisten zijn. Als er echter sprake is van overeenkomsten tussen rechts-populisten en fascisten zal ik daarover niet zwijgen. Waarom zou ik in dit geval politiek correct moeten zijn?Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-27840671308999543492017-01-18T21:19:00.003+01:002017-01-18T21:19:56.759+01:00 Links en rechts, deel 5: Progressief en conservatief<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjx_sQ3gBwVFnjUa-sCEAr8FWuVGt0C0e6yJZG6WDHHkiDxMa8mdFlITIkPCG3fYtO-noVZy0ENQ0GzOHI8J0InV-8-kyhx7WatPqQTm32y_y4SfEHyYlx6D8Fsy_x1NxUktkSDBry_um7f/s1600/4110738292_f12a511f55_z.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjx_sQ3gBwVFnjUa-sCEAr8FWuVGt0C0e6yJZG6WDHHkiDxMa8mdFlITIkPCG3fYtO-noVZy0ENQ0GzOHI8J0InV-8-kyhx7WatPqQTm32y_y4SfEHyYlx6D8Fsy_x1NxUktkSDBry_um7f/s320/4110738292_f12a511f55_z.jpg" width="320" height="214" /></a></div><br />
<em>Afbeelding: Janus verbeeldt ook links en rechts (Bron: <a href=" https://www.flickr.com/photos/sidelong/4110738292/Janus">DaveBleasdale</a> (CC BY 2.0))</em><br />
<br />
<em>In deze aflevering van de serie bespreek ik een boek: <a href="http://www.boekenroute.nl/gasten/gtn1Boek.aspx?BoekID=23270"></a></em>Is links beter dan rechts?<em> van Frits Biefait. Hij betoogt dat het verschil tussen links en rechts het geloof in de maakbare samenleving is.</em><br />
<br />
Volgens Bienfait is het verschil tussen links en rechts niet 'gemeenschap versus individualisme' [<a name="noot1ref"></a><a href="#noot1">1</a>] zoals ik in de vorige aflevering heb betoogd maar 'verandering': links ziet maatschappelijke problemen en wil daarom de maatschappij veranderen terwijl rechts zegt: 'begin bij jezelf' als je de wereld wilt verbeteren. Ik ben het niet eens met zijn interpretatie.<br />
<br />
Laat ik op voorhand zeggen dat ik veel gebruik heb gemaakt van zijn werk. Behalve Norberto Bobbio, is Bienfait is een van de weinige auteurs, die ik ken die het onderwerp serieus nemen. Zijn beschrijving van de antropologie van het links-rechts dualisme en de manier waarop deze in Frankrijk is veranderd in een politiek onderscheid is een belangrijk inzicht. Voordat ik dit gelezen had, ging ik ervan uit dat dat wat nu ‘links’ en ‘rechts’ is geworden, op toeval berustte. Zoals ik zal laten zien, kan ik mij echter niet vinden in zijn conclusie over wat het verschil is tussen links en rechts.<br />
<br />
Ik bespreek eerst hoe Bienfait tot zijn conclusie komt en zal daarna beargumenteren waarom niet verandering maar streven naar ‘gemeenschap versus individu’ een beter criterium is<br />
<br />
<strong>De culturele antropologie van links en rechts</strong><br />
<br />
Volgens <a href="http://jspp.psychopen.eu/article/view/323/html">Bienfait</a> is de indeling in twee kampen een veel algemener verschijnsel is dan we denken. Uit cultureel onderzoek blijkt dat dit ook Westerse culturen dit doen. Links wordt geassocieerd met tegendraadsheid, met afwijken van het ‘juiste’ of ‘goede’ patroon. Links staat daarom ook vaak in een kwaad daglicht. Daarom staan in de bijbel de schapen rechts en de bokken links en staat Jezus staat aan <a href="http://www.nbv.nl/vertaalaantekeningen/?cid=text.Matt.sec_33">Gods rechterhand</a>. Rechts goed, links is <a href="http://www.hanslowijs.nl/index.php/meditatie/148-rechts-of-links">ongeluk</a> zo leert het christendom.<br />
<br />
Bienfait geeft voorbeelden van eigenschappen in verschillende volken die met links en rechts geassocieerd worden, hier zijn een paar voorbeelden:<br />
<br />
<table><caption><strong>Tabel 1</strong> <em>Er is grote overeenkomst tussen verschillende volken, ook niet Westerse over de betekenis van links en rechts. Dit is een kleine selectie uit de lijst van Bienfait (p38-40).</em></caption>
<tbody>
<tr>
<th width="167">Links</th>
<th width="154">Rechts</th>
<th width="425">Cultuur</th>
</tr>
<tr>
<td width="167">Nieuw</td>
<td width="154">Oud</td>
<td width="425">Ambon</td>
</tr>
<tr>
<td width="167">Krom</td>
<td width="154">Recht</td>
<td width="425">Grieken</td>
</tr>
<tr>
<td width="167">Oneven</td>
<td width="154">Even</td>
<td width="425">Grieken</td>
</tr>
<tr>
<td width="167">Ondergeschikte</td>
<td width="154">Baas</td>
<td width="425">Nyoro</td>
</tr>
<tr>
<td width="167">Wanorde</td>
<td width="154">Orde</td>
<td width="425">Nyoro</td>
</tr>
<tr>
<td width="167">Aarde</td>
<td width="154">Hemel</td>
<td width="425">Nyoro, Ambon</td>
</tr>
<tr>
<td width="167">Het kwade</td>
<td width="154">Het goede</td>
<td width="425">Nyoro, Grieken</td>
</tr>
<tr>
<td width="167">Vrouwelijk</td>
<td width="154">Mannelijk</td>
<td width="425">Nyoro, Mapuche, Ambon, Grieken</td>
</tr>
<tr>
<td width="167">Ziekte</td>
<td width="154">Gezondheid</td>
<td width="425">Nyoro, Mapuche, Grieken</td>
</tr>
</tbody>
</table><br />
De woorden ‘links’ en ‘rechts’ zijn volgens Bienfait dan ook niet toevallig verwant met ‘link’ (in de zin van gevaarlijk) en ‘recht’ (in de zin van orde en te<em>recht </em>of <em>recht</em>spraak). Het feit dat het onderscheid tussen links en rechts zich in de politiek tweehonderd jaar lang heeft kunnen handhaven, bewijst ook dat het aansluit bij iets fundamenteels in ons denken. Het is een algemeen verschijnsel dat in de meeste, ook niet Westerse culturen, voorkomt. Het is dus geen toeval dat we spreken over <em>recht</em>spraak en <em>recht</em>vaardigheid en daarom ging <a href="http://static.nos.nl/nosjournaal/artikelen/2006/4/5/050306_verdonk.html">Rita Verdonk</a> <em>recht</em> door zee. Het omgekeerde geldt ook voor links: dat wordt geassocieerd met <em>link</em>.<br />
<br />
Volgens Bienfait verklaart dit dat niemand kan zeggen waarom iets links of rechts is maar wel moeiteloos een idee of partij als links of rechts kan karakteriseren. De titel van zijn boek <em>Is links beter dan rechts? </em>heeft dus een dubbele bodem. Volgens de traditie is het antwoord een overtuigend ‘nee!’, terwijl de verlichte elite dit lang juist wel heeft gedacht [<a name="noot2ref"></a><a href="#noot2">2</a>].<br />
<br />
<strong>Links en rechts in de politiek</strong><br />
<br />
Nu we begrijpen waar het vandaan komt en waarom het zo hardnekkig is, kunnen we een verband leggen met de politiek. Bienfait kiest daarbij voor een psychologische benadering. Hij stelt dat de betekenis van links en rechts in de politiek moet aansluiten bij gewoonten en tradities in de taal:<br />
<blockquote>In de rechtse sfeer dienen zich aan: kracht, orde, het recht, veiligheid, zekerheid, hiërarchie. In de linkse sfeer; het nieuwe, jeugd, omverwerping, wanorde, armoede. (p47)</blockquote>Hij constateert dat rechts staat voor ‘voortbestaan van mezelf, gezin en nakomelingen’ (p53). Omdat de meeste mensen in hun jonge jaren worden gevormd in een gezin en daar dierbare herinneringen aan zullen hebben is dit een bijzonder krachtig beeld. Het gezin is de mal voor ons denken over politiek. Vader is de leider, het gezin is het volk en de buren zijn de ander. Allemaal kijken we naar politiek vanuit dit <em>gezinsframe</em> [<a name="noot3ref"></a><a href="#noot3">3</a>] maar links en rechts doen dat vanuit hun eigen perspectief. Rechts kijkt vanuit het perspectief van het gezinshoofd: de sterke vaderfiguur die regels maakt en het gezin beschermd. Links denkt ook vanuit het gezinsframe maar dan vanuit het perspectief van het opstandige kind dat vaders gezag betwist.<br />
<br />
Nu kunnen we de verschillen tussen links en rechts verklaren: vader wil zijn kinderen opvoeden: ‘kind verbeter je zelf’. De kinderen verzetten zich daartegen en zeggen: ‘vader je bent ouderwets’. Bienfait komt daarom tot de conclusie dat links en rechts staan voor twee verschillende houdingen ten opzichte van de wereld:<br />
<blockquote>Rechts: Het is zoals het is<br />
Links: Het kan anders!</blockquote>Hij benadrukt dat het geen intellectuele maar een emotionele tegenstelling is.<br />
<br />
Volgens Bienfait komt links daarom overeen met ‘progressief’ in de betekenis van ‘wereldverbeteraar’ en rechts met ‘conservatief’ in de betekenis van ‘behoudend’. Daarom is links altijd in oppositie en verdedigt rechts altijd van de bestaande orde. Links is heterodox, rechts is orthodox.<br />
<br />
<strong>De dominantie van rechts</strong><br />
<br />
Ik moet toegeven dat het een aantrekkelijke verklaring is. Hiermee is bijvoorbeeld goed te verklaren waarom links altijd op achterstand staat ten opzichte van rechts [<a name="noot4ref"></a><a href="#noot4">4</a>]. Links heeft altijd veel uit te leggen omdat zij iets nieuws wil creëren. Verandering van het bestaande, dat zich heeft bewezen, is gevaarlijk want het nieuwe moet zich nog bewijzen. Rechts maakt een veilige keuze en hoeft daarom in principe niets uit te leggen.<br />
<br />
Ronald Reagan laat zien dat de framing van rechts heel effectief is. Reagan speelde de aardige, maar strenge en rechtvaardige vader die het beste voorheeft met zijn kinderen. Rechtse politici zijn heel bedreven in framing [<a name="noot5ref"></a><a href="#noot5">5</a>]. Het kostte de Republikeinen weinig moeite om het beeld van Bill Clinton als goede familievader te ondermijnen [<a name="noot6ref"></a><a href="#noot6">6</a>]. De Democraten zijn bovendien in het nadeel. Het beeld van Hillary als ‘wijze moeder’ is minder effectief, niet doordat het een vrouwelijk beeld is of omdat zij onbetrouwbaar zou zijn – dat laatste is propaganda van rechts – maar omdat het niet past bij het perspectief van links: het opstandige kind.<br />
<br />
Dit verklaart [<a name="noot7ref"></a><a href="#noot7">7</a>] waarom rechts altijd de dominante factor in de politiek is - hoewel je het niet zou geloven als je rechtse sites als <a href="https://jalta.nl/politiek/links-en-rechts-toen-en-nu/">Jalta</a>, of <a href="http://www.elsevier.nl/politiek/blog/2014/04/links-nederland-mag-kennelijk-onbeperkt-populistisch-zijn-1502716W/">bladen</a> als <a href="http://www.elsevier.nl/opinie/opinie/2016/04/het-links-rechts-harnas-past-niemand-meer-2785910W/">Elsevier</a> leest. Daarom heeft Nederland zelden een volledige linkse regering – den Uyl is voor zover ik weet de enige regering die links genoemd kan worden – en zijn rechtse kabinetten (CDA en VVD) gebruikelijk. Nog niet zo lang geleden was er zelfs <a href="https://www.groene.nl/artikel/rechtse-vingers">een kabinet</a> 'waar rechts Nederland zijn vingers bij [kon] aflikken'. Coalities van alleen linkse partijen zijn, anders dan van rechtse partijen, een zeldzaamheid.<br />
<br />
<strong>De vijf criteria</strong><br />
<br />
Zoals ik in de vorige aflevering heb laten zien moet een criterium dat bepaalt wat links of rechts is, voldoen aan vijf criteria: tijdloosheid, neutraliteit, eenduidigheid, politieke relevantie en het moet de tweedeling beschrijven die we in de politiek zien.<br />
<br />
Ik constateer dat het criterium ‘verandering’ goed voldoet aan de eerste drie criteria: de wil om de maatschappij te hervormen is geen recente mode. Ook is het neutraal omdat beide kampen, het behoudende en de hervormers, gelijkwaardig zijn. De wil van links om de maatschappij te veranderen en de naar binnen gerichte verandering van rechts zijn beiden respectabel. Hetzelfde kunnen we stellen voor de eis van eenvoud: het is duidelijk waarover het gaat. Met de vierde en vijfde eis heb ik echter meer moeite.<br />
<br />
<strong>Politiek</strong><br />
<br />
In de eerste plaats is het geen politiek maar psychologie. Dit maakt het niet minder waardevol om de politiek mee te analyseren – zoals ik hierboven heb laten zien - maar het is minder bruikbaar als onderscheid voor links en rechts. Het is een verklaring <em>waarom</em> iemand links of rechts is maar het is geen beschrijving van de politiek van links en rechts. Ik heb hiertegen hetzelfde bezwaar dat ik ook al aanvoerde tegen de moraliteiten van Jonathan Haidt als criterium.<br />
<br />
Zoals ik in deel 4 heb betoogd houdt politiek zich bezig met de vraag hoe ‘schaarse goederen’ verdeeld moeten worden. Wie heeft recht waarop en waarom? Wie zich tekort gedaan voelt komt in opstand, wie tevreden is met de verdeling is voor consolidatie van de bestaande orde. Het lijkt alsof de strijd gaat om verandering, maar dat is schijn want het gaat om een verdelingsvraagstuk.<br />
<br />
<strong>Tweedeling</strong><br />
<br />
Tot zover zijn mijn argumenten misschien nog niet doorslaggevend: er is voor beide criteria wel wat te zeggen. Maar ik heb nog een derde reden. Als je goed kijkt naar het gedrag van rechtse politici zal je constateren dat ook zij niets anders doen dan de wereld naar hun hand te zetten. De meest expliciete verwoording van deze houding komt van een anonieme functionaris in de regering Bush [<a name="noot8ref"></a><a href="#noot8">8</a>]. Deze vertelde aan een Ron Suskind wat de filosofie van zijn regering was. Ik geeft het <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Reality-based_community">volledige citaat</a> (mijn benadrukking):<br />
<blockquote>The aide said that guys like me were "in what we call the reality-based community," which he defined as people who "believe that solutions emerge from your judicious study of discernible reality." ... "That's not the way the world really works anymore," he continued. "We're an empire now, and when we act, <strong>we create our own reality</strong>. And while you're studying that reality—judiciously, as you will—we'll act again, <strong>creating other new realities</strong>, which you can study too, and that's how things will sort out. We're history's actors…and you, all of you, will be left to just study what we do."</blockquote>Niemand zal betwisten dat de regering Bush conservatief en uiterst rechts is. Deze uitspraak laat daarom zien dat het idee van Bienfait dat rechts ‘de wereld niet wil veranderen’ geen goed criterium is. Links heeft hier de rol van waarnemer (van de realiteit) terwijl rechts de wereld verandert. In de optiek van Bienfait is dit de omgekeerde wereld. Zijn criterium is geen verklaring voor het dualisme tussen links en rechts dat we in de praktijk zien.<br />
<br />
<strong>Conservatisme</strong><br />
<br />
Bienfait is niet de enige die deze vergissing maakt. Conservatisme wordt vaak verward met traditionalisme. Iemand die traditioneel is, is voor behoud van het bestaande omdat dat vertrouwd en bekend is maar dat is geen politiek standpunt. Een links iemand kan ook een traditionalist zijn. Rechts gebuikt de kreet ‘conservatisme’ als dekmantel voor haar eigen vorm van utopisme: zij wil een wereld creëren waarin ‘de juiste’ mensen bepalen wie wat toekomt. Dat wordt geadverteerd als individualisme en vrijheid want dat klinkt beter dan ‘ons soort mensen verdient het te regeren’.<br />
<br />
Daarom is rechts voor meer markt: in een competitieve omgeving vergroot de markt verschillen. De juiste mensen – de meest competitieve – krijgen een groter deel van de koek. ‘Vrijheid’ is de vrijheid om te bezitten en om niet delen. Het heeft niets te maken met onwil om de wereld te veranderen, integendeel, als het hen uitkomt de wereld in hun voordeel te veranderen zullen zij dat niet laten. Daarom is rechts voor een kleine staat omdat de staat het ongelijke resultaat van de markt corrigeert. In een kapitalistische economie die niet wordt gecorrigeerd neemt de ongelijkheid toe. Dat is ook precies wat we nu, na veertig jaar economisch beleid van rechtse signatuur zien: de ongelijkheid in de maatschappij is weer even groot als voor de beurskrach van 1929 [<a name="noot9ref"></a><a href="#noot9">9</a>].<br />
<br />
<strong>Conclusie</strong><br />
<br />
Het criterium dat Bienfait voorstelt is geen politiek criterium want het leidt niet tot politiek handelen. Het criterium 'gemeenschap versus individualisme' verklaart het verschil tussen links en rechts beter. Het verdelen (of niet verdelen en ongelijkheid accepteren) is bij uitstek een politiek criterium: het is de taak van de politiek [<a name="noot10ref"></a><a href="#noot10">10</a>] om te zorgen voor een rechtvaardige verdeling van schaarse middelen omdat automatische (markt) processen leiden tot vergroting van de ongelijkheid. Daarom is rechts voor een kleine staat.<br />
<br />
Politiek gaat om het veranderen van de wereld want dat is het wezen van wat politiek is: de maatschappij zodanig inrichten dat zij overeenkomt met jouw idealen. Dat doet rechts niet minder dan links.<br />
<br />
<em>Vorige afleveringen</em><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-1-richting-politiek/">Deel 1: Richting in de Politiek</a><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-2-oorsprong-en-geschiedenis/">Deel 2: Oorsprong en geschiedenis</a><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-3-politicologie-van-het-volk/">Deel 3: Politicologie van het volk</a><br />
<a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil//">Deel 4: Wat is het verschil?</a><br />
<br />
<strong>Noten</strong><br />
[<a href="#noot1ref">1</a><a name="noot1"></a>] Of de alternatieve formulering: 'streven naar gelijkheid' - zie deel 4. <br />
[<a href="#noot2ref">2</a><a name="noot2"></a>] Links heeft lang gedacht dat het beter was dan rechts. Bas Heijne schrijft over het verlichtingsdenken dat lange tijd dominant was in Europa. Op p34 in <em>Onbehagen</em>:<br />
<em>Wie voor Europa was, stond aan de kant van de Verlichting: deze nieuwe gemeenschap zou het voortaan stellen zonder de vernietigende eigenschappen die oude vormen van gemeenschappen hadden gekenmerkt – benauwd groepsdenken, nationalisme, aanspraak op vermeende superioriteit van de eigen cultuur, geloof in een unieke lotsbestemming van eigen volk en vaderland.<br />
Al die emoties, die deel uitmaken van de traditie van de contraverlichting, die de Verlichting altijd als een schaduw heeft gevolgd, waren na ’45 tot taboe verklaard; we hadden immers gezien wat ervan kwam.</em><br />
Dit is waar rechtse commentatoren zich boos over maken: het claimen van morele gelijk door links.<br />
[<a href="#noot3ref">3</a><a name="noot3"></a>] Dit doet sterk denken aan <a href="http://www.believermag.com/exclusives/?read=interview_lakoff">George Lakoff</a>. Volgens Lakoff denken mensen vanuit een frame. Hoe je over een onderwerp denkt wordt bepaald door het frame waarin het wordt gepresenteerd. ‘Gezin’ is een frame, maar frames kunnen ook heel basaal zijn: het lichaam is ook een frame. Frames worden getriggerd door bepaalde woorden te gebruiken. Deze techniek wordt veel in de marketing gebruikt. Links heeft traditioneel weinig op met marketing en zou er goed aan doen volgens Lakoff om zich hier beter in te verdiepen. Veel rechtse politici komen uit het bedrijfsleven en maken wel heel handig gebruik van framing. <a href="https://georgelakoff.com/2014/11/29/george-lakoff-in-politics-progressives-need-to-frame-their-values/">Lakoff hamert</a> er voortdurend op dat linkse politici hier heel slecht in zijn en daardoor onnodig veel terrein verliezen. Links doorziet de rechte framing niet, erger nog, neemt die frames over en maakt ze zich eigen.<br />
[<a href="#noot4ref">4</a><a name="noot4"></a>] Zie bijvoorbeeld dit <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_kabinetten_sinds_de_Tweede_Wereldoorlog">overzicht </a>van de coalities die Nederland hebben geregeerd sinds de Tweede Wereldoorlog. Van de totaal 29 kabinetten zijn is er totaal slechts eenmaal een linkse coalitie geweest: Den Uyl I. Dit was een coalitie van linkse partijen en een groep linkse dissidenten van het CDA. Verder zijn er alleen coalities van links met rechts en rechts onderling.<br />
[<a href="#noot5ref">5</a><a name="noot5"></a>] Veel rechtse politici komen uit het bedrijfsleven en zijn vertrouwd met marketing dat in essentie ook framing is.<br />
[<a href="#noot6ref">6</a><a name="noot6"></a>] Ja, Bill Clinton gedroeg zich niet als goede familievader, maar het er is veel meer aanleiding om juist rechtse politici als slechte familievaders te ontmaskeren: Rechtse politici als <a href="http://www.huffingtonpost.com/news/newt-gingrich-wives/">Newt Gingrich</a>, en <a href="http://blog.nola.com/updates/2007/07/former_prostitute_confirms_vit.html">David Vitter</a> misdroegen zich nog veel erger. Voor meer voorbeelden zie: <a href="http://www.alternet.org/story/155253/the_right-wing's_20_biggest_sex_hypocrites"><em>The right-wing's 20 biggest sex hypocrites</em></a>. Het is opvallend dat juist de verdedigers van normen en waarden zich er het minst naar gedragen. Terwijl Gingrich leiding gaf aan de ontmaskering van Bill Clinton pleegde hij zelf overspel. Een interessante vraag is waarom juist rechts daarmee wegkomt en niet links.<br />
[<a href="#noot7ref">7</a><a name="noot7"></a>] Er zijn overigens meer redenen waarom rechts het beter doet dan links: rechts heeft betere lobbyisten, veel politici komen uit het bedrijfsleven. Het bedrijfsleven is hun thuisbasis, een thuisbasis die bovendien goed bij kas zit. Rechts is bovendien vaak ook veel bedrevener in het tactisch manoeuvreren.<br />
[<a href="#noot8ref">8</a><a name="noot8"></a>] Dat was waarschijnlijk Karl Rove, ook wel het brein van Bush genoemd. Hij was een van de meest succesvolle campagnestrategen, die geen middel ongebruikt liet om te winnen. Hij was <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Rove#College_and_the_Dixon_campaign_incident">bedreven</a> in de techniek van <em><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ratfucking">ratfucking</a></em>. Hij was een leerling van <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Lee_Atwater">Lee Atwater</a>, die wist hoe je gebruik kan maken van racisme zonder er zelf van beschuldigd te kunnen worden. Wat ik wil zeggen: niet alleen de wil om te <em>veranderen</em> maar ook om te <em>manipuleren</em>.<br />
[<a href="#noot8ref">9</a><a name="noot9"></a>] Dat het verander-criterium wringt blijkt ook bij de het beleid van de huidige regering (Rutte II). Deze coalitie gaat er prat op hervormingsgezind te zijn. Van links, met name de SP wordt juist beweert dat zij conservatief is omdat ze niet bereid is om te hervormen. Bij dit soort hervormingen gaat het altijd om <em>veranderingen</em> die resulteren in vergroting van de ongelijkheid: versterking van de markt, verzwakking van arbeidsrecht en bezuinigingen (verkleining van de staat). Het gaat om verandering inderdaad, maar het zijn veranderingen van de maatschappij naar <em>rechts</em>.<br />
[<a href="#noot10ref">10</a><a name="noot10"></a>] Natuurlijk geldt dat niet voor alles, bijvoorbeeld als het land wordt aangevallen. Op dat soort momenten valt het verschil tussen links en rechts dan ook weg.Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-3810897740453031752017-01-15T13:46:00.000+01:002017-01-15T13:49:31.055+01:00Transcript Peter Plasman: ‘De Thuisblijver stemt eigenlijk op alle partijen’<!--[if gte mso 9]><xml> <o:OfficeDocumentSettings> <o:RelyOnVML/> <o:AllowPNG/> </o:OfficeDocumentSettings> </xml><![endif]--> <br />
<div class="MsoNormal">
</div>
<div class="MsoNormal">
In het programma De Ochtend, uitgezonden op <a href="http://www.nporadio1.nl/achtergrond/2100-advocaat-peter-plasman-begint-politieke-partij-niet-stemmers">18 november 2016</a>, werd Peter Plasman geïnterviewd over de oprichting van zijn partij de Partij van de Niet-stemmer. </div>
<div class="MsoNormal">
<br />
Tijd in weergave op website: [07:21 – 12:31]</div>
<div class="MsoNormal">
<br />
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Interviewer</b>: Waarom gaat u in hemelsnaam de politiek als u de politiek zo vreselijk vindt?</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Peter Plasman</b>: Nou ik maak mij grote zorgen over de politiek. Een van de aspecten daarbij is dat heel mensen zich niet meer kunnen vinden in politieke partijen die er nu zitten. 25% blijft thuis. Ik denk dat een groot gedeelte daarvan bewust thuis blijft omdat ze hun stem niet willen geven aan iemand waar ze niet achter staan of niet voor een belangrijk deel achter kunnen staan en wij gaan die mensen vertegenwoordigen. Wij willen die mensen zichtbaar maken. Dus wij richten ons tot de niet stemmers: ‘weet dat uw stem wordt verdeeld door de andere partijen, en als je dat niet wilt dan kunt u bij ons terecht, dan bent u bij ons aan het goeie adres’</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Maar als ik dan bij de verkiezingsbelofte kijk, althans dat wat er van bekend is inmiddels dan lees ik: ‘wij doen voor 100% wat wij zeggen, wij zullen nooit een concessie doen, wij zullen geen akkoorden sluiten’ en ons verkiezingsprogramma, daar staat onderin ‘in het parlement zullen wij nooit stemmen’ waarom ga je in hemelsnaam in het parlement zitten als je je hand niet omhoog wilt steken?</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Nou omdat, als wij in het Parlement zitten, en daar ga ik van uit, wij gekozen zijn door mensen die dat van ons willen, dat is ons verkiezingsprogramma, dat is heel helder, en wij gaan laten zien dat je een verkiezingsprogramma kunt uitvoeren voor 100%, en dat je precies doet wat jouw kiezers willen dat je doet.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Maar is dat het doel?</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Dat is het doel.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Maar …</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Er is geen doel. Wij vertegenwoordigen de niet-stemmers, en als de niet-stemmers op ons stemmen dan zij wij … voor mij is dat het wezenlijke van de democratie, dat je gekozen kunt worden door mensen die willen wat jij belooft, en dat je je dan ook aan die belofte houdt.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Maar is het … laten we zeggen de rode draad in de democratie ook niet de stem van de meerderheid met in acht neming van het recht van de minderheid en dat als je dus met een partij in de tweede kamer gaat zitten met een partij die met een versplintert landschap misschien wel nodig is voor meerderheden die vervolgens door niet te stemmen elke meerderheid blokkeert dat je ook het recht van die minderheid niet kunt verdedigen.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Nee wij worden democratisch gekozen, wij worden gekozen door mensen die van ons verwachten dat wij niet gaan stemmen, anders stemmen ze niet op ons en dat is wat wij gaan doen, zo simpel is het.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Maar u richt zich op vijfentwintig procent van de kiezers die thuis blijft, toch?</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Ja</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Maar hoe groot is de kans dan dat die nu ook thuis blijven?</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Dat gaan we zien, en ik denk dat de kans heel groot is dat wanneer die mensen die bewust thuis blijven omdat hun stem niet kwijt kunnen, dat die er niet echt tevreden over zijn dat vervolgens, na de verkiezingsavond hun stem wordt gedeeld door alle andere partijen, en dat ze liever hebben dat hun stem zichtbaar is. Ik ben een iemand die bewust niet stemt omdat ik mijn stem niet kwijt wil aan een van de zittende partijen. Dus ik geef mijn stem aan een partij die precies doet wat ze belooft en wat ik wil.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Juist</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> En volgens mij is dat het wezen van een democratisch bestel.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Ja en dat zegt tegelijkertijd ook bijna elke politiek partij die meedoet aan de verkiezingen</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Ja maar wat wij gaan laten zien is dat je op basis van vertrouwen gekozen kunt worden en dat is wat er op dit moment ontbreekt, wij krijgen vertrouwen omdat we ons honderd procent aan onze verkiezingsbelofte houden … daar krijgen wij stemmen mee en niemand kan van ons verwachten dat wij vervolgens als we gekozen zijn iets anders gaan doen dan wij aan onze kiezers hebben beloofd</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Goed, u bent dus de voorman van die nieuwe politieke beweging. U hebt dat in 1994 ook geprobeerd inde Amsterdamse Gemeente Raad, toen hebt u geen zetel gekregen in die Raad. Het is geen grap he? Het is echt een serieus te nemen voorstel dit?</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> In 1994 zijn wij vier dagen actief geweest. Toen hebben wij op drie plekken in Amsterdam plekken gekregen, dat waren de drie plekken waar onze affiches hingen en dat was bij elkaar goed voor een halve raadszetel. Daar is toen totaal geen werk van gemaakt en toch hadden we een halve raadszetel. Dit is volkomen serieus. Wij verwachten van dat van die vijfentwintig procent een deel gaat stemmen op ons. Als ze allemaal gaan stemmen zitten we met 37 zetels in de Kamer … en dan kan iedereen zich afvragen van <span style="mso-tab-count: 1;"> </span>‘hoe kan het dat deze mensen nu wel bereid zijn om naar de stembus te gaan’</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Dat is het doel dus. Mag ik u als advocaat trouwens ook nog eventjes vragen naar de link met het proces Wilders? Bram Peper zij net, als ik het Openbaar Ministerie was geweest dan was ik dat proces nooit begonnen. Is het nou zo dat de uitkomst van dit proces zal leiden tot een groter zetelaantal voor uw partij?</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Dat weet ik niet. Dat weet ik niet. Ik richt mij helemaal niet op bewuste stemmers op andere partijen. Ik heb met de andere partijen niks te maken, dus ik heb geen flauw idee wat daarvan de invloed zou kunnen zijn.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Nee. Goed. Serieus te nemen voorstel dus, deze nieuwe partij. Op hoeveel zetels hoopt u dan?</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">PP:</b> Wij hopen, wij gaan zien wat er gebeurt. Wij hebben geen hoop.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Wij bieden ons aan. Wij zeggen tegen niet-stemmers: ‘U kunt u zichtbaar maken door op ons te stemmen wij doen wat u van ons verlangt en wat dat gaat opleveren dat gaan we zien.</div>
<div class="MsoNormal">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;">I:</b> Peter Plasman, ik dank u zeer voor uw tijd.</div>
<!--[if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves/> <w:TrackFormatting/> <w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone> <w:PunctuationKerning/> <w:ValidateAgainstSchemas/> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF/> <w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables/> <w:SnapToGridInCell/> <w:WrapTextWithPunct/> <w:UseAsianBreakRules/> <w:DontGrowAutofit/> <w:SplitPgBreakAndParaMark/> <w:EnableOpenTypeKerning/> <w:DontFlipMirrorIndents/> <w:OverrideTableStyleHps/> </w:Compatibility> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"/> <m:brkBin m:val="before"/> <m:brkBinSub m:val="--"/> <m:smallFrac m:val="off"/> <m:dispDef/> <m:lMargin m:val="0"/> <m:rMargin m:val="0"/> <m:defJc m:val="centerGroup"/> <m:wrapIndent m:val="1440"/> <m:intLim m:val="subSup"/> <m:naryLim m:val="undOvr"/> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="false"
DefSemiHidden="false" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="372"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" QFormat="true" Name="Normal"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 9"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 5"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 6"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 7"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 8"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 9"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal Indent"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footnote text"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation text"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="header"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footer"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index heading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="caption"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="table of figures"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="envelope address"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="envelope return"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footnote reference"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation reference"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="line number"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="page number"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="endnote reference"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="endnote text"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="table of authorities"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="macro"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="toa heading"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 5"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 5"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" QFormat="true" Name="Title"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Closing"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Signature"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="Default Paragraph Font"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 5"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Message Header"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" QFormat="true" Name="Subtitle"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Salutation"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Date"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text First Indent"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text First Indent 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Note Heading"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Block Text"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Hyperlink"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="FollowedHyperlink"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" QFormat="true" Name="Strong"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" QFormat="true" Name="Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Document Map"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Plain Text"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="E-mail Signature"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Top of Form"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Bottom of Form"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal (Web)"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Acronym"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Address"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Cite"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Code"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Definition"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Keyboard"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Preformatted"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Sample"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Typewriter"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Variable"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal Table"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation subject"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="No List"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 5"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 5"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 6"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 7"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 8"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 4"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 5"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 6"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 7"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 8"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Contemporary"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Elegant"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Professional"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Subtle 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Subtle 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 2"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 3"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Balloon Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="Table Grid"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Theme"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" Name="Placeholder Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" QFormat="true" Name="No Spacing"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" Name="Revision"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" QFormat="true"
Name="List Paragraph"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" QFormat="true" Name="Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" QFormat="true"
Name="Intense Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" QFormat="true"
Name="Subtle Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" QFormat="true"
Name="Intense Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" QFormat="true"
Name="Subtle Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" QFormat="true"
Name="Intense Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" QFormat="true" Name="Book Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="Bibliography"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="TOC Heading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="41" Name="Plain Table 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="42" Name="Plain Table 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="43" Name="Plain Table 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="44" Name="Plain Table 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="45" Name="Plain Table 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="40" Name="Grid Table Light"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46" Name="Grid Table 1 Light"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51" Name="Grid Table 6 Colorful"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52" Name="Grid Table 7 Colorful"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46" Name="List Table 1 Light"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51" Name="List Table 6 Colorful"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52" Name="List Table 7 Colorful"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Mention"/> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]> <style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:8.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:107%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri",sans-serif;
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
mso-fareast-language:EN-US;}
</style> <![endif]-->Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-9729137439210746552016-10-28T23:56:00.000+02:002016-10-28T23:56:26.310+02:00Indoctrinatie<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLdedt3d-XgT9nDTEyZC_A4Z7TulVvI42jMoy7KIr1090z2hLrNQ2UFzHhx2XOkVsaWFUAduE5dqiHuOUobpfoFf0h_sMc_oeMZmbCjuHd4BkCH1bOBb8si5U8Ss4FqSEoScdZGcsG6zIw/s1600/11031208_6f41bb2f6b_z.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLdedt3d-XgT9nDTEyZC_A4Z7TulVvI42jMoy7KIr1090z2hLrNQ2UFzHhx2XOkVsaWFUAduE5dqiHuOUobpfoFf0h_sMc_oeMZmbCjuHd4BkCH1bOBb8si5U8Ss4FqSEoScdZGcsG6zIw/s320/11031208_6f41bb2f6b_z.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Barbie (Bron: <a href="https://www.flickr.com/photos/amatern/11031208/">Andreas Matern </a> (CC BY 2.0) )</td></tr>
</tbody></table>
<br />
Op ARTE de documantaire <i><a href="http://www.arte.tv/guide/de/047550-000-A/prinzessinnen-popstars-girl-power?country=NL">Prinzessinnen, Popstars & Girl Power</a> </i>gezien over de meisjescultuur die door bedrijven wordt gebruikt om de
omzet te verhogen en van meisje roze prinsesjes maakt. Blauw is jongen,
Roze is meisje. Niemand weet wanneer dat zo is geworden, want in de
Middeleeuwen was het omgekeerd: blauw stond voor Maria, en rood of roze
voor jongens.<br />
<br />
Al op heel jonge leeftijd wordt meisje ingeprent wat ze moeten doen om mooi te zijn en hoe belangrijk dat is. Een vergeli<span class="text_exposed_show">jkbaar
verhaal is waarschijnlijk ook over jongetjes te vertellen. De meisjes wordt geleerd dat schoonheid macht is, schoonheid maakt je beroemd, rijk en geliefd. Meisjes kunnen
kiezen uit twee types: madonna (Barbie) of hoer (Miley Cyrus). Andere kleuren of levensstijlen zijn er niet. </span><br />
<span class="text_exposed_show"><br /></span>
<span class="text_exposed_show">Deze
indoctrinatie is zo intens en alomvattend dat een vergelijking met
staatspropaganda uit het midden van de vorige eeuw op zijn plaats is.
