Prinsjesdag en de mythe van de schaarse middelen

Tijdens Prinsjesdag wordt de begroting van de overheid voor volgend jaar gepresenteerd. Zoals altijd zal er weer veel met miljarden worden gegoocheld.

In de politiek gaat het om ‘keuzes maken in schaarste’ zoals Mark Rutte het onlangs in Zomergasten uitdrukte. Over welke schaarste heeft hij het, en waar gaat het bij Prinsjesdag werkelijk om?

Afbeelding: the dutch royal family loves me!. Foto: Pixel Addict (cc)
Deze post is eerder verschenen op Sargasso.nl

Ondanks zijn hoge functie is Mark Rutte een bescheiden en keurige liberaal. Wie hem in Zomergasten heeft gezien weet dat hij niet machtshongerig is en dat hij het als zijn taak ziet schaarse middelen zo goed mogelijk te verdelen. Ook zijn collega’s denken er zo over. Sander Dekker bijvoorbeeld weigerde onlangs in te gaan op een verzoek van de nieuwe omroepbaas Shula Rijxman om het budget voor de omroep met vijftig miljoen te verhogen. Zijn motivatie :

Het is niet reëel […] De publieke omroep is natuurlijk belangrijk, maar we hebben het hier niet over de nationale veiligheid of [over] onderwijs voor onze kinderen.

Het is dus een soort triage: bij een gegeven budget bepalen politici welke overheidstaken prioriteit hebben. Niet alles kan doorgang vinden en ze moeten daarom vaak pijnlijke keuzes maken. Het publiek van informatie voorzien - hoe belangrijk ook - heeft volgens Dekker een lagere prioriteit dan veiligheid en onderwijs [1]. Hij moet woekeren met schaarse middelen.

Mij gaat het nu niet om de vraag of dit een terechte keuze is – ik denk het niet – maar om een andere vraag: wat zijn die schaarse middelen?

Meer dan cijferfetisjisme en economisme
Vandaag - op Prinsjesdag - wordt de Rijksbegroting gepresenteerd. Het gaat dan om geld, het schaarse middel van Dekker en Rutte. Geld is niet alles en er wordt vaak terecht geklaagd over ‘cijferfetisjisme’ of economisme, zoals Jesse Klaver het noemt. Maar ook deze kritiek gaat volgens mij niet ver genoeg. Er is iets veel fundamenteler fout aan deze discussie. Wie het woord schaarste opzoekt op Wikipedia ziet dat het niet over geld gaat maar over essentiële zaken als voedsel, grondstoffen en energie; en over productiemiddelen zoals fabrieken, machines en arbeid. Geld is niet essentieel, je kunt het niet eten of er huizen van bouwen [2].

Als we dit toepassen op Dekkers bewering dat hij moet woekeren met schaarse middelen dan is de vraag: aan welke middelen – voedsel, grondstoffen, energie of productiemiddelen – hebben wij een tekort? Welk middel is zo schaars dat Sander Dekker kan beweren dat we er in Nederland te weinig van hebben voor zoiets belangrijks en essentieels als informatievoorziening?

Want dit is het vreemde: Nederland is een land van melk en honing. Er is meer dan genoeg voedsel voor iedereen. Sterker nog: we zijn een van de grootste voedselexporteurs ter wereld. Dankzij onze innovatieve ondernemers kunnen we alles produceren wat we nodig hebben en wat we teveel hebben exporteren we in ruil voor waar we niet genoeg van hebben. Beter nog: we produceren zelfs meer dan we consumeren en hebben groot exportoverschot . En ook arbeid is zeker geen schaars ‘middel’ want er is al jarenlang sprake van hoge werkloosheid; deze mensen aan de zijlijn willen dolgraag werken.

Geen geld?
Ondanks al deze overvloed zeggen politici dat ze moeten woekeren met schaarse middelen. Dat klinkt verstandig omdat het lijkt op de definitie van economie: De economie bestudeert keuzes die mensen maken bij de productie, consumptie en distributie van schaarse goederen en diensten. Daarom kunnen politici de mantra van de schaarse middelen ongestraft aanroepen, want de meesten van ons hebben niet echt begrepen waarom het gaat in de economie: wij denken dat geld het schaarse middel is. Liberalen die streven naar een kleine overheid maken daar handig misbruik van.

Dat het misverstand zo hardnekkig is, komt omdat het voor ons gewone stervelingen wel opgaat. Wie te veel uitgeeft, gaat failliet. Als burger of bedrijf moeten we dagelijks pijnlijk keuzes maken. Geld is de manier waarop wij uitdrukking geven aan schaarste. Alles waar veel vraag naar is en dat maar spaarzaam gemaakt kan worden, is duur en omgekeerd, daar waar weinig vraag naar is en wat in overvloed wordt aangeboden, is goedkoop.

Het is dus wel begrijpelijk dat we denken dat dit ook voor de overheid geldt. Maar het is onjuist want de overheid geeft haar eigen geld uit. Precies dit punt is de reden waarom de staat niet behandeld kan worden als bedrijf, en dit is ook de reden waarom bezuinigen door de staat zo slecht is voor de economie, althans onder de huidige omstandigheden [3]. Het enige middel waar de overheid nu juist geen tekort aan heeft, is geld.

Goudstandaard
Wie begrijpt dat het bij ’s lands economie om meer gaat dan optellen en aftrekken, begrijpt ook waarom de euro zo slecht is voor onze economie. De euro is een munt waarover de Nederlandse Staat geen controle heeft [4]. Wij hebben de zeggenschap overgedragen aan de Europese Centrale Bank (ECB). De euro is de facto buitenlands geld, dat de Nederlandse Staat alleen kan verkrijgen door het te lenen van banken en of van de ECB – en dat laatste is bij wet verboden. Dat de overheid moet bezuinigen heeft dus niets met economie maar alles met politiek te maken [5]. Nederland is, dankzij de euro, gedwongen om zich op te stellen als een bedrijf of privépersoon.

De manier waarop de euro is opgezet heeft tot gevolg dat ons geld functioneert als onder de goudstandaard. De munt moest onder de goudstandaard altijd converteerbaar blijven met een bepaalde hoeveelheid goud. Dat betekende dat de staat niet zomaar geld kon uitgeven, want als zij meer geld in omloop bracht daalde de waarde ervan ten opzichte van goud. De staat had daarom geen controle over de hoeveelheid geld die zij in omloop kon brengen. Zij moest handelen als elk ander ‘gewoon’ bedrijf en kon de crisis daardoor niet bestrijden. Het vasthouden aan de goudstandaard heeft mede geleid tot de grootste ramp in de moderne geschiedenis: de Tweede Wereldoorlog.

Hyperinflatie
Maar, zo stelt men altijd op dit moment in de discussie, je kan toch niet zomaar de geldpers laten draaien om de economie op gang te helpen? Dat leidt tot hyperinflatie. De standaardvoorbeelden zijn dan altijd Weimar, Zimbabwe en de jaren zeventig.

Het antwoord daarop is dat dit onjuist is. Wie zich verdiept in wat er precies gebeurde in Weimar en Zimbabwe zal zien dat dit mijn argument over de werking van geld juist ondersteunt. Er was in deze landen op het moment van hyperinflatie wel degelijk sprake van een groot te kort aan schaarse middelen. De overvloed aan geld die werd gedrukt was een gevolg van dat tekort. Ook tijdens de economische crisis in de jaren zeventig, toen de inflatie ook hoog opliep, was iets dergelijks aan de hand. Ik bespreek achtereenvolgens deze drie voorbeelden.

Weimar
De grote hoeveelheid geld die werd gedrukt was een gevolg, geen oorzaak van de hyperinflatie. De inflatie ontstond doordat een groot deel van het Ruhrgebied, waar een belangrijk deel van de Duitse industrie was gevestigd, werd bezet. Met andere woorden: de industriële productiecapaciteit werd abrupt gereduceerd en er ontstond grote schaarste aan veel producten. De enige manier om te voorkomen dat er dan inflatie ontstaat is door de consumptie in gelijke mate te laten dalen, dus door de lonen flink te verlagen. Dat is politiek en praktisch onhaalbaar. Als de prijzen stijgen, stijgen de lonen mee en dit resulteert bij grote schaarste in hyperinflatie.

Zimbabwe
Begin deze eeuw besloot Mugabe om landbouwgrond die voor een grootdeel in handen was van blanke boeren – een erfenis van het racistische bewind van Ian Smith – te confisqueren om het te verdelen onder zijn aanhangers. Oud-strijders zijn echter niet automatisch ook goede boeren. Hierdoor daalde de agrarische productie met 45% . Ook hier zien we weer het zelfde patroon: door een abrupte ineenstorting van de productiecapaciteit – de productie van voedsel in dit geval –stijgen de prijzen. Het is onmogelijk om de lonen daarbij aan te passen. Ook hier is de hyperinflatie geen gevolg van het drukken van geld maar van het wegvallen van een groot deel van de economie.

