Het gezondverstandmodel van de economie

Door ziekte ben ik vorige maand niet in staat geweest om het nieuws te volgen. Bij een poging om dit in te halen kwam ik een kort stukje tegen van Marike Stellinga in de Elsevier van 4 september met de titel 'Geldinfuus' over de noodzaak van het verhogen van de rente om onze economie weer op gang te brengen. Naar mijn mening heeft het stukje echter nog niets aan actualiteit verloren.

Zij schrijft dat "de geldgoden het ook niet meer weten". Onder centrale bankiers, die onlangs bij elkaar kwamen in Jackson Hole voor hun jaarlijkse overleg, bestaat namelijk onenigheid over het te voeren rentebeleid: de 'preciezen' willen de rente verhogen en de 'rekkelijken' willen deze juist laag houden.

Rente
Voordat ik in ga op dit meningsverschil eerst een korte uitleg over de betekenis van de rentestand. Als centrale bankiers zouden besluiten de rente te verhogen dan zou dat een remmende invloed op de economie hebben. Als het lenen van geld duurder wordt dan wordt er minder geld geleend en daardoor minder geïnvesteerd. Dit is dus niet goed voor de economische groei. Daarom is het gebruikelijk om in tijden van economische recessie de rente laag te houden. Het grote probleem op dit moment is dat de rente al tijden erg laag is en er nog steeds geen economische groei is. Nog verder verlagen van de rente zou betekenen dat de rente onder nul komt ('negatieve rente'). Dit is natuurlijk niet mogelijk. Dan wil iedereen wel lenen en terugbetalen ho maar!. Maar wat moeten wel doen?

De geldkraan
In 2008 is op grote schaal de 'geldkraan' opengezet om grote banken die dreigden ten onder te gaan te redden. Door de Amerikaanse overheid zijn vele miljarden uitgegeven om de giftige derivaten waarin deze banken hadden geïnvesteerd op te kopen. Zo is voorkomen dat banken failliet zouden gaan en – omdat ze zo groot waren – daardoor de hele economie mee zouden sleuren in hun val. De banken zijn dus overeind gehouden met een 'geldinfuus'.

Nu zijn we twee jaar verder maar nog steeds is de economie in een diepe recessie. Regeringen in het Westen zijn druk bezig met het 'op orde brengen van de begroting' maar de effecten zullen we pas volgend jaar gaan merken als deze geldkraan meer en meer zal worden afgeknepen. Bovendien zal dit waarschijnlijk eerder een verdere krimp van de economie tot gevolg hebben. Groei zit er dus voorlopig niet in.

Maar hoe zit dat met de banken? Ondanks alle steun aan de banken gebruiken deze de nu weer toenemende reserves alleen maar aan het verbeteren van hun vermogenspositie, winstmaximalisatie en het uitkeren van bonussen. Ondanks het geldinfuus en de lage rente wordt er door de banken dus nog steeds veel te weinig krediet gegeven waardoor er te weinig geïnvesteerd.

Gezond verstand
Wat moeten we doen om uit deze impasse te komen? Moeten we de rente laag houden zoals de 'rekkelijken' voorstellen of juist verhogen, wat door de 'preciezen' willen? Stellinga kiest voor het kamp van de preciezen. Zij schrijft:

Wie hebben gelijk, de preciezen of de rekkelijken? Het gezond verstand zegt: de preciezen. Centrale bankiers zijn geen goden, ze kunnen een zieke economie niet door handoplegging genezen. De pijn van deze crisis moet volledig worden geleden. Schulden moeten drastisch worden gesaneerd. Banken moeten een keer hun verliezen op uitstaande leningen volledig erkennen. Daarbij helpt het om de geldkraan dichter te draaien. De centrale bankiers moeten lef tonen en de rente verhogen.

Op welke argumentatie baseert Stellinga deze conclusie? Uit bovenstaande kom ik niet verder dan dat het argument dat het 'gezond verstand' dit voorschrijft. Het onder liggende economisch model waar Stellinga van uit gaat is echter wel duidelijk: de economie is een organisme. En net als organismen kan de economie ook 'ziek' zijn. Die ziekte heet recessie. Om beter te worden moet je medicijn slikken. En zoals bekend zijn bittere medicijnen beter dan makkelijke medicijnen. Om beter te worden moet je pijn lijden.

Ik heb al eerder geschreven over de blinde aanvaarding van deze wetmatigheid: Het is een vorm van aderlaten. Er is totaal geen enkele onderbouwing voor het argument van renteverhoging, behalve dan 'gezond verstand' en de aanname dat de economie beschreven kan worden als een organisme.

Alternatieven
Op welke wijze moeten we dan kijken naar de economie? Elk model heeft natuurlijk zijn zwakke punten – vergelijkingen met de werkelijkheid gaan altijd maar gedeeltelijk op. Waarom bijvoorbeeld is het “uitzieken” van de huidige problemen een slecht idee?
Onder normale omstandigheden – als er geen diepe recessie is zoals op dit moment - is het inderdaad een slecht idee om schulden te laten oplopen. En in het geval er sprake is van een hoogconjunctuur is het verstandig om rente te verhogen en zo af te dwingen dat schulden zoveel mogelijk worden afbetaald. Dat werkt remmend op de economie en het voorkomt zeepbellen, zoals de huizenmarktbel van 2007. (Helaas gebeurt dat nooit en gebruiken politici de voordeeltjes liever voor “leuke dingen voor de mensenkiezers”).
Ook is de gedachte dat er “uitgeziekt” moet worden heel erg fout: bedenk namelijk dat veel bedrijven die nu omvallen dat niet doen omdat ze niet gezond zouden zijn, maar gewoon omdat de economie op zijn gat ligt. Onder normale omstandigheden gezonde bedrijven gaan dus net zo goed ten onder. Hierdoor komen we in een negatieve spiraal terecht – die op dit moment ook nog eens versterkt wordt doordat veel overheden bezig zijn met “orde op zaken te stellen” - er wordt op dit moment echt niet alleen door Nederland hard bezuinigd.

Veel mensen, ook ter linker zijde, zijn er echter heilig van overtuigd dat er nu flik bezuinigd moet worden – bijna niemand zet daar vraagtekens bij. Ook de nieuwe “gezondverstandcoalitie” die nu geformeerd wordt beloofd niet veel goeds. Ik vrees dat deze recessie nog wel even gaat duren.

Een voorbeeld uit het verleden
In de jaren 20 was er ook een stroming in de economie die uitging van dit organische model, de zogenaamde "liquidationists". De econoom Brad DeLong schrijft over deze stroming in Liquidation Cycles (.pdf):

The ‘leave-it-alone liquidationists’ headed by Secretary of the Treasury Mellon felt that government must keep its hands off and let the slump liquidate itself. Mr. Mellon had only one formula: "Liquidate labor, liquidate stocks, liquidate the farmers, liquidate real estate". He held that even panic was not altogether a bad thing. He said: "It will purge the rottenness out of the system. High costs of living and high living will come down. People will work harder, live a more moral life. Values will be adjusted, and enterprising people will pick up the wrecks from less competent people."

Het is wat extremer geformuleerd dan Stellinga doet, maar de gedachte is het zelfde: de ziekte moet uitgeziekt worden. Zoals bekend heeft toepassing van deze theorie geen verbetering van de economie teweeg gebracht maar was het resultaat de grootste en langdurigste depressie van vorige eeuw en is verhoging van de rente is op dit moment niet zo'n goed idee.

Gelijktijdig gepubliceerd op GeenCommentaar