Begrijp me niet verkeerd: dit is zonder de bloedige boodschap en het is
geen politiek. Wat het volgens mij laat zien is dat de neoliberale
machtsovername compleet is. We hebben geen controle meer over ons
zelfbeeld, onze cultuur wordt gevormd door de commerciële belangen van
grote internationale corporaties als (in dit geval) Walt Disney, Mattel.
Er is geen dreiging van geweld maar het is evengoed indoctrinatie die
overal aanwezig en onontkoombaar is.</span>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-57715297888166030622016-10-27T23:59:00.002+02:002016-10-27T23:59:18.492+02:00Slechte verliezer Donald Trump<div data-contents="true">
<div class="" data-block="true" data-editor="7i1ve" data-offset-key="62igg-0-0">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="62igg-0-0">
</div>
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="62igg-0-0">
<span data-offset-key="62igg-0-0"><span data-text="true"> <table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsCHf2-yWTYki3UCyRR7Anc0PVZqrTiHSNjr2tHLaONdb1VyxREg2IC4zT_6B9_4nZKanmaAgE8wNCnB9ZdbTEvL7faaKcgTRp6PFLsan34R0Lm90_PH8flmy7OLsqOxtzas83VQW2I3K6/s1600/254390052_f8c55dbeb2_z.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="211" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsCHf2-yWTYki3UCyRR7Anc0PVZqrTiHSNjr2tHLaONdb1VyxREg2IC4zT_6B9_4nZKanmaAgE8wNCnB9ZdbTEvL7faaKcgTRp6PFLsan34R0Lm90_PH8flmy7OLsqOxtzas83VQW2I3K6/s320/254390052_f8c55dbeb2_z.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">You are fired! (Bron: <a href="https://www.flickr.com/photos/wengs/254390052/">WalkingGeek </a>CC BY 2.0))</td></tr>
</tbody></table>
</span></span><br />
<span data-offset-key="62igg-0-0"><span data-text="true">Wat is Trump voor persoonlijkheid, en wat voor kiezers trekt hij? Volgens <a href="http://digbysblog.blogspot.nl/2016/10/trump-and-his-followers-share-common.html">Digby</a>, die zich baseert op een onderzoek in de New York Times past Trump's karakter heel goed bij dat van zijn kiezers:</span></span></div>
</div>
<div class="" data-block="true" data-editor="7i1ve" data-offset-key="3t10b-0-0">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="3t10b-0-0">
<span data-offset-key="3t10b-0-0"><br data-text="true" /></span></div>
</div>
<blockquote class="tr_bq">
<div class="" data-block="true" data-editor="7i1ve" data-offset-key="271ka-0-0">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="271ka-0-0">
<span data-offset-key="271ka-0-0"><span data-text="true">Trump is the perfect candidate for this group. It’s not just that they are aligned in their xenophobia and bigotry, they are aligned psychologically. It’s essentially about an outsized fear of humiliation and the inability to accept loss, particularly at the hands of people they regard as inferior.</span></span></div>
</div>
</blockquote>
<div class="" data-block="true" data-editor="7i1ve" data-offset-key="9i297-0-0">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="9i297-0-0">
<span data-offset-key="9i297-0-0"><br data-text="true" /></span></div>
</div>
<div class="" data-block="true" data-editor="7i1ve" data-offset-key="468vv-0-0">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="468vv-0-0">
<span data-offset-key="468vv-0-0"><span data-text="true">Dat moet dus even slikken zijn voor hem als flink gaat verliezen op 8 november, en dat verklaart ook de moeite die heeft om dat toe te geven: hij heeft vorige week geweigerd te accepteren dat hij verliest. Dit is schokkend omdat het breekt met een basis regel van de democratie: de strijd om de macht wordt gespeeld volgens de regels. Wie daarmee breekt zoals Trump brengt de democratie in gevaar. Toen Bush door het <a href="http://www.salon.com/2015/12/19/george_w_bush_vs_al_gore_15_years_later_we_really_did_inaugurate_the_wrong_guy/">Supreme Court werd benoemd </a>tot President heeft Gore, die de eigenlijke winnaar was omdat hij de verkiezingen (nipt) had gewonnen, onmiddellijk toe om de stabiliteit van het land niet gevaar te brengen. Trump heeft op voorhand al gezegd dat hij dat niet zal doen. </span></span></div>
</div>
<div class="" data-block="true" data-editor="7i1ve" data-offset-key="clv2s-0-0">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="clv2s-0-0">
<span data-offset-key="clv2s-0-0"><br data-text="true" /></span></div>
</div>
<div class="" data-block="true" data-editor="7i1ve" data-offset-key="85ea6-0-0">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="85ea6-0-0">
<br /></div>
</div>
</div>
Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-48551444156865336592016-10-26T12:01:00.002+02:002016-10-26T12:01:35.802+02:00 Links en rechts, deel 4: Wat is het verschil?<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh6s0QdRnQKt9aabdJ7r7lM-yckWwmaIRlHFmOrATWyUhetOdu9pAIsPr0O8p2UBy6BzJtJ7jZKIs8gAGJEIwc0JkfaCmgOKlUjnQ4D5MDI4UNDsyopbXVorRq0LbSczpRADMc0iP2xfzwf/s1600/1200px-Double_headed_turquoise_serpentAztecbritish_museum.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="199" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh6s0QdRnQKt9aabdJ7r7lM-yckWwmaIRlHFmOrATWyUhetOdu9pAIsPr0O8p2UBy6BzJtJ7jZKIs8gAGJEIwc0JkfaCmgOKlUjnQ4D5MDI4UNDsyopbXVorRq0LbSczpRADMc0iP2xfzwf/s400/1200px-Double_headed_turquoise_serpentAztecbritish_museum.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span class="captitle">Twee koppige slang van turquoise. Religieus ornament van de Azteken. (Bron: <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Double_headed_turquoise_serpentAztecbritish_museum.jpg" target="_blank">Geni CC-BY-SA</a>)</span></td></tr>
</tbody></table>
Deel 4 van de serie over <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil/">Links en Rechts staat op Sargasso</a>. Dit deel is het kernstuk van de serie want hierin laat ik zien dat je volgens mij wel degelijk zinnige dingen kan zeggen over Links en Rechts. Ik heb een criterium geformuleerd dat is gebaseerd op dat van Norberto Bobbio die in zijn boek <i>Left and Right: The Significance of a Political Distinction</i>, het verschil tussen Links en Rechts baseert op 'gelijkheid'. Links streeft naar gelijkheid, rechts accepteert ongelijkheid.<br />
<br />
Voor links zijn alle mensen in principe gelijk want we zijn allemaal naakt geboren en sterfelijk: of je man of vrouw bent, of je huid donker of licht van kleur is, of je arm of rijk bent geboren, enfin u kunt het rijtje zelf wel aanvullen: iedereen heeft evenveel recht op geluk.<br />
<br />
De definitie die Norberto Bobbio gebruikt kan makkelijk aanleiding geven tot misverstanden omdat rechtse denkers zeggen: 'links wil iedereen gelijk maken'. Links gedraagt zich volgens hen als de beroemde Griekse herbergier [1]. Dit wordt prompt in <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil/#comment-967278">commentaar nr. 4</a> onder het artikel geïllustreerd:<br />
<blockquote class="tr_bq">
De ene mens is nu een maal slimmer en vindingrijker dan de ander, de enige manier om alle mensen op papier gelijkt te maken is onder dwang, repressie en nivellering.</blockquote>
Ik heb daarom geprobeerd het criterium iets algemener te formuleren dan Bobbio, door te stellen dat het onderscheid is gebaseerd op verschillend inzicht over gemeenschap en de rol van het individu daarin. Helaas geeft ook dat aanleiding tot misverstand want, zo wordt daar tegenin gebracht, Geert Wilders staat toch ook voor gemeenschappelijkheid? Namelijk dat wat wij als Nederlanders gemeenschappelijk hebben. Het antwoord daarop is niet echt moeilijk: Wilders baseert die gemeenschap op basis van levensovertuiging (religie). Dit is een perversie van het idee van het standpunt dat mensen gelijkwaardig aan elkaar zijn, <i>ongeacht hun levensovertuiging</i>.<br />
<br />
Een belangrijke voor waarde voor een criterium om onderscheid te kunnen maken, is dat het neutraal is. Volgens mij is dat bij mijn criterium (gemeenschap vs. individu) wat beter dan bij ‘gelijk vs. ongelijk’.<br />
<br />
Lees de rest op <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-4-wat-is-het-verschil/%60">Sargasso </a>en doe mee met de discussie daar.<br />
<br />
<b>Noten</b><br />
<br />
[1] Dat was <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Procrustes">Procrustes</a>. Deze had voor zijn gasten slechts één bed. ’s Nachts kwam Procrustes kijken of de gast in het bed paste, wat nooit het geval was, om zijn gast op maat met geweld op maat te maken. <i>One size fits all</i> zoals we tegenwoordig in goed Nederlands zeggen.<br />
<br />
<br />Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-24257837910912253342016-10-25T22:32:00.000+02:002016-10-25T22:32:22.123+02:00Boeken en vrienden<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKegHSYSpsmETBFLlZLt0mIsOUJam5GS4PlJQpxfqlgavZaDUVnTFIC4jkotKZy1Jo1iwlPGxiNI4Z-OHTmrKkvcQ4vQJiKLUiwJ96WrBKxpY8esjeT_8_H4esk3P2ocWvfSnhR9MUj2qW/s1600/du_p001smal01_00_tpg_N.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKegHSYSpsmETBFLlZLt0mIsOUJam5GS4PlJQpxfqlgavZaDUVnTFIC4jkotKZy1Jo1iwlPGxiNI4Z-OHTmrKkvcQ4vQJiKLUiwJ96WrBKxpY8esjeT_8_H4esk3P2ocWvfSnhR9MUj2qW/s400/du_p001smal01_00_tpg_N.jpg" width="278" height="400" /></a></div><br />
De onvolprezen column 'De Kroonboekenclub' van Marc van Oostendorp is deze keer wel heel inspirerend. Hij schrijft over E. du Perron. Vooral dit sprak me aan, onder het kopje 'Boeken en Vrienden' over de bundel opstellen van du Perron met de titel 'De Smalle Mens': <br />
<br />
<blockquote>In De Smalle Mens staan een [aantal] opstellen verenigd over film, over de samenleving en vooral over boeken. Du Perron was voor alles een lezer, wiens leven duidelijk bestond uit boeken en gesprekken met vrienden over boeken. ‘Eerlijke’ gesprekken, natuurlijk, waarin de vrienden probeerden elkaar niet te ontzien en zo goed mogelijk tot elkaars diepste wezen door te dringen.</blockquote><br />
Mijn enige probleem is: waar haal ik de tijd vandaan om het lezen?<br />
<br />
Als je zelf wel tijd hebt, lees dan verder op Sargasso:<br />
<a href=" http://sargasso.nl/kroonboekenclub-smalle-mens-e-du-perron/"><br />
De Kroonboekenclub | De smalle mens, van E. du Perron</a>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-91068280190796745482016-10-24T20:52:00.000+02:002016-10-24T20:52:39.782+02:00 Links en rechts, deel 3: Politicologie van het volk<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHerOMjqOh4HNv8duUFUg0_xc1Svvwx0CioS1mL0CROatqD7k6csJZw_0zwS9N82dKtmwR3aJhnFj8iyT_xqizwFhLCzkmF3ntsRNVnDfQL2yvmdoWJfoIbRtBP5If4c19d9Fu51rM_FkX/s1600/Plaque_%2527Par_le_peuple%2527_%2528Cagnes%2529-resised-cropped.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="239" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHerOMjqOh4HNv8duUFUg0_xc1Svvwx0CioS1mL0CROatqD7k6csJZw_0zwS9N82dKtmwR3aJhnFj8iyT_xqizwFhLCzkmF3ntsRNVnDfQL2yvmdoWJfoIbRtBP5If4c19d9Fu51rM_FkX/s400/Plaque_%2527Par_le_peuple%2527_%2528Cagnes%2529-resised-cropped.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span class="captitle">“Van het volk”. Gedenkplaat voor de Franse
Revolutie, geplaatst in het zesde jaar van de revolutie, op een muur in
Haut-de-Cagnes (Alpes-Maritimes, France) (<a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plaque_%22Par_le_peuple%22_%28Cagnes%29.jpg" target="_blank">Bron</a>)</span></td></tr>
</tbody></table>
In Deel 3 van mijn serie over Links en Rechts laat ik zien dat dat ondanks de huidige scepsis over Links en Rechts – het zou niet meer van deze tijd zijn - iedereen precies weet wat er mee bedoeld wordt. Iedereen gebruikt het, academici in deftige boeken over politiek maar ook de leek. Links-Rechts is daarom wat ik noem het 'politieke model van het volk'. De titel van van dit deel is dan ook: "Politicologie van het volk".<br />
<br />
Ik heb een kleine survey gedaan - geen echt onderzoek hoor, alleen maar wat ik bij elkaar heb gegoogeld van internet en wat in mijn eigen boekenkast tegenkwam - om eens te kijken hoe het wordt gebruikt. Het is ook altijd leuk om het aan vrienden en bekende te vragen. Vooral jongere mensen hebben er vaak moeite mee, ouderen wat minder.<br />
<br />
Wat is eigenlijk het verschil tussen Links en Rechts? Ik ben de volgende typeringen van wat Links en wat Rechts is, tegen gekomen:<br />
<br />
- Gelijkheid (Links wil eerlijk delen, Rechts prijst individualisme)<br />
- Verandering (Links is voor verandering, Rechts is behoudend)<br />
- Vrijheid (Autoritair versus Vrijheid)<br />
- Globalisatie (Globalisten versus Nationalisten)<br />
- Rationeel (Idealisme versus Rationalisme)<br />
- Macht (Elite versus het Volk)<br />
<br />
Vaak bedrijft men bij het maken van het onderscheid natuurlijk zelf politiek: Wie zegt dat het verschil tussen Links en Rechts Vrijheid is doet dat natuurlijk om de ander zwart te maken, ongeacht of dat Links of Rechts is. En de Autoritairen zijn altijd de ander want iedereen is zelf altijd voor Vrijheid. Hetzelfde geld voor de Rationaliteit (de ander is de dromer) en Macht (Elite boehoe … het Volk is goed).<br />
<br />
Ook leuk zijn de verschillende modellen van Links en Rechts. Politicologen komen vaak met multidimensionale modellen. Een bekend voorbeeld is het Politiek Kompas van André Krouwel maar er zijn er veel meer. Wat zetten ze op de assen uit en waarom? Andere varianten zijn het Hoefijzermodel en de het Moraliteiten model van Jonathan Haidt.<br />
<br />
Lees Deel 3 van de serie ‘Politicologie van het volk’ op <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-3-politicologie-van-het-volk/">Sargasso.nl</a>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-73762539902003100562016-10-24T09:23:00.001+02:002016-10-24T09:23:55.328+02:00Links en rechts, deel 2: Oorsprong en geschiedenis<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEixPJGoULwSg8c5lxJhXR9hxMHhfdAXSYK0yHz74Zkg3Uxdyr5raZId6Qb0Pv7D-uoI4LN4aQc-VbHwVgFqdIXQd384bJHPyKCbKsK_08Jc4WucM7BG3MlmGuN-5TXJTFMzoGXV0req_2Q6/s1600/640px-Estatesgeneral.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEixPJGoULwSg8c5lxJhXR9hxMHhfdAXSYK0yHz74Zkg3Uxdyr5raZId6Qb0Pv7D-uoI4LN4aQc-VbHwVgFqdIXQd384bJHPyKCbKsK_08Jc4WucM7BG3MlmGuN-5TXJTFMzoGXV0req_2Q6/s400/640px-Estatesgeneral.jpg" width="400" height="251" /></a></div><em>Om te begrijpen wat woorden in de politiek betekenen is het essentieel om de geschiedenis ervan te kennen. Wanneer is men begonnen ‘links’ en ‘rechts’ van elkaar te onderscheiden en waarom deed men dit? Daarom nu een kleine geschiedenis van de strijd tussen links en rechts.</em><br />
<br />
De gewoonte om de politiek in een links en rechts kamp op te delen is ouder dan de indeling in progressief en conservatief. De termen ‘links’ en ‘rechts’ werden al in 1789, het jaar van de Franse Revolutie gebruikt terwijl ‘conservatief’ pas in 1818 voor het eerst voorkwam. Het was de <a href="https://books.google.nl/books?id=F-xYv1Ds3x8C&pg=PA5&lpg=PA5&dq=chateaubriand+conservatism&source=bl&ots=WFX6FiP5il&sig=MC4qc1DHp5LyKBeyH0uoRJga-Ko&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwj28tLlhN7LAhWKXBoKHba8BxsQ6AEIKDAB#v=onepage&q=chateaubriand%20conservatism&f=false">titel</a> van het blad <em>Le Conservateur</em> dat een mooi <a href="https://books.google.nl/books?id=9F7i5u4sOtgC&pg=PA26&lpg=PA26&dq=chateaubriand++and+conservatism&source=bl&ots=upyadG32-w&sig=FYe8gvbF3M__fmfJRIA7Zax5peE&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjcvrLwz_DNAhUEKywKHZ1HBGMQ6AEIRDAE#v=onepage&q=chateaubriand%20%20and%20conservatism&f=false">rechts motto</a> had:<br />
<blockquote>The conservateur upholds religion, the King, liberty, the Charter and respectable people (les honnêtes gens)</blockquote>De term kwam pas echt in zwang in 1834 toen de <em>Tory Party</em> zich <em>Conservative Party </em>ging <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Conservative_Party_%28UK%29">noemen</a>. We zijn rechtse politici dus pas veertig jaar later conservatief gaan noemen, niet omgekeerd. Ook het socialisme ontstond veel later als politieke <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Socialisme#Oorsprong_van_het_woord_socialisme">beweging</a>.<br />
<br />
Vaak wordt <a href="http://jelmermommers.nl/archief/linksrechts-is-achterhaald/">gedacht</a> dat links en rechts neutrale namen zijn omdat men wel bekend is met het verhaal over de zetelverdeling in het Franse parlement in 1789. De hervormingsgezinde fracties zaten in dit parlement aan de linker kant, en de koningsgezinde fracties zaten aan de rechterkant van de voorzitter. Men concludeert hieruit dat wat nu links en rechts is, op toeval berust en dat de cluster eigenschappen die we nu ‘links’ noemen, ook ‘rechts’ <a href="http://jspp.psychopen.eu/article/view/323/html">genoemd</a> hadden kunnen worden.<br />
<br />
<b>Geboorte van links en rechts</b><br />
<br />
We kunnen het ons nu nauwelijks voorstellen maar volgens Frits Bienfait, die hier uitvoerig onderzoek naar heeft gedaan, is wat uiteindelijk links en rechts werd <em>geen</em> <a href="http://www.boekenroute.nl/gasten/gtn1Boek.aspx?BoekID=23270">toeval</a>. Hij beschrijft uitvoerig, op basis van oude documenten en archiefstukken, hoe de opdeling ontstond in de Franse <em>Assemblée Nationale</em>. In mei van 1789 werd voor het eerst sinds 1614 een vergadering bijeengeroepen van alle drie de standen: adel, geestelijkheid en burgerij. De zetelindeling was dezelfde als in 1614: de adel zat links van de koning, de geestelijkheid rechts en de burgerij zat achterin de zaal.<br />
<br />
Na de openingsvergadering verlieten geestelijkheid en adel direct de zaal om in eigen kring verder te vergaderen. De ‘gewone leden’, de burgerij, nog steeds zo’n 600 man, bleef achter. De burgers besloten toen om de gebruiken van het Engelse parlement over te nemen: bijvoorbeeld de gewoonte om het woord altijd te richten aan de voorzitter. Volgens Bienfait kende men waarschijnlijk ook de Engelse <a href="http://www.parliament.uk/about/how/role/customs/">zetelindeling</a>: rechts van de voorzitter zitten de ministers (regering) en links de oppositie. Bij wisseling van de macht verandert men dan van plaats waardoor ‘links’ en ‘rechts’ in deze situatie geen permanente betekenis hebben. Het nieuwe, dat de Franse politiek toevoegde, was dat links en rechts blijvende coalities waren, ongeacht wie er regeerde.<br />
<br />
De eerste keer dat deze scheiding tussen links en rechts, zoals wij die nu nog kennen, werd gevormd, was tijdens het kiezen van de voorzitter. Men moest kiezen voor een koningsgezinde of een hervormingsgezinde voorzitter. Volgens Bienfait heeft dit vermoedelijk plaats gevonden op 7 mei 1789 en was de geboorteplaats van links en rechts dus de <em>Salle de Menus-Plaisir</em>s. Hij citeert afgevaardigde Niarac:<br />
<blockquote>Men heeft gemeend voor het stemmen een oplossing te vinden door de vergadering te verzoeken zich in tweeën te verdelen zodanig dat zij die het eens zijn met Malout [de koningsgezinde kandidaat] rechts gaan staan, en zij die de motie van Mirabeau [hervormingsgezinde kandidaat] steunen, links …</blockquote><br />
<b>Links en rechts of rechts en links?</b><br />
<br />
Een intrigerende vraag is hoe werd bepaald wie links en wie rechts van de voorzitter kwamen te zitten? Was dat echt toeval? Volgen Bienfait is die keuze geen toeval want zij is gebaseerd op een diep verankerde dichotomie waar ook links en rechts deel van uit maken. Dit kennen we bijvoorbeeld ook uit de Bijbel: in Mattheüs 25 vers 33 wordt bijvoorbeeld aangekondigd dat de Mensenzoon ‘de schapen rechts van zich [zal] plaatsen, en de bokken links.’ Uit antropologisch onderzoek blijkt dat het links-rechts dualisme bij veel volken (ook niet Westerse) voorkomt.<br />
<br />
In Frankrijk bleek de gewoonte om een indeling te maken tussen links en rechts in de jonge democratie dan ook al snel hardnekkig te zijn. Omdat er ook toen al weerstand tegen was – het zou polariseren – heeft men in het begin serieuze pogingen gedaan om het te doorbreken. De zeteltoewijzing in het Franse parlement werd zelfs enige jaren door loting bepaald. Ook zijn ‘links’ en ‘rechts’ enige tijd in spiegelbeeld geplaatst. Maar de gewoonte om links met ‘links’ en rechts met ‘rechts’ aan te duiden, heeft desondanks standgehouden. In de pers werd, toen de zetels in spiegelbeeld stonden, bijvoorbeeld gesproken over ‘voormalig links’ en ‘voormalig rechts’ [<a name="noot1ref"></a><a href="#noot1">1</a>].<br />
<br />
<b>Links en rechts in Nederland</b><br />
<br />
Het duurde bijna een eeuw voordat ook wij de politiek in links en rechts gingen opdelen. De eerste echte ‘fractie’ in de Tweede Kamer was de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Liberalen_%2819e-eeuwse_stroming%29#Historische_ontwikkeling">liberale</a> van Thorbecke en aan het eind van de negentiende eeuw zijn we deze ‘links’ gaan noemen. Pas in de laatste decennia van de negentiende eeuw werd het gebruikelijk om in termen van links en rechts over de politiek te spreken. In het begin valt het <a href="http://historiek.net/niemand-weet-precies-wat-links-en-rechts-is/55793/">onderscheid</a> samen met confessioneel en niet-confessioneel. Socialisten en liberalen worden gezien als ‘links’ en confessionelen als ‘rechts’ [<a name="noot2ref"></a><a href="#noot2">2</a>].<br />
<br />
Na de Tweede Wereldoorlog wordt het onderscheid tussen links en rechts in Nederland steeds meer gebruikt om sociaaleconomische onderwerpen mee te karakteriseren.<br />
<br />
De <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Aftermath_of_World_War_II#Economic_aftermath" target="_blank">eerste decennia</a> na de Tweede Wereldoorlog zijn de machtsverhoudingen tussen arbeid en kapitaal verschoven in het voordeel van de eerste. Het kapitaal is verzwakt door de oorlog. Een oorlog is een bijzonder effectieve manier om te nivelleren omdat het veel bezittingen, met name kapitaalgoederen, vernietigt. En er is nog een andere reden waarom het kapitaal inschikt: door de dreiging van het communisme is men meer geneigd om compromissen te sluiten. Deze jaren worden daarom nu vaak de ‘gouden jaren van het kapitalisme’ genoemd. De economie groeit hard doordat de arbeidsinkomensquote hoog is en omdat de lonen even hard stijgen als de <a href="http://sargasso.nl/onvoorwaardelijk-basisinkomen-een-neoliberale-valkuil/" target="_blank">productiviteit</a>. Hierdoor is er volledige werkgelegenheid. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bretton_Woods_system#Design_of_the_financial_system" target="_blank">Kapitaalverkeer </a>is aan strenge regels gebonden. Dankzij deze hoogconjunctuur kan de verzorgingsstaat opgebouwd worden.<br />
<br />
Links domineert in na de Tweede Wereldoorlog de politiek in veel <a href="http://historiek.net/niemand-weet-precies-wat-links-en-rechts-is/55793/">westerse</a> landen. De stemming is optimistisch en de toekomst is hoopvol. D66 wordt <a href="http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6758/politieke-vernieuwing-sinds-de-jaren-zestig.html">opgericht</a> om een eind te maken aan ‘de oude politiek’ en tien, zogenaamde <em>Nieuw Linksers</em> publiceren een pamflet met de naam <em>Tien over rood</em> waarin ze de PvdA beschuldigen veel te conservatief te zijn. Zij doen voorstellen die ons nu radicaal voorkomen: de monarchie moet afgeschaft worden, de Viet Cong en de DDR moeten onvoorwaardelijk erkend worden en werknemers moeten zeggenschap krijgen in het bestuur van het bedrijf waar ze werken [<a name="noot3ref"></a><a href="#noot3">3</a>].<br />
<br />
<b>Doemdenken</b><br />
<br />
Maar de revolutie van de jaren zestig strandt in de economische crisis van de jaren zeventig. Links heeft hiervoor geen oplossing en overal in het Westen komen conservatieve partijen aan de macht. <em>Nieuw Links </em>maakt plaats voor <em>Nieuw Rechts</em>, zoals men de nieuwe ideologie toen ook al noemde. De arbeidsinkomensquote daalt en de lonen groeien niet mee met de productiviteit waardoor een einde komt aan de hoogconjunctuur. Geleidelijk aan wordt door rechts de verzorgingsstaat afgebroken. Deze is te duur geworden door de haperende economie.<br />
<br />
Het optimisme van de <em>Gouden Jaren</em> slaat om in pessimisme. Dit wordt door Kees van Kooten en Wim de Bie treffend <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Doemdenken">verwoord</a> met de term <em>doemdenken. </em>Links verliest het geloof in haar eigen gelijk, en schuift naar rechts op. Zij legt haar <a href="http://www.npogeschiedenis.nl/speeches/nederlandsespeeches/natie-in-verwarring/Den-Uyl-lezing-door-Wim-Kok.html">‘ideologische veren’</a> af, verwacht <a href="http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=53091">geen heil</a> meer van de staat en gelooft <a href="http://www.joop.nl/opinies/de-maakbare-samenleving-is-een-utopie">niet meer</a> in de <a href="http://www.canonsociaalwerk.eu/nl/details.php?cps=40&canon_id=71">maakbare samenleving</a> (maar zie <a href="http://www.bmgn-lchr.nl/articles/abstract/10.18352/bmgn-lchr.4957/">ook</a>). De maatschappij als geheel wordt conservatiever en de politiek verschuift naar rechts.<br />
<br />
<b><a name="_Toc463029118"></a>Het einde van links en rechts?</b><br />
<br />
Het idee dat het onderscheid tussen links en rechts er niet meer toe doet kwam voor het eerst op in de jaren zestig. Al in 1960 stelt Daniel Bell, in <em><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_End_of_Ideology">The end of ideology</a></em>, dat ‘weldenkende’ mensen geen ideologie meer nodig hebben. De problemen van de toekomst kunnen beter door techneuten en deskundigen opgelost worden. Ook in Nederland klinken dergelijke geluiden. Volgens de oprichters van D66 is het links-rechtsschema achterhaald en moet de <a href="http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6758/politieke-vernieuwing-sinds-de-jaren-zestig.html">politiek gaan</a> ‘over praktische oplossingen voor de problemen in het land, in plaats van elkaar te bestoken met ideologische dogma’s.’ Dit bereikt een hoogtepunt na de val van het communisme met de publicatie van <em>The end of history</em> door <a href="http://www.wesjones.com/eoh.htm">Francis Fukuyama</a>.<br />
<br />
Bij het begin van deze eeuw is er niets meer over van het optimisme. Door gruwelijke terreurdaden en toenemende economische instabiliteit slaat de stemming om. Op 11 september 2001 vliegen gekaapte passagiersvliegtuigen in het World Trade Centre en het Pentagon (‘9/11’) en in 2003 bezetten de Amerikanen met politieke steun van Nederland Irak. De vluchtelingenstroom die dat op gang brengt destabiliseert de politiek in West-Europa tot op dit moment. En alsof het nog niet genoeg is, raakt de economie in 2008 in de grootste crisis sinds de jaren dertig. In Europa loopt bovendien het euro-experiment op een grote mislukking uit.<br />
<br />
De voorspelling dat we geen ideologie meer nodig hebben was dus wel erg voorbarig. Als een ding duidelijk is, dan is het wel dat ideologie niet overbodig is en dat we politiek niet kunnen overlaten aan technocraten die naar praktische oplossingen zoeken. De politiek leeft als nooit tevoren en ideologie is allerminst verleden tijd.<br />
<br />
<b>Bestaat links nog wel?</b><br />
<br />
Sinds de opkomst van <em>Nieuw Rechts </em>is de politiek steeds verder naar rechts verschoven. Bestaat links eigenlijk nog wel? De PvdA is nog maar een schim van wat de partij onder den Uyl was en de rest van links is verdeeld. Heel schoorvoetend komt links, althans in het buitenland, weer terug. Dat laten de successen zien van enkele oude rotten in het vak die altijd links zijn gebleven: Jeremy Corbin en Bernie Sanders. De vraag is wel of het niet te laat is.<br />
<br />
<b>Rechts populisme</b><br />
<br />