Stagflatie
De crisis in de jaren zeventig wordt vaak aangehaald als bewijs dat het stimuleren van de economie door de ‘de geldpers aan te zetten’ hoge inflatie veroorzaakt. Het was ook het bewijs dat Keynesianisme niet werkt. Maar wat is er precies gebeurd in die jaren?

De oorzaak van de crisis was de verhoging van de olieprijs. Er waren twee crises, een in 1973 en een in 1979. Tijdens de eerste crisis werd de prijs van olie met 70% verhoogd terwijl de productie met 5% werd verlaagd. Tijdens de tweede crisis werd de prijs nog een keer verdrievoudigd.

De fout die toen werd gemaakt is dat de prijsstijgingen die hiervan het gevolg waren, gecompenseerd werden in de lonen. Dat had niet mogen gebeuren. De zogenaamde automatische prijscompensatie was de oorzaak van de hoge inflatie. Ook hier zien we het zelfde patroon: er ontstaat schaarste aan een essentieel product (energie). Dit verzaakt prijsstijgingen omdat de consumptie niet daalde door loonsverhoging. De gevolgen hiervan waren minder heftig dan wat er in Zimbabwe en Weimar gebeurde maar het leidde wel tot hoge inflatie.

Oorlog
De politiek gelooft overigens zelf niet in de strenge monetaire regels die zij predikt. De regel dat geld niet zomaar kan worden ‘bijgedrukt’, wordt namelijk in tijden van nood altijd losgelaten. Dit is vreemd als je bedenkt dat als een regel echt belangrijk is voor het goed functioneren van de economie, zij juist tijdens een crisis zou moeten worden gehandhaafd. Dat was al zo met de goudstandaard: bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gingen alle Europese landen los van de goudstandaard.

Oorlog veroorzaakt inflatie, niet door het drukken van geld, maar om exact de zelfde reden als in Weimar en Zimbabwe: ook tijdens een oorlog ontstaat gebrek aan grondstoffen en productiecapaciteit. Deze zijn nodig voor de oorlog: soldaten moeten ook eten en groot deel van de industriële productiecapaciteit wordt gebruikt voor oorlogsdoeleinden.

De monetaire regels worden selectief toepast. Telkens wanneer de nood écht aan de man is, zoals tijdens een oorlog, zijn ze alleen maar lastig en worden terzijde geschoven. Dat doet men niet voor minder belangrijke zaken zoals werkloosheid, publieke omroep, bibliotheken, het milieu, onderwijs en zorg. Dit laat zien wat de werkelijke prioriteiten zijn van veel politici, de rest is verkiezingspraat en ideologie.

Schaarste
Deze week, tijdens Prinsjesdag wordt weer hard gewerkt aan versterken van de mythe over ‘pijnlijke keuzes en schaarse middelen’. In de NRC stond afgelopen weekend al een voorproefje: het inkomsten- en uitgaven plaatje van de staat. Het ‘tekort’ van de staat wordt geschat op 0.7%. Dat nietszeggende getal is vervolgens de maat voor alle politieke keuzes.

Wat Mark Rutte en de meest van zijn collega’s dan weer laten zien is dat er in Nederland maar één echt schaars goed is: inzicht waar het werkelijk om gaat in de economie.

---

Noten
[1] Dekker geeft daar nog een mooie retorische draai aan ‘onze kinderen’ – doet het altijd goed.
[2] Begrijp me niet verkeerd: het is heel belangrijk dat het huishoudboekje klopt. Als dat niet het geval is er sprake corruptie en andere onregelmatigheden.
[3] Het is nog mooier te formuleren – maar iets laster om te begrijpen – door te zeggen: de overheid dient de publieke zaak. De ‘overheid’ of ‘staat’ zijn wij allemaal maar dan in georganiseerd verband. Als de overheid bezuinigt tijdens een crisis dan betekent dat, dat we met zijn allen minder gaan doen op het moment dat we ook minder activiteiten verrichten voor onszelf in de private sector. Dit is erg onlogisch. Ook hier zien we dat dat wat op het eerste gezicht logisch klinkt – het is crisis dus het geld is op, dus er moet bezuinigd worden – eigenlijk heel onlogisch is.
Mijn vorige artikelen over Joseph Vogl en Caroline De Gruyter gingen in essentie ook over dit misverstand.
Het probleem is dat wij ons te veel focussen op geld. Onze activiteiten stemmen we onderling af met geld. Maar geld is niet meer (en niet minder) dan een boekhoudsysteem.
[4] De kritische lezer heeft natuurlijk al opgemerkt dat ik in de vorige paragraaf een beetje gesmokkeld heb: de Nederlandse overheid heeft in werkelijkheid geen zeggenschap over haar geld, en geeft niet zelf haar geld uit. Dit geldt voor alle eurozone landen. Dit is een extra complicatie maar het verandert mijn verhaal niet wezenlijk. Wat geldt voor Nederland, geldt voor de eurozone als geheel. De financiële status van Nederland is vergelijkbaar met een gemeente. Griekenland is dan een gemeente met Artikel 12-status.
[5] Het besluit om de euro op een zodanige manier op te zetten, namelijk dat landen geen zeggenschap meer hebben over hun eigen munt, is gebaseerd op de zelfde economische denkfout waar dit artikel over gaat.

---

Aanhangsel
Dit is een kort transcript van het programma Zomergasten, waar Mark Rutte uitlegt wat de essentie is van de politiek. De aanleiding daarvoor is een videofragment waarin Frits Bolkestein aan links, cultuurminnend publiek uitlegt dat ze moeten kiezen tussen cultuur of ontwikkelingshulp. Pijnlijke keuzes dus.

Videofragment

Commentaarstem: Het VVD-coryfee verklapte dat hij het Kabinet op alle terreinen steunt maar op één punt niet.
Frits Bolkestein, spreekt op podium menigte toe: en dat ene punt dat zijn de bezuinigen op kunst en cultuur. Ik ben daar tegen. [Gejuich in publiek] ik wil niet minder geld voor kunst en cultuur maar meer [gejuich] en het verschil wil ik financieren uit de vermindering van de ontwikkelingshulp. [Boegeroep in publiek, Bolkestein grijnst]
Einde videofragment
Mark Rutte: Die sardonische grijns. Ja wat ik wilde laten zien is politiek, ja macht, relaties … maar ook in staat zijn om een groot publiek toe te spreken. Frits Bolkestein doet dat hier meesterlijk, hij neemt dat publiek mee, en hij zegt eigenlijk in de kern waar het altijd in de politiek om gaat: keuzes maken in schaarste. En dat publiek wil die keuzes niet maken. Die wil èn-èn en die zijn dus ook heel boos als hij dit zegt, ‘ik moet het toch ergens vandaan halen’. En dan kiest hij ook nog iets waar dat publiek, overwegend waarschijnlijk linkse mensen die daar staan - linkse cultuur liefhebbers - die worden woest als ie dat zegt. Ik moet zeggen dat dat ook iets is waar ik me verschrikkelijk aan kan ergeren in Nederland. Dat is die dubbele moraal. Mensen met heel veel geld, die koketteren er dan mee dat ze stemmen op de SP. Dan denk ik, dan moet je eens weten wat er dan gebeurt als die partij aan de macht komt. Jij hebt er geen last van met al die miljoenen, maar moet je eens kijken wat er gebeurt met hardwerkende mensen, een, twee keer modaal, of mensen die zeggen ‘het zou toch mooi zijn in onze samenleving als we alle kinderen op gemengde scholen doen’, maar dan wel zelf met de bakfiets naar de witte Montessorischool. En je ziet het – heel eerlijk hoor op rechts – een partijgenoot van mij in Brasschaat, die daar heen gaan vanwege de mooie natuur, maar ik denk toch vooral van wege het belastingklimaat maar dan vervolgens wel hun kinderen in Nederland op school doen.
[Rutte vervolgt met een uitleg over dubbele moraal als het gaat om vluchtelingen]
Terug

Read more...

Eurovriendjespolitiek

Eerder geplaatst als Quote de Jour op Sargasso

Spanje dreigt zwaar te zondigen tegen de begrotingsregels in het Europese Stabiliteits- en Groeipact (SGP). Maar wat er gebeurt als de conservatieve Spaanse regering niet bijstuurt voor de verkiezingen in december, blijft onduidelijk. Het lijkt erop dat de Spaanse premier Mariano Rajoy er met steun van zijn Duitse 'partijgenoot' Wolfgang Schäuble in is geslaagd zand in de Brusselse machine te strooien.