Het is opmerkelijk hoe in de meeste ontwikkelde democratieën de aanhang van steeds radicaler, rechts populistische partijen groeit [<a name="noot4ref"></a><a href="#noot4">4</a>]. In Nederland hebben we de PVV, in Engeland UKIP , in Duitsland Pegida en AfD , in Frankrijk Front National en in Oost Europese landen als <a href="http://www.bbc.com/news/world-europe-16387117">Hongarije</a> en <a href="https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2016-08-25/polands-constitutional-crisis">Polen</a> krijgen radicaal rechtse partijen zelfs de absolute meerderheid waardoor ze de grondwet kunnen veranderen in hun voordeel. Ook de Verenigde Staten ontkomen er niet aan. Dit jaar is de transformatie van de Republikeinse Partij in <em><a href="https://www.youtube.com/watch?v=r1in0bqfT80">De Tegenpartij</a></em> geheel voltooid en zijn <em>Jacobse </em>en <em>van Es</em> genomineerd voor het <a href="http://www.nu.nl/verkiezingen-vs/4293949/donald-trump-kiest-mike-pence-als-kandidaat-vice-presidentschap.html">presidentschap</a> van het machtigste land van de wereld [<a name="noot5ref"></a><a href="#noot5">5</a>]. Rechtse politici domineren het politieke nieuws met ‘feiten vrije politiek […] die geen fatsoenlijke basis is om een land te besturen’ zoals <a href="http://sargasso.nl/one-among-millions-feitenvrije-politiek/">Jeroen Laemers</a> het onlangs op Sargasso formuleerde.<br />
<br />
Waarom zijn juist rechtse populisten nu zo dominant aanwezig en wat is er toch met links gebeurd? Om die vragen te kunnen beantwoorden is het niet voldoende de geschiedenis van links en rechts te begrijpen, maar moeten we ook kijken naar de rol die ze spelen in de politiek.<br />
<br />
<em>Tot zover deze kleine geschiedenis van links en rechts. Het onderscheid tussen links en rechts gaat dus veel verder terug dan goedkope stereotypen. Tot de jaren zeventig domineerde links, en sinds de jaren tachtig wordt de politiek door rechts gedomineerd. <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-3-politicologie-van-het-volk/">In het volgende deel</a> van deze serie over links en rechts inventariseer ik de meningen van links en van rechts over rechts en links.</em><br />
<br />
<em>Eerdere afleveringen</em><br />
<a href="https://vgmwwzdd.blogspot.nl/2016/10/links-en-rechts-deel-1-richting-in-de.html">Deel 1: Richting in de Politiek</a><br />
<br />
<b>Noten</b><br />
<br />
[<a href="#noot1ref">1</a><a name="noot1"></a>] Het proces dat leidde tot een zetelverdeling waarbij links en rechts een dagelijkse praktijk werd, zodanig dat er ook over in de media werd geschreven duurde ongeveer een half jaar. Wie meer wil weten over deze geschiedenis raad ik aan het boek van Frits Bienfait <em>Is links beter dan rechts? t</em>e lezen. Ik kom in een volgend deel nog op zijn interpretatie van verschil tussen links en rechts terug (Deel 4 en 5).<br />
[<a href="#noot2ref">2</a><a name="noot2"></a>] Door de verzuiling is de situatie in Nederland atypisch. Maar van af de jaren zestig wordt links steeds dominanter. In de jaren zeventig is er voor het eerst een door links gedomineerde coalitie.<br />
[<a href="#noot3ref">3</a><a name="noot3"></a>] Het is de moeite waard om de onlangs uitgezonden aflevering van <a href="http://anderetijden.nl/artikel/6626/Jort-Kelder-gastpresentator-Andere-Tijden">Andere Tijden</a> met gastpresentator Jort Kelder over <em>Nieuw Links</em> en de jaren zestig te bekiijken. Opmerkelijke observatie: al in 1960 wordt er geklaagd over de grote kloof die er is tussen waar de politiek mee bezig is en wat de burger verwacht dat de politiek doet. Als of er in 66 jaar niets is veranderd.<br />
[<a href="#noot4ref">4</a><a name="noot4"></a>] Zie bijvoorbeeld:<br />
<a href="https://knaw.nl/shared/resources/actueel/bestanden/110314_Populisme_De_Lange.pdf">De populistische zeitgeist in west-europa</a>,<br />
<a href="http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2113714-populistische-partijen-in-heel-europa-in-opmars.html">Populistische partijen in heel Europa in opmars</a>,<br />
<a href="https://www.groene.nl/artikel/bang-voor-terugval-en-verlies">Bang voor terugval en verlies</a>,<br />
<a href="http://www.volkskrant.nl/buitenland/in-deze-landen-maakt-rechts-populisme-zijn-opmars%7Ea4306089/">In deze landen maakt rechts-populisme zijn opmars</a>.<br />
[<a href="#noot5ref">5</a><a name="noot5"></a>] Deze ontwikkeling is begonnen met de Goldwater revolutie (begin jaren zestig) toen Barry Goldwater tot presidentskandidaat werd gekozen. Door de verkiezingswinst van 1994 kregen zij de overhand in het Congress onder leiding van <a href="http://www.huffingtonpost.com/steven-m-gillon/the-gingrich-revolution-a_b_8272054.html">Newt Gingrich</a>.Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-59756093568300614362016-10-15T06:51:00.000+02:002016-10-15T06:54:54.693+02:00Links en rechts, deel 1: Richting in de politiek<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVB_pESoi7vT-I_QgDRmc-XQfEnP3_kZ2rD9TjQHrDBWYW-Ihp4w5TyewDFI69bMUcoL2rXWBDQNsoAeyyl3Er2CC4Azp8PDhBeTmJExo8p03IKNffSb3_hyphenhyphenofxUNnJGFV30caKF_nz3uB/s1600/Lichtung+7.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVB_pESoi7vT-I_QgDRmc-XQfEnP3_kZ2rD9TjQHrDBWYW-Ihp4w5TyewDFI69bMUcoL2rXWBDQNsoAeyyl3Er2CC4Azp8PDhBeTmJExo8p03IKNffSb3_hyphenhyphenofxUNnJGFV30caKF_nz3uB/s320/Lichtung+7.png" width="320" height="166" /></a></div><em><a href="http://sargasso.nl/oude-doos-linkse-en-rechtse-politiek-2/">Regelmatig</a> kun je lezen dat links en rechts ‘niet meer van deze tijd zijn’. Toch wordt het onderscheid tussen links en rechts al gemaakt sinds het begin van de democratie. Tijd om eens te kijken waarom juist nu zo vaak wordt beweerd dat het achterhaald is en als we het er dan toch over hebben: waar staan links en rechts eigenlijk voor?</em><br />
<br />
Wie zich beroept op het onderscheid tussen links en rechts wordt verdacht van simplificatie om te polariseren. En ik moet toegeven, een indeling in twee kampen van zoiets complex als de politiek is verdacht want de wereld is natuurlijk altijd complexer dan wij denken. Ook in het verleden, toen de klassenstrijd nog actueel was, zat er tussen proletariaat en kapitalisten de <em>petite bourgeoisie</em>: de <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Petite_bourgeoisie">burgerij en kleine middenstand</a>.<br />
<br />
Als over links en rechts wordt gesproken is het vaak bedoeld om te polariseren. Men <a href="http://sargasso.nl/de-linkse-kerk-is-een-verzinsel/">scheldt elkaar</a> uit als kinderen op een schoolplein met bekende clichés zoals <a href="http://www.geenstijl.nl/mt/archieven/2014/06/hans_jansen_de_zes_zuilen_van.html">'linkse kerk'</a>, <a href="http://jelmermommers.nl/archief/links-rechts-wederzijds-onbegrip/">'rechtse lul'</a>, ‘<a href="http://www.nu.nl/algemeen/629966/wiegel-is-reactionair-conservatief.html">reactionair’</a>, ‘<a href="http://www.pensioenactivist.nl/vs-eu-bouwen-opnieuw-fascistisch-beest/">fascist’</a>, ‘<a href="http://www.antisemitisme.nu/de-rode-neuzen-reacties">Noord-Korea’</a>, <a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/5116/Filosofie/article/detail/3510415/2013/09/16/De-linkse-elite-heeft-het-land-weer-verkwanseld.dhtml">'linkse elite</a>' of ‘<a href="http://politiek.tpo.nl/2014/11/13/waarom-zijn-er-toch-zoveel-gutmenschen-nederland/">gut Mensch’</a> - om er maar een paar te noemen.<br />
<br />
Hoewel ik deze klacht dus wel begrijp, is het voor mij geen reden om het niet serieus te nemen omdat het gebruik van de termen links en rechts meer is dan goedkope retoriek. Ze benoemen de twee kampen waarin de politiek is verdeeld. Ook wie de politiek slechts oppervlakkig volgt kan dit onderscheid meestal wel maken. De meeste mensen hebben wel een intuïtieve notie wat links en wat rechts is en meestal is het niet moeilijk een politicus, een krant of organisatie ergens tussen deze twee polen te plaatsen.<br />
<br />
Het onderscheid tussen links en rechts is genuanceerder dan het lijkt, want het is een glijdende schaal: De PvdA is centrumlinks, de SP is links. Ook aan de andere kant van het spectrum maken we onderscheid tussen gematigd rechts en extreemrechts: CDA en VVD zijn centrumrechts en de PVV staat verder op de schaal ter rechter zijde. Neo-nazie partijen zoals <em><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jobbik">Jobbik</a></em> (in Hongarije) of de <em><a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3968408/2015/04/20/Gouden-Dageraad-is-onmiskenbaar-een-nazistische-organisatie.dhtml">Gouden Dageraad</a></em> (in Griekenland) zijn zondermeer <em>extreem</em>rechts. Meestal zeggen we dan dat zij fascistoïde zijn, een woord dat is afgeleid van het Italiaanse <em>fasci, </em>dat groepering betekent en verwijst naar de extreemrechtse beweging van <a href="http://www.woordpost.nl/archief/fascistoide.html">Mussolini</a> en De Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij van Hitler.<br />
<br />
Het gebruik van deze terminologie heeft mij altijd gefascineerd omdat het eenvoudig lijkt en iedereen het gebruikt, meestal zonder er ook maar een seconde bij stil te staan wat er eigenlijk mee wordt bedoeld. Ondanks alle klachten over simplisme, polarisatie en de constatering dat we mensen niet in hokjes mogen plaatsen, wordt het dagelijks gebruikt. Een recent voorbeeld is het programma van Frederieke Hegger waarin ze onderzoekt waarom er eigenlijk geen ‘<a href="http://sargasso.nl/groenrechts/">groenrechts’</a> is. In het programma proberen zij en haar gasten deze vraag te beantwoorden zonder zich ook een keer af te vragen waar links en rechts voor staan. De vraag wordt niet eens gesteld. Dat wil ik nu juist wel doen.<br />
<br />
Van de Duitse dichter Ernst Jandl is het volgende gedicht:<br />
<br />
<blockquote>lichtung<br />
<br />
manche meinen<br />
lechts und rinks<br />
kann man nicht velwechsern<br />
werch ein illtum!</blockquote><br />
Als motto voor deze serie heb ik dit <a href="https://www.staff.uni-mainz.de/pommeren/Buchstabendreher/lechts.html">gedicht</a> gekozen [<a name="noot1ref"></a><a href="#noot1">1</a>] omdat het met lichte spot laat zien dat iedereen het lijkt te weten maar niet weet waarom.<br />
<br />
<b><a name="_Toc463029109"></a>Links en rechts en democratie</b><br />
<br />
Het staat voor mij vast dat met de tegenstelling tussen links en rechts iets wezenlijks wordt uitgedrukt. Links-rechts is een thema of refrein dat al tweehonderd jaar lang doorklinkt ik de democratie. Het onderscheid is namelijk precies even oud [<a name="noot2ref"></a><a href="#noot2">2</a>] want vanaf het allereerste begin, tijdens de Franse Revolutie, worden de termen al gebruikt. Veel eerder zelfs dan de begrippen ‘conservatisme’, ‘socialisme’ en ‘liberalisme’.<br />
<br />
<b><a name="_Toc463029110"></a>Simplisme</b><br />
<br />
We nemen het niet serieus omdat het zo simpel lijkt. Hoe kan je immers de complexe werkelijkheid vatten in een eendimensionale schaal? Maar dat is een platte drogreden. Dat iets eenvoudig is, betekent nog niet dat het niet waar kan zijn. In de natuurkunde is het normaal om eendimensionale schalen te gebruiken voor het beschrijven van complexe natuurverschijnselen. In de meteorologie bijvoorbeeld is temperatuur een van de belangrijkste parameters van het hypercomplexe fenomeen ‘weer’.<br />
<br />
<b><a name="_Toc463029111"></a>“Nu is alles anders”</b><br />
<br />
Een andere reden die vaak wordt aangevoerd om het af te wijzen, is dat het achterhaald zou zijn. Claims over de uitzonderlijkheid van onze tijd heb ik echter altijd verdacht gevonden. Uiteraard heeft elke tijd haar eigen karakter, maar waarom is onze tijd zo anders dan andere tijden dat een politieke indeling van tweehonderd jaar oud niet meer op gaat? Ook dit lijkt op een drogreden, namelijk de denkfout die in het Engels bekend staat als <a href="https://www.google.nl/search?q=fallacy+special+pleading&ie=utf-8&oe=utf-8&client=firefox-b&gfe_rd=cr&ei=eOLbV_WrHc2DaKbpjtgK"><em>special pleading</em></a>. In iedere periode denken de mensen die dan leven dat alles wat in het verleden is bedacht achterhaald is. Onze kleinkinderen zullen het denken over onze discussies en onze <a href="https://www.amazon.com/This-Time-Different-Centuries-Financial/dp/0691152640">grootouders dachten</a> het over de ideeën van hun overgrootouders.<br />
<br />
Vooral in het Westen gelooft men dat de tijd altijd vooruit gaat, dat <a href="https://www.amazon.com/Silence-Animals-Progress-Other-Modern/dp/0374534667">alles altijd beter wordt</a>. Hoe onjuist dit is, blijkt met name in de politiek. Het lijkt er eerder op dat in de politiek de klok niet vooruit maar achteruit loopt. De verschillen tussen arm en rijk worden steeds <a href="http://www.mejudice.nl/artikelen/detail/hoog-tijd-om-ongelijkheid-in-de-samenleving-aan-te-pakken">groter</a> en zijn weer op hetzelfde niveau als aan het begin van de negentiende eeuw. <a href="http://www.economist.com/node/21564414">Vooral</a> de afgelopen dertig of veertig jaar neemt de ongelijkheid hard toe. Dickens zou zich thuis voelen in onze maatschappij waar een nieuw proletariaat ontstaat, dat we nu niet proletariaat maar <a href="http://www.wbs.nl/nieuws-agenda/agenda/het-precariaat-de-nieuwe-gevaarlijke-klasse">precariaat</a> noemen.<br />
<br />
<b><a name="_Toc463029112"></a>Richting</b><br />
<br />
Ik kom uitgebreid terug op deze thema’s in deze serie over ‘links en rechts’. Ik zal de stelling verdedigen dat het nog steeds zinvol is om onderscheid te maken tussen links en rechts en laten zien waar het voor staat.<br />
<br />
Het is niet de bedoeling om mensen of partijen in hokjes te plaatsen. Het is is een geleidelijke schaal die richting geeft aan de politiek. Wie er oog voor heeft kan hiermee de politiek beter begrijpen. Zoals temperatuur belangrijk is om het weer te begrijpen, zo is het onderscheid tussen links-rechts belangrijk voor de politiek. Het is geen voldoende maar wel een noodzakelijke karakterisering van de politiek.<br />
<br />
Maar het is bovenal ook een manier om over politiek te praten op een manier die de ‘waan van de dag’ overstijgt. Bovendien, voor mij niet onbelangrijk, het is ook gewoon leuk om op deze manier over politiek na te denken.<br />
<br />
<em>Ik begin in <a href="http://sargasso.nl/links-en-rechts-deel-2-oorsprong-en-geschiedenis/">deel 2 met de geschiedenis van ‘links en rechts’</a> die veel boeiender blijkt te zijn dan gedacht.</em><br />
<br />
<b><a name="_Toc463004662"></a>Noten</b><br />
<br />
[<a href="#noot1ref">1</a><a name="noot1"></a>] Behalve het laatste uitroepteken geen interpunctie en ook zonder hoofd en kleine letters zoals in het Duits gebruikelijk. Het woord <em>Lichtung</em> kan ook ‘open plek in bos’ of ‘opheldering’ betekenen. Het gedicht kan op verschillende manieren gelezen worden: Wat links en wat rechts is, is toch duidelijk – denkt men, maar dat is niet zo, dat blijkt als links aan de macht komt – wat is er dan nog links aan haar beleid? Het gaat om de macht. Maar misschien ook wel: het maakt helemaal niets uit. Wat betekent het eigenlijk? Niemand weet het echt. Misschien bestaat het wel helemaal niet. De dichter zelf haalt de boel al behoorlijk door elkaar, dus misschien moeten we hem ook weer niet zo serieus nemen. Hoe dan ook, ik vind het een prachtig gedicht, dat in Duitsland vaak wordt <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Lichtung_(Gedicht)">geciteerd</a>.<br />
[<a href="#noot2ref">2</a><a name="noot2"></a>] Ik heb het met nadruk alleen over de democratie in de moderne tijd, niet de klassieke democratie in Athene. De moderne democratie is misschien wel geïnspireerd door de Griekse democratie, maar er zijn ook grote verschillen. Zie bijvoorbeeld dit interessante stuk: <em><a href="http://www.nemokennislink.nl/publicaties/griekse-democratie-had-vooral-religieuze-trekjes">Griekse Democratie had vooral religieuze trekjes</a></em> en Anton van Hooff: <em><a href="http://www.dereactor.org/home/detail/regeren_en_geregeerd_worden/">Athene. Het leven van de eerste democratie</a></em>. Jona Lendering bespreekt <a href="http://www.nrc.nl/nieuws/2011/08/12/nog-een-keer-de-democratie-komt-niet-uit-griekenland-12030048-a1260371">dit boek hier</a>.Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-41389821423425253262016-09-29T13:29:00.000+02:002016-09-29T15:34:54.315+02:00Groenrechts?<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGjqERDP7V5VL4yrrwB6-25hq5y7xlRvOBSozTvrrYJL4dhZOpE5qxQg8pArPPOPI-quOfygKxWSlJW39shDM_XWCagnOGPjSJwRjeK_EZH7NHOMlguYuIwaVwiHlFxnuyQaiMha9mvr56/s1600/GroenRechts.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="178" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGjqERDP7V5VL4yrrwB6-25hq5y7xlRvOBSozTvrrYJL4dhZOpE5qxQg8pArPPOPI-quOfygKxWSlJW39shDM_XWCagnOGPjSJwRjeK_EZH7NHOMlguYuIwaVwiHlFxnuyQaiMha9mvr56/s320/GroenRechts.png" width="320" /></a></div>
<br />
<i>Hoe laten de babyboomers Nederland achter aan hun kinderen? Waarom is Nederland zo grijs? Kan rechts ook groen zijn? In het <a href="http://www.rtlz.nl/tv/uitzendingen/en-bedankt-babyboomers-aflevering-3">programma </a>‘</i>En bedankt babyboomers’ <i>legt Frederieke Hegger deze intrigerende vragen voor aan een aantal bekende Nederlandse intellectuelen: Henk Krol, Jort Kelder, Mathijs Bouman, Robin Fransman, Jan Marijnissen, Zihni Özdil en Marjan Minnesma. </i><br />
<br />
Frederieke Hegger interviewde hen voor RTL-Z over de stand van zaken met betrekking tot het milieu en het klimaat. Het onderwerp van de serie is: ‘Babyboomers hoe laten jullie de wereld aan ons achter’? In deze aflevering is ze vooral geïnteresseerd in de vraag of dit een linkse of rechtse kwestie is. Waarom wordt groen geassocieerd met links? Waarom is er geen GroenRechtse partij en zijn er ook rechtse duurzame oplossingen? Pikant detail: Jan Marijnissen, de enige van de geïnterviewden die zondermeer met links geassocieerd kan worden omdat hij jarenlang leider van de SP is geweest, heeft weinig met duurzaamheid. Hij denkt niet dat het klimaat door de mensen veranderd kan worden. (Voor de discussie hierover zie <a href="http://sargasso.nl/wvdd/jan-marijnissen-ontkent-rol-mensheid-opwarming-aarde/">hier</a>)<br />
<br />
Het programma is interessant om de links-rechts dynamiek. De problemen worden besproken vanuit een rechts perspectief. Hegger zoekt naar rechtse oplossingen die traditioneel uit linkse hoek komen. Waarom is ‘groen’ iets van links eigenlijk? Een andere reden waarom de interviews interessant zijn, is omdat zij de problemen benadert vanuit de invalshoek van een generatieconflict: hoe laat deze generatie de wereld achter aan haar kinderen? Hegger krijg het daarbij aan de stok met Henk Krol (fragment 20) omdat deze zich door haar aangevallen voelt als zij vragen stelt over pensioenen. Krol ontkent heftig dat hij de dekkingsgraad van de pensioenfondsen belangrijker vindt dan het milieu.<br />
<br />
<b>Ronald Coase</b><br />
<br />
De econoom in het gezelschap, Mathijs Bouman, laat zien (fragment 36) hoe groenrechtse duurzame oplossingen eruit zouden kunnen zien. Het probleem van horizonvervuiling door windmolens kan volgens hem bijvoorbeeld worden opgelost door het af te kopen. Wat is daar immoreel aan? U zou het waarschijnlijk wel accepteren dat er een windmolen in uw achtertuin wordt geplaatst als dat betekent dat er maandelijks een leuk bedrag op uw rekening wordt gestort.<br />
<br />
Als econoom kent Mathijs Bouman waarschijnlijk de econoom Ronald Coase die precies dit argument maakt in het beroemde artikel <i>The</i><i> problem of</i><i> social</i><i> cost</i> (<a href="http://econ.ucsb.edu/~tedb/Courses/UCSBpf/readings/coase.pdf">gepubliceerd in 1960</a>). Hierin stelt Coase voor om marktfalen niet op de traditionele manier op te lossen. Van marktfalen is sprake als een bedrijf een product maakt dat natuurlijke bronnen gebruikt zonder dat daarvoor wordt betaald of als bij het productieproces derden, die geen deel hebben aan de transactie indirecte kosten maken [1]. De prijs van het product is hierdoor lager dan de <i>werkelijke </i>productiekosten. Het verschil in kosten wordt afgewenteld op de maatschappij. Horizonvervuiling is ook een voorbeeld van een dergelijk marktfalen. De traditionele oplossing is regulering door de staat. De staat verbiedt de vervuiling of heft extra belasting. CO2-belasting is een goed voorbeeld (dat Bouman ook noemt overigens).a<br />
<br />
Voor neoliberalen als Ronald Coase is overheidsingrijpen in de markt echter onacceptabel. Zij zien liever dat marktfalen zonder staatsbemoeienis wordt opgelost. Dat doet het voorstel van Coase (en Bouman) dan ook: een onkostenvergoeding is een markt transacties. De schade (horizonvervuiling) wordt afgekocht. Dit is een typisch neoliberale oplossing: de overheid hoeft zich niet te bemoeiden met de inhoud, zij hoeft alleen de uitvoering van het contract en eigendomsrechten te bewaken. Moraal is omgezet in een markttransactie waarin maatschappelijk belang tegen individueel belang wordt afgewogen op basis van de geldende marktprijs.<br />
<br />
<b>Groenrechts?</b><br />
<br />
Ik vraag me wel af: is het realistisch te verwachten dat groen oplossing van rechts komen? Als ik de heren en ene dame zo beluister dan kom ik tot de conclusie dat we zo ‘grijs’ (weinig milieubewust) zijn omdat we een rechts land zijn dat aan economie voorrang geeft boven het milieu. Of zoals Robin Fransman het uitdrukt: we zijn ‘economisch verstandig [maar] niet ethisch’ (fragment 7).<br />
<br />
Met deze interviews laat Hegger goed zien hoe wij ons als natie gedragen: als een tot koopman bekeerde dominee die het moeilijke werk liever door anderen laat doen, zodat hij op het juiste moment zijn slag kan slaan. Ik heb wel moeite met het uitgangspunt: een generatieconflict – kinderen van babyboomers roepen hun ouders, de babyboomers, ter verantwoording. Dat spreekt de kinderen misschien wel aan, maar het overgrote deel van hun ouders heeft part nog deel gehad aan de beslissingen die zijn genomen. Zij hebben er nu evengoed last van dat er gesneden wordt in de zorg en het is ook voor hen niet leuk dat hun kinderen het moeilijk (gaan) krijgen. Het is beter om kritiek te richten op de mensen die verantwoordelijk waren voor het slechte beleid. Bijvoorbeeld economen die dachten dat markten zelfregulerend zijn en waarvan er toch zeker één bij haar aan tafel zat en politici als Laurens Jan Brinkhorst die, toen allang duidelijk was dat kolen de meest vervuilende energiebron zijn die er is, toch nog even twee centrales liet bouwen (fragment 18).<br />
<br />
Hegger concludeert aan het einde terecht dat ‘groen’ niet links of rechts is want het milieu is een verantwoording van iedereen. Links en rechts moeten het volgens haar maar onderling uitvechten hoe we ‘groen’ kunnen worden: rechtsom via prijsprikkels groen stimuleren, of linksom door het verbieden van grijs. Met andere woorden: neoliberale marktoplossingen versus ingrijpen door de staat.<br />
<br />
Zij komt tot de conclusie dat Nederland nu ver achter loopt. Maar dat <i>linkse</i> babyboomers er een potje van hebben gemaakt en of <i>rechtse</i> marktoplossingen nu wel het gepaste antwoord zijn waag ik te betwijfelen want - en dat vertellen de geïnterviewden haar zelf - we hebben de afgelopen dertig jaar vooral prioriteit aan de markt gegeven ten koste van ‘groen’. Dat was geen links maar rechts beleid. Dit is dan ook het antwoord op Heggers vraag (fragment 30) waarom groen ‘iets van links is’.<br />
<br />
<b>Noten</b><br />
[1] De technische term die economen gebruiken is externaliteit. Er is ook sprake van marktfalen als derden <i>profijt</i> hebben van de transactie zonder dat ze er voor betalen, bijvoorbeeld omdat het een publieke dienst betreft die niet op individueel niveau in rekening gebracht kan worden (Brandweer, vuurtorens, en dergelijke).<br />
<br />
<b>Transcript</b><br />
<br />
Transcriberen heb ik vroeger vaker gedaan toen ik begon ik met bloggen, maar ik heb er nog altijd lol in om het te doen: pas bij het opschrijven van gesproken woord zie je dingen die je anders over het hoofd ziet. Het is ook nuttig om te doen. Het wordt in Nederland helaas maar weinig gedaan. Op Amerikaanse blogs kom ik het veel tegen. Een transcript maakt de tekst ‘open’ en beschikbaar voor besprekingen en analyse.<br />
<br />
De screenshots zijn altijd genomen op het moment (ongeveer op de seconde) dat de betrokkene de zin uitspreekt die er boven staat of daarnaar luistert. Het hele programma is getranscribeerd. De oorspronkelijke interviews zijn door de regie opgeknipt in fragmenten die elkaar in hoog tempo afwisselen. Ik introduceer elke genummerde fragment met de naam van de geïnterviewde.<br />
<br />
[Fragment 1 Frederieke Hegger schrijft een brief aan de babyboomers]<br />
<i>Beste babyboomer,</i><br />
<i>Het grootste probleem waar mijn generatie mee te maken gaat krijgen is toch wel klimaatverandering. Heftiger weer, meer vluchtelingen en dure verzekeringen. De gevolgen zijn immens en toch is Nederland beschamend grijs. Hoe kan het toch zo zijn dat jullie generatie dit niet eerder heeft opgepakt.</i><br />
<i><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-4jAu7SyXnrgwSjJyaKqX6Ef81F2sImvJ515-EXx1Vf-CpWZ3pEpnkCiNQzbobD_jwB0AS8x2joMH__3wWc7jVvoiMkLn8q5hJK7DTckspNcKZec-cWCIxWMQa5uhrtgVa-VQ8bOFagFS/s1600/afb01.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-4jAu7SyXnrgwSjJyaKqX6Ef81F2sImvJ515-EXx1Vf-CpWZ3pEpnkCiNQzbobD_jwB0AS8x2joMH__3wWc7jVvoiMkLn8q5hJK7DTckspNcKZec-cWCIxWMQa5uhrtgVa-VQ8bOFagFS/s320/afb01.png" width="320" /></a> </i><br />
<i>Waarom wordt in Nederland groen toch altijd geframed als links en kunnen wij nog de Elon Musk van Europa worden?</i><br />
<br />
[Fragment 2 Robin Fransman]<br />
Frederieke Hegger: Is Nederland wat vergroening betreft in vergelijking met de rest van Europa het beste of slechtste jongetje van de klas?<br />
Robin Fransman: Het slechtste jongetje van de klas.<br />
<br />
[Fragment 3 Mathijs Bouman]<br />
Mathijs Bouman: Het een na slechtste jongetje na Malta, dus dat zegt genoeg.<br />
<br />
[Fragment 4 Marjan Minnesma]<br />
FH: en op hoeveel procent duurzame energie zitten we dan?<br />
Marjan Minnesma: We zitten nu op rond de 6% in Nederland van het totale energieverbruik<br />
FH: Zes procent?<br />
MM: Ja.<br />
<br />
[Fragment 5 Zihni Özdil]<br />
Zihni Özdil: ja ik vind het zelf heel erg eigenlijk. We hebben hier echt te maken met letterlijk het overleven van de wereld, van de mensheid.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEis5cJQJoowLWGvgyLjeCtSBu6L0yGXCdb6kRDW5zzh_LG4HLQPAEPF9ouuOuSm-TziXlJ3mNJDfGB6xUFZGrG9b2l2ZoOfZ7AnOlc7QAEXkYbpJrQA3CgZUYXCEr8FTAb_fyatCFobkTN0/s1600/afb02.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEis5cJQJoowLWGvgyLjeCtSBu6L0yGXCdb6kRDW5zzh_LG4HLQPAEPF9ouuOuSm-TziXlJ3mNJDfGB6xUFZGrG9b2l2ZoOfZ7AnOlc7QAEXkYbpJrQA3CgZUYXCEr8FTAb_fyatCFobkTN0/s320/afb02.png" width="320" /></a><br />
[Fragment 6 Mathijs Bouman]<br />
FH: Nederland is dus super grijs als je ons vergelijkt met de rest van Europa. Hoe erg is dat?<br />
MB: Nou, eigenlijk helemaal niet erg.<br />
FH: Niet erg?<br />
MB: Nou, niet erg als je kijkt naar het klimaatprobleem. Het klimaatprobleem is natuurlijk een mondiaal probleem. De totale CO2-uitstoot, of dat nou in Maleisië of in Malta of Nederland er uit komt maakt eigenlijk niet zo veel uit voor onze problemen hier.<br />
<br />
[Fragment 7 Robin Fransman]<br />
Robin Fransman: Het is economisch verstandig maar niet helemaal ethisch<br />
FH: Economisch verstandig, terwijl toch alle rapporten zeggen, op de lange termijn we economisch behoorlijk last krijgen van de klimaatverandering?<br />
RF: [diepe zucht] Ja het rotte … het is altijd een afweging tussen korte en lange termijn. Dus Nederland heeft altijd gezegd, wij wachten tot de energie technologie, zon en wind, voortgeschreden is, en dan stappen we in, en dat is nu gebeurd.<br />
FH: Dus het is een bewuste keuze geweest om nog lekker lang grijs te blijven?<br />
RF: Het is dus een bewuste keuze geweest om het zo lang mogelijk uit te stellen en dan tegen de laagst mogelijk prijs zo snel mogelijk alsnog te gaan vergroenen en dat doen we nu.<br />
<br />
[Fragment 8 Mathijs Bouman]<br />
MB: Dus wij als klein land kun je best een onderkruiper zijn die zegt laat al die andere landen het probleem oplossen en dan gaan wij gewoon op oude voet verder.<br />
<br />
[Fragment 9 Jan Marijnissen]<br />
JM: Het is een fase in de transitie zoals we dat he?<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZFQnIDBxH9zLdUXRlizpUJHVcwnAYA7SPxe6vlrBJM_SoyGZj1vC7uzxgPtk1BhSiUNlxew5aIS3qsIAIL6CSj9T6uW8hB5gJ724414Yfw3U6jneQbVR8NWzCuldjmJvCPIbl9tx37zeX/s1600/afb03.png" imageanchor="1"><img border="0" height="182" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZFQnIDBxH9zLdUXRlizpUJHVcwnAYA7SPxe6vlrBJM_SoyGZj1vC7uzxgPtk1BhSiUNlxew5aIS3qsIAIL6CSj9T6uW8hB5gJ724414Yfw3U6jneQbVR8NWzCuldjmJvCPIbl9tx37zeX/s320/afb03.png" width="320" /></a><br />
FH: Ja maar we liggen wel heel erg achter.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVQA9uJi3BcAbWfb3XAF2_B-j4Km39qOpIzseQhp9MvNS2UDnptRlh8ifx7Bb3sODXElTX10Jlv8UqbJ3Xi7swrz0bUmbQ1fVYYn9S5GOKCdgrmdQ34a9gjUVTadWsHBFcF9y2lKy8dRlc/s1600/afb04.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVQA9uJi3BcAbWfb3XAF2_B-j4Km39qOpIzseQhp9MvNS2UDnptRlh8ifx7Bb3sODXElTX10Jlv8UqbJ3Xi7swrz0bUmbQ1fVYYn9S5GOKCdgrmdQ34a9gjUVTadWsHBFcF9y2lKy8dRlc/s320/afb04.png" width="320" /></a><br />
JM: Ja interesseert me niet zo veel. Ik bedoel, we zijn een eigen land, we doen het op onze manier en in ons tempo. We hoeven ons niet in alles te meten met het buitenland, hoe zo zouden we dat doen?<br />
FH: Maar het gaat toch over een collectief probleem wat we moeten oplossen?<br />
JM: Zeker, zeker, maar we hebben misschien meer zware industrie?<br />
<br />
[Fragment 10 Zihni Özdil]<br />
ZÖ: Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat in een land waar Shell zoveel invloed heeft, ook in politieke zin er toch een kortetermijnbelang is om die fossiele draaiende te houden, het is begrijpelijk hoor dat industrieën lobbyen voor hun<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifzA3Js3_AKRVr0DMviMqQ0Doe7Wk_g7Ifoh9Vcm845JxOfMtXq7xIaJHSpPg8ryuHSwzvx2NgT6RKqZxv5WJQT88DLWQ_FkDnE-Pc8OcBR4oA5hr4-PUMQmw7brAP9PTmwUqqY2zhZ6cW/s1600/afb05.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifzA3Js3_AKRVr0DMviMqQ0Doe7Wk_g7Ifoh9Vcm845JxOfMtXq7xIaJHSpPg8ryuHSwzvx2NgT6RKqZxv5WJQT88DLWQ_FkDnE-Pc8OcBR4oA5hr4-PUMQmw7brAP9PTmwUqqY2zhZ6cW/s320/afb05.png" width="320" /></a><br />
eigen belangen, alleen de vraag is waar hangen de oren van de politiek naar?<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGFdMqeg4FtyKkWC2tB7fI2acf_UwLlYSxg4vhb0NRdRBaGTXwlSFwmTi0NRmcbzgWzgrl-hoXzNbujHttc3zPlI7y3UhV_8WDRMDTqM4Oz7tpoFCL1OKrR3KNGTg14yo9N9NodHfDDQWg/s1600/afb06.png" imageanchor="1"><img border="0" height="184" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGFdMqeg4FtyKkWC2tB7fI2acf_UwLlYSxg4vhb0NRdRBaGTXwlSFwmTi0NRmcbzgWzgrl-hoXzNbujHttc3zPlI7y3UhV_8WDRMDTqM4Oz7tpoFCL1OKrR3KNGTg14yo9N9NodHfDDQWg/s320/afb06.png" width="320" /></a><br />
<br />
[Fragment 11 Robin Fransman]<br />
FH: Ik heb toch een beetje moeite met jouw verklaring het was een tactische beslissing van Nederland om nog even te blijven wachten.<br />
Vroeger had ik een studie groepje en dan had je altijd de mensen die dachten:<br />
‘weet je wat zij zijn er hartstikke goed in, ik laat het hun even doen,<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgH-8Zm3x1iD0dXlJ099hsuqqyrtCTOl6i-xCSsuRyoHP0c1MH9G6oiFBMHejHRZPGpQH71N87DI8OiULVSsznD6WHcgaw4D0yimFwtfkREnmlCT2vGcyOIY-weTspiAuOBCABz5JeOCY_k/s1600/afb07.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgH-8Zm3x1iD0dXlJ099hsuqqyrtCTOl6i-xCSsuRyoHP0c1MH9G6oiFBMHejHRZPGpQH71N87DI8OiULVSsznD6WHcgaw4D0yimFwtfkREnmlCT2vGcyOIY-weTspiAuOBCABz5JeOCY_k/s320/afb07.png" width="320" /></a><br />
ik ga lekker achteroverleunen en dan haak ik wel even op het einde en dan heb ik ook lekker een acht’. Dat is fijn. Is dat dan Nederland.<br />
RF: Ja dat is wat ik in het begin zei: het was economisch verstandig, het was niet helemaal ethisch.<br />
<br />
[Fragment 12 Mathijs Bouman]<br />
FH: Wat betekent het eigenlijk voor de toekomst van Nederland, of moet ik het niet zo zwaar zien?<br />
MB: Ik denk dat het klimaatprobleem verreweg het belangrijkste probleem wordt, waar de wereld mee zit, vooral omdat het zo tergend langzaam gaat, waardoor je eigenlijk allemaal kunt zeggen, ‘we zien wel, volgend jaar misschien?’<br />
FH: First things first<br />
MB: Ja. En omdat het mondiaal is waarom de coördinatie heel erg moeilijk is. En het probleem met potentieel de grootste consequenties en het moeilijkst oplosbaar. Nou ja, dan heb je volgens mij wel het grootste probleem gedefinieerd.<br />
<br />
[Fragment 13 Marjan Minnesma]<br />
FH: In 2050 ben ik 63. Als we nou met zijn allen zo door hobbelen, zoals we nu doen<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjdXUTBJnxkgif5oVsSUsSCRZC5g2z4Pj_z9De-iSiK2dIsVJi7xFYgCcfetJ-0t_DpvQcPnzsqUkQE2Tc7ZhFd-uaAE6NvvodRKpDETNf6rnCxu-bw93ckAFXiGqGXzskyxYv8QRESF2xe/s1600/afb08.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjdXUTBJnxkgif5oVsSUsSCRZC5g2z4Pj_z9De-iSiK2dIsVJi7xFYgCcfetJ-0t_DpvQcPnzsqUkQE2Tc7ZhFd-uaAE6NvvodRKpDETNf6rnCxu-bw93ckAFXiGqGXzskyxYv8QRESF2xe/s320/afb08.png" width="320" /></a><br />
hoe ziet mijn wereld er dan uit?<br />
MM: Als wij niet versneld die omslag maken, dan denk ik dat de wereld heel onrustig is geworden om dat er honderden miljoenen mensen op drift zijn gegaan. Mensen gaan op een gegeven moment gewoon wegtrekken omdat ze niet meer te eten hebben. Ja, als dat er honderden miljoenen worden die dan gaan trekken naar de gebieden waar het nog net wel te doen is, bijvoorbeeld hier. Ja, hoe lang kan je aan de grens staan om mensen tegen te houden?<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEge9H2jUEvOCWsOSGmIxKvMkGhmuOz7V4fGSbvr9mOVgIRfOKJZoIvD3J6PfJM7OqHQdHV6bv2hwYAYBfMTpRFJEnxk5cB_zZpnm7auZRY8pwxTcdBe2LaU4XbxBDEB6dHs-5kzGgMBa8aR/s1600/afb09.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEge9H2jUEvOCWsOSGmIxKvMkGhmuOz7V4fGSbvr9mOVgIRfOKJZoIvD3J6PfJM7OqHQdHV6bv2hwYAYBfMTpRFJEnxk5cB_zZpnm7auZRY8pwxTcdBe2LaU4XbxBDEB6dHs-5kzGgMBa8aR/s320/afb09.png" width="320" /></a><br />
Nu zijn we al in rep en roer door die paar Syriërs. Maar dat is echt gewoon peanuts in vergelijk met wat er de komende vijfendertig jaar gaat gebeuren als wij niet versneld over gaan naar een 100% duurzame energie samenleving.<br />
<br />
[Fragment 14 Jort Kelder]<br />
FH: In 2050 dan ben ik 63 en dan heb ik misschien wel kinderen, dan heb ik te maken met een wereld, als we zo doorgaan, zoals Nederland een beetje door hobbelt, met gestegen voedselprijzen, waarschijnlijk meer vluchtelingen omdat mensen in bepaalde gebieden niet meer kunnen wonen. En dat heeft deels te maken met het feit dat bepaalde generaties op hun reet hebben gezeten.<br />
JK: Eh, ja maar iedere generatie, zit lang op zijn reet want dan heb jij nu niets te klagen. Dus iedere generatie heeft iets te klagen over de generatie die er voor zit. En dat is prima, dat meet ook<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipABmqGAEAiNbPlEbB7xwac4lxP_DX77uZSGRhlh3YFzp8z0VdhwIcaTU7mm6TgpZcYtbLF4YR0XFbcyHn1Msx4EhxmxXiLSAzi4SJ25cATmdC-DKAYDqbluG9CTmMeronufjNDPuUSgMt/s1600/afb10.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipABmqGAEAiNbPlEbB7xwac4lxP_DX77uZSGRhlh3YFzp8z0VdhwIcaTU7mm6TgpZcYtbLF4YR0XFbcyHn1Msx4EhxmxXiLSAzi4SJ25cATmdC-DKAYDqbluG9CTmMeronufjNDPuUSgMt/s320/afb10.png" width="320" /></a><br />
want anders zou de wereld niet veranderen.<br />
<br />
[Fragment 15 Mathijs Bouman]<br />
FH: Hoe kan het toch, dat die generaties voor mij dat niet eerder hebben op gepakt. Er werd in de jaren zeventig en tachtig over geschreven.<br />
MB: Ja ik denk dat het geen onwil is. Juist die generatie in de jaren zeventig, in spijkerpak en met leuk baardje al hierover aan het nadenken was [ga je scheren Bouman],<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEigC82xHaAcPg4x4a15eSW5aCASrFt9eIBe4RgRsgKNwaeCp-a1062g4_KTtGeqMXh9U0F1jMwm5Qr4a41CHbMT0rBTCYntVsfPfvMQlYx4GPmJhfHaMLnSGyr3cSoa_nzgsBWMiFDY95K0/s1600/afb11.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEigC82xHaAcPg4x4a15eSW5aCASrFt9eIBe4RgRsgKNwaeCp-a1062g4_KTtGeqMXh9U0F1jMwm5Qr4a41CHbMT0rBTCYntVsfPfvMQlYx4GPmJhfHaMLnSGyr3cSoa_nzgsBWMiFDY95K0/s320/afb11.png" width="320" /></a><br />
die wilde echt een schonere wereld maar het blijft uiteindelijk een kapitalistische maatschappij waarin we leven, waarin mensen gedwongen moeten worden door de overheid om dit soort problemen op te lossen. Dus als je dat niet durft, dus al je niet durft te dwingen via belastingen of via wetgeving om mensen in het goeie hokje te krijgen dan gaat het niet lukken. Ik geloof helemaal niet dat we plotseling wakker worden en zeggen ‘laten we eens aardig zijn voor elkaar, ik besluit mijn geld op tafel te leggen, en hoef minder te verdienen’. Zo werkt het gewoon niet.<br />
<br />
[Fragment 16 Zihni Özdil]<br />
ZÖ: Als je bijvoorbeeld kijkt naar het verkiezingsprogramma van de VVD, een van de partijen die aan het regeren is, dan komt het woord klimaat twee keer voor volgens mij en dan gaat het om ondernemingsklimaat.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiu3MdvntGjUYlHBGOGL79thKKJfdXDpTvmlFitiIg4tR-KJLx8a8WIpTvGGW9DvfNDcAbz9iMjrmklK6c8FfrJNOPWFYX3YlBnsZG3zQbrSAO9tfx-Br_Bv_6XJiBXyPJfGk01-e4622hz/s1600/afb12.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiu3MdvntGjUYlHBGOGL79thKKJfdXDpTvmlFitiIg4tR-KJLx8a8WIpTvGGW9DvfNDcAbz9iMjrmklK6c8FfrJNOPWFYX3YlBnsZG3zQbrSAO9tfx-Br_Bv_6XJiBXyPJfGk01-e4622hz/s320/afb12.png" width="320" /></a><br />
Dus niet om klimaatverandering.<br />
FH: Ook belangrijk.<br />
ZÖ: Ja, ook belangrijk inderdaad. Of laten we de PVV nemen, een partij die ook heel veel invloed heeft gehad als het gaat om verschuiven van normen in Nederland. Die ook heeft meegeregeerd via gedoogkabinetten. Zij hebben het over klimaathisterie. Zij ontkennen de feiten. Het is net alsof je ze zegt de wereld is plat. Dat is waar het om gaat. En dat sijpelt ook door in de rest van de maatschappij.<br />
<br />
[Fragment 17 Jan Marijnissen]<br />
FH: Er waren in de jaren tachtig al rapporten die zeiden ‘pas op, CO2 zorgt uiteindelijk voor klimaatverandering.<br />
JM: Dat is nog maar de vraag. Dat is nog maar zeer de vraag. Dat is een niet onomstreden vraag.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0rOXskPRLt5Cgl7XX564OZ1_3XPndNZhnSMn9qRzT4z7d9fuAjl6slunke5dOwOJARYxeVUSCYG5XttuR2_qFAcLGWv_AIZ1WUEaa3jJ9khnp1S0CkVeVNMMDpqvGj_M0MFATDALm1m5y/s1600/afb13.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0rOXskPRLt5Cgl7XX564OZ1_3XPndNZhnSMn9qRzT4z7d9fuAjl6slunke5dOwOJARYxeVUSCYG5XttuR2_qFAcLGWv_AIZ1WUEaa3jJ9khnp1S0CkVeVNMMDpqvGj_M0MFATDALm1m5y/s320/afb13.png" width="320" /></a><br />
FH: Oh u vraag zich af of dat klopt?<br />
JM: Ja of er een rechtstreeks verband is tussen CO2 en klimaatverandering.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVwQUl_sEELRsJcor4jaj_cKWV8Xtqa2YrM9MZiaBi_i2ULtcvqKG5x-nllzpyeNwAukM8dPf7AdpHJrHGBFA8ntvm64Cx9yJCIbnAqd-o9_v_corYRGu6XHl5YXr_KSYlCkl1eRE5S_Gf/s1600/afb14.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVwQUl_sEELRsJcor4jaj_cKWV8Xtqa2YrM9MZiaBi_i2ULtcvqKG5x-nllzpyeNwAukM8dPf7AdpHJrHGBFA8ntvm64Cx9yJCIbnAqd-o9_v_corYRGu6XHl5YXr_KSYlCkl1eRE5S_Gf/s320/afb14.png" width="320" /></a><br />
FH: Zelfs als 97 procent van de wetenschappers dat zegt?<br />
JM: Ja, ach, dat zijn allemaal van die dingen uit de milieubeweging, daar heb ik allemaal niet zo veel mee.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjl5e5kUdNNw94RGG_HQ1p7B6VZsLimbax3VZbgZNR733Zi6B9aduFQg3T1Fw0oyxBCbii-9xaJAxl6ftJ2Qpo5wU4TAo-T-_tjtCfnFEUoRMcMiBQCcZH0oxNF3EdyZPFNvduFtF93cvay/s1600/afb15.png" imageanchor="1"><img border="0" height="182" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjl5e5kUdNNw94RGG_HQ1p7B6VZsLimbax3VZbgZNR733Zi6B9aduFQg3T1Fw0oyxBCbii-9xaJAxl6ftJ2Qpo5wU4TAo-T-_tjtCfnFEUoRMcMiBQCcZH0oxNF3EdyZPFNvduFtF93cvay/s320/afb15.png" width="320" /></a><br />
<br />
[Fragment 18 Zihni Özdil]<br />
FH: Ja OK. Maar jij hebt het allemaal over dingen uit de PVV en de VVD, maar zo’n tien jaar terug, iets eerder heeft Laurens-Jan Brinkhorst van D66 bedacht dat we nieuwe kolencentrales moesten hebben. Dus uiteindelijk een Balkenende Kabinet heeft daarvoor het groene licht gegeven. Ik bedoel dat zijn geen super rechtse partijen?<br />
ZÖ: Nee, begrijp me niet verkeerd. Ik wil niet selectief zijn in mijn kritiek op de politiek. Over de hele breedte hebben we het laten liggen, in tegendeel zelfs, we hebben zelfs meer geïnvesteerd in fossiele brandstoffen. Ja ik kan daar heel boos om worden, want het gaat om het overleven van onze kinderen en kleinkinderen. De politieke urgentie, die is er gewoon niet.<br />
<br />
[Fragment 19 Jort Kelder]<br />
FH: Maar die kolencentrales, daar is in 2007 nog groen licht voor gegeven he? Toen was echt al lang en breed bekend dat het concept klimaatverandering bestond. Hoe kan dat? Hoe kan het dat de vorige generaties dus geen [onverstaanbaar]<br />
JK: [door elkaar] Ik bewonder over jouw jeugdige naïviteit. ‘Hoe kunnen ze nou zo’n stom besluit nemen’. Dat is dus ongeveer hoe dat gaat in bestuurlijk Nederland. We hebben ook een Betuwelijn liggen. We hebben volkswijken gebouwd die je beter meteen kan afbreken voordat ze opgeleverd worden. We hebben de meest domme dingen gedaan, en natuurlijk ook dit.<br />
<br />
[Fragment 20 Henk Krol]<br />
Henk Krol: het heeft ook te maken met enorme krachten van de lobbyisten die in de TK voortdurend rondlopen om je uit te leggen dat het allemaal wel meevalt.<br />
Frederieke Hegger: Maakt u dat nu ook mee?<br />
HK: Gelukkig niet. We zijn tot nu toe zo klein dat lobbyisten ons links laten liggen en ik kan ze vast waarschuwen we gaan enorm groeien, maar ze kunnen ons gewoon links laten liggen.<br />
FH: Dus een Shell lobbyist is bij u niet op het goeie adres?<br />
HK: Nou, hij mag altijd even langs komen want ik vind het altijd wel leuk om zijn argumenten te horen, maar ik denk niet dat ie veel vat op me zal krijgen.<br />
FH: Zijn er niet een hele hoop pensioenfondsen die beleggen in Shell?<br />
HK: Ja heel veel [Dit klinkt onverwacht kort, alsof hij zich op iets betrapt voelt en niet weet wat te zeggen].<br />
FH: Maar dat maakt u verder niet zo veel uit?<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJgvNhInzUXYN83IxbWZ6nxCWzpJrj8Xp4a7Odnh67IU77yPA78PQ6LFofVWvSyYoVTYOETRWpoCYRyyCTBxXovqdEFV48XBszHOA_KgX5PI7V67wVbQc9ZaMQUfUpQ499c_sOrcx5iMcH/s1600/afb16.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJgvNhInzUXYN83IxbWZ6nxCWzpJrj8Xp4a7Odnh67IU77yPA78PQ6LFofVWvSyYoVTYOETRWpoCYRyyCTBxXovqdEFV48XBszHOA_KgX5PI7V67wVbQc9ZaMQUfUpQ499c_sOrcx5iMcH/s320/afb16.png" width="320" /></a><br />
HK: Ik vind dat een heel vervelende vraag. Mag ik dat zeggen?<br />
FH: Ja dat mag.<br />
HK: Want het maakt me rete veel uit, ik kan me zelfs kwaad over maken dat ze dat doen.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIjg_PopaiFi9sjztOBRRQgHHZ95_0GUkvtKkB3HG4ytQsX7AQPhSkVyOMSD_Y5RZpoj65CN68z2j8yV2D1G2LP9X6hPEg2H4KPyP4yjxdhyphenhyphenQ4FfMvO9AM8MW5s_GNufv4X0egtSzbvRaZ/s1600/afb17.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIjg_PopaiFi9sjztOBRRQgHHZ95_0GUkvtKkB3HG4ytQsX7AQPhSkVyOMSD_Y5RZpoj65CN68z2j8yV2D1G2LP9X6hPEg2H4KPyP4yjxdhyphenhyphenQ4FfMvO9AM8MW5s_GNufv4X0egtSzbvRaZ/s320/afb17.png" width="320" /></a><br />
Maar dat is iets waar je erg mee moet opletten<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUuuDfAM-zo34nxgnzRQhDrEY3xSky0NL8NVjBv2vYakhYke3tx2oHyyGTs7bVzPmJdKX3R1-p4RFvtMdZKVJH6gqkUq85z1Hm2St8jhSxlOS28GvUf9V0WzVFjuFcVlH_ibqXFAIQR6OZ/s1600/afb18.png" imageanchor="1"><img border="0" height="185" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUuuDfAM-zo34nxgnzRQhDrEY3xSky0NL8NVjBv2vYakhYke3tx2oHyyGTs7bVzPmJdKX3R1-p4RFvtMdZKVJH6gqkUq85z1Hm2St8jhSxlOS28GvUf9V0WzVFjuFcVlH_ibqXFAIQR6OZ/s320/afb18.png" width="320" /></a><br />
die pensioenfondsen zijn er niet om te sturen, daar zijn jij en ik voor. Jij als opiniemaker, jij als journalist, ik als politicus, en die pensioenfondsen hebben een andere taak. Die moeten er voor zorgen dat dat geld van jou en mij optimaal belegd wordt.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf3V_rMfwmwjUf-Nz6E_56x7wUWWQqvbZYzDZ8WhNQYC-g1GsXmnJJRoyUGqw2cRVgvvEhV5dxrEgoBe3lBVZ2KF0Qa2wEuixBbiyILTBaCfubo3_evzo7KJlVEAohd71PmMr14XbheA26/s1600/afb19.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf3V_rMfwmwjUf-Nz6E_56x7wUWWQqvbZYzDZ8WhNQYC-g1GsXmnJJRoyUGqw2cRVgvvEhV5dxrEgoBe3lBVZ2KF0Qa2wEuixBbiyILTBaCfubo3_evzo7KJlVEAohd71PmMr14XbheA26/s320/afb19.png" width="320" /></a><br />
FH: de pensioenfondsen hebben geen verantwoordelijkheid als het gaat om klimaatverandering?<br />
HK: Ja, jij en ik, en iedereen, heeft daar verantwoordelijkheid …<br />
FH: [onderbreekt] het is toch mijn geld en uw geld in die pensioenfondsen?<br />
HK: Zeker en daarom mogen we daar allemaal iets van zeggen, maar schuif het niet af.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUwmdUxvgs_l5PB8zRQfSHhx3BvRNwLmcI8RYTOwrn7mPTV3T9ilBDnxdvmvDbDteF7IKA0xXxJs7yjAqcfsP8CyvdXaaNd7s_Er01QqV06hsm0RLEtDR0Qsj4Vmi_cNMNJd0GalrSOO0N/s1600/afb20.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUwmdUxvgs_l5PB8zRQfSHhx3BvRNwLmcI8RYTOwrn7mPTV3T9ilBDnxdvmvDbDteF7IKA0xXxJs7yjAqcfsP8CyvdXaaNd7s_Er01QqV06hsm0RLEtDR0Qsj4Vmi_cNMNJd0GalrSOO0N/s320/afb20.png" width="320" /></a><br />
Wat je doet is ook heel gemakkelijk: als die pensioenfondsen nu maar anders gaan beleggen dan komt het wel goed.<br />
FH: Nee, dat zeg ik helemaal niet, ik zeg de verantwoordelijkheid ligt op de …<br />
HK: Jij moet je verantwoordelijkheid nemen, ik moet mijn verantwoordelijkheid nemen.<br />
FH: Dat klopt.<br />
HK: Jij moet het uitdragen, ik moet het uitdragen, maar het gemak waarmee mensen zeggen als die pensioenfondsen nu maar anders gaan beleggen dan komt het wel goed<br />
FH: Maar dat hoort u mij helemaal niet zeggen?<br />
HK: Maar ik had die suggestie wel toen ik die vraag hoorde, en ik dacht, zo wil ik hem zeker niet.<br />
FH: Nou dat zeg ik helemaal niet. Ik heb het over verschillende politieke partijen, we gaan het zo meteen hebben over windmolens. Ik vraag mij alleen af wat u er van vindt dat pensioenfondsen beleggen in Shell?<br />
HK: Pensioenfondsen moeten er primair voor zorgen dat die pensioenpotten waanzinnig goed gevuld blijven en het zou mij een lief ding waard zijn als ze dat niet zouden doen door te beleggen in de wapenindustrie, liefst ook niet in de farmaceutische industrie – maar dat zijn wel de plekken waar heel veel geld wordt verdiend wordt en zeker ook niet in allerlei verkeerde energie.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkUbzYDbGdWacUFpWl1NGTryy526YVVlLrLKhspST_DApwNxxA6Mlf5To-iTEQraAipy-t8-K6wqCeZmcqyrJX6Ke4a772Peqr8oqozU7CQhzE9bui6LLDLZMjcdUuHHqelMiBqpdlan5H/s1600/afb21.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkUbzYDbGdWacUFpWl1NGTryy526YVVlLrLKhspST_DApwNxxA6Mlf5To-iTEQraAipy-t8-K6wqCeZmcqyrJX6Ke4a772Peqr8oqozU7CQhzE9bui6LLDLZMjcdUuHHqelMiBqpdlan5H/s320/afb21.png" width="320" /></a><br />
FH: Maar als u dan een lobbyist van een pensioenfonds op de koffie hebt, dat zal toch weleens gebeuren?<br />
HK: Ik zal altijd bij pensioenfondsen zeggen. Punt een: zorg dat het geld belegd is en zorg ook dat dat die beleggingen verantwoord zijn, en ik vind in verkeerde dingen beleggen … liefst niet.<br />
FH: Liever geen Shell?<br />
HK: Liever geen Shell<br />
<br />
[Advertentie, c.a. 12:00. Ik krijg reclame voor milieuvriendelijk beleggen van Robeco en Phillips die innoveert. Ze kijken anders naar zorg. Waarom ze dat doen? Om dat ze zoeken naar manier om het leven beter te maken.]<br />
<br />
[Fragment 21 met Jort Kelder]<br />
FH: Nu was er een tijdje geleden een politicus van een rechtse partij en die zij, laten we groenrechts beginnen.<br />
Jort Kelder: Was dat van een rechts partij? Dat wist ik niet.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgHI5n7fRWurKR1211Dx6HAdUc0fybGPjvhZ5JUIXtXun_TWOGWrFES24u45_EctXRryiTIskuhEwPpWoRGAvb6rhXOLKuCb7MUqE4srPsg1Fl-S-Yr0Pjmi1o6KCvMkn7Qrb1ezweYEvf/s1600/afb22.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgHI5n7fRWurKR1211Dx6HAdUc0fybGPjvhZ5JUIXtXun_TWOGWrFES24u45_EctXRryiTIskuhEwPpWoRGAvb6rhXOLKuCb7MUqE4srPsg1Fl-S-Yr0Pjmi1o6KCvMkn7Qrb1ezweYEvf/s320/afb22.png" width="320" /></a><br />
FH: Ja weet je wie het was?<br />
<br />
[Fragment 22 Henk Krol]<br />
FH: Weet u toevallig wie het was?<br />
HK: Ed Nijpels?<br />
FH: Nee.<br />
<br />
[Fragment 23 Jort Kelder]<br />
JK: Onze huidige Minister-President, maar toen stond ie op een <i>all time</i> low in de peilingen, of althans net na die uitspraak.<br />
<br />
[Fragment 24 Robin Fransman]<br />
Robin Fransman: Ja dat was Mark Rutte<br />
FH: Ja wat is daar gebeurd?<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh155MfLM3I79IpPu4EfqKVGktMfUUSxEkZFONifwLGoDrnSj4Q9HEYDY-9cz3S8OqNtv74OW6SAJ7CVTGnZp1v7aKWDrmLFOoNzSwbsGc8J2ngN2v33TnBveCHzBaX-l4yEdhDQ4WcelT7/s1600/afb23.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh155MfLM3I79IpPu4EfqKVGktMfUUSxEkZFONifwLGoDrnSj4Q9HEYDY-9cz3S8OqNtv74OW6SAJ7CVTGnZp1v7aKWDrmLFOoNzSwbsGc8J2ngN2v33TnBveCHzBaX-l4yEdhDQ4WcelT7/s320/afb23.png" width="320" /></a><br />
RF: Ja dat was electoraal nog niet helemaal interessant. De leiderschapsrace in de VVD brak ook los.<br />
<br />
[Fragment 25 Mathijs Bouman]<br />
Mathijs Bouman: Dat heeft hij een week volgehouden ongeveer. Ja dat was we een beetje zijn manier om bij de PVV de VVD een ander geluid te laten horen. Hij heeft ook een manifest geschreven volgens mij. En zo zie je maar, principes en mooie doelen zijn heel goed te formuleren maar heel moeilijk uit te voeren.<br />
<br />
[Fragment 26 Jort Kelder]<br />
JK: Dus hij heeft te vroeg gepiekt[onverstaanbaar] dat werd hem kwalijk genomen.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjm76mALJZ7Ll5RUHMEXS51eLW5Apoa3mOz7IusP3ZRs7TB0wpb-KcjXcraKj54dzoGNG2gK8d_rxhKK7Mv1qNrBuwwROxr41DeS8PgksFQbWqObGCai-f_AGCegErTaZ0cwmYLrDx2_Jbp/s1600/afb24.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjm76mALJZ7Ll5RUHMEXS51eLW5Apoa3mOz7IusP3ZRs7TB0wpb-KcjXcraKj54dzoGNG2gK8d_rxhKK7Mv1qNrBuwwROxr41DeS8PgksFQbWqObGCai-f_AGCegErTaZ0cwmYLrDx2_Jbp/s320/afb24.png" width="320" /></a><br />
FH: Dat groen rechtse?<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHprycohFua5Z9Y9ZttpbymtfHWTJbHipZ9fpL-FnoDWVsSdGHQu7c3CgRuVDUy108Jcu1zZ7e6uCShsyWM7yX5Zsf3NLORUsUQR3kgz5ypQomQljPzeEC7qO2a1OFRK8OMCId66fVLrMU/s1600/afb25.png" imageanchor="1"><img border="0" height="184" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHprycohFua5Z9Y9ZttpbymtfHWTJbHipZ9fpL-FnoDWVsSdGHQu7c3CgRuVDUy108Jcu1zZ7e6uCShsyWM7yX5Zsf3NLORUsUQR3kgz5ypQomQljPzeEC7qO2a1OFRK8OMCId66fVLrMU/s320/afb25.png" width="320" /></a><br />
JK: ja dat komt omdat we allemaal geframed worden in ‘oh dat is groen, groen dat is links’.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIeIvb-rWavDQb87wOCNVska0gjAc7Vuq9OXaJdNE_sA7Euuaa-eV7Y1n51dPdin0ecksyVBzSgTCkfVw1MtsXDaFLkCyxSd9irGJmU48d75lgyCenXC09-3h8Eo-HySnb9jXGX19vBxEL/s1600/afb26.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIeIvb-rWavDQb87wOCNVska0gjAc7Vuq9OXaJdNE_sA7Euuaa-eV7Y1n51dPdin0ecksyVBzSgTCkfVw1MtsXDaFLkCyxSd9irGJmU48d75lgyCenXC09-3h8Eo-HySnb9jXGX19vBxEL/s320/afb26.png" width="320" /></a><br />
Mijn stelling is altijd VVD-ers hebben de grootste achtertuin, dus die hebben het meeste belang bij groen. [Frederieke lacht].<br />
<br />
[Fragment 27 Marjan Minnesma]<br />
Marjan Minnesma: ik denk dat hij toen is teruggefloten door Opstelten en consorten, van ‘nee dit is voor de VVD niet goed. Jij moet het hebben over vluchtelingen en over een aantal andere onderwerpen die typisch VVD zijn en dit hoort niet bij ons’. En helaas heeft ie niet zijn poot stijf gehouden en gezegd van ‘ja dit hoort ook bij ons want onze kinderen krijgen ook last van klimaatverandering.<br />
<br />
[Fragment 28 Jort Kelder]<br />
FH: is dan stiekem in zijn hard dan wel een beetje groen? Mark Rutte?<br />
JK: ja … zo van is het wel een goed mens?<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0KMz8E7uwykaH9U-kuono6EaU2tj1fjOsF98ShUvijmWIcbWfj-vj6R2gpZOgmbn1eLVJuW0ogOem8mr1TlcnXOWmebn6tzxwJmR7OGVHXlVnD6F8DP72HwGHzcOm9tFzARoidTCW_Kbi/s1600/afb27.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0KMz8E7uwykaH9U-kuono6EaU2tj1fjOsF98ShUvijmWIcbWfj-vj6R2gpZOgmbn1eLVJuW0ogOem8mr1TlcnXOWmebn6tzxwJmR7OGVHXlVnD6F8DP72HwGHzcOm9tFzARoidTCW_Kbi/s320/afb27.png" width="320" /></a><br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVrzHp8uq7uud8XJ-5D3ScgZVWk-9Fe3DbOrwFVvOmoLFO31UbCDHmWoBHrifX4SLFxKtmmqagFOuhrvlUpPravwAjMMlYDrOpK-RjPYyCh7xDhjPT0w-V15r5zqRyO9xhgzcV901AmU-E/s1600/afb28.png" imageanchor="1"><img border="0" height="184" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVrzHp8uq7uud8XJ-5D3ScgZVWk-9Fe3DbOrwFVvOmoLFO31UbCDHmWoBHrifX4SLFxKtmmqagFOuhrvlUpPravwAjMMlYDrOpK-RjPYyCh7xDhjPT0w-V15r5zqRyO9xhgzcV901AmU-E/s320/afb28.png" width="320" /></a><br />
FH: nee ik zeg dat zeg ik helemaal niet<br />
JK: Nee ik denk dat hij gewoon leeft zoals heel veel mensen leven in die consumptiemaatschappij in die auto zittend en dat ie van goed wil is.<br />
<br />
[Fragment 29 Mathijs Bouman]<br />
MB: Ja dat idee dat in de VVD van de mensen die boven komen drijven en bestuur vormen, Blok en Rutte en dat soort types, die willen eigenlijk allemaal veel sneller gaan, zijn veel progressiever dan de VVD als partij en zeker de stemmers van de VVD. En ja, daardoor is er überhaupt kans dat er dingen ontstaan als GroenLinks en D66 die dan die niche hebben van de Ruttes en zo<br />
FH: Je zegt Rutte is eigenlijk een D66-er?<br />
MB: Ja kijk … een paar jaar geleden hadden we Wouter Bos bij de PvdA en Mark Rutte en we hadden Pechtholt.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh4EXFE-vuhk_3L3gSErWcXR7ldBu2WREgc7Vb1zTOo_7fEZZDgncLErS0Vqb3EN-0Yklz1pN6s_N7MeOqcyPZHEljgnLLv9XrORQarr9aZlEv0ocqQXBUs05qJLfB3qbGg2lsWDoZcuQLe/s1600/afb29.png" imageanchor="1"><img border="0" height="178" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh4EXFE-vuhk_3L3gSErWcXR7ldBu2WREgc7Vb1zTOo_7fEZZDgncLErS0Vqb3EN-0Yklz1pN6s_N7MeOqcyPZHEljgnLLv9XrORQarr9aZlEv0ocqQXBUs05qJLfB3qbGg2lsWDoZcuQLe/s320/afb29.png" width="320" /></a><br />
Ja als je die in een kamer zette die kregen ze echt geen ruzie over de toekomst van Nederland. Maar die werden wel – en zo werkt een democratie – allemaal per stuk een beetje naar de uitersten getrokken van hun partij omdat ze natuurlijk profileringsdrang hebben. Ja en dan soms valt dan het verstandige beleid – er is dan niemand meer die dat vindt<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIZKKl7RP-XEt3pYxeV6sGtE6eRtH7QDbudaHJUbgCfa6oCZChbQI8pdisApugeDuW77huzA5ykBwjpjZu3mD7fedsPXEI_MVqZZKsb_mrVWRCSmpM_XAH07NR_SH_1fkAkzin35oC6EEQ/s1600/afb30.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIZKKl7RP-XEt3pYxeV6sGtE6eRtH7QDbudaHJUbgCfa6oCZChbQI8pdisApugeDuW77huzA5ykBwjpjZu3mD7fedsPXEI_MVqZZKsb_mrVWRCSmpM_XAH07NR_SH_1fkAkzin35oC6EEQ/s320/afb30.png" width="320" /></a><br />
– dat valt dan in stukken op de grond.<br />
<br />
[Fragment 30 Jan Marijnissen]<br />
FH: 77% van de Nederlanders staat positief ten opzichte van het stimuleren van duurzame energie. En dan heb je nog een hap die is neutraal, en dan heb je 2%, die is echt negatief. Die denkt doe maar even niet. Waarom heeft verduurzaming dan zo’n links imago?<br />