Bron: Financieel Dagblad 13 oktober, papieren versie.

Het Spaanse begrotingstekort komt dit jaar uit op 4,5% van het bbp, dus ruim boven de voorgeschreven 3%. De Europese Commissie heeft maandag een opinie uitgebracht waarin Spanje wordt aangespoord om voor 2016 haar begroting weer op orde te brengen. Spanje zit al sinds 2009 in een 'buitensporig tekortprocedure'. Ook Jeroen Dijsselbloem en Mario Draghi keuren het tekort af.

Wie echter had gedacht dat dit zou leiden tot maatregelen tegen Spanje vergist zich: de Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker besloot de stemming uit te stellen, want 'Juncker behoort net als Rajoy tot de zelfde christendemocratische familie', aldus het FD.

Zo gaat dat dus in Europa: hoe erg een begrotingstekort is, wordt bepaald door de signatuur van de partij die het betreffende land regeert. Voor Griekenland, dat door het linkse Syriza wordt geregeerd, had men eerder dit jaar geen geduld.

En er is nog iets dat opvalt: het blijkt nu dat ook Wolfgang Schäuble weet dat de Europese begrotingsregels zinloos en contraproductief zijn. Vooral vlak voor de verkiezingen.

Read more...

Een Duitse les

Frankrijk wordt belachelijk gemaakt omdat het een te groot begrotingstekort heeft, maar de Nederlandse media zijn zo verblind door het Duitse 'succes' dat ze het echte gevaar niet zien.

Na Griekenland is nu Frankrijk de zondebok voor de eurocrisis. Velen vinden dat de Fransen maar eens goed de oren moet worden gewassen. Het land heeft 'gebrek aan discipline, is arrogant en gevaarlijk voor de euro,' volgens Carla Joosten van Elsevier.

En het Financieel Dagblad schrijft:

Of het nu de borreltafel is of de Tweede kamer, overal wordt van Frankrijk een karikatuur gemaakt; het land staat te boek als boertig, verwend en dommig.

Hoe arrogant en vertekend dit beeld van Frankrijk is wordt treffend geïllustreerd in het Financieel Dagblad van zaterdag 29 november [*] in meerdere artikelen.

De krant opent met de kop ‘Brussel en Dijsselbloem geven schot voor de boeg. Frankrijk stevent af op harde confrontatie over begroting’. Als het Frankrijk niet lukt om voor maart volgend jaar de begroting in orde te krijgen dan loopt het kans op een boete van 4,2 mrd euro. ‘Frankrijk moet op de schop, de Fransen moeten een Duits lesje leren,’ schrijft het FD, en dat is hoog nodig want ‘Frankrijk is een gevaar voor de hele eurozone’.

Welke les moet Frankrijk leren? Daarover laat het FD geen misverstanden ontstaan. Het moet de zelfde hervormingen gaan uitvoeren die Duitsland tot een succes hebben gemaakt. Op het lijstje van maatregelen staat: verlaging van loonkosten, hervormen van werkloosheidsverzekeringen [lees: verkorten en verlagen], activeren van luie jonge werklozen, privatiseren van nutsvoorzieningen, het openbreken van beschermde beroepsvoorzieningen en de onvermijdelijke [sic] openstelling van winkels op zondag.

Iedere econoom die het zout in de pap waard is, weet dat het begrotingstekort het gevolg is van de recessie en het tekort op de handelsbalans. En natuurlijk weten ze dat in Brussel ook. Waarom moet Frankrijk dan toch het begrotingstekort reduceren? Dat het daar ook helemaal niet om gaat blijkt in een ander artikel op pagina 2. Onder de kop ‘En toch beweegt zij: eurozone krijgt meer greep op hervormingen’ wordt uitgelegd dat Frankrijk een soeverein land is, maar …

wie anders dan de Fransen bepalen wat goed voor hen is? Frankrijk laat zich niet de les lezen, niet door Brussel of Berlijn en al helemaal niet door de Engelsen. Dat is de achilleshiel van de eurozone, waar het uiteindelijk niet gaat om de vraag of het tekort van een land een paar tienden van procenten te hoog is, maar of de deelnemende economie voldoende krachtig en flexibel is om mee te kunnen met de rest van de club.

Brussel heeft geen zeggenschap over het binnenlands beleid van landen, maar met het Groei en Stabiliteitspact heeft men een breekijzer om toch binnen te komen. Het begrotingsbeleid is de hefboom waarmee de soevereiniteit van de lidstaten kan worden doorbroken om bovengenoemde neoliberale hervormingen af te dwingen.

Dat het met politiek en niet met economie te maken heeft blijkt uit in het begeleidende artikel op pagina 3 met de titel ‘Eurozone stopt met bezuinigen, maar kan nauwelijks stimuleren’. Hierin wordt uitgelegd dat er nog meer problemen zijn dan alleen Frankrijk: namelijk de handelsoverschotten van Nederland en Duitsland. Maar dat dat de werkelijke oorzaak is van de problemen in Frankrijk en Zuid-Europa wordt niet uitgelegd. Men volstaat met ‘nader onderzoek’ en men heeft het over een rood lampje dat gaat branden voor het Nederlandse overschot van 9.8%.

Met andere woorden, in plaats van de oorzaak van de eurocrisis aan te pakken – de onevenwichtige handelsbalans die het gevolg is van loondumping - zet men liever het rode lampje uit: Frankrijk moet zijn begrotingstekort verkleinen.

Elders in de zelfde krant legt Mathijs Bouman, in zijn wekelijkse column ‘Het radarwerk’, uit dat het dipje in de Duitse economie deze zomer niet betekent dat Duitsland een ernstige ziekte onder de leden heeft maar dat het gaat om een zomergriepje. Het gaat helemaal niet slecht met Duitsland. Sinds het begin van de kredietcrisis is de werkgelegenheid er met 4% toegenomen, terwijl die bij ons met 4% is gedaald. Duitsland is een banenmotor.

Afgelopen maanden rezen er grote twijfels over de kracht van de Duitse economie … Na zich jarenlang schijnbaar moeiteloos te hebben onttrokken aan de economische rampspoed die andere eurolanden trof, was de crisis nu eindelijk ook aangekomen in het kernland van de eurozone. Zwakke eurobroeders wreven zich al in de handen: nu Duitsland ook leed onder de malaise, zouden Angela Merkel en haar orthodoxe economen eindelijk tot inkeer komen en de passie voor pijnlijke bezuinigen en hervormingen laten varen.

Schäuble, de Duitse minister van Financiën, heeft tien miljard euro gereserveerd voor herstel van de infrastructuur. Dat is bedrag is ronduit vrekkig gezien de totale overheidsbegroting van Duitsland en het wordt nota bene uitgesmeerd over vijf jaar! Maar ‘meer zit er niet in en meer is ook niet nodig vindt de Duitser’ schrijft Bouman.

Nog in oktober berichtte het zelfde Financieel Dagblad [**] dat Nederlandse ondernemingen last hebben van de aftakeling van de Duitse infrastructuur: vrachtwagens moeten steeds vaker omrijden omdat bruggen het vrachtverkeer niet meer aan kunnen.

Is dat misschien de Duitse les die Frankrijk moet leren? Voer je eigen economisch beleid en trek je niets aan van je buurlanden?

Verhelderend is ook de verklaring van Bouman voor het ‘zomerdipje’: ‘de sanctie-oorlog in Rusland [maar] ook nulgroei in Frankrijk en recessie in Italië.’ [cursivering van mij] Bovendien is China aan het bezuinigen want luxe auto’s schijnen verboden te worden volgens Bouman.

Door zuinigheid van de Duitsers is de Duitse economie afhankelijk van export naar andere eurolanden en China. Dat is natuurlijk een probleem als die ook gaan bezuinigen, want dan krijgt Duitsland zelf last. Een zomergriepje? Ik denk het niet.

Duitsland, niet Frankrijk is een gevaar voor de Europese economie, alleen niemand wil het zien, zo verblind is men door het Duitse ‘succes’. De Duitse economie is door het op loondumping gebaseerde economisch beleid geheel afhankelijk van de export. Als China een griepje heeft is Duitsland ziek. Ook dwingt ze een van haar belangrijkste klanten – Frankrijk - te bezuinigen en snijdt op die manier in haar eigen vlees. Kan het dommer?

In Nederland en Duitsland maken we liever Frankrijk belachelijk dan de werkelijkheid onder ogen te zien. De echte achilleshiel van Europa is niet Frankrijk, maar dat zijn Duitsland en Nederland die met hun exorbitante handelsoverschot de eurozone destabiliseren. Het wordt tijd dat Duitsland en Nederland eens een Franse les nemen.