JM: dat geluid kwam voornamelijk uit de alternatieve hoek, lange tijd vanaf de jaren zestig. Ik weet nog dat Roel van Duin hier rondreed,<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFkji_EgX-ZVwQUVZMINCjxdF8ro0Akzxyys_KdaXNYq0laqSIq2503FB6DDAXjW54LKQBWcqD6xxqYsGKL_sjqNaXHQ5xhpGs3c6BJOIQRok9in6KOkZjRo2PC0uXNN_HwJb0SHb6_9s-/s1600/afb31.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFkji_EgX-ZVwQUVZMINCjxdF8ro0Akzxyys_KdaXNYq0laqSIq2503FB6DDAXjW54LKQBWcqD6xxqYsGKL_sjqNaXHQ5xhpGs3c6BJOIQRok9in6KOkZjRo2PC0uXNN_HwJb0SHb6_9s-/s320/afb31.png" width="320" /></a><br />
met een auto met een tuintje boven op het dak, weet je wel, om vervuiling te compenseren.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPLPDyqvgJ84F1mZDFC_GhbtLjwZXQZhxjPVdrzS0H8PtA-256R6gIEMybE1IQqmHVrEDho71W3VDiZvtwRw6lURlgZXx3spR_RW2qL8s1zdS3BUwnUIRtvbOLSTulJvQcq_8ljjypCwGE/s1600/afb32.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPLPDyqvgJ84F1mZDFC_GhbtLjwZXQZhxjPVdrzS0H8PtA-256R6gIEMybE1IQqmHVrEDho71W3VDiZvtwRw6lURlgZXx3spR_RW2qL8s1zdS3BUwnUIRtvbOLSTulJvQcq_8ljjypCwGE/s320/afb32.png" width="320" /></a><br />
Ja dat vonden wij allemaal een beetje maf eerlijk gezegd.<br />
<br />
[Fragment 31 Robin Fransman]RF: Vergeet niet dat in de jaren zeventig de Club van Rome voorspelde dat in 2000 de energie al op zou zijn, dat wij ten onder zouden gaan aan voedseltekorten, in 2000! En nu zegt Marjan Minnesma in 2050 is het zover. Mensen die wat ouder zijn en die al die doemdenkers en al die doemprofeten voorbij hebben zien komen denken natuurlijk bij Marjan Minnesma ook:<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-ivhrNeRxJPRCgblr-5ClGKWKo1Qk0b2uEnr6n45U1jYkMOHI88QGfkRN4bNj6hTcigB9axziwAlxZqv9FipE2YnsbXhEVJiOMz5AAS3uJDD855-ZAxdxtCTUJFUtRRBblAeCe5nJD1WW/s1600/afb33.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-ivhrNeRxJPRCgblr-5ClGKWKo1Qk0b2uEnr6n45U1jYkMOHI88QGfkRN4bNj6hTcigB9axziwAlxZqv9FipE2YnsbXhEVJiOMz5AAS3uJDD855-ZAxdxtCTUJFUtRRBblAeCe5nJD1WW/s320/afb33.png" width="320" /></a><br />
‘Hoe weet je dat? Is jou glazenbol beter dan de mijn? Is jou glazenbol beter dan de Club van Rome in 1970. Dus het heet toch wel enige tijd gekost om die scepsis te overwinnen.<br />
<br />
[Fragment 32 Mathijs Bouman]<br />
MB: Nou ik weet ook niet of het alleen van links is. Ik vind dat opmerkelijk als je bijvoorbeeld naar de media kijkt, dat rechtse media, zoals BNR op de radio of het Financieel Dagblad<br />
FH: en RTL-Z<br />
MB: RTL-Z, veel meer over dit soort dingen doet dan de linkse media. Die zit nog een beetje in de jaren zeventig modus, van de overheid moet ingrijpen, terwijl het bedrijfsleven al veel verder aan het denken is en eigenlijk is het milieu en wat mij betreft zeker het klimaat een rechts thema aan het worden.<br />
<br />
[Fragment 33 Robin Fransman]<br />
FH: Bent u lid van een politieke partij?<br />
RF: Ja.<br />
FH: Van welke politieke partij?<br />
RF: De VVD.<br />
FH: Bent u voor vergroening?<br />
RF: Ja.<br />
FH: Zijn er meer VVD-ers voor vergroening denkt u?<br />
RF: Eh ja, er is zelfs een groenberaad binnen de VVD.<br />
FH: O ja?<br />
RF: Jazeker.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhRp78oWmWZrziANCRbDHnYbo0U3F4_k0AAqoxyrmKpBiFFuBXWlJvNB2PGHPWbh-IylS1EZA0bls42QJtA_WE-OSMIOgMqgX7fO08ekcppi5RItPsAujoux7gxy9ka4oN3HBGta_z18P22/s1600/afb34.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhRp78oWmWZrziANCRbDHnYbo0U3F4_k0AAqoxyrmKpBiFFuBXWlJvNB2PGHPWbh-IylS1EZA0bls42QJtA_WE-OSMIOgMqgX7fO08ekcppi5RItPsAujoux7gxy9ka4oN3HBGta_z18P22/s320/afb34.png" width="320" /></a><br />
[Fragment 34 Mathijs Bouman]<br />
FH: Als het om de markt gaat ben jij dan eerder rechts of links?<br />
MB: Ja dan ben ik wel rechts<br />
FH: Je bent ook voor vergroening<br />
MB: Ja kijk ik ben zeg maar liberaal, kapitalistisch, in positieve zin en dat betekent dat ik denk dat we het marktmechanisme moeten inzetten om onze problemen op te lossen. En dat blijkt telkens weer. Dat blijkt ook soms omgekeerd. Op het moment dat kolen goedkoper wordt zoals de afgelopen jaren dan gaat iedereen toch weer over op kolen stoken voor elektriciteit ondanks alle mooie praatjes<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEif580f2n9_JhaYf2JITGELOgvGW5a6bKdE2Na85dbJsV30JFN_qzkzfSKWzfoNOu0jVbTO9jPr1bwPueqfGr-j0WlPCuQgST8XI08Dh_-gGmzL32oDfJztlcDycxbPhhsdo08ctOCmE1Im/s1600/afb35.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEif580f2n9_JhaYf2JITGELOgvGW5a6bKdE2Na85dbJsV30JFN_qzkzfSKWzfoNOu0jVbTO9jPr1bwPueqfGr-j0WlPCuQgST8XI08Dh_-gGmzL32oDfJztlcDycxbPhhsdo08ctOCmE1Im/s320/afb35.png" width="320" /></a><br />
Gewoon om dat die prijsprikkel voor goedkope kolen veel sterker is dan alle morele<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjoAI2l9FFdMnoT_Y89VDLMl1DPAn3Ok28ouZBAm1WtMkLm8rNFHrVZn0jxBEPervQtXP2SQ8FVQuxdfPbRuXxhUCvrRUtFF6vRBcSBIOMOFHqLZO1NbveKfH9l9hiChYkCSoV_g0QZEsqy/s1600/afb36.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjoAI2l9FFdMnoT_Y89VDLMl1DPAn3Ok28ouZBAm1WtMkLm8rNFHrVZn0jxBEPervQtXP2SQ8FVQuxdfPbRuXxhUCvrRUtFF6vRBcSBIOMOFHqLZO1NbveKfH9l9hiChYkCSoV_g0QZEsqy/s320/afb36.png" width="320" /></a><br />
afspraken die je hebt gemaakt. Dus moet je kolen extra duur maken. Nou dan moet je een overheid hebben die kolenbelasting invoert.<br />
<br />
[Fragment 35 Jort Kelder]<br />
FH: Door links denken we misschien wel allemaal ach geitenwollen sokken, overheidssubsidie …<br />
JK: [Door elkaar] De overheid moet het regelen?<br />
FH: Ja.<br />
JK: Nee ben ik tegen.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzDn94pT7zeEDzlyA1qVQZ8Y9ZnnbXcwHbwMQ1gXJf7etOhhLb79QqUbXBmNQoMW-KohnPOyGgqOjljFSV9ORi3isRX6kRJfL8l2gvUCip8ACRO875tzVpX5mf4v8Pu_UJpymc8TEQnk44/s1600/afb37.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzDn94pT7zeEDzlyA1qVQZ8Y9ZnnbXcwHbwMQ1gXJf7etOhhLb79QqUbXBmNQoMW-KohnPOyGgqOjljFSV9ORi3isRX6kRJfL8l2gvUCip8ACRO875tzVpX5mf4v8Pu_UJpymc8TEQnk44/s320/afb37.png" width="320" /></a><br />
FH: Vinden we groen niet vooral veel koeler als de markt het doet?<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbKIFriLh_7av3-T1yXaLx2uun4m48cp7yz7e9JOSmqK6MLo-x7_JoX8m2mI5itkhSN5OwnpDc6Ml2VPdqqrDlj6ifoAv4fXeQqhVdRIPN-ijfqiBSituo2dxzYSbi5OOV2yGGJpDr7PH_/s1600/afb38.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbKIFriLh_7av3-T1yXaLx2uun4m48cp7yz7e9JOSmqK6MLo-x7_JoX8m2mI5itkhSN5OwnpDc6Ml2VPdqqrDlj6ifoAv4fXeQqhVdRIPN-ijfqiBSituo2dxzYSbi5OOV2yGGJpDr7PH_/s320/afb38.png" width="320" /></a><br />
Als een Elon Musk het doet?<br />
JK: Maar dat gebeurt toch ook?<br />
FH: Ja maar als dan de VVD dan eens wat harder gaat zeggen ‘hier moeten we wat mee’<br />
JK: Maar moet je eens luisteren, nu hebben ze een minister, die was ooit belastinginspecteur, ik bedoel kan je risicomijdender zijn dan dat? Dus die Henk Kamp? Die nu inmiddels voor windmolens is, terwijl ze nog in het verkiezingsprogramma hadden staan ‘ja, windmolens draaien alleen op subsidie’<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhgbWIfWF_2UopaPoInyPuk-V8hRvXnRdljKFIkWx88GMAC0bF59L64RV4sc3m0oRwHY2znLv4l9c8TT8Og8ih653wMmysFxNBP0g2dehn2DkK8ck6c2hqzyE_LKjnirCGOz2kzqLqNb45k/s1600/afb39.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhgbWIfWF_2UopaPoInyPuk-V8hRvXnRdljKFIkWx88GMAC0bF59L64RV4sc3m0oRwHY2znLv4l9c8TT8Og8ih653wMmysFxNBP0g2dehn2DkK8ck6c2hqzyE_LKjnirCGOz2kzqLqNb45k/s320/afb39.png" width="320" /></a><br />
Wat ook een beetje waar is.<br />
FH: Ja maar er zijn ook genoeg fossiele bedrijven die draaien op subsidies<br />
JK: zeker, dat is ook waar, dat moet ook stoppen<br />
<br />
[Fragment 36 Mathijs Bouwman]<br />
MB: Ja eigenlijk moeten we vaker naar economen luisteren op dit soort punten. Als je nou wilt mensen …<br />
FH: Meer economisme!<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1AWDDBGmMZeyRiymbsc7eHipeyMLIU6S4kccLGg1QOlVVr8DtGwK8o4WILY-WgLVy_4yAjh_Z_Ukq0BAZ-iJx4ph3MKVnfM0BGMW4RlyrCjHRBpETE4dj5dChyphenhyphenJwGjPNFY2BBy6RdlfyF/s1600/afb40.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1AWDDBGmMZeyRiymbsc7eHipeyMLIU6S4kccLGg1QOlVVr8DtGwK8o4WILY-WgLVy_4yAjh_Z_Ukq0BAZ-iJx4ph3MKVnfM0BGMW4RlyrCjHRBpETE4dj5dChyphenhyphenJwGjPNFY2BBy6RdlfyF/s320/afb40.png" width="320" /></a><br />
MB: Zeker als het gaat om het klimaat en nieuwe energie, veel meer economisme, ik denk zelfs dat GroenLinks dat stiekem met mij eens is, via belastingen, via goeie prijzen proberen die boel te sturen, en bijvoorbeeld als je dan een windmolenpark in je achtertuin gepland hebt,<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKtF7iME2kN71kPuIAqG_pLXnxRq0gAqHnen5Z-j-XFjFnLW63BDkLUgWuK0umX3-SXhE8uFc3HW0uapyNqAhj2w54rj7I45O-eWFtUZF2TZiuAKngm5Ujz2ejjSYoU8L-u08enuhs0Ycg/s1600/afb41.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKtF7iME2kN71kPuIAqG_pLXnxRq0gAqHnen5Z-j-XFjFnLW63BDkLUgWuK0umX3-SXhE8uFc3HW0uapyNqAhj2w54rj7I45O-eWFtUZF2TZiuAKngm5Ujz2ejjSYoU8L-u08enuhs0Ycg/s320/afb41.png" width="320" /></a><br />
waarom krijg je daar dan geen geld voor? Waarom wordt dat niet afgekocht? Waarom is het dan plotseling heel onethisch om te zeggen ‘je zit voortaan te kijken tegen een windmodel maar je krijgt elke maand wel 100 euro. Waarom zou dat niet kunnen?<br />
<br />
[Fragment 37 Robin Fransman]<br />
FH: Maar moet rechts deze handschoen dan niet oppakken, wordt daardoor vergroening dan niet veel minder geitenwollensokken en veel meer ook in het belang van U en mij, de portemonnee?<br />
RF: Nou ik ben helemaal niet zo pessimistisch. Volgens mij gaat het helemaal goed komen. Achter jou serie vragen lijkt een wat negatievere blik op de ontwikkeling te zijn. Maar ik helemaal niet negatief…<br />
FH: Maar we hebben 6% duurzame energie Robin.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhus6-aDQPaRJx6L6Ij6Gvl7MSCjzcgqTn920yjEITK9_bAvjVTO-Wof5-nagDRfBr8Z4pKvzodxg-FFm1iHLjHT6ifV-knG_Hn93MfcKD3ncD5vhX32T2Ha6YXf5mKB1SppU7djhMLKDNF/s1600/afb42.png" imageanchor="1"><img border="0" height="178" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhus6-aDQPaRJx6L6Ij6Gvl7MSCjzcgqTn920yjEITK9_bAvjVTO-Wof5-nagDRfBr8Z4pKvzodxg-FFm1iHLjHT6ifV-knG_Hn93MfcKD3ncD5vhX32T2Ha6YXf5mKB1SppU7djhMLKDNF/s320/afb42.png" width="320" /></a><br />
RF: Maar het groeit heel snel. Het groeit heel snel.<br />
<br />
[Fragment 38 Jort Kelder]<br />
JK: Nee ik vind dat Nederland nu, en zeker sinds Parijs, ik heb het gevoel dat er iets veranderde. De VVD is een waanzinnig conservatieve kracht<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLYgPLmS1p_CWdLpoDL6G3oChTdxC3vi8ASn_180CfSOS6wBEMY1PIn9-a-eth1C9pfA953P50QT5fkUurgZpuGsV55xZhpCwMG8txVsgQt8b2Zkmv67HMt1vreZNeBYtGMU3whfFaZc5l/s1600/afb43.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLYgPLmS1p_CWdLpoDL6G3oChTdxC3vi8ASn_180CfSOS6wBEMY1PIn9-a-eth1C9pfA953P50QT5fkUurgZpuGsV55xZhpCwMG8txVsgQt8b2Zkmv67HMt1vreZNeBYtGMU3whfFaZc5l/s320/afb43.png" width="320" /></a><br />
die gelooft ‘ja een beetje technologische vernieuwing, dan komt alles goed’, maar, ook vanuit Samsom en GroenLinks, is er wel een behoorlijke druk uitgeoefend.<br />
<br />
[Fragment 39 Robin Fransman]<br />
RF: Nederland loopt achter maar ik kijk dan toch graag wereldwijd en dan zie ik gewoon wereld een enorme groei van wind en van zonne-energie en van elektrisch rijden en van energiezuinig chemisch reinigen en duizenden anderen van dat soort ontwikkelingen<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1fpYG1WiOkMrko6mEtfftoy3_U21gmXjpojyFcOJZWrPlgrBaLZ-Uw3KMLjhzkVgkb0UE59UQu-6a6ZVGkd4LQ1J0jxYEX-JtYtnyhbZLeCA6Rd1Q0wOy88tm_ipZ5VRVbfXFgLbcRNXq/s1600/afb44.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1fpYG1WiOkMrko6mEtfftoy3_U21gmXjpojyFcOJZWrPlgrBaLZ-Uw3KMLjhzkVgkb0UE59UQu-6a6ZVGkd4LQ1J0jxYEX-JtYtnyhbZLeCA6Rd1Q0wOy88tm_ipZ5VRVbfXFgLbcRNXq/s320/afb44.png" width="320" /></a><br />
en dan ben ik eigenlijk heel erg optimistisch/<br />
FH: Maar blijven we dan toch een beetje het Shell van Europa?<br />
RF: Voorlopig wel.<br />
FH: Maar u bent voor vergroening en het is OK dat Nederland Shell van Europa is?<br />
RF: Nou, zelfs als je vandaag met volle kracht begint dan gaat nog niet veel sneller.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOL2KcTdc2U_qxg5VNU0kGch7sDbCZBhQsuerY8FkMTHzN-eQSr6BiS_IqWrYEFadXtXHMqrTsYtuRgex2bQWGl9_jLKiVwBQwIDefiiJbEDox6-YrHWo_3HZo842u9hWZQ-CTdyZuVwrF/s1600/afb45.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOL2KcTdc2U_qxg5VNU0kGch7sDbCZBhQsuerY8FkMTHzN-eQSr6BiS_IqWrYEFadXtXHMqrTsYtuRgex2bQWGl9_jLKiVwBQwIDefiiJbEDox6-YrHWo_3HZo842u9hWZQ-CTdyZuVwrF/s320/afb45.png" width="320" /></a><br />
Ik bedoel we bouwen nu gigantische windmolenparken op zee, zo veel dat de industrie het maar net aan kan. Als je vanaf het tempo dat waar we vandaag mee bezig zijn, als daarmee wilt versnellen, dat is bijna niet te doen.<br />
<br />
[Fragment 40 Marjan Minnesma]<br />
MM: In Engeland hebben ze en klimaatwet en daarmee kijken ze ook hoe zit het met de uitstoot en als het niet goed genoeg gaat moeten ze extra tandjes bijzetten. Daarmee zorg je ervoor dat er een soort stabiliteit komt en een langjarig patroon. Nederland is heel erg stop-go, stop-go<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh4XVw6SdMcQj83WLxy0uv4HWrqDj13Q9T4UzVxmWmxgT825TL5uR9RtHUqB6Ww05d-xHT339tCoKgmAJanE_Z4_-SxFGa39rbIs0XZdSbofr8xVnzy5dfxJV0C8Tuwz2tgPBo3Vr9-7Ghs/s1600/afb46.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh4XVw6SdMcQj83WLxy0uv4HWrqDj13Q9T4UzVxmWmxgT825TL5uR9RtHUqB6Ww05d-xHT339tCoKgmAJanE_Z4_-SxFGa39rbIs0XZdSbofr8xVnzy5dfxJV0C8Tuwz2tgPBo3Vr9-7Ghs/s320/afb46.png" width="320" /></a><br />
en we hebben zelf gedaan, dat we in mei zeiden<br />
‘oh het is te succesvol, we gaan met terugwerkende kracht tot januari het weer stopzetten’.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiG2gCzI3iBHIvhLrpqyHbe7LwIBHbGlVxbkckGXiEJ5tw-krcWzja_z5zVjnwgf1YcrsVB9OjXjUcVxwqO3YP1YA_hVWIMXcuIGrGO165Xcp2h5tqLJv46RP-hsRakoCCaScAQOJwYcdry/s1600/afb47.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiG2gCzI3iBHIvhLrpqyHbe7LwIBHbGlVxbkckGXiEJ5tw-krcWzja_z5zVjnwgf1YcrsVB9OjXjUcVxwqO3YP1YA_hVWIMXcuIGrGO165Xcp2h5tqLJv46RP-hsRakoCCaScAQOJwYcdry/s320/afb47.png" width="320" /></a><br />
Ja daar zijn bijvoorbeeld heel veel boeren aan failliet gegaan die bezig waren met duurzame energie hun terrein dus nederland is echt niet heel erg goed bezig geweest tot nu toe,<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieLRj0-dBPUBUlStsieaZZtFCs_tcpxWCEQZvZKFAyUr982AbFYcSLDwHfq6X3RtD5htHchLEk7CmFUszDDi2qpTBwJi_tx6wsT7sRmie3VgRcOqZPCD2dMeQE2LPKbY-IAhUaZhvIrMq9/s1600/afb48.png" imageanchor="1"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieLRj0-dBPUBUlStsieaZZtFCs_tcpxWCEQZvZKFAyUr982AbFYcSLDwHfq6X3RtD5htHchLEk7CmFUszDDi2qpTBwJi_tx6wsT7sRmie3VgRcOqZPCD2dMeQE2LPKbY-IAhUaZhvIrMq9/s320/afb48.png" width="320" /></a><br />
niet heel erg vanuit de ondernemer. Ondernemers willen best wel dus die moet je een handje helpen door te zeggen: ‘dit is nu het patroon en hier kun je op rekenen’, dan gaan zij wel investeren.<br />
<br />
[Fragment 41 Jort Kelder]<br />
JK: Maar kijk, als je echt iets aan klimaatverandering wilt doen, er zijn heel makkelijk stappen:<br />
stop even met vlees eten, stop even met kinderen fokken<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhr9GUei0aM-4mBEt-OLoBeSV8832ETH73gTU6op3oQymXDU7rPFf3Q_E7AqES5WyqJ0AdUYqWFWZnPMK_-iiHZzkqrHvjqjipK_wxD4DhKmQFyco9VRQoTXEXIbnOT3dwm9IOZMBLZ2hs/s1600/afb49.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhr9GUei0aM-4mBEt-OLoBeSV8832ETH73gTU6op3oQymXDU7rPFf3Q_E7AqES5WyqJ0AdUYqWFWZnPMK_-iiHZzkqrHvjqjipK_wxD4DhKmQFyco9VRQoTXEXIbnOT3dwm9IOZMBLZ2hs/s320/afb49.png" width="320" /></a><br />
stop gewoon met de idiote consumptiemaatschappij, dan belasting gaan [onverstaanbaar, daarna met hoog stemmetje] ‘ja maar de miljonairs moeten betalen’; nee, zullen we de consumptie gewoon eens belasten? Alle rotzooi die we de hele dag moeten kopen, de reclames op televisie die dan dingen aansmeren waarvan ik denk, wat moet ik er mee? Mijn hele huis staat al vol met dingen die ik nooit heb willen hebben.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3_sTUcQE94YyHzUehJ6VOyNcR-oX3dtSKYwPZvtdYB0vwIEhKngxlGxS-DjaPkMu90Yjjq-ytlT9GHO5a6dH1PA9fCvBK9FmWpnZ5MN8FNPQ8Hr9sOTeNh2BqMBQ_Yh_N9JtuOAsFj0AU/s1600/afb50.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3_sTUcQE94YyHzUehJ6VOyNcR-oX3dtSKYwPZvtdYB0vwIEhKngxlGxS-DjaPkMu90Yjjq-ytlT9GHO5a6dH1PA9fCvBK9FmWpnZ5MN8FNPQ8Hr9sOTeNh2BqMBQ_Yh_N9JtuOAsFj0AU/s320/afb50.png" width="320" /></a><br />
<br />
[Fragment 42 Marjan Minnesma]<br />
MM: Stel nou dat wij in Nederland de omslag zouden maken in vijftien jaar. Dan gaan we natuurlijk overal dingen anders organiseren, we gaan innovatie stimuleren, noem maar op.<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2SLtYR5UtoT-0LxnJ9Y2lc8GtTC-gw4u09i3_psk4m6QmtA7HyoD3VypdNLHl57oNmmCFtUgzFt-bbJvdTybgSVgCKMNe7m2PdG3jAJ3SJXKaLONoZt8hpu7QKwWv8q5K29U9YDwrNb6N/s1600/afb51.png" imageanchor="1"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2SLtYR5UtoT-0LxnJ9Y2lc8GtTC-gw4u09i3_psk4m6QmtA7HyoD3VypdNLHl57oNmmCFtUgzFt-bbJvdTybgSVgCKMNe7m2PdG3jAJ3SJXKaLONoZt8hpu7QKwWv8q5K29U9YDwrNb6N/s320/afb51.png" width="320" /></a><br />
We gaan heel veel dingen uitvinden die we zo kunnen exporteren naar de rest van de wereld. Dat doen we natuurlijk al op het gebied van watertechnologie, dus dat zou je ook op dit terrein kunnen doen. Als wij als voorbeeldlandje in een delta die extreem fossiel is de omslag kunnen maken dan zijn wij voorbeeld voor de hele wereld en dat zouden wat mij betreft eigenlijk moeten doen en niet op onze rug gaan liggen en zeggen<br />
‘wij zijn maar een klein landje, dus het maakt niks uit, dus laat een ander het maar doen’<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguT_JtCGl9Sc9WNXIk4dDUHg3UdH7wS8Grg-qTnFJOIuApmGhfSkr6V7QIoCfKGPpYXtSM2jbLt9eq6Ad9cpg7QaOMC_sXUvwnXBqrINSSQI59Quf3NLSP91RSjptQhSfcp-_5bSTnM1Ry/s1600/afb52.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguT_JtCGl9Sc9WNXIk4dDUHg3UdH7wS8Grg-qTnFJOIuApmGhfSkr6V7QIoCfKGPpYXtSM2jbLt9eq6Ad9cpg7QaOMC_sXUvwnXBqrINSSQI59Quf3NLSP91RSjptQhSfcp-_5bSTnM1Ry/s320/afb52.png" width="320" /></a><br />
<br />
[Fragment 43 Monoloog Frederieke Hegger]<br />
<i>Beste babyboom, het was dus geen ongelukje, Nederland is al die jaren bewust grijs gebleven, wat een gênante bedoening. Gelukkig is de inhaalrace nu begonnen</i><br />
<i><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnmi9D-PgaTCXpqWFskZxAzalzrUQE-sfRHlibenHOUryV-IyIrxbBuvKcM37ErBXYv4R20Gv4r2MLqhV_nC4q6CPPZTHYVjqQqbTn2idhv4zYnFRsdG6luuROODOzuSuzHQHUlJ3zkllE/s1600/afb53.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnmi9D-PgaTCXpqWFskZxAzalzrUQE-sfRHlibenHOUryV-IyIrxbBuvKcM37ErBXYv4R20Gv4r2MLqhV_nC4q6CPPZTHYVjqQqbTn2idhv4zYnFRsdG6luuROODOzuSuzHQHUlJ3zkllE/s320/afb53.png" width="320" /></a><br />
Laten we bij deze ook besluiten dat vergroening niet links of rechts is, maar gewoon de toekomst. Dan mogen partijen ter rechter en linkerzijde uiteraard wel uitvechten welke weg de beste is. Via prijsprikkels of juist door grijs op termijn te verbieden. Laten we daar eens onder het genot van een kopje koffie over hebben.</i><br />
<i><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjU0Vg_PrDtunlbIR0ISPdZg6G0YyjFGNghn876J1FdOY82d6dWJYv3IHvmQ-OhMILLHEv0uT7MDabVFrecSw9jQSUhmorsHr8RgBIs4auUSYfa7VyUAjfGQd2oeGnWEYKpE8_TumPdyapG/s1600/afb54.png" imageanchor="1"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjU0Vg_PrDtunlbIR0ISPdZg6G0YyjFGNghn876J1FdOY82d6dWJYv3IHvmQ-OhMILLHEv0uT7MDabVFrecSw9jQSUhmorsHr8RgBIs4auUSYfa7VyUAjfGQd2oeGnWEYKpE8_TumPdyapG/s320/afb54.png" width="320" /></a> </i>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-56615645546155394962016-09-29T06:06:00.002+02:002016-09-29T06:14:08.255+02:00Prinsjesdag en de mythe van de schaarse middelen<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDKd7K5QzhveuRxZ02SVwqFH5qLHENJwSS_kD_jo7mkaeD9is3RIisVe7WXlcmNfmOvnP8FXSiGY5C5I-GwhL_sZmcgZ9SL7HKvV9TJuAmBwCRhqyuvoGlDNHpqK45MxmFp-CRfYKjB_QS/s1600/Prinsjesdag.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="214" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDKd7K5QzhveuRxZ02SVwqFH5qLHENJwSS_kD_jo7mkaeD9is3RIisVe7WXlcmNfmOvnP8FXSiGY5C5I-GwhL_sZmcgZ9SL7HKvV9TJuAmBwCRhqyuvoGlDNHpqK45MxmFp-CRfYKjB_QS/s320/Prinsjesdag.jpg" width="320" /></a></div><i>Tijdens Prinsjesdag wordt de begroting van de overheid voor volgend jaar gepresenteerd. Zoals altijd zal er weer veel met miljarden worden gegoocheld. </i><br />
<br />
<i>In de politiek gaat het om ‘keuzes maken in schaarste’ zoals Mark Rutte het onlangs in Zomergasten <a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#aanhangsel">uitdrukte</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="aanhangselref"></a>. Over welke schaarste heeft hij het, en waar gaat het bij Prinsjesdag werkelijk om?</i><br />
<br />
<span style="font-size: x-small;">Afbeelding: the dutch royal family loves me!. Foto: <a hre="" href="https://www.blogger.com/null" https:="" photos="" pixel_addict="" www.flickr.com="">Pixel Addict</a> (cc) <br />
Deze post is eerder verschenen op <a href="http://sargasso.nl/prinsjesdag-en-de-mythe-van-de-schaarse-middelen/">Sargasso.nl</a><br />
</span><br />
Ondanks zijn hoge functie is Mark Rutte een bescheiden en keurige liberaal. Wie hem in Zomergasten heeft gezien weet dat hij niet machtshongerig is en dat hij het als zijn taak ziet schaarse middelen zo goed mogelijk te verdelen. Ook zijn collega’s denken er zo over. Sander Dekker bijvoorbeeld weigerde onlangs in te gaan op een verzoek van de nieuwe omroepbaas <a href="http://www.mediacourant.nl/2016/08/npo-baas-shula-rijxman-wil-50-miljoen-euro-extra/">Shula Rijxman</a> om het budget voor de omroep met vijftig miljoen te verhogen. Zijn <a href="http://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/31/dekker-negeert-verzoek-nieuwe-baas-npo-niet-meer-geld-omroep-4068375-a1518817">motivatie</a> :<br />
<blockquote>Het is niet reëel […] De publieke omroep is natuurlijk belangrijk, maar we hebben het hier niet over de nationale veiligheid of [over] onderwijs voor onze kinderen.</blockquote>Het is dus een soort <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Triage">triage</a>: bij een gegeven budget bepalen politici welke overheidstaken prioriteit hebben. Niet alles kan doorgang vinden en ze moeten daarom vaak pijnlijke keuzes maken. Het publiek van informatie voorzien - hoe belangrijk ook - heeft volgens Dekker een lagere prioriteit dan veiligheid en onderwijs [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot1ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot1">1</a>]. Hij moet woekeren met schaarse middelen.<br />
<br />
Mij gaat het nu niet om de vraag of dit een terechte keuze is – ik denk het niet – maar om een andere vraag: wat zijn die schaarse middelen?<br />
<br />
<b>Meer dan cijferfetisjisme en economisme</b><br />
Vandaag - op Prinsjesdag - wordt de Rijksbegroting gepresenteerd. Het gaat dan om geld, het schaarse middel van Dekker en Rutte. Geld is niet alles en er wordt vaak terecht geklaagd over ‘<a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1409726/2007/05/16/Bos-waarschuwt-voor-cijferfetisjisme.dhtml">cijferfetisjisme’</a> of economisme, zoals Jesse Klaver het noemt. Maar ook deze kritiek gaat volgens mij niet ver genoeg. Er is iets veel fundamenteler fout aan deze discussie. Wie het woord schaarste opzoekt op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaarste">Wikipedia</a> ziet dat het niet over geld gaat maar over essentiële zaken als voedsel, grondstoffen en energie; en over productiemiddelen zoals fabrieken, machines en arbeid. Geld is niet essentieel, je kunt het niet eten of er huizen van bouwen [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot2ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot2">2</a>].<br />
<br />
Als we dit toepassen op Dekkers bewering dat hij moet woekeren met schaarse middelen dan is de vraag: aan welke middelen – voedsel, grondstoffen, energie of productiemiddelen – hebben wij een tekort? Welk middel is zo schaars dat Sander Dekker kan beweren dat we er in Nederland te weinig van hebben voor zoiets belangrijks en essentieels als informatievoorziening?<br />
<br />
Want dit is het vreemde: Nederland is een land van melk en honing. Er is meer dan genoeg voedsel voor iedereen. Sterker nog: we zijn een van de <a href="https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2015/01/16/agrarische-export-stijgt-naar-80-7-miljard-euro">grootste voedselexporteurs</a> ter wereld. Dankzij onze innovatieve ondernemers kunnen we alles produceren wat we nodig hebben en wat we teveel hebben exporteren we in ruil voor waar we niet genoeg van hebben. Beter nog: we produceren zelfs meer dan we consumeren en hebben groot <a href="https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2015/29/nederland-heeft-zevende-handelsoverschot-in-de-wereld">exportoverschot</a> . En ook arbeid is zeker geen schaars ‘middel’ want er is al jarenlang sprake van <a href="http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/arbeid-sociale-zekerheid/publicaties/arbeidsmarkt-vogelvlucht/default.htm">hoge werkloosheid</a>; deze mensen aan de zijlijn willen dolgraag werken.<br />
<br />
<b>Geen geld?</b><br />
Ondanks al deze overvloed zeggen politici dat ze moeten woekeren met schaarse middelen. Dat klinkt verstandig omdat het lijkt op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Economie">definitie van economie</a>: <i>De economie bestudeert keuzes die mensen maken bij de productie, consumptie en distributie van schaarse goederen en diensten</i>. Daarom kunnen politici de mantra van de schaarse middelen ongestraft aanroepen, want de meesten van ons hebben niet echt begrepen waarom het gaat in de economie: wij denken dat geld het schaarse middel is. Liberalen die streven naar een kleine overheid maken daar handig misbruik van.<br />
<br />
Dat het misverstand zo hardnekkig is, komt omdat het voor ons gewone stervelingen wel opgaat. Wie te veel uitgeeft, gaat failliet. Als burger of bedrijf moeten we dagelijks pijnlijk keuzes maken. Geld is de manier waarop wij uitdrukking geven aan schaarste. Alles waar veel vraag naar is en dat maar spaarzaam gemaakt kan worden, is duur en omgekeerd, daar waar weinig vraag naar is en wat in overvloed wordt aangeboden, is goedkoop.<br />
<br />
Het is dus wel begrijpelijk dat we denken dat dit ook voor de overheid geldt. Maar het is onjuist want <i>de overheid geeft haar eigen geld uit</i>. Precies dit punt is de reden waarom de staat niet behandeld kan worden als bedrijf, en dit is ook de reden waarom bezuinigen door de staat zo slecht is voor de economie, althans onder de huidige omstandigheden [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot3ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot3">3</a>]. Het enige middel waar de overheid nu juist <i>geen</i> tekort aan heeft, is geld.<br />
<br />
<b>Goudstandaard</b><br />
Wie begrijpt dat het bij ’s lands economie om meer gaat dan optellen en aftrekken, begrijpt ook waarom de euro zo slecht is voor onze economie. De euro is een munt waarover de Nederlandse Staat geen controle heeft [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot4ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot4">4</a>]. Wij hebben de zeggenschap overgedragen aan de Europese Centrale Bank (ECB). De euro is <i>de facto</i> buitenlands geld, dat de Nederlandse Staat alleen kan verkrijgen door het te lenen van banken en of van de ECB – en dat laatste is bij wet verboden. Dat de overheid moet bezuinigen heeft dus niets met economie maar alles met politiek te maken [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot5ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot5">5</a>]. Nederland is, dankzij de euro, gedwongen om zich op te stellen als een bedrijf of privépersoon.<br />
<br />