Voetnoeten

[*] Ik heb alle artikelen die ik noem in de papieren versie gelezen van Zaterdag 29 november.
[**] Aftakeling Duitse wegen en bruggen vormt ook schadepost voor Nederlandse ondernemingen, FD 24 okt 2014, p9

Verantwoording

Afbeelding: Klaus Friese, DEUTSCHLAND, Flickr

Read more...

De eurocrisis is weer terug (2): de prijs van hervormen

Na zes jaar is de eurocrisis nog niet voorbij. Eerder dit jaar dacht iedereen dat het over was. Maar de paniek in oktober toen de beurskoersen met bijna tien procent daalden, de stijgende rente voor Griekse staatsobligaties en de aanhoudende problemen in Frankrijk en Italië laten zien, dat we er nog lang niet zijn. Wat doet Europa om uit de crisis te komen?

Europese politici geloven niet dat makkelijke maatregelen en ‘goedkoop geld’ een oplossing zijn voor de crisis want dat is 'Wachstum auf Pump' (groei op krediet) zoals Angele Merkel het noemt. Alleen hervormen is goed. ‘Hervormen’ houdt in dat voor werknemers vervelende en voor bedrijven gunstige maatregelen worden genomen. Voor werknemers komt dat neer op loonmatiging, verlies van zekerheden (‘je moet flexibel zijn’) en afbouw van dure sociale voorzieningen. Voor bedrijven betekent het minder regels en aanpak van ‘vastgekoekte structuren’ in de maatschappij.

In deze aflevering bespreek ik het resultaat van dit hervormen en bezuinigen. Onder resultaat versta ik dat wat voor gewone mensen belangrijk is: banen.

Het Stabiliteits en Groeipact

Het belangrijkste mechanisme waarmee in Europa wordt vorm gegeven aan dit hervormen is het Stabiliteits en Groeipact: de staatsschuld mag niet groter zijn dan 60 % van het Bruto Binnenlands Product (BBP) en het tekort mag niet groter dan 3%. Tot 2008 voldoen de meeste landen aan deze criteria. Dat lukt echter niet meer na de kredietcrisis op Wall Street. De (deels extreme) tekorten nemen daarna in eerste instantie weer af, maar de afname is in enkele gevallen, zoals Frankrijk en Italië, onvoldoende.

Figuur 1: Begrotingstekorten van eurozone landen. In 2009, na kredietcrisis, lopen de tekorten hard op.

De crisis slaat een groot gat in de begroting van de meeste Europese landen. Omdat Nederland een relatief grote banksector heeft wordt het zwaar getroffen In Frankrijk is het nog erger en ook Duitsland krijgt een klap.

Figuur 2: Begrotingstekorten lopen op. Duitsland herstelt zich snel, Nederland kan met moeite en Frankrijk kan niet meer aan de norm van het Stabiliteits en Groeipact voldoen. De getallen voor 2014 en 2015 zijn verwachtingen.


Het lukt Duitsland om de tekorten snel terug te brengen. Nederland heeft er meer moeite mee en Frankrijk lukt het niet en dat zal ook niet lukken de komende jaren.

De prijs van hervormen

Dat Frankrijk en Italië aarzelen met bezuinigen is niet zo vreemd want kijk maar eens wat de vruchten zijn van de hervormingen. De landen die het hardst hebben bezuinigd en hervormd omdat ze gedwongen werden, hebben de hoogste werkloosheid in Europa:

Figuur 3: Werkloosheidspercentage in het zuiden van Europa en Ierland.

De werkloosheid in al deze landen is minstens verdubbeld en Griekenland en Spanje zijn op een niveau gekomen dat vergelijkbaar is met de Grote Depressie.

Maar ook in de landen waar het relatief wat beter gaat hebben de bezuinigingen gevolgen gehad:

Figuur 4: Werkloosheidspercentage van de ‘sterke’ landen in het noorden van Europa.

Opmerkelijk is dat de werkloosheid in Duitsland juist vóór de kredietcrisis erg hoog was en juist erna is afgenomen terwijl deze in de andere landen toenam. Ik zal in het volgende artikel hier op terugkomen. In Nederland is de werkloosheid eerst relatief laag, maar na een eerste voorzichtige daling begint zij eind 2010 plotseling flink op te lopen. Want ondanks het feit dat de totale schuldenlast relatief laag is en de economie nog redelijk draait (gezien het lage aantal werklozen), moest bezuinigd worden om het begrotingstekort omlaag te brengen. In Finland en Frankrijk stagneert de werkloosheid op een hoog niveau.

Er valt nog iets op in deze figuur: tot 2010 is de Nederlandse economie is gekoppeld aan Duitsland. Gaat het goed in Duitsland dan gaat het goed bij ons. In 2010 verbreekt deze koppeling: Nederland moet zijn veel te grote banksector redden waardoor de overheidstekorten hoog oplopen. We moeten meer bezuinigen dan de Duitsers. Een tweede reden is waarschijnlijk de vastgoedbubbel waardoor de Nederland burger ‘onder water’ komt te staan. Ook dat heeft grote impact op de economie door de dalende consumptie die hiervan het gevolg is.

Geen succes

Hoe slecht Europa en vooral de eurozone het doet is goed te zien door de werkloosheid uit te zetten tegen de andere ontwikkelde industrielanden, de OESO landen:

Figuur 5: werkloosheid van industriële landen en Europa met elkaar vergeleken.

Ook voor de OESO als geheel is het beeld niet goed: na een aanvankelijk scherpe toename van de werkloosheid door de kredietcrisis neemt de werkeloosheid tergend langzaam af, maar voor de eurozone als geheel is het resultaat nog veel slechter. Er is sprake van twee perioden van grote toename: in 2009, en daarna nogmaals in 2011-2012, tijdens de eurocrisis dus.

Dit is niet het beeld van succesvol beleid. Integendeel. Alleen in Duitsland is sprake van afname van werkloosheid. Duitsland wordt dan ook alom geprezen en Duitsland dringt er bij andere landen dan ook op aan dat voorbeeld te volgen: hervormen en bezuinigen zoals ze dat zelf tien jaar geleden hebben gedaan. Maar de Duitse aansporingen beginnen steeds wanhopiger te klinken. Er is wel degelijk hervormd in Europa. De vraag is of een medicijn dat de afgelopen jaren blijkbaar niet heeft gewerkt wel zal werken als de dosis wordt verhoogd.

Discipline

Landen die weinig macht hebben of die hulp nodig hebben van de ‘sterke landen’ en van de ECB, omdat ze zelf niet meer kunnen lenen op de geldmarkt (Ierland, Spanje, Portugal en Griekenland), kunnen worden gedwongen om te bezuinigen en te hervormen. Nederland wil zelfs dat zondaars automatisch een boete krijgen. Voor grote landen gelden echter andere regels.

Dat het niet werkt is inmiddels duidelijk, maar waarom houdt men er dan toch aan vast? Het heeft in ieder geval niets met economie te maken. In de eerste plaats gaat het om reputatie: nu terugkomen op maatregelen die miljoenen mensen tot armoede hebben gebracht, is voor politici geen optie.

Ook zijn de politiek en de media zijn geobsedeerd door de staatsschuld: het verhaal van ongedisciplineerde zuiderlingen die van het dolce vita genieten enerzijds en de hardwerkende mieren in het noorden van Europa anderzijds valt beter te begrijpen dan de werkelijkheid. De eurocrisis wordt bestreden door de begrotingstekorten ’onder controle’ te brengen. Ook is het voor iedereen direct duidelijk dat hervormingen noodzakelijk zijn.

Bij al deze aandacht voor de uitgaven (het enige aspect dat je goed kan controleren) wordt vergeten dat het ook om inkomsten gaat, die moeilijker onder controle te brengen zijn, omdat die afhankelijk zijn van de conjunctuur. Belasting verhogen is slecht voor de economie, dus dat kan ook niet. De resultaten zijn er naar: door de bezuinigingen krimpt de economie en de werkloosheid loopt op.

Staatsschuld staat ook symbool voor de angst om greep te verliezen. Het neoliberale idee dat politici stemmen kopen door maatregelen te nemen die gunstig zijn voor hun achterban, waardoor de staatsschuld verder oploopt. Je ziet het op sites als Z24 waar angstvallig naar de staatsschuld wordt gekeken. Men roept om discipline. Frankrijk moet meer discipline tonen en als het dat niet doet, grijpt men naar juridische middelen. Een boete. De discussies over de staatsschuld van Frankrijk gaan vaak meer over recht en psychologie dan over economie.