De manier waarop de euro is opgezet heeft tot gevolg dat ons geld functioneert als onder de <a href="https://basjacobs.wordpress.com/2012/07/16/temins-les-uit-de-grote-depressie/">goudstandaard</a>. De munt moest onder de goudstandaard altijd converteerbaar blijven met een bepaalde hoeveelheid goud. Dat betekende dat de staat niet zomaar geld kon uitgeven, want als zij meer geld in omloop bracht daalde de waarde ervan ten opzichte van goud. De staat had daarom geen controle over de hoeveelheid geld die zij in omloop kon brengen. Zij moest handelen als elk ander ‘gewoon’ bedrijf en kon de crisis daardoor niet bestrijden. Het vasthouden aan de goudstandaard heeft mede geleid tot de grootste ramp in de moderne geschiedenis: de Tweede Wereldoorlog.<br />
<br />
<b>Hyperinflatie</b><br />
Maar, zo stelt men altijd op dit moment in de discussie, je kan toch niet zomaar de geldpers laten draaien om de economie op gang te helpen? Dat leidt tot hyperinflatie. De standaardvoorbeelden zijn dan altijd Weimar, Zimbabwe en de jaren zeventig.<br />
<br />
Het antwoord daarop is dat dit onjuist is. Wie zich verdiept in wat er precies gebeurde in Weimar en Zimbabwe zal zien dat dit mijn argument over de werking van geld juist ondersteunt. Er was in deze landen op het moment van hyperinflatie wel degelijk sprake van een groot te kort aan schaarse middelen. De overvloed aan geld die werd gedrukt was een <i>gevolg</i> van dat tekort. Ook tijdens de economische crisis in de jaren zeventig, toen de inflatie ook hoog opliep, was iets dergelijks aan de hand. Ik bespreek achtereenvolgens deze drie voorbeelden.<br />
<br />
<b>Weimar</b><br />
De grote hoeveelheid geld die werd gedrukt was een gevolg, <a href="http://socialdemocracy21stcentury.blogspot.nl/2014/04/joan-robinson-on-weimar-hyperinflation.html">geen oorzaak</a> van de hyperinflatie. De inflatie ontstond doordat een groot deel van het Ruhrgebied, waar een belangrijk deel van de Duitse industrie was gevestigd, werd bezet. Met andere woorden: de industriële productiecapaciteit werd abrupt gereduceerd en er ontstond grote schaarste aan veel producten. De enige manier om te voorkomen dat er dan inflatie ontstaat is door de consumptie in gelijke mate te laten dalen, dus door de lonen flink te verlagen. Dat is politiek en praktisch onhaalbaar. Als de prijzen stijgen, stijgen de lonen mee en dit resulteert bij grote schaarste in hyperinflatie.<br />
<br />
<b>Zimbabwe</b><br />
Begin deze eeuw besloot Mugabe om landbouwgrond die voor een grootdeel in handen was van blanke boeren – een erfenis van het racistische bewind van <a href="http://www.independent.co.uk/news/obituaries/ian-smith-rhodesian-prime-minister-who-attempted-to-prevent-black-rule-by-declaring-independence-758993.html">Ian Smith</a> – te confisqueren om het te verdelen onder zijn aanhangers. Oud-strijders zijn echter niet automatisch ook goede boeren. Hierdoor daalde de agrarische productie met <a href="http://bilbo.economicoutlook.net/blog/?p=3773">45%</a> . Ook hier zien we weer het zelfde patroon: door een abrupte ineenstorting van de productiecapaciteit – de productie van voedsel in dit geval –stijgen de prijzen. Het is onmogelijk om de lonen daarbij aan te passen. Ook hier is de hyperinflatie geen gevolg van het drukken van geld maar van het wegvallen van een groot deel van de economie.<br />
<br />
<b>Stagflatie</b><br />
De crisis in de jaren zeventig wordt vaak aangehaald als bewijs dat het stimuleren van de economie door de ‘de geldpers aan te zetten’ hoge inflatie veroorzaakt. Het was ook het bewijs dat Keynesianisme niet werkt. Maar wat is er precies gebeurd in die jaren?<br />
<br />
De oorzaak van de crisis was de verhoging van de olieprijs. Er waren twee crises, een in 1973 en een in 1979. Tijdens de eerste crisis werd de prijs van olie met 70% verhoogd terwijl de productie met 5% werd verlaagd. Tijdens de tweede crisis werd de prijs nog een keer verdrievoudigd.<br />
<br />
De fout die toen werd gemaakt is dat de prijsstijgingen die hiervan het gevolg waren, gecompenseerd werden in de lonen. Dat had niet mogen gebeuren. De zogenaamde <i>automatische prijscompensatie</i> was de oorzaak van de <a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/2506978/2001/03/17/Automatische-prijscompensatie-terug-van-weggeweest.dhtml">hoge inflatie</a>. Ook hier zien we het zelfde patroon: er ontstaat schaarste aan een essentieel product (energie). Dit verzaakt prijsstijgingen omdat de consumptie niet daalde door loonsverhoging. De gevolgen hiervan waren minder heftig dan wat er in Zimbabwe en Weimar gebeurde maar het leidde wel tot hoge inflatie.<br />
<br />
<b>Oorlog</b><br />
De politiek gelooft overigens zelf niet in de strenge monetaire regels die zij predikt. De regel dat geld niet zomaar kan worden ‘bijgedrukt’, wordt namelijk in tijden van nood altijd losgelaten. Dit is vreemd als je bedenkt dat als een regel echt belangrijk is voor het goed functioneren van de economie, zij juist tijdens een crisis zou moeten worden gehandhaafd. Dat was al zo met de goudstandaard: bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gingen alle Europese landen los van de goudstandaard.<br />
<br />
Oorlog veroorzaakt inflatie, niet door het drukken van geld, maar om exact de zelfde reden als in Weimar en Zimbabwe: ook tijdens een oorlog ontstaat gebrek aan grondstoffen en productiecapaciteit. Deze zijn nodig voor de oorlog: soldaten moeten ook eten en groot deel van de industriële productiecapaciteit wordt gebruikt voor oorlogsdoeleinden.<br />
<br />
De monetaire regels worden selectief toepast. Telkens wanneer de nood écht aan de man is, zoals tijdens een oorlog, zijn ze alleen maar lastig en worden terzijde geschoven. Dat doet men niet voor minder belangrijke zaken zoals werkloosheid, publieke omroep, bibliotheken, het milieu, onderwijs en zorg. Dit laat zien wat de werkelijke prioriteiten zijn van veel politici, de rest is verkiezingspraat en ideologie.<br />
<br />
<b>Schaarste</b><br />
Deze week, tijdens Prinsjesdag wordt weer hard gewerkt aan versterken van de mythe over ‘pijnlijke keuzes en schaarse middelen’. <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/16/dit-zijn-de-prinsjesdagstukken-in-graphics-a1521856">In de NRC</a> stond afgelopen weekend al een voorproefje: het inkomsten- en uitgaven plaatje van de staat. Het ‘tekort’ van de staat wordt geschat op 0.7%. Dat nietszeggende getal is vervolgens de maat voor alle politieke keuzes.<br />
<br />
Wat Mark Rutte en de meest van zijn collega’s dan weer laten zien is dat er in Nederland maar één echt schaars goed is: inzicht waar het werkelijk om gaat in de economie.<br />
<br />
<hr /><br />
<b>Noten</b><br />
[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot1ref">1</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot1"></a>] Dekker geeft daar nog een mooie retorische draai aan ‘onze kinderen’ – doet het altijd goed.<br />
[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot2ref">2</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot2"></a>] Begrijp me niet verkeerd: het is heel belangrijk dat het huishoudboekje klopt. Als dat niet het geval is er sprake corruptie en andere onregelmatigheden.<br />
[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot3ref">3</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot3"></a>] Het is nog mooier te formuleren – maar iets laster om te begrijpen – door te zeggen: de overheid dient de publieke zaak. De ‘overheid’ of ‘staat’ zijn wij allemaal maar dan in georganiseerd verband. Als de overheid bezuinigt tijdens een crisis dan betekent dat, dat we met zijn allen minder gaan doen op het moment dat we ook minder activiteiten verrichten voor onszelf in de private sector. Dit is erg onlogisch. Ook hier zien we dat dat wat op het eerste gezicht logisch klinkt – het is crisis dus het geld is op, dus er moet bezuinigd worden – eigenlijk heel onlogisch is.<br />
Mijn vorige artikelen over <a href="http://sargasso.nl/joseph-vogl-en-eeuwige-macht-kapitaal/">Joseph Vogl</a> en <a href="http://sargasso.nl/265024-2/">Caroline De Gruyter</a> gingen in essentie ook over dit misverstand.<br />
Het probleem is dat wij ons te veel focussen op geld. Onze activiteiten stemmen we onderling af met geld. Maar geld is niet meer (en niet minder) dan een boekhoudsysteem.<br />
[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot4ref">4</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot4"></a>] De kritische lezer heeft natuurlijk al opgemerkt dat ik in de vorige paragraaf een beetje gesmokkeld heb: de Nederlandse overheid heeft in werkelijkheid geen zeggenschap over haar geld, en geeft niet zelf haar geld uit. Dit geldt voor alle eurozone landen. Dit is een extra complicatie maar het verandert mijn verhaal niet wezenlijk. Wat geldt voor Nederland, geldt voor de eurozone als geheel. De financiële status van Nederland is vergelijkbaar met een gemeente. Griekenland is dan een gemeente met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Artikel_12-status">Artikel 12-status</a>.<br />
[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot5ref">5</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot5"></a>] Het besluit om de euro op een zodanige manier op te zetten, namelijk dat landen geen zeggenschap meer hebben over hun eigen munt, is gebaseerd op de zelfde economische denkfout waar dit artikel over gaat.<br />
<br />
<hr /><b>Aanhangsel<a href="https://www.blogger.com/null" name="aanhangsel"></a></b><br />
Dit is een kort transcript van het <a href="http://www.vpro.nl/zomergasten/kijk/afleveringen/2016/Mark-Rutte.html">programma Zomergasten</a>, waar Mark Rutte uitlegt wat de essentie is van de politiek. De aanleiding daarvoor is een videofragment waarin Frits Bolkestein aan links, cultuurminnend publiek uitlegt dat ze moeten kiezen tussen cultuur of ontwikkelingshulp. Pijnlijke keuzes dus.<br />
<br />
<i>Videofragment</i><br />
<br />
<b>Commentaarstem</b>: Het VVD-coryfee verklapte dat hij het Kabinet op alle terreinen steunt maar op één punt niet.<br />
<b>Frits Bolkestein, spreekt op podium menigte toe</b>: en dat ene punt dat zijn de bezuinigen op kunst en cultuur. Ik ben daar tegen. [Gejuich in publiek] ik wil niet minder geld voor kunst en cultuur maar meer [gejuich] en het verschil wil ik financieren uit de vermindering van de ontwikkelingshulp. [Boegeroep in publiek, Bolkestein grijnst]<br />
<i>Einde videofragment</i><br />
<b>Mark Rutte</b>: Die sardonische grijns. Ja wat ik wilde laten zien is politiek, ja macht, relaties … maar ook in staat zijn om een groot publiek toe te spreken. Frits Bolkestein doet dat hier meesterlijk, hij neemt dat publiek mee, en hij zegt eigenlijk in de kern waar het altijd in de politiek om gaat<i>: keuzes maken in schaarste</i>. En dat publiek wil die keuzes niet maken. Die wil èn-èn en die zijn dus ook heel boos als hij dit zegt, ‘ik moet het toch ergens vandaan halen’. En dan kiest hij ook nog iets waar dat publiek, overwegend waarschijnlijk linkse mensen die daar staan - linkse cultuur liefhebbers - die worden woest als ie dat zegt. Ik moet zeggen dat dat ook iets is waar ik me verschrikkelijk aan kan ergeren in Nederland. Dat is die dubbele moraal. Mensen met heel veel geld, die koketteren er dan mee dat ze stemmen op de SP. Dan denk ik, dan moet je eens weten wat er dan gebeurt als die partij aan de macht komt. Jij hebt er geen last van met al die miljoenen, maar moet je eens kijken wat er gebeurt met hardwerkende mensen, een, twee keer modaal, of mensen die zeggen ‘het zou toch mooi zijn in onze samenleving als we alle kinderen op gemengde scholen doen’, maar dan wel zelf met de bakfiets naar de witte Montessorischool. En je ziet het – heel eerlijk hoor op rechts – een partijgenoot van mij in Brasschaat, die daar heen gaan vanwege de mooie natuur, maar ik denk toch vooral van wege het belastingklimaat maar dan vervolgens wel hun kinderen in Nederland op school doen.<br />
[Rutte vervolgt met een uitleg over dubbele moraal als het gaat om vluchtelingen]<br />
<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#aanhangselref">Terug</a>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-27832009701734414612016-09-19T21:30:00.000+02:002016-09-19T21:31:44.074+02:00Populisme, verklaard door Caroline de Gruyter<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3jFFR1vDkb5X_20UAgtwNPx4nGjOnL9Ow1bgdRe5eoRccQrWp50eBJiUgC5Eh9FVP8jbdkrUqH4NWYFHUIb6tdsEfzij27WiuydnTFmD_yGByqeTzwvo2JFpp0zHXSFR-XTC29UhctWP4/s1600/Oude+kaart+van+Europa.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="231" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3jFFR1vDkb5X_20UAgtwNPx4nGjOnL9Ow1bgdRe5eoRccQrWp50eBJiUgC5Eh9FVP8jbdkrUqH4NWYFHUIb6tdsEfzij27WiuydnTFmD_yGByqeTzwvo2JFpp0zHXSFR-XTC29UhctWP4/s320/Oude+kaart+van+Europa.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Europ, and the cheife cities contayned therin, described;<br />
with the habits of most kingdoms now in use. <br />
Foto: <a href="https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/">Norman B. Leventhal Map Center (cc)</a></td></tr>
</tbody></table><br />
<i>In mijn vorige artikel liet ik zien dat Joseph Vogl een verkeerd beeld heeft van de macht van het kapitaal. Vandaag behandel ik de ideeën van Caroline de Gruyter over de onmacht van de democratie en de oorzaken van het populisme. Zij maakt een vergelijkbare denkfout als Vogl.</i><br />
<br />
Het <a href="http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2113714-populistische-partijen-in-heel-europa-in-opmars.html">populisme</a> is in <a href="http://www.volkskrant.nl/buitenland/in-deze-landen-maakt-rechts-populisme-zijn-opmars~a4306089/">opmars</a>. De AfD heeft afgelopen week weer <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/04/afd-verslaat-merkels-cdu-in-eigen-deelstaat-a1519609">flink gewonnen</a> in Mecklenburg-Voor-Pommeren. De AfD, Geert Wilders, Front National, Donald Trump en ‘Brexit’, overal in Europa en de VS wordt de politiek gedomineerd door <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2015/12/21/de-vicieuze-cirkel-van-het-populisme-1571166-a861544">populisten</a> [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot1ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot1">1</a>]. Wat is de oorzaak daarvan?<br />
<br />
Een verklaring die vaak wordt geopperd is dat politieke strijd (zie <a href="http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/19863">1</a>, <a href="https://www.nd.nl/nieuws/columns/hoogopgeleiden-zijn-een-belangrijke-oorzaak-van.1906567.lynkx">2</a>, <a href="http://www.coenwessel.nl/bohemien.html">3</a>, <a href="http://www.socialevraagstukken.nl/de-tweedeling-tussen-hoger-en-lager-opgeleiden/">4</a>, <a href="http://www.volkskrant.nl/opinie/hoogopgeleide-nationalist-vs-laagopgeleide-kosmopoliet~a4356146/">5</a>) zich niet meer afspeelt tussen links en rechts maar tussen hoog opgeleide kosmopolieten en laag opgeleide nationalisten. De kosmopolieten willen een open en multiculturele samenleving en zijn niet bang voor verandering. De natiestaat vinden ze een relict uit het verleden. De nationalisten willen terug naar de natiestaat. Ze zijn juist bang voor verandering, want dat brengt meestal maar weinig goeds. De migranten, die dankzij de open grenzen naar ons land komen, vestigen zich in <i>hun</i> wijken en internationale handel bedreigt <i>hun</i> banen. De meestal welgestelde kosmopolieten hebben daar geen last van.<br />
<br />
Hans van Haastert heeft deze stelling onlangs al verdedigd in een artikel op <a href="http://sargasso.nl/oude-doos-linkse-en-rechtse-politiek-2/">Sargasso</a>. Van Haastert is in goed gezelschap want ook Caroline de Gruyter is zo’n kosmopoliet [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot2ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot2">2</a>]. In haar artikelen voor NRC Handelsblad beargumenteert ze precies de zelfde <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/05/20/over-globalisten-en-grenzensluiters-1619834-a440732">stelling</a>: links versus rechts is vervangen door kosmopolieten versus nationalisten. Ze is een uitgesproken aanhanger van de <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/06/02/ben-je-voor-of-tegen-europa-dat-is-een-absurde-idiote-vraag-a1402485">Europese gedachte</a>.<br />
<br />
Ik zal De Gruyters verklaring van het populisme bespreken. Haar ideeën staan model voor het denken van de intellectuele elite in Europa [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot3ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot3">3</a>]. Dat haar artikelen goed ontvangen worden blijkt uit de vele prijzen die zij heeft gekregen (zie <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2015/11/14/nrc-columnist-caroline-de-gruyter-wint-heldringprijs-a1411516">1</a>, <a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/3448636/2013/05/28/Anne-Vondelingprijs-voor-Caroline-de-Gruyter.dhtml">2</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Gouden_Pennetje">3</a>, <a href="http://www.europeesparlement.nl/nl/press_release/pr-2016/pr-2016-mei/pr-2016-mei19bis.html">4</a>). Ik baseer mij op meerdere artikelen en haar boek <i>Zwitserlevens</i> [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot4ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot4">4</a>]. Daarna geef ik mijn eigen analyse. De Gruyter heeft zich laten inspireren door het populaire boek <i>Gekaufte Zeit</i> van <a href="http://www.suhrkamp.de/buecher/gekaufte_zeit-wolfgang_streeck_58592.html">Wolfgang Streeck</a> en mijn kritiek richt zich ook op dat boek.<br />
<br />
<b>Boven onze stand</b><br />
De Gruyters stelling is dat de crisis het gevolg is van de onmacht van de politiek om te snijden in de te duur geworden verzorgingsstaat omdat dat stemmen kost. Deze problematiek speelt al sinds de jaren zeventig. Eerst liet men de tekorten flink oplopen, <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/03/het-einde-van-de-globalisering-3502643-a1514566">want</a><br />
<blockquote>[…] politici, die allen de oorlog hadden meegemaakt, durfden niet te hakken in de verzorgingsstaat. Zonder sociale vangnetten en pensioenen zouden conflicten terugkeren. Dat wilde deze „getraumatiseerde generatie” absoluut voorkomen. Goedkope kredieten boden een uitweg uit dit dilemma. Overheden, en later burgers, hielden de verzorgingsstaat in leven met geleend geld.</blockquote>Toen de schuld onhoudbaar werd in de jaren negentig, besloten linkse (In Nederland de PvdA) en rechtse regeringen om de economie te stimuleren door de markt te liberaliseren en grote delen van de overheid te privatiseren. Men hoopte dat door de globalisering de economie voldoende zou groeien en er zo voldoende geld verdiend zou worden om de kostbare verzorgingsstaat te betalen.<br />
<br />
<b>Democratie verlamd</b><br />
‘<i>Zo begonnen ze langzaam de zeepbel te blazen die in 2008 spatte</i>’, aldus <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/03/het-einde-van-de-globalisering-3502643-a1514566">De Gruyter</a>. De welvaart bleek op speculatie gebaseerd te zijn. Onze banken ‘verdienden’ geld met gokken in een globaal casino en moesten door de staat gered worden om te voorkomen dat het systeem instortte. Het gevolg was dat private schulden genationaliseerd werden waardoor de staatsschuld weer flink opliep. Bovendien raakte de economie in recessie. Daar kwam in 2010 nog eens de Europese schuldencrisis bij. Het gevolg was dat de overheid weer moest bezuinigen. Totaal is sinds 2010 door de Kabinetten Rutte een kleine 50 miljard <a href="https://decorrespondent.nl/2296/De-feiten-tonen-aan-een-crisis-bezuinig-je-niet-de-wereld-uit/13393458848-70445786">bezuinigd</a>.<br />
<br />
Opmerkelijk is dat hieraan ook door links wordt meegewerkt, want politici hebben geen andere <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2015/05/11/hoe-het-linkse-verhaal-verdwenen-is-1495192-a624520?utm_source=NRC&utm_medium=banner&utm_campaign=Paywall">keuze</a><br />
<blockquote>vanwege de globalisering, [wordt het beleid] ver boven hun hoofden uitgestippeld: door de ‘markten’, het IMF, de trojka of in de boardroom van Pimco, één van de grootste obligatiefondsen ter wereld. Onze bestuurders kunnen op zijn best de scherpe kantjes er af halen, maar wat er moet gebeuren wordt door de internationale (financiële) markten beschikt. Het maakt dus niet meer uit wat de signatuur van de regering is: links en rechts zijn gedwongen de zelfde maatregelen te nemen. De burger kan kiezen wat zij wil, maar voor het economisch beleid maakt het niet uit. Als gevolg daarvan gaat de politieke discussie tegenwoordig vooral over niet-economische onderwerpen: de Islam, immigratie, multiculturalisme. Vooral zaken die met identiteit te maken hebben. Het zijn emotionele onderwerpen waar hoog en laag opgeleiden heel verschillend over denken. De klassenstrijd is vervangen door cultuurstrijd.</blockquote>De burger eist maatregelen waarvan de meeste politici best wel weten dat deze niet helpen, tenminste dat vertellen ze De Gruyter <i>off the record</i>. Politici die wel hun nek uitsteken, bijvoorbeeld door te pleiten voor versterking van Europa en die wel maatregelen nemen om de kosten van de verzorgingsstaat in te tomen, kunnen rekenen op fors verlies. Bij de Partij van de Arbeid kunnen ze daarover een lied zingen.<br />
<br />
De kiezer laat zich leiden door valse beloften van de populisten, geeft een proteststem of stemt helemaal niet meer. Wat maakt het nog uit als links hetzelfde beleid voert als rechts? Griekenland heeft laten zien dat dat zelfs een radicaal linkse regering niets kan doen. Democratie gaat niet meer over de economie. De kiezer voelt dat goed aan en populisten maken daar handig gebruik van.<br />
<br />
<b>De spagaat van de politiek</b><br />
Hoe moeten we uit deze politieke patstelling komen? Voor De Gruyter staat vast dat de natiestaat een relict is van het verleden en dat we moeten samenwerken in groter verband: de Europese Unie. Alleen dan kunnen we nog invloed hebben op de wereldeconomie. Uit verkeerd begrepen eigenbelang liggen landen nu dwars als het gaat om gezamenlijke regelingen. Aan het einde van haar boek over Zwitserland schrijft De Gruyter:<br />
<blockquote>Of [de politici] blijven globaliseren en belazeren de kiezer. Óf ze geven de kiezer zijn zin en haken af van de globalisering.</blockquote>Helaas is de Europese eenwording nu, <i>juist nu het zo noodzakelijk is</i>, politiek onhaalbaar omdat de kiezer dit niet wil. De politiek is hierdoor verlamd. Ze haalt Jacques Attali aan die er op wijst dat dit twee maal eerder is gebeurd: in 1780 en 1914, twee omineuze jaartallen. De politiek staat in een gevaarlijke spagaat. Enerzijds willen politici doen wat de kiezers van hun verlangen: controle aan de grenzen, inperking of opzegging van internationale handelsverdragen om de eigen economie te beschermen maar anderzijds weten ze ook dat dat niet kan. De enige oplossing is meer Europa, maar juist die oplossing is onbereikbaar door het populisme.<br />
<br />
Tot zover mijn weergave van de argumentatie van De Gruyter.<br />
<br />
Laat ik vooropstellen dat de Gruyter op heel veel punten gelijk heeft. Links heeft inderdaad ernstig gefaald en Europa wordt niet geleid door staatsvrouwen en staatsmannen met visie maar door brave boekhouders die goed op de centen passen. Zij laten zich gijzelen door populisten en geven voorrang aan nationaal belang uit angst voor stemverlies. De weerstand tegen een gezamenlijke aanpak van de schuldencrisis, het Europese banktoezicht en de opvang van vluchtelingen zijn goede voorbeelden. Maar is er werkelijk niets dat we kunnen doen, en hoe afhankelijk zijn we eigenlijk van de ‘globale markten’?<br />
<br />
Volgens mij klopt haar argumentatie niet en is zij onnodig somber over de macht van de staat. Ik begin met het eerste punt.<br />
<br />
<b>Economie draait niet om geld</b><br />
Aan het eind van haar boek <i>Zwitserlevens</i> constateert de Gruyter dat de Zwitsers wel moeten hervormen want als ze dat niet doen dan is <i>‘de bange vraag […] hoe gaan de Zwitsers dan hun geld verdienen’</i>? Ze ziet landen dus als bedrijven en net als bedrijven moeten landen geld verdienen. Daarom moeten ze concurrerend zijn. Om dat te bereiken moeten ze zich aanpassen aan de eisen van de ‘globale markten’: beschikken over flexibele, goed opgeleide arbeidskrachten en geen kostbare verzorgingsstaat in stand willen houden.<br />
<br />
Ik heb het al vaker gezegd, maar het kan toch niet vaak genoeg herhaald worden: <i>landen zijn geen bedrijven.</i> Bedrijven moeten geld verdienen, landen niet, want landen geven hun eigen geld uit. Toch wordt dit niet begrepen door de politiek want gebrek aan concurrentiekracht is de gangbare verklaring voor de eurocrisis. De officiële term voor deze economische theorie is <i>mercantilisme</i>. Dit is antiek want het stamt uit de achttiende eeuw, nog voor de tijd van Adam Smith. Ik heb het mercantilisme uitgebreid besproken <a href="http://sargasso.nl/economische-bezwaren-ttip/">in mijn stuk</a> <i>De economische bezwaren tegen TTIP</i>.<br />
<br />
Het is een wijdverbreid misverstand dat de economie draait om geld. Een land ‘verdient geen geld’ want de overheid van een land geeft dat geld zelf uit. De centrale bank en alle banken die daarvoor een licentie hebben, <i>maken</i> geld, dagelijks met miljarden tegelijk, door een post op een balans te zetten. Waar het in de economie wel om gaat is hoe de bronnen die een land heeft worden gebruikt, welke producten of diensten uit het buitenland moeten worden ingevoerd en welke bronnen (arbeidskrachten) onbenut blijven (werkloosheid). Als de economie onvoldoende capaciteit heeft om de gevraagde producten of diensten te leveren stijgen de prijzen (inflatie) en als er overcapaciteit is dalen de prijzen (deflatie) en stijgt de werkloosheid. Het doel van handel is niet het verdienen van geld, maar het verkrijgen van bronnen die een land niet of minder efficiënt zelf kan produceren, in ruil voor producten en diensten waar men wel genoeg van heeft.<br />
<br />
<b>De onmachtige staat</b><br />
Ik kom nu aan mijn tweede punt van kritiek: waarom kan de staat niets doen? Welke controle hebben we over onze eigen economie? Hoe afhankelijk zijn we eigenlijk, en van wat precies zijn we afhankelijk? Toen de crisis in 2008 uitbrak bleek namelijk dat de natiestaat helemaal niet zo zwak was als De Gruyter het doet voorkomen. Die hulpeloze natiestaat blijkt dan opeens de redder van juist die machten naar wiens pijpen zij verondersteld wordt te dansen: banken en globale markten. Binnen enkele weken, in sommige gevallen dagen, blijkt die zo verouderde natiestaat, over praktisch onbeperkte financiële middelen te beschikken waarmee zij omvallende banken kan redden.<br />
<br />
De staat is dus helemaal niet zo machteloos want zij kan banken - waarvan zij zogenaamd afhankelijk is - redden met geld van … de staat! Even opmerkelijk is dat na afloop van dit machtsvertoon de staat weer terugvalt in haar toestand van lethargie door te gaan bezuinigen. Die bezuinigingen zijn zogenaamd nodig om de schuld <i>aan zichzelf </i>– namelijk de Centrale Bank – af te betalen. De enigen die hier voordeel van hebben zijn de oorspronkelijke crediteuren wier schulden worden opgekocht door de staat: de banken en andere speculanten op de financiële markten. Deze ongerijmdheden ontgaan De Gruyter, <a href="http://sargasso.nl/joseph-vogl-en-eeuwige-macht-kapitaal/">Joseph Vogl</a>, <a href="http://www.suhrkamp.de/buecher/gekaufte_zeit-wolfgang_streeck_58592.html">Wolfgang Streeck</a>, en al die andere ‘internationalisten’ die de natiestaat afschrijven.<br />
<br />
<b>De macht van ideeën</b><br />