De crisis is weer terug

De werkelijkheid zit natuurlijk ingewikkelder in elkaar zit dan het simpele model dat de politiek in Europa hanteert. Onderzoek dat de relatie tussen de hoogte van de staatsschuld en de economie zou bewijzen is in diskrediet gebracht. Een oplopende staatsschuld (binnen redelijke grenzen natuurlijk) is niet altijd slecht voor de economie. Wat wel vast staat is dat door bezuinigingen de economie krimpt.

Dat het ingewikkeld er is blijkt ook uit het recente nieuws over Duitsland. Ondanks het feit dat de overheidsbegroting sluitend is gaat het toch niet goed met de economie in Duitsland. In het eerste kwartaal kromp de Duitse economie en het economische onderzoeksinstituut IFO heeft afgelopen maand een slecht cijfer gegeven voor de Duitse economie.

Het gaat veel minder goed dan iedereen had verwacht. Juist in Duitsland, het land dat de motor van de Europese economie is, het meest competitieve land. Hoe kan dat?

In het volgende deel ga ik nog wat verder in op de gevolgen van bezuinigen en hervormen. Dan zal duidelijk worden dat deze crisis niets te maken heeft met discipline maar alles met beleid, waardoor de Europese economie nog verder het moeras in zakt.

Verantwoording

Figuur 1: Eurostat (tabel: gov_10dd_edpt).
Figuur 2: Eurostat (tabel: gov_10dd_edpt). De Voorspelling 2014 en 2015: NL en DE: OECD Outlook May 2014), en Frankrijk: Dijsselbloem in de Tweede Kamer. De OECD getallen zijn van mei dit jaar en zullen mogelijk naar beneden bijgesteld worden.
Figuur 3 t/m 5: Bron: OECD (DatasetCode=STLABOUR)

Read more...

Het clichémannetje

Marike Stellinga twitterde afgelopen woensdag: Ik kan het niet meer horen, dat 'de economie kapot bezuinigen'. Nieuw cliché. Oké, dat is een cliché maar daarom is het nog niet vanzelf onwaar. Het beste voorbeeld van het “kapot bezuinigen” van een economie is natuurlijk Griekenland, maar op dit moment gebeurt het ook in Spanje, Portugal en Ierland. En vergeet vooral ook het Verenigd Koninkrijk niet.

Maar laten we even afzien van het waarheidsgehalte en ons concentreren op clichés in het algemeen. Een mooie demonstratie van cliché gebruik gaf Mark Rutte afgelopen woensdag in het programma Gesprek met de minister-president. Daarin struikel je bij wijze van spreken over de clichés ... oh wacht, dat is ook een cliché ... en dan vooral clichés van het onware soort, die gebaseerd zijn op misverstanden. Zullen we dan maar eens?

Bekijk eerst zelf het interview:



Ik heb een paar fragmenten in het gesprek uitgelicht. Ik bespreek ze niet in de oorspronkelijke volgorde. Benadrukking in de citaten is van mij. De tekst kunt u op mijn blog in de juiste volgorde en in context nalezen.

Cliché 1: de financiën op orde brengen

Meerdere keren heeft Mark Rutte het over het 'onder controle brengen” van de overheidsfinanciën. Bijvoorbeeld in:

[fragment 1] Dominique van der Heyde: Afgelopen nacht zijn de vijf partijen het eens geworden over de details van het begrotingsakkoord. Bent u er blij mee?

Mark Rutte: Ja het is echt goed nieuws. Dat we dus laten zien aan de rest van de wereld, aan onze eigen mensen in Nederland, de bevolking, dat we de overheidsfinanciën onder controle brengen. Dat we de rekening niet doorschuiven naar volgende generaties. Dat de financiële markten vertrouwen houden. Dat de rente niet gaat stijgen.

Dit is een onwaar cliché. De staat heeft de begroting nooit helemaal onder controle: de inkomsten van de Staat door belastingontvangsten en afdrachten voor uitkeringen zijn sterk afhankelijk van de toestand van de economie. In 2008 zijn bovendien grote uitgaven gedaan om het Nederlandse bankwezen te redden. Door te bezuinigen op de overheidsfinanciën wordt de economie geschaad en zal de financiële positie in de toekomst alleen maar slechter worden.

Cliché 2: Schulden zijn slecht (en moeten bestraft worden)

Dit is in de noordelijke eurozone een veel gehoorde verklaring: de problemen in de knoflooklanden zijn de oorzaak van spilzucht. Mark Rutte:

[fragment 2]… je ziet in landen als Italië en Spanje wat [hoge schulden] met je economie doet. Dus je moet die financiën op orde brengen. Het eerste jaar kan dat niet anders dan met lastenverzwaring maar die moet je wel zo snel mogelijk weer teruggeven.

Ook dit is ronduit onwaar: Spanje stond er wat overheidsfinanciën betreft beter voor toen de crisis uitbrak dan Duitsland. Ook Italië was bezig met afbouwen van de staatschuld. Als gevolg van het uitbreken van de crisis zijn de schulden weer gaan oplopen. Hoge overheidsschulden waren niet de oorzaak van deze crisis maar een gevolg. Wat we in Spanje en Italië zien is het gevolg van verkeerd economisch en monetair beleid, niet van oplopende schulden. Hoe kun je verder van de waarheid zitten?

Cliché 3: Denk aan onze kinderen

In fragment 1 zegt Rutte dat we “de rekening niet [mogen] doorschuiven naar volgende generaties” Zo ook in het volgende fragment :

[fragment 3] MR: Ja ik zou het omdraaien. Kijk in Griekenland wat er gebeurt als je niet je overheidsfinanciën onder controle brengt en we doen dat dus ook niet omdat Europa dat wil. Wij willen dat de rest van Europa zich aan dat soort afspraken houdt. Wij doen dat omdat we het zelf van belang vinden, omdat dit kabinet zegt “je moet de rekening van deze crisis niet doorschuiven naar kinderen en kleinkinderen.” Wij moeten zelf orde op zaken stellen […]

Het denk-aan-onze-kinderen-cliché is het meest gebruikte argument voor bezuinigen. Wij moeten bezuinigen omdat we anders onze kinderen de rekening laten betalen.

Dit is baarlijke onzin. Stel u zelf maar eens de volgende vraag: aan wie betalen onze kinderen de rekening? Er zijn niet veel grijze hersencellen nodig om te bedenken dat zij dat betalen aan onze kinderen. Dus wat is het probleem dan?

Wat wij wel doorgeven aan onze kinderen is een gekrompen economie, waardoor zij, onze kinderen en kleinkinderen, economisch op achterstand komen te staan doordat er minder banen zijn en door de lagere welvaart. Dat is de echte erfenis die wij doorgeven.

Cliché 4: De rentelast

Een ander populair argument voor bezuinigen is dat we anders zoveel rente moeten betalen. Dat is natuurlijk waar, maar dat geldt alleen voor het nominale bedrag. Nederland betaalt momenteel heel weinig rente, ook volgens Mark Rutte.

[fragment 4] DvdH: Dat is heel slecht voor de economie al die lastenverzwaring. Dat zegt u ook altijd als VVD Premier toch? MR: Het is nog veel slechter voor de economie als de staatsfinanciën nog verder uit het lood komen te staan. Op dit moment betalen wij nog maar 1.97% van – gisteren was dat, het cijfer van vandaag – maar gisteren. De laagste rente sinds de Fransen het hier voor het zeggen hadden, sinds Napoleon. Zouden wij dit niet doen dan zou die rente heel fors gaan stijgen en stijgende rente betekent dat de staatsfinanciën nog verder uit het lood komen te staan.

en

[fragment 6] … miljarden extra uitgaven per jaar die extra aan die staatsschuld moeten worden toegevoegd en die je moet financieren. Plus stijgende rente voor mensen die willen investeren die een bedrijf willen starten – slecht voor de werkgelegenheid.

De rente die de Staat betaalt is op dit moment zo laag dat geld lenen bijna gratis is. Nominaal – als je alleen kijkt naar het bedrag – stijgt de schuld door de rente, maar reëel - als je corrigeert voor inflatie - blijft daar niet veel van over. Integendeel zelfs, de reële last kan zelfs dalen door inflatie. Maar waar het werkelijk om gaat is natuurlijk de schuldquote (schuld gedeeld door bruto binnenlands product). Die stijgt, niet alleen omdat de schuld toeneemt, maar vooral ook door de krimp van de economie. Bezuinigen versterkt de krimp waardoor de schuldquote alleen maar groter wordt.

Cliché 5: Het huishoudboekje

Mark Rutte gebruikt het woord nu niet, maar meestal wordt in dit soort discussies gerefereerd aan het “huishoudboekje van de Staat”.

[fragment 5] MR: … Wij moeten zelf orde op zaken stellen en de gevolgen zijn gigantisch als je dat niet doet. En we hebben op dit moment een tekort dat drie keer zo slecht is … wat 4,5 % is ten opzichte van de 1, 1,5 % in Duitsland en in Finland. Ook landen die goed scoren bij de financiële markten. Wij staan er drie keer slechter voor. Die financiële markten, maar dat geldt ook voor u en mij als we persoonlijke uitgaven doen, dat geldt voor bedrijven als ze investeringen willen doen, die willen vertrouwen hebben dat zo'n overheid zijn afspraken nakomt. Dus voor dat vertrouwen, voor die lage rente, voor de belangen van de Nederlandse samenleving, en ook voor toekomstige generaties, daarom doen we dit. Het heeft echt niet met Brussel te maken.

Ik heb in Cliché 1 al uitgelegd dat de overheid maar beperkte controle heeft over haar inkomsten en uitgaven, maar er is nog een ander probleem: de Staat is zo groot ten opzicht van alle andere spelers in de economie, dat wat zij doet gevolgen heeft voor de rest van de economie. Om een feedback loop te voorkomen moet de Staat daarom een anticyclische beleid uitvoeren. Het is verkeerd om te stellen dat wat geldt voor persoonlijk uitgaven en investeringen door bedrijven ook geldt voor de uitgaven van de Staat. Als de Staat minder uitgeeft krimpt de economie. Wat een individueel burger of bedrijf doet heeft een verwaarloosbaar effect op de economie, voor de overheid gelden andere regels. Het is dus een loos cliché.

Cliche 6: Het is de schuld van de financiële markten

Een boeman die ook vaak van stal gehaald wordt is de financiële markt:

[fragment 6] DvdH: Maar er zijn andere partijen in de Tweede Kamer die geen deel uitmaken van dat vijfpartijenakkoord, zoals de PVV en de SP. Die zeggen gewoon, laat dat tekort maar een tijdje oplopen dan kunnen we stimuleren in die economie. Dan verliezen we geen banen en juist dat is goed voor de economie.

MR: Twee hele grote gevolgen. In de eerste plaats, wat ik net schets: je krijgt sterk oplopende rentes en Nederland verliest het vertrouwen van financiële markten. Dan moet je dus echt denken over miljarden extra uitgaven per jaar die extra aan die Staatsschuld moeten worden toegevoegd en die je moet financieren. Plus stijgende rente voor mensen die willen investeren, die een bedrijf willen starten – slecht voor de werkgelegenheid.

Paul Krugman heeft het altijd over de confidence fairies die de economie van een land komen redden als maar braaf wordt bezuinigd. De grap is natuurlijk dat ze nooit komen, want net als feeën bestaan ze niet. Het vertrouwen van investeerders in Nederlandse wordt niet bepaald door hoe hard de overheid bezuinigt, maar door de mogelijkheid om er geld te verdienen. En als de economie krimpt is dat lastig. U hoeft het niet van mij te geloven maar misschien neemt u het wel aan van de “Bond King” van Pimco.

Momenteel is de economische situatie in Europa zo slecht dat investeerders hun geld in arren moede beleggen in … Duitse en Nederlandse obligaties. Daarom is de rente op dit moment zo laag – het laagst sinds de Franse revolutie nog wel, volgens Rutte. En, dit terzijde, daarom hebben pensioenfondsen het zo moeilijk om voldoende geld te verdienen om de pensioenuitkeringen op peil te houden. En nog iets: de reden waarom Nederland, maar vooral ook Spanje en Italië zo bang moeten zijn voor een hoge rentestand is dat zij geen heer en meester meer zijn over hun eigen munt. Zij zijn afhankelijk van een centrale bank die als belangrijkste doelstelling heeft het laag houden van de inflatie. De Europese Centrale Bank mag bijvoorbeeld geen staatsleningen garanderen om er voor te zorgen dat de rente ervan laag blijft. Beleid dat de economie ondersteunt, iets dat elke centrale bank voor zijn eigen land doet, is verboden in euroland. Bij wet verboden dus, niet omdat het niet kan. Met andere woorden: wij zijn overgeleverd aan de financiële markten omdat we daarvoor gekozen hebben. Het was zo bedoeld. Maar Mark Rutte durft met een glimlach en zonder knipoog te beweren dat hij er geen controle over heeft. Hij is onschuldig want “het de schuld van de financiële markt, ik kan er ook niets aan doen”. En ook nu weer wordt het clichémannetje niet tegengesproken door Dominique van der Heyde.

Cliché 7: het is de schuld van Brussel

Een andere boeman die het goed doet is Brussel:

[fragment 7] MR: Het tweede is dat we dan ook gewoon boetes krijgen. We hebben in Europa het Stabiliteit en Groei Pakt. Wij verwachten dat landen zich daar aan houden en als wij ons daar niet aan houden … ja dan krijgen we ook die boetes. Dus je moet in ieder geval 2.1 miljard reserveren voor die boete.

Een mooie omtrekkende beweging van Mark Rutte is dit. Eerst geeft hij de schuld aan Brussel om het even later weer terug te nemen (zie fragment 5) – want hij wil het ook echt wel zelf. Maar hoe heeft dit eigenlijk kunnen gebeuren? Waarom moet Nederland een boete betalen voor iets dat slecht is voor haar economie en dat van andere Europese landen? Waarom wordt dit zomaar geaccepteerd en wordt hierover niet onderhandeld? Omdat Mark Rutte zich dan volstrekt belachelijk maakt. Hij heeft er, samen met zijn minister van financiën zelf voor gepleit in Brussel. Niet Brussel, maar Den Haag wilde dit.

De Klisjeemannetjes

Marieke Stellinga, maar ook andere journalisten, hoor ik zelden protesteren als Mark Rutte en andere clichémannetjes (en soms vrouwtjes) met hun “waarheden” aankomen. In het interview brengt hij het ene na het andere cliché te berde zonder dat hem ook maar nauwelijks één strobreed in de weg wordt gelegd.

In Nederland is het merendeel van de bevolking het er over eens dat we moeten bezuinigen. Wie wil weten hoe dat komt hoeft niet lang te zoeken. “Tering naar de nering”, “even doorbijten”, “eerst het zuur dan het zoet”. Deze, en de clichés die Mark Rutte in Het Gesprek te berde brengt, zijn de clichés die je dagelijks in de media tegenkomt en die zelden of nooit weersproken worden. Ik zie dan liever de echte Klisjeemannetjes, ook zij rijgen clichés aan elkaar, maar die zijn te minste om te lachen.

---
Verantwoording foto's: screenshots van het programma, met tekst die hij op dat moment uitspreekt.
Deze post staat ook op Sargasso

Read more...

Gesprek met de minister-president van 16 mei 2012

Dit transcript hoort bij mijn post op Sargasso: Het Clichémannetje. Met “[fragment x]” verwijs ik naar fragmenten uit het gesprek die ik heb gebruikt in deze post.

Dominique van der Heyde: [fragment 1] Afgelopen nacht zijn de 5 partijen het eens geworden over de details het begrotingsakkoord. Bent u er blij mee?

Mark Rutte: Ja het is echt goed nieuws. Dat we dus laten zien aan de rest van de wereld. Aan onze eigen mensen in Nederland. De bevolking. Dat we de overheidsfinanciën onder controle brengen. Dat we de rekening niet doorschuiven naar volgende generaties. Dat de financiële markten vertrouwen houden. Dat de rente niet gaat stijgen. Dat de politiek nog in staat is na het mislukken van het Catshuis dit nog voor elkaar te krijgen, dat is goed nieuws.

DvdH: Er zijn meerdere dingen bekend, bijvoorbeeld de vergoeding voor de reiskosten, die heel veel mensen krijgen omdat ze naar hun werk gaan met de auto of met het openbaarvervoer. Die is voor een groot deel nu nog belasting vrij, maar daar moet straks belasting over worden betaald. En zo zijn er meer maatregelen die gaan optellen en dan heeft de vakbeweging MHP uitgerekend dat het vooral mensen met een middeninkomen echt honderden euro’s per jaar gaat kosten dit akkoord.

MR: Die berekeningen kloppen in ieder geval niet. Ik loop er niet voor weg dat als je 12 miljard in een jaar moet vinden – en er zit ook lasten verzwaring in, dat kan ook niet anders als je in zo’n korte termijn zoveel geld moet vinden – dan heb je ook koopkracht effecten die negatief zijn, dat is onvermijdelijk. Maar wat de MHP vandaag laat zien, die cijfers kloppen niet. Het beeld is echt minder negatief. Dat zit hem er bijvoorbeeld in dat ze die reiskostenmaatregel optellen bij de inflatie. Nou dat kun je zo niet doen dus dat leidt tot een veel te hoog cijfer voor wat betreft de koopkracht teruggang. En er zitten nog een paar fout in.