De situatie is dus veel minder hopeloos wij denken. Het maakt wel degelijk uit of een linkse of rechtse coalitie wordt gekozen, alleen wordt de werkelijke keuze niet aan de kiezer voorgelegd. De kiezer wordt wijs gemaakt dat er alleen maar pijnlijke keuzes zijn. Het is dus niet zo dat politici laf zijn, integendeel, want dat vinden ze juist wel stoer, maar dat ze zich opstellen als <a href="http://sargasso.nl/visie-mark-rutte/">fantasieloze boekhouders</a> [<a href="https://www.blogger.com/null" name="noot5ref"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot5">5</a>] die heel goed kunnen rekenen.<br />
<br />
Het probleem met de democratie is niet de anti-Europese houding van de kiezer en ook niet dat er geen links of rechts meer zou zijn omdat er niets meer te kiezen zou zijn. Het probleem is dat gelauwerde journalisten als De Gruyter en linkse intellectuelen als Wolfgang Streeck en Joseph Vogl, niet goed uitleggen wat precies de samenhang is tussen economie, de staat en de werking van geld. Zij zijn helemaal in de ban van het monetarisme dat geld centraal stelt in de economie. Het monetarisme is opgekomen in de jaren zeventig toen het het Keynesianisme <a href="http://www.volkskrant.nl/archief/falend-monetarisme-noopt-tot-eerherstel-macro-economie-voor-buiten-hun-oevers-tredende-kapitaalstromen-is-nauwelijk-nog-renderende-investering-te-vinden~a415470/">verving</a>. Het is dit <i>denken </i>dat de staat machteloos maakt, dat de voedingsbodem is voor populisme.<br />
<br />
Het is een illustratie van de waarschuwing van Heine, waar Isaiah Berlin aan herinnert in <a href="https://www.wiso.uni-hamburg.de/fileadmin/wiso_vwl/johannes/Ankuendigungen/Berlin_twoconceptsofliberty.pdf">zijn essay</a> (pdf) <i>Two concepts of liberty</i>: “philosophical concepts nurtured in the stillness of a professor’s study could destroy a civilization”. De macht van verkeerde ideeën, niet het populisme, maakt Europa kapot.<br />
<br />
<b>Niet <i>dit</i> Europa</b><br />
De Gruyter zet zich in voor Europa, en terecht. Ook ik ben een aanhanger van het Europese ideaal. De terugval in nationalisme is kortzichtige domheid. Maar ik neem het de kiezer niet kwalijk dat deze zich afkeert van <i>dit Europa</i> dat de democratische keuze van het Griekse volk negeert en dat in heel Europa, inclusief Nederland, beleid afdwingt dat miljoenen mensen tot werkloosheid en armoede veroordeelt. Dit is geen ondemocratisch maar een antidemocratisch Europa.<br />
<br />
Vooral de euro heeft meer kwaad dan goed gedaan. We hebben de soevereiniteit over ons economisch beleid overgedragen, toen we de gulden aan de ECB overdroegen. De ECB is een instituut dat wordt gecontroleerd door functionarissen die uit bankwereld komen. Het is het machtigste instituut in Europa, machtiger dan een land, zoals de <a href="http://corporateeurope.org/blog/greece-scary-power-ecb">behandeling van Griekenland</a> heeft aangetoond.<br />
<br />
<i>Dit</i> Europa is zodanig ingericht dat landen worden gereduceerd tot winkeltjes die geld moeten verdienen door elkaar te <a href="https://beta.welt.de/newsticker/news1/article156757548/Merkel-sieht-in-EU-Defizite-bei-Wettbewerbsfaehigkeit.html?wtrid=crossdevice.welt.desktop.vwo.google-referrer.home-spliturl&betaredirect=true">beconcurreren</a>. Landen zijn afhankelijk gemaakt van geldmarkten, niet omdat die geldmarkten ons daartoe dwongen, maar omdat wij daar vrijwillig voor gekozen hebben. Dat is een bewuste keuze van de politiek. Stemmen is dus heel belangrijk, niet voor of tegen Europa – want dat is inderdaad een onzinnige keuze - maar voor beleid dat goed is voor de burger en niet voor bankiers met hun winkeltjes.<br />
<br />
Het idee dat de democratie wordt gecontroleerd door de economie is de oorzaak van het populisme.<br />
<br />
<b>Noten</b><br />
[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot1ref">1</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot1"></a>] Voor een goede afbakening van het begrip zie <a href="http://stukroodvlees.nl/de-mythes-van-het-populisme/">Matthijs Rooduijn</a> <i>De mythes van het populisme</i>. Ook op <i>The Current Moment</i> staat een <a href="https://thecurrentmoment.wordpress.com/2016/07/31/representative-democracy-populism-and-technocracy/">goede bespreking</a> van het verschijnsel populisme.<br />
[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot2ref">2</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot2"></a>] Op haar bio <a href="http://www.carolinedegruyter.eu/#biography">vermeldt</a> ze:<br />
<blockquote>Caroline has previously lived in the Gaza strip, Jerusalem, Brussels (twice), and Geneva. She is a regular contributor to Carnegie Europe, a member of the European Council on Foreign Relations, and has written three books: ‘The Coffee House of Mohammed Skaik; Impressions from Toy State Gaza’ (1997); ‘The Europeans; Living and Working in the Capital of Europe’ (2006); and ‘Swiss Lives; the New Political Reality in Europe‘ (2015), about the clash between globalization and democracy in a small Swiss village.</blockquote>[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot3ref">3</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot3"></a>] Een ander goed voorbeeld van dit denken is het boek van Guy Verhofstadt en Daniel Cohn-Bendit met de sprekende titel Voor Europa!<br />
[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot4ref">4</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot4"></a>] Publicaties van Caroline de Gruyter die ik heb gebruikt:<br />
<ul><li><i>Over globalisten en grenzensluiters</i>, <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/05/20/over-globalisten-en-grenzensluiters-1619834-a440732">NRC Handelsblad</a>, 20 mei 2016.</li>
<li><i>Is dit het einde van de globalisering?</i> <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/03/het-einde-van-de-globalisering-3502643-a1514566">NRC Handelsblad</a>, 3 augustus 2016.</li>
<li><i>Hoe het linkse verhaal verdwenen is</i>, <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2015/05/11/hoe-het-linkse-verhaal-verdwenen-is-1495192-a624520?utm_source=NRC&utm_medium=banner&utm_campaign=Paywall">NRC Handelsblad</a>, 11 mei 2015.</li>
<li><i>Ben je voor of tegen Europa? Dat is een absurde, idiote vraag</i>, <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2016/06/02/ben-je-voor-of-tegen-europa-dat-is-een-absurde-idiote-vraag-a1402485">NRC Handelsblad</a>, 2 juni 2016.</li>
<li><i>Een alternatief voor de EU</i>, NRC Handelsblad, <a href="http://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/19/een-alternatief-voor-de-eu-3478860-a1517198">19 augustus 2016</a>.</li>
<li><i>Zwitserlevens, </i><a href="http://www.athenaeum.nl/boek/?authorTitle=caroline-de-gruyter/zwitserlevens--9789025307653/">Singel Uitgeverijen</a>, 2015.</li>
</ul>[<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=2379896779758078734#noot5ref">5</a><a href="https://www.blogger.com/null" name="noot5"></a>] Het vak van boekhouder is een respectabel vak, begrijp me niet verkeerd, maar zoals een bakker niet moet denken dat zij een goede slager is omdat ze zo lekker brood bakt, zo moet een boekhouder niet denken dat zij een goed politicus is omdat ze zo goed kan rekenen.<br />
<br />
Dit artikel werd op 8 september 2016 gepubliceerd op <a href="http://sargasso.nl/265024-2/">Sargasso</a>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-60486689265200567182016-07-09T11:52:00.001+02:002016-07-09T11:52:31.609+02:00Joseph Vogl en de eeuwige macht van het kapitaal<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgt4V2XbBaTBIPYpXaPriA7MKBYjnge8B5Gpt35Ee5tLXYlh4toccE2zbIgyT2xmGMVprjQv4N51d-GnCZGBpco7nKfXB4-JJJqDpz-uwlx7kxJ9lB1iXEyyG12lx6OSzc2FGF0wuvmH2vW/s1600/3845627462_ae9bc7ba33_b-cropped.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgt4V2XbBaTBIPYpXaPriA7MKBYjnge8B5Gpt35Ee5tLXYlh4toccE2zbIgyT2xmGMVprjQv4N51d-GnCZGBpco7nKfXB4-JJJqDpz-uwlx7kxJ9lB1iXEyyG12lx6OSzc2FGF0wuvmH2vW/s320/3845627462_ae9bc7ba33_b-cropped.jpg" width="320" height="210" /></a></div>Het is tegenwoordig mode om te beweren dat de tijd van de natiestaat voorbij is (<a href="https://www.managementboek.nl/boek/9789025406172/het-einde-van-de-natiestaat-kenichi-ohmae">1</a>,<a href="https://doorstroming.net/2007/07/22/het-einde-van-de-natiestaat/">2</a>,<a href="http://www.bitcoinweb.nl/dwvb/1414/dwvb-73-jeffrey-tucker-over-bitcoin-en-het-einde-van-de-natiestaat/">3</a>,<a href="http://www.wbs.nl/opinie/all/het-einde-van-de-nationale-politiek">4</a>,<a href="http://www.frontaalnaakt.nl/archives/00001568.html">5</a>). De democratie <a href="http://www.trouw.nl/tr/nl/7964/Schuldencrisis/article/detail/4093845/2015/07/03/Een-referendum-dat-Griekenland-zich-niet-echt-kan-veroorloven.dhtml">wordt ondermijnd</a> door globalisatie en de <a href="http://www.bbc.chttp://internationalecon.com/Finance/Fch100/F100-1.phpcom/news/uk-politics-21703018">macht van de markt</a>. In zijn onlangs verschenen boek <em>Het financiële regime</em> stelt Joseph Vogl dat dat altijd al zo is geweest: al sinds de opkomst van de Italiaanse stadstaten in de late Middeleeuwen is er een symbiose tussen staat en het kapitaal.<br />
<br />
De gemiddelde lezer van Sargasso zal nu misschien een geeuw onderdrukken. Maar ik waag het toch om vraagtekens te zetten bij Vogl’s verhaal over de macht van de financiële markten in de moderne tijd, vanaf de Tweede Wereldoorlog. Ik reageer in dit artikel op het interview van Vogl, afgenomen door Koen Haegens, dat een paar weken geleden in de <a href="https://www.groene.nl/artikel/alleen-maar-schone-handen-dat-wekt-irritatie">Groene Amsterdammer</a> (15 juni 2016) verscheen [<a name="noot1ref"></a><a href="#noot1">1</a>].<br />
<br />
<strong>De macht van het kapitaal</strong><br />
<br />
Het mechanisme waarmee het kapitaal [<a name="noot2ref"></a><a href="#noot2">2</a>] macht kan uitoefenen over de staat is eenvoudig. Als een staat meer geld uitgeeft dan het door belasting kan innen, moet zij het verschil lenen op de kapitaalmarkt. Vooral in moeilijke tijden krijgt deze daardoor grote invloed omdat de schulden dan hard oplopen, bijvoorbeeld na een financiële crisis of tijdens een oorlog:<br />
<blockquote>We leven in een wereld waarin altijd één groot spook rondwaart: de kapitaalvlucht. Zodra staten zich niet meer kunnen financieren, gaat hun kredietstatus omlaag, worden hun schulden duurder en stevenen ze al snel af op een staatsbankroet. Denk aan Argentinië. Of recenter, aan Brazilië. Om zo’n doemscenario te voorkomen, worden landen gedwongen tot een soort schoonheidswedstrijd. Ze moeten de financiële markten ervan zien te overtuigen dat zij hun schulden kunnen aflossen. Dat schept natuurlijk een enorm dilemma. Politici moeten aan de ene kant luisteren naar de stem des volks, anderzijds verantwoording afleggen aan een internationaal financieel publiek. Deze niet op te lossen tegenstelling, dat is wat we nu al jaren in een land als Griekenland zien.[<a name="noot3ref"></a><a href="#noot3">3</a>]</blockquote>De ondermijning van de democratische staat is bovendien geen recent verschijnsel volgens Vogl. Hij heeft dan ook kritiek op Colin Crouch omdat deze spreekt over <a href="https://www.youtube.com/watch?v=FnTOiso08HM">postdemocratie</a>, omdat dat impliceert dat het ooit anders is geweest. Dat is onjuist volgens Vogl. Al sinds de late Middeleeuwen is er sprake van een symbiose tussen financiële markten en de staat. In plaats van postdemocratie kunnen we daarom beter van ‘parademocratie’ spreken. Het idee dat er een scheiding is tussen staat en financiële markten, tussen politiek en economie is een liberale legende:<br />
<blockquote>In grote stappen beent [Vogl] door de economische geschiedenis heen, om te laten zien dat er eigenlijk niets nieuws onder de zon is. De financiële markten nemen de macht over? Nee hoor, die bezitten ze al lang. Vanaf het prille ontstaan van de moderne nationale staat moesten koningen hun zeggenschap delen met schuldeisers.</blockquote>Over Nederland zegt Vogl:<br />
<blockquote>‘Niet voor niets noemde Marx Nederland de “kapitalistische modelstaat”. In de Republiek gingen economische belangen en publieke overheidstaken hand in hand. Rijke patriciërs bestuurden steden […] Er was in Nederland al vanaf de zestiende eeuw een ware explosie van schulden gaande. Die werden mogelijk gemaakt door een gestage stroom inkomsten</blockquote>Het is belangrijk volgens Vogl dat we de macht die het kapitaal heeft over de staat zichtbaar maken zodat we hier een eind aan kunnen maken.<br />
<br />
Met die constatering van Vogl ben ik het van harte eens, maar dan is dan wel belangrijk dat we dat mechanisme waarmee het kapitaal haar macht uitoefent goed begrijpen. Ik zal laten zien dat het verhaal van Vogl niet klopt voor de periode na de Tweede Wereldoorlog en dat de macht van de markt over de staat niet kan werken zoals Vogl beschrijft, ook niet als de staat kampt met (grote) financieringstekorten.<br />
<br />
<strong>De drie tijdperken van de macht van het kapitaal</strong><br />
<br />
We kunnen de geschiedenis, met betrekking tot de machtsverhouding tussen kapitaal en staat indelen in drie tijdperken. Tijdens het eerste tijdperk, dat eindigt met de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog hebben de financiële markten grote macht. Dit is het tijdperk van de goudstandaard. In het tweede tijdperk zijn alle munten gekoppeld aan de dollar, dit is tijd van het Bretton Woods stelsel. De financiële markten hebben dan weinig macht. Deze periode eindigt met de crisis van de jaren zeventig in de nasleep waarvan de financiële markten de macht weer terugveroveren. In deze derde fase, de postdemocratische fase, leven we nu.<br />
<br />
<strong>De goudstandaard</strong><br />
<br />
Vogl’s theorie over de macht van de financiële markten is correct voor wat betreft de eerste fase: door de goudstandaard is de staat voor de waarde van het geld volledig afhankelijk van de markt. Zodra de markt vermoedt dat de staat haar schuld niet kan terug betalen ontstaat er een vlucht in goud of andere munten. De maatregelen die een overheid kan nemen zijn dan heel beperkt. Door verhoging van rente kan de munt aantrekkelijker gemaakt worden en door bezuinigen vermindert haar kredietbehoefte. Beide maatregelen hebben echter ook tot gevolg dat de economie in een recessie raakt.<br />
<br />
Het is niet moeilijk om in te zien dat financiële markten onder deze omstandigheden grote macht hebben en dat de beleidsruimte voor de staat heel beperkt is. Deze fase eindigt voor Nederland op <a href="http://www.engelfriet.net/Alie/Hans/verseput5.htm">27 september 1936</a>, toen het als laatste land de gulden loskoppelde van de goudstandaard. Het is dus juist wat Vogl over Nederland beweert: we waren ook toen het braafste jongetje in de kapitalistische klas.<br />
<br />
De goudstandaard was een van de belangrijkste oorzaken voor de Grote Depressie en de crisis kon pas gekeerd worden toen men deze losliet. Voor Duitsland en Japan was het toen al te laat.<br />
<br />
<strong>Bretton Woods</strong><br />
<br />
Wijs geworden door de chaos waarmee de goudstandaard eindigde, wordt na de Tweede Wereldoorlog <a href="http://external.worldbankimflib.org/Bwf/whatisbw.htm">in Bretton Woods</a> vastgelegd wat <a href="http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2014/06/economist-explains-20">de waarde van elke munt is</a>. Deze wordt uitgedrukt in dollars, en de dollar is op zijn beurt weer gekoppeld aan goud. Om speculatie te voorkomen is alle kapitaalverkeer aan strenge regels gebonden. De stelling van Vogl, dat de financiële markten macht hebben over de staat gaat dus niet op voor deze periode.<br />
<br />
Door de veel geringere invloed van de financiële markten is dit de gouden tijd van de <a href="http://financieel.infonu.nl/diversen/60805-de-verschillende-economieen-en-modellen.html">gemengde markteconomie</a>. De economische groei is groter dan in periode daarvoor en daarna en er is voldoende werkgelegenheid. Er zijn bovendien geen grote economische crises. De meeste Westerse landen bouwen in die jaren een verzorgingsstaat op. Democratisch gekozen overheden luisteren beter naar de wensen van het volk als het kapitaal minder macht heeft.<br />
<br />
<strong>Postdemocratie</strong><br />
<br />
Begin jaren zeventig <a href="http://internationalecon.com/Finance/Fch100/F100-1.php">valt Bretton Woods uiteen</a>. Na het verdwijnen van het stelsel ligt de waarde van een munt niet meer vast. De munt 'zweeft’ dan. Men spreekt ook wel over <a href="http://www.money-for-nothing.nl/monetair-systeem-2/de-werking-van-het-moderne-monetaire-systeem">fiatgeld</a>. Ook dit heeft gevolgen voor de macht van de financiële markten, maar anders dan Vogl veronderstelt. Hoewel munten zwevend zijn en de waarde dus door de markt wordt bepaald, is verlies van vertrouwen – en de overeenkomstige daling van de wisselkoers – niet zonder meer ongunstig. Een ondergewaardeerde munt maakt een land goedkoper waardoor het beter kan concurreren op de wereldmarkt.<br />
<br />
Bovendien is er een veel fundamentelere verandering in vergelijking met de vorige twee periodes: omdat een munt voor zijn waarde niet meer afhankelijk is van externe factoren – goud of de dollar – hoeft de staat ook niet meer te lenen. Want waarom zou ze dit nog doen als zij het geld zelf uitgeeft? Alleen als zij buitenlandse valuta nodig heeft, moet de staat deze nog lenen van een geldschieter.<br />
<br />
Dit is de aanvang van de derde postdemocratische periode waarin de financiële markten weer macht over de staat hebben. Waarom dat zo is, maakt Vogl niet duidelijk, want het mechanisme dat markten onder de goudstandaard macht gaf over de staat – dreigen met staatsbankroet – bestaat niet meer. Nu wordt het verhaal interessant, maar Vogl ziet hier blijkbaar geen probleem.<br />
<br />
<strong>Neoliberale mythe</strong><br />
<br />
Dit is dus het probleem: waarom lenen landen geld als zij dat zelf uitgeven? De reden die <a href="http://economics.about.com/cs/money/a/print_money_2.htm">meestal wordt genoemd</a> is dat als zij dit niet zouden doen, dus 'geld drukken' om de schuld te betalen, dit (hyper-)inflatie zou veroorzaken. De argumenten hiervoor komen echter van het <a href="http://www.econlib.org/library/Enc/Monetarism.html">monetarisme</a> van Milton Friedman. Deze theorie veronderstelt dat er een directe relatie is tussen de hoeveelheid geld en inflatie. De inflatie in de jaren zeventig werd volgens Friedman veroorzaakt omdat overheden, volgens goed Keynesiaans gebruik, de geldpers aanzetten om de crisis van die jaren te bestrijden.<br />
<br />
Het drukken van geld kan echter niet de oorzaak zijn van de inflatie van de jaren zeventig, en ook in het algemeen is dat <a href="http://socialdemocracy21stcentury.blogspot.nl/2014/04/joan-robinson-on-weimar-hyperinflation.html">niet de oorzaak</a> van (hyper-)inflatie. De <a href="http://econproph.com/2011/11/11/the-quantity-theory-of-money-and-fears-of-inflation-are-nonsense/">kwantitatieve theorie van geld</a> is <em>bewezen</em> <a href="http://www.yourarticlelibrary.com/economics/money/the-fishers-quantity-theory-of-money-assumptions-and-criticisms/10929/">onjuist</a>. Ook de kreet ‘geld drukken’, meestal denigrerend gebruikt, is <a href="https://originofspecious.wordpress.com/2015/10/02/printing-money-a-grammatical-fiction/">onzinnig</a>. De inflatie werd niet veroorzaakt doordat de staat de geldpers aanzette, maar doordat de stijging van de olieprijs volledig werd <a href="http://www.flassbeck-economics.de/deflation-und-aufschwung-fuer-jens-weidmann-kein-widerspruch/">gecompenseerd in de lonen</a> (automatische prijscompensatie). De theorie van het monetarisme – dat de inflatie gecontroleerd kan worden door de hoeveelheid geld die in omloop is te manipuleren – is <a href="http://www.flassbeck-economics.de/unser-geldsystem-ii-der-siegeszug-des-monetarismus/">definitief afgeschreven</a>, zoals ook de theorie dat de zon om de aarde draait <a href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/mar/22/monetarism-economic-theory-bank-of-england-government">niet meer serieus</a> wordt genomen.<br />
<br />
Het lijkt er echter op dat Vogl hier nog wel vanuit gaat. Hoe kan het anders dat hij nog steeds macht toekent aan de financiële markten <em>omdat deze de schulden van de staat moeten financieren? </em>Sinds de invoering van fiatgeld is dat niet meer nodig. Met andere woorden, het mechanisme dat er volgens Vogl voor zorgt dat financiële markten macht hebben over de staat, bestaat helemaal niet.<br />
<br />
Dat hij van deze misvatting uitgaat is overigens wel begrijpelijk, want wie het economisch nieuws volgt zou niet beter weten dan dat de zon om de aarde draait. In 2010 tot 2013 werden bezuinigingen onderbouwt met de stelling dat als we niet bezuinigen de rente gaat oplopen. De staat schrijft nog steeds leningen uit alsof de goudstandaard nog bestaat en mijn prijst zich dan gelukkig dat de rente zo laag is.<br />
<br />
Allemaal onzin. Het is wonderlijk, maar iedereen, die beter zou moeten weten, blijft zich gedragen alsof we nog leven onder de goudstandaard. Het vast houden aan deze rituelen is een expressie van de <em>neoliberale mythe</em>: het geloof dat de staat afhankelijk is van de markt. Deze mythe is wijdverspreid onder beleidsmakers, economen en journalisten. "We hebben geen andere keuze", <a href="http://www.bbc.com/news/uk-politics-21703018 ">zegt men dan</a>.<br />
<br />
<strong>En de euro dan?</strong><br />
<br />
De situatie voor landen die de euro gebruiken is wat complexer. Een euroland dat een begrotingstekort heeft moet het ontbrekende geld namelijk wel lenen op de kapitaalmarkt. Dat de financiële markten daardoor grote invloed hebben bleek tijdens de schuldencrisis in 2010 tot 2012 [<a name="noot4ref"></a><a href="#noot4">4</a>]. Landen waar financiers geen vertrouwen in hadden werden gestraft met een extreem hoge rente. Eurolanden doen er dan ook alles aan om hun financiers ter wille te zijn: uitgaven worden gesnoeid, uitkeringen verlaagd en de arbeidsmarkt wordt geflexibiliseerd.<br />
<br />
Ook nu is Nederland weer het braafste jongetje van de klas (op Duitsland na) en mag daarom voor haar leningen een zeer lage rente betalen: ‘Nederland [wordt] gezien als een van de meest kredietwaardige landen in Europa’ <a href="http://www.nu.nl/nuzakelijk-overig/3862238/waarom-nederland-zo-weinig-rente-betaalt.html">stelt Niek Nahuis</a>, directeur van het Agentschap van de Generale Thesaurie. Tegenwoordig is de rente zelfs negatief en we kunnen er <a href="http://www.rtlnieuws.nl/economie/home/nederlandse-staatsschuld-levert-flink-geld-op">geld aan verdienen</a>.<br />
<br />
Dat deskundigen, hoge functionarissen van de schatkist, politici en economen dit soort uitspraken kunnen doen zonder te hoeven vrezen voor hun baan, is veelzeggend. Wie weet dat een land dat zijn eigen munt uitgeeft, niet afhankelijk is van inkomsten uit rente, beseft hoe vreemd dit is. De enige reden dat wij afhankelijk zijn van leningen is omdat wij daar voor gekozen hebben. Om lid te worden van de eurozone moet een land een verdrag ondertekenen waarin het afstand doet van het recht om zelf haar eigen geld uit te geven. De enige instanties die geld maken zijn de centrale bank (de ECB) en alle commerciële banken die daar een licentie voor hebben en onder toezicht staan van de ECB. Het gevolg is dat een land hierdoor zichzelf afhankelijk maakt van de kapitaalmarkten: banken, en investeerders die obligaties kopen. Deze kunnen nu regeringen dwingen om te bezuinigen en voor henzelf gunstige en voor de burger ongunstige hervormingen uit te voeren<br />
<br />
De grote vraag die Vogl, en ieder ander die een eind wil maken aan de macht van het kapitaal moet beantwoorden is: waarom doen landen dit? Waarom staat een land haar soevereine macht af aan anonieme, op geld beluste bankiers en investeerders? De meest gunstige verklaring die ik kan bedenken is dat de politiek nog in monetaristische termen denkt. Domheid dus. Wie wel weet waar het over gaat en er baat bij heeft houdt wijselijk zijn mond.<br />
<br />
<strong>Conclusie</strong><br />
<br />
Wie wil strijden tegen onderdrukking moet goed begrijpen hoe de macht van de onderdrukker werkt. Uit wat ik gelezen heb van Vogl blijkt echter dat hij dat niet goed begrijpt. Een moderne staat is niet afhankelijk van financiële markten, tenzij zij daar zelf voor kiest. Ook is het Vogl ontgaan dat er wel degelijk een tijd is geweest dat de financiële markten door strenge regelgeving geen macht over de staat hadden en dat Colin Crouch terecht de term postdemocratie gebruikt om onze tijd te beschrijven.<br />
<br />
De vraag die ik liever beantwoord zou willen zien, is waarom landen vanaf de jaren tachtig de financiële markten stelselmatig hebben gedereguleerd en waarom zij het recht om geld uit te geven, uit handen hebben gegeven en doen alsof de goudstandaard nog van kracht is. Het lijkt er eerder op dat ook Vogl zelf betoverd is door de neoliberale mythe over geld en de macht van het kapitaal, net als onze politieke en journalistieke elites die eveneens nalaten dit uit te leggen. In zekere zin draagt hij daarom bij aan die macht.<br />
<br />
<strong>Noten</strong><br />
<br />
<strong><a href="#noot1ref">1</a></strong><a name="noot1"></a> Het interview is afgenomen ter gelegenheid van het uitkomen van een boek van Vogl over dit onderwerp <em>Het financiële regime.</em> (<a href="https://www.boomfilosofie.nl/product/1424/Het-financi-le-regime">Boom, 2016</a>)<br />
Voor alle duidelijkheid: dit artikel is een reactie op het interview, het is geen recensie van het boek want ik heb zijn boek (nog) niet gelezen. Ik baseer mij op het interview en op <a href="http://www.faz.net/aktuell/feuilleton/buecher/rezension-joseph-vogls-souveraenitaetseffekt-13475172.html">interviews</a> en besprekingen in <a href="https://www.freitag.de/autoren/tom-wohlfarth/die-vierte-gewalt">Duitse bladen</a>.<br />
Alle citaten komen uit het interview van Koen Haegens. Ik heb wat uitgebreider geciteerd omdat het artikel achter een betaalmuur staat. Schroom echter niet om een bezoek te brengen aan de bibliotheek, deze zijn nog niet wegbezuinigd onder druk van de financiële marken – maar wacht niet te lang, want ze hebben wel degelijk macht!<br />
<strong><a href="#noot2ref">2</a></strong><a name="noot2"></a> In het interview wordt de term niet gebruikt. Ik gebruik de term hier in de een losse betekenis. Kapitaal is voor economen meer dan vermogen. Het is bezit dat inkomsten produceert: fabrieken, merknamen, patenten, enz. Vaak wordt de term echter in de veel beperktere betekenis van ‘vermogen’ gebruikt, zoals ik hier doe. Varoufakis bekritiseert Piketty daarom. <a href="http://www.paecon.net/PAEReview/issue69/Varoufakis69.pdf">Zie onder punt 2</a> (pdf): <em>Conflating wealth with capital</em>.<br />
<strong><a href="#noot3ref">3</a></strong><a name="noot3"></a> Op de voorbeelden die Vogl noemt van landen die door financiële markten op de knieën worden gedwongen valt nog wel wat te zeggen.<br />
<em>Griekenland</em>: dat land geeft niet haar eigen geld uit en moet de facto in buitenlands geld lenen. Zie mijn uitleg over de euro. Pas als je begrijpt hoe fiatgeld werkt is duidelijk hoe zinloos het leed van de Grieken is en hoe dom de Europese beleidsmakers bezig zijn.<br />
<em>Argentinië</em>: Argentinië had haar munt gekoppeld aan de dollar, daarmee verloor zij de soevereiniteit over de munt. De situatie is dus vergelijkbaar met de Euro. Voor een goede uitleg<br />