DvdH: Maar er zitten een hoop belastingverhogingen in, dit is een voorbeeld er van. Een ander voorbeeld is dat mensen met een hoger inkomen extra belasting moeten gaan betalen. Waar ligt de grens daar?

MR: Het gaat om een werkgeversheffing in eerste instantie. Die wordt nu verder uitgewerkt. Eenmalig voor 2013, dus een soort crisismaatregel. En het is waar, er zitten absoluut lastenverzwaringen in het pakket. Dat zat ook in het Catshuispakket en deels is het is ook technisch onmogelijk om zo'n groot bedrag te vinden zonder in het eerste jaar ook lastenverzwaring. Het goede nieuws dat dat in het tweede en derde jaar wordt teruggegeven in lagere schijven voor de inkomstenbelasting, en dat is dan weer goed voor de economie. De BTW verhogen is niet leuk maar is minder schadelijk voor de economie als je tegelijkertijd daarna meteen de inkomstenbelasting verlaagt.

DvdH: Ok, u gooit nu alles op een hoop, maar u bent een VVD Premier, en toen u voor het eerst van de maatregelen hoorde moet toch wel even hebben getandenknarst?

Mr: Je kunt - al zou de VVD alleen regeren – niet een pakket van deze omvang maken zonder ook forse lastenverzwaring. Maar wat je dan doen is het op het moment dat de hervormingen geld gaan oplevering – want er wordt hervormd in de sfeer van de arbeidsmarkt, het pensioen, de woningmarkt en de zorg. Die gaan op een gegeven moment geld opleveren en dan kun je de belasting dus weer verlagen. Maar in het eerste jaar is het onvermijdelijk dat je dit soort grote bedragen alleen vind als je naast wat je in zo’n jaar al kunt bezuinigen, daarnaast ook een stuk lastenverzwaring hebt.

DvdH: Maar goed, [fragment 4] dat is heel slecht voor de economie al die lastenverzwaring. Dat zegt u ook altijd, als VVD Premier toch?

MR: Het is nog veel slechter voor de economie als de staatsfinanciën verder uit het lood komen te staan. Op dit moment betalen wij nog maar 1.97% vandaag – of gisteren was dat, [niet] het cijfer van vandaag ken ik nog niet – maar gisteren - de laagste rente sinds de Fransen het hier voor het zeggen hadden, sinds Napoleon. Zouden wij dit niet doen dan zou die rente heel fors gaan stijgen en stijgende rente betekent dat de staatsfinanciën nog verder uit het lood komen te staan. Dat bedrijven niet meer kunnen investeren. En [fragment 2] je ziet in landen als Italië en Spanje wat dat met je economie doet. Dus je moet die financiën op orde brengen. Het eerst jaar kan dat niet anders dan met lastenverzwaring maar die moet je wel zo snel mogelijk weer teruggeven.

DvdH: [fragment 6] Maar er zijn andere partijen in de Tweede Kamer die geen deel uitmaken van dat vijfpartijenakkoord zal ik maar zeggen, bijvoorbeeld de SP en de PVV. Die zeggen laat dat tekort gewoon een tijdje oplopen dan kunnen we stimuleren in die economie. Dan verliezen we geen banen en juist dat is goed voor die economie?

MR: Twee hele grote gevolgen. In de eerste plaats, wat ik net schets je krijgt sterk oplopende rentes en Nederland verliest het vertrouwen van financiële markten. Dan moet je dus echt denken over miljarden extra uitgaven per jaar die extra aan die staatsschuld moeten worden toegevoegd en die je moet financieren. Plus stijgende rente voor mensen die willen investeren die een bedrijf willen starten – slecht voor de werkgelegenheid.
Het tweede is dat we dan ook gewoon boetes krijgen. We hebben in Europa het Stabiliteits en Groei Pakt. Wij verwachten dat landen zich daar aan houden en als wij ons daar niet aan houden … ja dan krijgen we ook die boetes. Dus je moet in ieder geval 2.1 miljard reserveren voor die boete.

[…]

DvdH: Nou zegt ook de PVV “u doet dit vooral om Europa tevreden te stellen” en tegelijkertijd gaat het bijvoorbeeld nu in Griekenland weer helemaal mis. Daar moeten weer nieuwe verkiezingen komen. Er komt een run misschien wel op de banken. Misschien gaat dat land wel failliet en wij blijven daar maar geld in pompen terwijl de Nederlanders moeten bezuinigen en steeds meer belasting moeten gaan betalen

MR: Ja ik zou het omdraaien. Kijk in Griekenland wat er gebeurt als je niet je overheidsfinanciën onder controle brengt. En we doen dat dus ook niet omdat Europa dat wil, wij willen dat de rest van Europa zich aan dat soort afspraken houdt. Wij doen dat omdat we het zelf van belang vinden, omdat dit kabinet zegt “je moet de rekening van deze crisis niet door schuiven naar kinderen en kleinkinderen.” Wij moeten zelf orde op zaken stellen en de gevolgen zijn gigantisch als je dat niet doet. En we hebben op dit moment een tekort wat drie keer zo slecht is … wat 4,5 % is ten opzicht van de 1, 1,5 % in Duitsland en in Finland. Ook landen die goed scoren bij de financiële markten. Wij staan er 3 keer slechter voor. Die financiële markten, maar dat geldt ook voor u en mij als we persoonlijke uitgaven doen, dat geldt voor bedrijven als ze investeringen willen doen die willen vertrouwen hebben dat zo'n overheid zijn afspraken nakomt. Dus voor dat vertrouwen, voor die lage rente, voor de belangen van de Nederlandse samenleving, en ook voor toekomstige generaties, daarom doen we dit. Het heeft echt niet met Brussel te maken.

Read more...

Saneren kan geen uitstel velen

Zoals verwacht zakt Europa steeds meer af in een recessie. Hierdoor lopen de tekorten op. Door ondertekening van het begrotingspact, waarin strenge regels staan om begrotingstekorten te voorkomen, hopen de leiders van de eurozone de zaak weer onder controle te krijgen. Men verwacht dat als men zich maar aan de regels van het groei en stabiliteitspact houdt de schulden niet verder zullen toenemen en een nieuwe crisis voorkomen kan worden. Met structurele hervormingen moet er voor gezorgd worden het groeipotentieel van de economie weer toeneemt.

Zelfs in landen waar geen grote tekorten zijn wordt bezuinigd. Het Duitse weekblad Der Spiegel (*) meldt dat ook de Duitse regering nieuwe bezuinigingen aan het voorbereiden is. Duitsland wil het goede voorbeeld geven:

Weniger Elterngeld, neue Eingriffe in die Sozialkassen: Um die skeptischen Euro-Partner zu überzeugen, wollen Kanzlerin Merkel und Finanzminister Schäuble daheim den Sparkurs verschärfen. Der Wahlkampfhit heißt Schuldenabbau.

In Nederland moet ook weer meer bezuinigd worden: zondag 4 maart was Van Rompuy te gast in Buitenhof om de Nederlanders te manen tot begrotingsdiscipline. Ik heb de voorzitter van de Europese Raad meerdere keren horen argumenteren dat een beetje bezuinigen toch niet zo erg is. Hij deed uitspraken als “het is maar anderhalf procent meneer” en “ach, kijk eens naar de Grieken, die hebben in 2010 5% bespaard”.

“Groei is niet genoeg”

De Nederlandse Bank mengt zich 2 maart in de discussie. Zij publiceert een bulletin met de paniekerige titel: Sanering Nederlandse overheidsfinanciën kan geen uitstel velen. Als we doorgaan op de huidige weg, zo wordt betoogd, dan loopt het begrotingstekort op tot misschien wel 90%. In 8 stellingen beargumenteert de centrale bank waarom saneren niet uitgesteld kan worden. Zo wordt de volgende stelling geponeerd:

Groei helpt, maar is niet genoeg om van de hoge overheidsschuld af te komen

Lees de rest op Sargasso

Read more...

Bankier en barbier schrijven voor: aderlaten

Het gaat slecht met de economie. Laat daarover geen enkel misverstand bestaan. De VVD en de PVV hebben (mede) door te beloven de economie daadkrachtig aan te pakken, de verkiezingen gewonnen. De mensen zijn bang, en heus niet alleen voor buitenlanders. Door de aanhoudend slechte berichten over Griekenland en nu weer Spanje, wordt men onzeker. Het gevoel dat er gesneden moet worden is algemeen, de een wat meer de ander wat minder, maar, zoals Joep Schrijvers het afgelopen vrijdag kernachtig uitdrukte in Obalive: het vet moet weggesneden worden. Bijna dagelijks hoor en zie ik op radio en tv dat er daadkrachtig moet worden ingegrepen. Zelfs op de G20 top van vijf juni klonk de roep om bezuinigingen. Stimuleren is uit, bezuinigen is in. Wie serieus genomen wil worden, moet in het koor meezingen.