<em>Brazilië</em>: wat er in Brazilië is gebeurd heeft ook niets te maken met financiering van begrotingstekorten. Maar het is zondermeer wel juist financiële en andere (bedrijfs-) economische belangen prevaleren boven de democratie. Voor een goed uitleg zie <a href="https://makroskop.eu/2016/05/halbwahrheiten-ueber-brasilien/">dit artikel</a> van Andreas Nölke.<br />
<strong><a href="#noot4ref">4</a></strong><a name="noot4"></a> De ECB heeft hier uiteindelijk een eind aan gemaakt toen zij begon met het opkopen van staatsschulden. Niet direct van de landen want dat is per verdrag verboden, maar via de markt, dat mag wel. Waar het om gaat is dat de ECB iets is gaan doen wat centrale banken normaal altijd doen voor hun landen: voorkomen dat de staat bankroet gaat. Dat kan omdat de euro, voor alle landen gezamelijk immers ook fiatgeld is. De rente is nu in de hele eurozone weer extreem laag en de macht van de financiële markten is gebroken, althans voor wat betreft dit mechanisme. <a href="http://fd.nl/economie-politiek/1132203/ecb-overweegt-weer-griekse-obligaties-te-accepteren">Alleen voor Griekenland</a> wordt een uitzondering gemaakt, waarmee zij laat zien wie in de eurozone de staat werkelijk controleert.<br />
<br />
Afbeelding: Daniel Lobo: Lucha contra el capital, <a href="https://www.flickr.com/photos/daquellamanera/3845627462/
">Flickr</a> (CC)Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-41377415072392337652016-07-09T11:48:00.000+02:002016-07-09T11:48:24.653+02:00De economische bezwaren tegen TTIP<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtHFb1yOwHZGvC1AXCAeBD6ULx8wQK1wIUn5xCB0wxpYHbb1AgGUr332vtGa4uBZUidJ77hYstwoCqJMyQZqIW9xswmI7M7_31OZzpY4tPnfr9N2rThjtw1uc03cbuhrGaWvPHh0dS-_fx/s1600/405.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtHFb1yOwHZGvC1AXCAeBD6ULx8wQK1wIUn5xCB0wxpYHbb1AgGUr332vtGa4uBZUidJ77hYstwoCqJMyQZqIW9xswmI7M7_31OZzpY4tPnfr9N2rThjtw1uc03cbuhrGaWvPHh0dS-_fx/s320/405.jpg" width="320" height="213" /></a></div>Zaterdag 28 mei is in Nederland op 24 plaatsen geprotesteerd tegen het <strong><em>T</em></strong><em>ransatlantic <strong>T</strong>rade <strong>I</strong>nitiative <strong>P</strong>artnership </em>(TTIP), het handelsverdrag waarover de Europese Commissie nu met de Verenigde Staten onderhandelt [1]. Ik heb zelf meegeholpen om een ‘anti TTIP-festival’ in Wageningen te organiseren.<br />
<br />
Wageningen is klein maar de Wageningers denken groot: er wonen veel buitenlandse studenten en onderzoekers. Het is internationaal georiënteerd door de vestiging van één, relatief grote werkgever, de Universiteit van Wageningen. Mogelijk was dat er de oorzaak van dat een eerdere poging om Wageningen tot een TTIP-Vrije gemeente te verklaren, is mislukt. Wij hebben in Wageningen daarom benadrukt dat de acties niet bedoeld zijn ‘om de grenzen te sluiten’ en hebben duidelijk gemaakt we niet tegen (internationale) handel zijn. Iedereen die met ons handel wil drijven is welkom, maar – en daar gaat het om - we willen als Nederlanders wel zelf kunnen uitmaken onder welke voorwaarden wij handel met hen drijven. Want daar zit nu juist de kern van het probleem met TTIP: met dit soort verdragen geven we de zeggenschap over wetgeving uit handen aan internationale investeerders.<br />
<br />
Dat de verdragen een verslechtering en geen verbetering zijn, is overduidelijk en ik ga ze hier niet allemaal herhalen. Op de actiedag hebben wij folders uitgedeeld waarin de nadelen van TTIP één voor één worden besproken – veel beter dan ik het kan doen. Zie bijvoorbeeld deze <a href="http://www.somo.nl/publications-nl/Publication_4229-nl/?searchterm=feiten%20&%20fabels">publicatie</a> van SOMO: <em>Feiten en fabels, 10 claims over TTIP</em>. Ook de documentaire <em>The Trouble With TTIP</em>, die ‘s avonds werd vertoond, geeft een goed overzicht van de problemen met TTIP. (<a href="https://www.youtube.com/watch?v=Qdra6zr_mwg">Hier te bekijken</a>, Engelstalig, circa 1 uur). Ik wil in dit artikel ingaan op de economische kant van TTIP waar, zo bleek die dag, veel mensen erg onzeker over zijn: de vraag of TTIP economisch gezien misschien toch niet nuttig is. Wat hebben aan TTIP, en wat zijn de gevolgen als het niet door gaat?<br />
<br />
<strong>De politieke en economische argumenten voor TTIP</strong><br />
<br />
Het politieke argument voor TTIP is dat Europa en de VS steeds meer terrein verliezen aan de steeds sterker wordende concurrentie van opkomende landen, zoals China, India en Brazilië. Europa zal hierdoor in de toekomst niet meer in staat zijn haar hoge standaard voor arbeidsvoorwaarden, milieu en voedselveiligheid te <a href="http://www.louiseofresco.com/HTML/PUBnrc20150617.html">handhaven</a> en op te leggen aan de rest van de wereld [2]. Dankzij TTIP kunnen wij ons samen met de VS nog wel verweren.<br />
<br />
Het uitgangspunt van TTIP is heel logisch: als Europa en de VS elkaars standaarden accepteren hoeft een product nog maar één keer getest te worden om toegang te krijgen tot de grootste markt ter wereld. Een markt die reikt ‘van Helsinki tot Hawaii’ zoals Van Balen het <a href="http://www.hansvanbaalen.eu/index.php/in-de-wereld/europees-parlement/2498-vvd-ers-vs-niet-achterlijk">uitdrukt</a>. Hierdoor krijgen we meer keuze en zullen de prijzen dalen.<br />
<br />
<em>Tegenstanders van TTIP spelen alleen maar in op emotie </em>is de titel van een <a href="http://www.elsevier.nl/economie/blog/2015/03/tegenstanders-van-ttip-spelen-alleen-maar-in-op-emotie-1719871W/">artikel in Elsevier</a>. De voordelen van vrijhandel zijn voor de voorstanders van TTIP zo evident dat verzet ertegen volgens hen irrationeel is.<br />
<br />
Bedrijven krijgen de beschikking over een grotere afzetmarkt en zien hun kosten dalen. Consumenten hebben meer keuze en hoeven daardoor minder te betalen.<br />
<br />
Die weerstand komt volgens hen voort uit misplaatst nationalisme en bekrompenheid. De tegenstanders sluiten de ogen voor een snel veranderende wereld en ‘<a href="http://www.louiseofresco.com/HTML/PUBnrc20150617.html">lopen achter de feiten aan</a>’.<br />
<br />
<strong>De voordelen van handel</strong><br />
<br />
Wat zijn die rationele argumenten voor (nog meer) vrijhandel en hoe belangrijk is het voor onze economie?<br />
<br />
Sinds de Grote Depressie weten we dat handelsbarrières niet goed zijn voor de economie. Daarom heeft men sinds de Tweede Wereldoorlog veel gedaan om deze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/General_Agreement_on_Tariffs_and_Trade">weg te nemen</a>. Dat heeft ons veel welvaart gebracht en niemand, ook niet de tegenstanders van TTIP, bestrijdt dit.<br />
<br />
Handel heeft dus voordelen, maar wat zijn die voordelen? <a href="http://www.elsevier.nl/economie/blog/2015/03/tegenstanders-van-ttip-spelen-alleen-maar-in-op-emotie-1719871W/">Michiel Dijkstra</a> noemt ze: door handel krijgen we een ruimere keuze uit meer producten die goedkoper zijn omdat ze efficiënter geproduceerd worden. Dit economische principe is overigens al begin negentiende eeuw door <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Comparative_advantage">David Ricardo</a> geformuleerd. Wat deze tweehonderd jaar oude theorie ook leert is dat meer banen <em>niet </em>tot <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gains_from_trade">die voordelen behoort</a>. Handel maakt specialisatie mogelijk waardoor men efficiënter kan produceren.<br />
<br />
Het effect is dus hetzelfde als dat van automatisering en industrialisering: het zal eerder banen kosten dan creëren. Dit is <a href="http://www.maartenonline.nl/nl/artikel/43740/openluchtmuseum-verdwenen-industrie.html">een verschijnsel</a> dat we <a href="http://www.zaans-industrieel-erfgoed.nl/index.html?pages_3/met%20stoom%2015%20art%20%2004.html&main_frame">in Nederland</a> maar <a href="https://sites.google.com/site/textielhistorieenschede/ondergang-textielindustrie">al te</a> goed <a href="http://nos.nl/artikel/2011243-vies-zwaar-en-weggestopt-de-limburgse-mijnsluitingen.html">kennen</a>. Op zijn best zullen de banen die verdwijnen in onrendabele bedrijfstakken vervangen worden door banen in andere bedrijfstakken die wel concurrerend zijn. De extra stimulatie van de economie die <a href="https://www.eaccny.com/international-business-resources/what-you-need-to-know-about-ttip/">vaak</a> wordt <a href="http://americastradepolicy.com/what-are-the-benefits-of-the-ttip/">genoemd</a> door voorstanders, is dan ook nergens op gebaseerd.<br />
<br />
Ook de waarschuwingen dat we de boot zullen missen zijn onzinnig. Zonder TTIP kunnen we ook handel drijven met de VS en China. Er zijn vrijwel geen importheffingen die dat <a href="http://www.policyreview.eu/ttip-is-free-trade-coming-to-the-north-atlantic/">verhinderen</a>. De TTIP-onderhandelingen gaan over (ingrijpende) aanpassingen van wetgeving. Niemand streeft naar autarkie [3] en bovendien is Europa geen klein landje dat zich niet zou kunnen verweren zonder de VS, maar een continent met 500 miljoen inwoners. Het angstbeeld dat de tegenstanders schetsen wanneer TTIP niet doorgaat, <em>‘Pas op! China komt’</em>, is dus niet meer dan dat: bangmakerij.<br />
<br />
<strong>Het winkeltjesmodel</strong><br />
<br />
Voorstanders doen het voorkomen dat de voordelen ‘vanzelfsprekend’ zijn. Zij komen hiermee weg omdat het voor veel mensen niet duidelijk is waarom het eigenlijk gaat bij handel. Het idee dat veel Nederlanders [4] hebben, is dat wij ‘ons geld verdienen door spullen te verkopen aan het buitenland’. Het is het bekende beeld van de ‘BV Nederland’ [5]. Nederland als winkel dus. Ik noem dit denken over economie dan ook het ‘winkeltjesmodel’. Een handelsoverschot is een teken dat de winkel goed loopt.<br />
<br />
<strong>En de winkel loopt goed!</strong><br />
<br />
De manier waarop wordt gedacht – of eigenlijk waarop <em>niet</em> wordt nagedacht – over het handelsoverschot, wordt goed geïllustreerd in <a href="https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2015/29/nederland-heeft-zevende-handelsoverschot-in-de-wereld">deze berichtgeving</a> van het CBS. Onder de titel <em>Handelsoverschot duidt vaak op concurrentiekracht</em> wordt gemeld dat het overschot op onze handelsbalans, dat al jarenlang heel hoog is, ook dat jaar (2015) weer even groot zal zijn. Men vermeldt dat wij de nummer zeven zijn van de wereld qua export. Dat is extra opmerkelijk omdat het is gebaseerd op <em>absolute </em>exportcijfers. Ons kleine landje van 17 miljoen mensen staat op nummer 7! Boven Nederland staan enkel nog grote olie-exporteurs en reuzen als China en Duitsland [6]. <em>Goed gedaan jochie!</em><br />
<br />
Deze absurde situatie vraagt op zijn minst om enige uitleg. Die wordt gegeven onder het kopje <em>Handelsoverschot duidt vaak op concurrentiekracht</em>. Wij zouden meer kwaliteit leveren dan andere landen voor een lagere prijs. We zijn niet alleen goed in voetballen, autoracen en talen, maar we maken ook heel erg goede spullen voor heel weinig geld. De verklaring zou dus zijn dat Nederland over bijzonder veel concurrentiekracht beschikt.<br />
<br />
Dat het handelsoverschot (samen met dat van Duitsland) de hoofdoorzaak is van de economische crisis in Europa (zoals ik hier heb <a href="http://sargasso.nl/de-eurocrisis-weer-terug-deel-7-slot-een-ijzeren-kooi-voor-europa/">uitgelegd</a>) vertelt men er niet bij. Het CBS-artikel vermeldt kort – zonder verdere uitleg - dat het overschot ook gezien kan worden als een gevolg van de lage import. Je kunt met andere woorden ook stellen dat het een gevolg van zuinigheid is. Dat dat laatste eerder het geval is blijkt ook als je kijkt naar het investeringsniveau. Als er al geïnvesteerd wordt dan is het <a href="http://www.z24.nl/ondernemen/investeert-nederland-te-weinig-nee-zegt-deze-econoom-van-abn-amro-613675">vooral</a> in het <a href="http://925.nl/archief/2015/08/10/nederland-exporteert-zich-de-eurocrisis-in/">buitenland</a>. In Duitsland kampt men met het <a href="http://www.tagesspiegel.de/wirtschaft/diw-praesident-ueber-fehlende-investitionen-deutschland-verliert-seine-leistungsfaehigkeit/12715446.html">zelfde probleem</a>.<br />
<br />
<strong>Prijsbokser Nederland</strong><br />
<br />
Dat de winkel zo goed loopt zou je niet zeggen als je het Nederlandse (economische) nieuws volgt: de overheid kampt met tekorten, we moeten harder en langer werken en de verzorgingsstaat is ‘niet meer van deze tijd’ en drukt te zwaar op de economie. De afgelopen jaren heeft de Nederlandse overheid dan ook als een <a href="http://www.ad.nl/economie/bezuinigingsteller-komt-uit-op-46-miljard-6-miljard-extra~a94a3892/">gek bezuinigd</a>. Wie er op let ziet de gevolgen regelmatig in het <a href="http://www.nrc.nl/next/2016/05/23/spoedeisende-hulp-weigert-vaker-patienten-1621922">nieuws</a>. Door de bezuinigingen is er een groot tekort is aan allerlei voorzieningen wat tot <a href="http://demonitor.ncrv.nl/mantelzorg">mensonterende toestanden</a> kan <a href="http://www.volkskrant.nl/opinie/bezuinigingen-op-zorg-ouderen-mensonterend~a4168247/">leiden</a>. Het kan zelfs <a href="http://binnenland.eenvandaag.nl/tv-items/67489/kamerleden_hekelen_chaos_nvwa">mensenlevens kosten</a>.<br />
<br />
Blijkbaar is dat nodig om van Nederland het best lopende winkeltje van de wereld te maken. Handel heeft prioriteit boven het personeel. We zijn een ‘prijsbokser’ geworden en de winkel begint er steeds sleetser uit te zien, een beetje zoals de <a href="http://www.nporadio1.nl/nos-radio-1-journaal/onderwerpen/161777-eerste-keer-dat-het-slechte-personeelsbeleid-van-aldi-is-vastgelegd">Aldi</a> en de <a href="http://www.ad.nl/economie/supermarkt-lidl-behandelt-personeel-slecht~a2133122/">Lidl</a> die een vergelijkbaar personeelsbeleid voeren.<br />
<br />
<strong>Permanente uitverkoop</strong><br />
<br />
Het gaat goed met de winkel maar het gaat slecht met het personeel. Zoals we al zagen is het handelsoverschot het gevolg van de relatief lage import omdat we minder consumeren dan produceren. Het geld dat wij als land verdienen wordt niet uitgegeven maar gaat als winst terug naar de investeerders - de winkelbazen - terwijl het personeel er <a href="http://www.nu.nl/geldzaken/3624162/loonmatiging-in-nederland-onnodig-sterk.html">bekaaid af komt</a>. Als gevolg van de relatief lage lonen (gegeven de hoge productiviteit) is er daarom onderbesteding: we maken meer spullen en diensten dan we zelf kunnen gebruiken en moeten deze daarom exporteren.<br />
<br />
Wat er in werkelijkheid gebeurt, is dus het volgende: In Nederland wordt per saldo meer geproduceerd dan we kunnen gebruiken. We werken heel hard (‘we zijn concurrerend’) voor weinig geld (‘loonmatiging’). De spullen die we te veel produceren moeten verkocht worden (‘export’) want anders moet personeel ontslagen worden (‘werkloosheid’). Het tekort aan vraag schuiven we door naar het buitenland. Dat veroorzaakt daar werkloosheid.<br />
<br />
Wat Nederland in werkelijkheid dus verkoopt is <a href="http://www.fr-online.de/meinung/leitartikel-wirtschaftspolitik-exportschlager-arbeitslosigkeit,1472602,24844604.html">werkloosheid</a> [7]. Nederland export haar werkloosheid om het tekort aan binnenlandse vraag te compenseren.<br />
<br />
<strong>Schulden</strong><br />
<br />
En er is nog een ander probleem: de klant maakt schulden, want hoe moet de klant (‘het buitenland’) de rekening betalen? Bij echte winkels is dat natuurlijk geen probleem, maar als het gaat om landen dan is er maar een manier waarop ‘de klant’ de handel die hij van ons koopt kan betalen: door <em>aan ons</em> iets te verkopen. Op termijn moeten import en export daarom altijd met elkaar in evenwicht zijn.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizk59sp1xcqps-tu1d6XKTQYsvYb_1fVNJ7jiVTZr9qg34DTQg11CzbW6nL3ZJkMe_8XQPyfCGf35-0EkUbR_XTzuaUQsxeerZkTUtU0QDE_KsLqxMK3mQLuWcbF6-JhetkhFu8BEaDo-L/s1600/Figuur+1.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizk59sp1xcqps-tu1d6XKTQYsvYb_1fVNJ7jiVTZr9qg34DTQg11CzbW6nL3ZJkMe_8XQPyfCGf35-0EkUbR_XTzuaUQsxeerZkTUtU0QDE_KsLqxMK3mQLuWcbF6-JhetkhFu8BEaDo-L/s320/Figuur+1.png" width="320" height="256" /></a></div><br />
Hier ligt het grootste probleem: want dat doet Nederland niet. Dat blijkt uit de handelsbalans die al decennia positief is. Het buitenland krijgt steeds meer schulden terwijl wij ons rijk wanen. Uiteindelijk hebben we niets aan dat geld [8] zoals de Griekse schuldencrisis laat zien. Ook <a href="https://www.ftm.nl/artikelen/een-zwitserse-les-voor-de-euro">Zwitserland</a>, dat economisch gezien op Nederland lijkt, is dit <a href="https://makroskop.eu/2016/05/die-schweiz-nach-dem-frankenschock-teil-1/">recent overkomen</a> [9].<br />
<br />
<strong>TTIP zal de crisis erger maken</strong><br />
<br />
Terug naar TTIP. Wat waren ook al weer de argumenten van de voorstanders? De wereld verandert en als we niets doen dan verliezen we onze koppositie als exporteur. Wat ik met het winkeltjesmodel heb laten zien is dat een handelsoverschot op den duur onhoudbaar is. Als TTIP ons dus meer export oplevert dan zal dat de crisis eerder verergeren dan verhelpen.<br />
<br />
Er zal een moment komen dat Nederland haar klanten de kans moet geven om hun schuld terug te betalen. De schuldencrisis kan op een prettige manier opgelost worden door bij ons de lonen te laten stijgen en te stoppen met bezuinigen of op een vervelende manier door de klant failliet te laten gaan. Dat laatste is met Griekenland gebeurd [10].<br />
<br />
Helaas kiezen onze leiders voor de tweede optie. De dominantie ideologie is nog steeds dat ‘vrijhandel’ [11] goed is en meer ‘vrijhandel’ nog beter. De uitbreiding van de markt door TTIP vergroot de exportmogelijkheden, en dat zal – zo denken zij - de stagnerende economie weer stimuleren. Dat deze redenatie niet klopt lijken ze niet te beseffen.<br />
<br />
In plaats van streven naar meer handel door TTIP moet het economisch beleid veranderen door te streven naar evenwicht van de handelsbalansen. Doorgaan met het huidige beleid zal een crisis tot gevolg hebben die veel ernstiger zal zijn dan de Griekse schuldencrisis. Hoewel onze leiders het verzet tegen TTIP als irrationeel afdoen, zijn zij het zelf die alle realiteitszin uit het oog hebben verloren.<br />
<br />
<strong>Conclusie</strong><br />
<br />
TTIP is gebaseerd op een verkeerd idee over de werking van economie: wij denken dat ons land een winkeltje is voor de rest van de wereld. Om concurrerend te zijn, houden we daarom de lonen laag. Hierdoor heeft Nederland een groot handelsoverschot en is er te weinig koopkracht om de binnenlandse economie draaiende te houden. Dit tekort moet door het buitenland worden opgevangen. Per saldo exporteert Nederland daarom haar werkloosheid. Als alleen Nederland dat zou doen, dan zou dat lange tijd goed kunnen gaan maar als alle landen van de wereld dat ook doen, stagneert de wereldeconomie. Er treedt dan deflatie op omdat de lonen niet meer stijgen. Dat is precies wat nu gebeurt. Behalve de vele zeer ernstige bezwaren tegen TTIP zijn er dus ook <em>grote economische </em>nadelen<em>.</em><br />
<br />
Titel afbeelding: McDonalds in St.Petersburg. Door globalisering krijgen we niet meer keuze maar meer uniformiteit. (Bron: <a href="https://www.flickr.com/photos/62719770@N00/2954810737/">Flickr</a>).<br />
<br />
<strong>Voetnoten</strong><br />
<strong>[</strong>1<strong>]</strong> TTIP krijgt nu veel aandacht maar er zijn veel meer van dit soort verdragen. Andere vergelijkbare verdragen zijn boorbeeld: CETA (Europa en Canada), TISA (verdrag voor liberalisering van diensten), EPA (Europa en Afrikaanse landen), TPP (De VS en Aziatische landen, zonder China). Overal waar ik het in de tekst over TTIP heb, kunt u dit lezen als ‘TTIP en soortgelijk verdragen zoals CETA, TISA, EPA, TPP, enz.’<br />
<strong>[</strong>2<strong>]</strong> Alsof we nu wel zulke ‘hoge standaarden’ opleggen aan derdewereldlanden. Het is een pijnlijk <a href="http://www.theguardian.com/world/2015/jun/01/rana-plaza-collapse-dozens-charged-with-murder-bangladesh">slecht argument</a>.<br />
<strong>[</strong>3<strong>]</strong> Louise Fresco impliceert autarkie als <a href="http://www.louiseofresco.com/HTML/PUBnrc20150617.html">ze schrijft</a>: “Degenen die denken dat Europa de VS niet nodig heeft, zien over het hoofd dat zelfvoorziening – alles in Europa produceren – een uiterst kostbare zaak is en leidt tot verarming van de variatie in onze consumptie.”<br />
<strong>[</strong>4<strong>]</strong> In Duitsland is het overigens niet anders en alles wat ik hier over Nederland schrijf is zondermeer van toepassing op Duitsland – zei het dat de impact van Duitsland op Europa en de wereldeconomie natuurlijk vele malen groter is.<br />
<strong>[</strong>5<strong>]</strong> Ik wil hiermee niet zeggen dat de Nederlandse economie niet afhankelijk zou zijn van de export. Een flink deel (<a href="https://www.abnamro.com/nl/newsroom/nieuws/nederlandse-export-motor-van-economische-groei.html">iets minder dan een</a> derde) van onze economie bestaat uit internationale handel: dat wil zeggen: wij zorgen voor doorvoer en distributie. Dat betekent weliswaar dat we veel importeren, maar dat exporteren we dus ook (doorvoer). Dat moet je dus tegen elkaar wegstrepen en draagt niet bij aan het bbp. De meerwaarde die export oplevert (wat dus wel aan het bbp bijdraagt) komt uit de (logistieke) diensten die we toevoegen. In het ‘winkeltjesmodel’ wordt dit met elkaar verward.<br />
<strong>[</strong>6<strong>]</strong> Inderdaad: niet de VS. Dat land heeft al jaren een heel groot handelstekort, waar de Amerikanen met TTIP natuurlijk graag een einde aan willen maken.<br />
<strong>[</strong>7<strong>]</strong> De link verwijst naar een artikel over Duitsland, maar zoals ik al meldde, geldt wat ik over de Nederlandse economie schrijf, ook voor Duitsland en v.v.<br />
<strong>[</strong>8<strong>]</strong> Een gedetailleerde bespreking vindt u op het <a href="https://makroskop.eu/2016/06/schweiz-die-merkantilisten/">nieuwe economische</a> magazine <em>Macroskop</em>. Heiner Flassbeck legt uit hoe door loonmatiging een 'mercantilistisch' beleid wordt gevoerd. Mercantilisme is een ander woord voor het 'winkeltjesmodel'. Tot begin 18<sup>e</sup> eeuw had men het idee dat een land <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mercantilisme">zoveel mogelijk rijkdom</a> moest vergaren (in vorm van goud en zilver). Dit laat volgens mij ook zien hoe weinig economisch inzicht de bestuurlijke elite heeft als we beseffen dat een economische theorie uit de vroegmoderne tijd de grondslag is van het economisch beleid. Dit verklaart dat de westerse economie al jaren lang stagneert en in permanente crisis verkeerd.<br />
<strong>[</strong>9<strong>]</strong> Ik ga hier snel door redelijk complexe materie. Dat Nederland en Duitsland zo’n groot exportoverschot zo lang kunnen handhaven, is een gevolg van de euro. Toen we nog een eigen munt hadden – zoals Zwitserland nu nog heeft - leidde het handelsoverschot tot waardestijging van de gulden en D-mark. Dat waren niet voor niets (zoals nu de SFR nu) harde munten.<br />
<strong>[</strong>10<strong>]</strong> Zwitserland laat goed zien wat er gebeurt als je je nationale munteenheid nog wel hebt, maar deze kunstmatig laag houdt, terwijl het handelsoverschot oploopt. Op den duur moet je devalueren en raak je je koppositie toch kwijt. Zie ook voetnoot [8].<br />
<strong>[</strong>11<strong>]</strong> Ik zet het woord vrijhandel tussen aanhalingstekens omdat de betekenis dubbelzinnig is (vrijhandel veronderstelt regelgeving door een sterke staat), en omdat TTIP helemaal niets te maken heeft met vrije – dus ongereguleerde – handel. Door het verdrag wordt het mogelijk dat bedrijven maatregelen om het milieu of de burger te beschermen kunnen aanvechten via een ‘onafhankelijk’, niet democratisch gekozen comité, samengesteld uit juristen uit het bedrijfsleven. Elke regering zal hier in de toekomst mee rekening moeten houden. Europa kan dit onderdeel (ISDS/ICS) echter niet weglaten omdat zij het zelf ook vraagt aan opkomende landen waarmee het dit soort verdragen afsluit. Onszelf vrijwaren van wat wij wel van een ander eisen zou hypocriet zijn. Het verdrag heeft hierdoor tot consequentie dat de staat verzwakt wordt ten opzichte van het bedrijfsleven. TTIP is daarom (samen met de euro) het product van neoliberale ideologie.<br />
<br />
<br />
Titel afbeelding: Globalisation. Foto: <a href="https://www.flickr.com/photos/62719770@N00/2954810737/">Kate Boydell</a> <a href="https://creativecommons.org/licenses/by-nc/2.0/" title"licentie">(cc)</a>Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2379896779758078734.post-35163786135937149872016-07-09T11:41:00.000+02:002016-07-09T11:41:20.510+02:00Quote du jour | Een verouderde staatsvorm<i>Deze post is eerder verschenen als Quote du Jour op Sargasso.</i><br />
<br />
<blockquote>“Diese veraltete Staatsform braucht kein Mensch mehr. Also: Weg mit dem Drecks-Gangster-Pack [das uns im Moment regiert].”</blockquote>Deze woorden <a href="https://le-bohemien.net/2016/04/15/afd-pegida-neue-rechte-sezession/" target="_blank">werden uitgesproken</a> door een spreker, direct nadat een vertegenwoordiger van de “Duitse PVV”: <em>Alternative fur Deutschland</em>, Roland Ulbrich, een speech had gehouden. (*) Met 'verouderde staatsvorm' bedoelt hij de parlementaire democratie. Waardoor deze vervangen moet worden is niet duidelijk, maar het gaat niet om invoering van een districtenstelsel. Hij wil een soort Nürnberg tribunaal om de 'volksverraders' te berechten.<br />
<br />
Hoewel het in Duitsland economisch beter gaat dan in de meeste andere Europese landen is er toch veel onvrede. Steeds meer Duitsers voelen zich niet meer vertegenwoordigd door hun regering die bestaat uit een coalitie van sociaal democraten (SPD) en conservatieven (CDU/CSU). Extreem rechts is nog zwak, maar het is te gemakzuchtig om en hen af te schrijven als een club idioten, zo stelt de auteur van het artikel waar ik dit citaat vond, Paul Simon. De AfD heeft <a href="http://www.spiegel.de/politik/deutschland/landtagswahlen-2016-internationale-medien-zum-rechtsruck-a-1082136.html" target="_blank">goed gescoord</a> bij de deelstaatverkiezingen in april dit jaar.<a name='more'></a><br />
<br />
De overeenkomst met Nederland is treffend, want ons land wordt ook geregeerd door een coalitie van conservatieven en links. Ook bij ons is de regerende elite voorstander van meer globalisering door verdragen zoals TTIP. In beide landen is het beleid gebaseerd op het idee dat een land een winkeltje is dat zijn producten alleen kan verkopen door te bespraren op kosten. Daarom is het economisch beleid gebaseerd op loonmatiging en hervormingen: meer markt en minder staat. Dit gaat ten koste van "het personeel": de eigen burger.<br />
<br />
Nederland en Duitsland dwingen dit beleid af in heel Europa en bijna overal wordt dit gesteund door centrumlinkse partijen. Het resultaat is dat in in heel Europa het gevoel steeds sterker wordt dat democratie vooral iets is voor de elite die de winst opstrijkt. Morgen is het weer 5 mei, maar herdenken is hypocriet zolang men deze reële bedreiging van onze vrijheid niet wil zien.<br />
<br />
<strong>Update</strong>: <a href="http://sargasso.nl/een-verouderde-staatsvorm/#comment-952319">zie comment 37</a><br />
<br />
(*) Update, 6 mei 2016. Tekst is gecorrigeerd. In het commentaar meldt de auteur Paul Simon van het artikel waaruit ik het citaat heb, dat niet Roland Ulbrich, maar de spreker na Ulbrich, deze woorden heeft gesproken. De AfD zal zelf nooit dergelijke expliciet, antidemocratische uitspraken doen. Het feit dat Ulbrich op een bijeenkomst spreekt waar dit soort uitpraken wordt gedaan is echter veel betekenend. Michelhttp://www.blogger.com/profile/06440401810511062352noreply@blogger.com0