De bankier
In het radio1 journaal van afgelopen vrijdag 11 juni zingt ook Lex Hoogduin van de Nederlands Bank mee in het koor van boekhouders dat de boeken weer sluitend wil maken. Er zal volgens hem fors bezuinigd moeten worden:

André Meinema: Nou hebben we in de voorbije weken wel gezien, hoe snel opeens het sentiment kan omslaan. Zijn dat ook nog factoren die een hele belangrijke, dominerende rol kunnen spelen?

Lex Hoogduin: [...] het herstel is gematigd. Dat is één sleutelwoord. Een ander sleutelwoord voor het huidige beeld is hele grote onzekerheid die hangt samen, voor een heel groot deel, direct of in indirect met de situatie in de overheidsfinanciën. Je ziet een heleboel landen waar er fors bezuinigd zal gaan moeten worden. Dat er onhoudbare tekorten zijn. In welk tempo en wanneer dat precies gebeurt, dat is onzeker. In Nederland komt daar nog bij dat we op dit moment nog geen kabinet hebben. Dat we nog geen programma hebben. Dat we nog niet precies weten wat er in Nederland gebeurt. En er is onzekerheid omdat we niet zeker weten of en in welke mate de onrust op de financiële markten van de laatste maanden doorwerkt in de reële economie van de groei en werkgelegenheid.

De redenering van Hoogduin is: de overheidstekorten zijn onhoudbaar, daarom moet er bezuinigd worden. Bovendien moet er niet voorzichtig maar voortvarend te werk gedaan worden:

André Meinema: Als het aan de de Nederlandse Bank zou liggen zou je dan kiezen voor het woordje 'voorzichtig' of voor het woordje 'voortvarend' bezuinigen, begroting op orde helpen?

Lex Hoogduin: Ik denk dat het van belang is om dat voortvarend te doen. Want als je te voorzichtig bent dan stel je maatregelen die hoe dan ook genomen moeten worden uit. En het is hier zo, dat van uitstel kan geen afstel komen. Sterker nog als je uitstelt dan zul je later sterkere maatregelen moeten nemen omdat inmiddels het overheidstekort en vooral de overheids- schuld verder is opgelopen. Het tweede waar je rekening mee moet houden is dat je in zo'n situatie waarin je probeert de zaak te ver weg te schuiven, de financiën van de overheid als een soort grauwsluier over de economie blijven liggen wat mensen onzeker kan maken want ze weten dat op enig moment wat moet gebeuren. Ze weten niet precies wanneer, niet precies wat er gebeurt. Dat kan leiden tot een aantasting van het vertrouwen wat op zichzelf ook weer slecht is voor de economische groei, zelfs zonder dat je maatregelen hebt genomen. En het laatste effect is dat je dan langer wacht met het herstel van de buffers in de overheidsfinanciën, en die buffers zijn er niet voor niets. Die zijn er om klappen die je in de economie kan krijgen, waarvan we hopen dat ze zich niet voordoen, maar dat kun je nooit uitsluiten, kunt opvangen. En als je minder buffer hebt of geen buffers hebt dan werk een gegeven tegenslag veel harder door in je economie dan wanneer je buffers hebt.

Waarom moet er juist nu extra hard gesnoeid worden? Hoogduin geeft drie redenen. Ik loop ze een voor een af.

1. Van uitstel komt afstel.
Dit is merkwaardig. Waarom zou dat zo zijn? Misschien gaat dat op voor mijn voornemen nu eindelijk mijn balkon eens op te ruimen, maar de staatsbegroting? Mensen, we zijn er toch zelf bij?

2. Later bezuinigen verhoogt de kosten en moet er nog meer bezuinigd worden.
Ja, door samengestelde rente loopt de rekening op. Maar ook de bezuiniging heeft een prijs. Afgezien van de menselijke kosten, is er ook een economische prijs aan bezuinigen: het schaadt de economie. Door minder groei komt de economie op een achterstand, en zal de opbrengst in de toekomst – net als bij samengestelde rente, cumulatief afnemen. Juist nu de economie weer aantrekt moet deze groei als bij een kasplantje gekoesterd worden.

3. We hebben buffers nodig om mogelijke klappen in de toekomst op te vangen.
Ja, dat zou fijn zijn, maar voor wie het vergeten is: we zijn net bezig om bij te komen van de grootste klap die de wereldeconomie heeft gehad: de kredietcrisis van 2008. Nu is het moment om buffers te gebruiken – niet om ze op te bouwen. Uiteindelijk moet dat wel gebeuren, maar dat kun je beter doen als de economie weer sterker is. Dan is bezuinigen veel minder pijnlijk, zo niet verstandig. Daar komt bij dat op dit moment de rente laag is. Omdat de particuliere economie nog niet sterk is is er ook geen sprake van concurrentie op de kredietmarkt tussen overheid en de rest van de economie.

Door nu het bezuinigingsmes zeer voortvarend ter hand te nemen wordt de economische groei die er is weg bezuinigd. Het is natuurlijk wel waar dat onze concurrentiepositie op de wereldmarkt beter is als wij harder bezuinigen dan andere landen. Maar als andere landen de zelfde provinciaalse economische maatregelen nemen – en daar ziet het nu naar uit – dan zal de crisis verergeren. Het wordt dan een race naar de bodem.

De Barbier
Het is opvallend dat André Meinema Hoogduin niet een keer vraagt waarom er toch zo ontzettend fors bezuinigd moet worden. Het is blijkbaar een zeer diep gewortelde wijsheid: als het slecht gaat met de economie moet er bezuinigd worden. De reden dat iedereen graag wil bezuinigen is dat dit appelleert aan psychologische behoefte van de mens. Na de goede jaren komen de slechte jaren. We zijn verwend en er is een 'teveel aan vet', om met Joep Schrijvers te spreken, dat moet worden weggesneden. Het is een moderne variant van het middeleeuwse aderlaten. Hoewel het, op een paar zeldzame uitzonderingen na, geen enkel medisch voordeel had, is aderlating tot in de 20e eeuw toegepast. Men ging niet naar de doctor maar naar de maar naar de barbier om wat bloed te laten aftappen. De idee dat dit zou kunnen helpen komt ons nu belachelijk voor, maar het is eeuwenlang een van de meest toepaste medische handelingen geweest. Het lijkt er op dat de economie nog steeds in een vergelijkbare pre- wetenschappelijke fase verkeerd.

Aderlaten was gebaseerd op de vier humores (bloed, slijm, zwarte gal en gele gal) die in een bepaalde balans moesten zijn. Aderlaten is een manier om een teveel van een van de sappen, het bloed, af te voeren. Van een zelfde theoretisch gehalte is de roep om bezuinigen, zoals Hoogduin hier demonstreert. Het is helemaal niet vanzelfsprekend dat we direct en voortvarend moeten bezuinigen om de economie weer op orde te brengen.

Wat zeker wel nodig is, is een gecoördineerde actie van de G20 landen en andere belangrijke economieën zoals o.a. Nederland. Waar het onvermijdelijk is dat er bezuinigd moet worden (zoals Griekenland) zal dat gedaan moeten worden, maar landen die nog buffers hebben, de US, VK en de Noord-Europese landen moeten bezuinigingen temporiseren, en kunnen beter economische activiteit stimuleren. Wat nu gebeurt is een race naar de bodem: een wedstrijd wie kan het hardst bezuinigen die met schijnargumenten wordt gemotiveerd.

Volledig transcript van interview 11 juni 2010, Radio 1.
----
(Gelijktijdig gepubliceerd op GeenCommentaar)
Update: op GeenCommentaar staat een interessante discussie bij dit stuk.
----
Update: 21 juni
Uit NRC van 19 juni:

De Amerikaanse president Barack Obama roept landen in een brief aan zijn collega-regeringsleiders van de G20 op om niet te snel te stoppen met het stimuleren van economisch herstel. Volgend weekend komt deze groep van de 20 grootste economieën in de wereld, aangevuld met landen als Spanje en Nederland, in Toronto in Canada bij elkaar.

„We moeten onze gemeenschappelijke doelen herbevestigen om het beleid te voeren dat economische groei sterk houdt”, schrijft Obama in zijn brief. Zonder landen bij naam te noemen, waarschuwt hij voor een te strak bezuinigingsbeleid zoals de Europese landen gisteren afspraken. Daarmee doorbreken zij het economische stimuleringsbeleid dat de G20-landen op hun topconferenties in Washington, Londen en Pittsburgh hadden afgesproken om gezamenlijk de gevolgen van de financiële en economische crisis die uitbrak na de val van zakenbank Lehman te bestrijden.

Read more...