Frits Bolkestein de sociaaldemocraat

Credit: UN Photo/Eskinder Debebe

De plannen van de klimaattafels zijn vooral voor de laagste inkomensgroepen een schok. Immers, energie is een basisbehoefte. Als die duurder wordt, treft dat de lagere inkomensgroepen onevenredig meer dan degenen die het breder hebben. Het netto resultaat werkt dus denivellerend.
[…]
Verschillende onafhankelijke deskundigen hebben berekend dat het hypothetische want op basis van klimaatmodellen, die tot dusver onbetrouwbaar zijn gebleken afkoelingseffect van de Nederlandse klimaatinspanning op mondiale schaal aan het eind van deze eeuw zó klein zou zijn dat het niet meetbaar is.

Nee, hier is geen sociaaldemocratische klimaatscepticus aan het woord, maar een liberaal van de VVD. In de Volkskrant van 14 januari constateert Frits Bolkestein dat de kosten van het klimaatakkoord onevenredig zwaar op mensen met een laag inkomen drukken. Bovendien is het effect ervan ook nog eens heel gering. Hij pleit daarom voor uitstel ervan.

Niet alleen is het vreemd dat een liberaal zich zorgen maakt over denivellering – dat geeft hij zelf overigens ook toe – maar het argument klopt niet. Dat de kosten van het klimaatakkoord hoog zouden zijn was te voorzien [*]. Dit is echter geen project waar je van kan afzien omdat het te duur is, zoals bijvoorbeeld JSF-straaljagers of Lelystad Airport. Het probleem met het klimaat is dat het veranderd, of we het willen of niet. Uitstel (of afstel) van noodzakelijke maatregelen verandert daar niets aan. Erger nog: uitstel kan weleens veel duurder zijn, niet alleen financieel. Vermoedelijk is niemand bereid om de volksverhuizing die het gevolg is van klimaatverandering, op te vangen. En omdat Nederland onder de zeespiegel ligt, zullen we mogelijk zelf deel uit maken van die migratie – vergeet dat opvangen maar.

Dit zijn kosten waar Bolkestein dan ook geen rekening mee houdt want hij is klimaatscepticus: de klimaatmodellen zijn volgens hem onbetrouwbaar. Hoe hij tot die conclusie komt is onduidelijk, maar heeft geen wetenschappelijk basis en is onwaar. Bovendien hoeven we om modellen te toetsen niet te wachten of het klimaat verandert zoals de modellen voorspellen want we kunnen klimaat modellen ook aan het verleden toetsen. Dit heet hindcasting.

Dan is er nog Bolkesteins zorg voor arme mensen. Zeker, dat is een terechte zorg, maar uitstel van de energietransitie is, zoals klimaatwetenschappers betogen, géén oplossing. Juist de armen krijgen het meest te lijden van klimaatverandering. Het is een wonderlijk schouwspel dat liberalen, die tijdens crises zonder enige gewetenswroeging hard snoeien in sociale voorzieningen, nu opeens wel rekening houden met diezelfde arme burgers.

De enige juiste en rationele conclusie die Bolkestein zou moeten trekken is dat de maatregelen die men nu wil nemen nog lang niet genoeg zijn. Uitstel is geen optie. Echte sociaaldemocraten zorgen er dan voor dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Nee, Frits Bolkestein niet plotseling bekeerd tot de sociaaldemocratie, het argument komt nu gewoon even goed uit.

[*] Bedenk echter: waar kosten worden gemaakt, wordt geld verdiend. Wat is er gebeurd met de beroemde Nederlandse koopmansgeest? Elke euro die wordt uitgegeven, is omzet voor de handel of industrie. De klimaattransitie kost niet alleen banen, het schept ook heel veel banen, waarschijnlijk meer dan er verdwijnen.

Eerder gepubliceerd op Sargasso.

Read more...

Links en rechts, deel 4: Wat is het verschil?

Twee koppige slang van turquoise. Religieus ornament van de Azteken. (Bron: Geni CC-BY-SA)

Deel 4 van de serie over Links en Rechts staat op Sargasso. Dit deel is het kernstuk van de serie want hierin laat ik zien dat je volgens mij wel degelijk zinnige dingen kan zeggen over Links en Rechts. Ik heb een criterium geformuleerd dat is gebaseerd op dat van Norberto Bobbio die in zijn boek Left and Right: The Significance of a Political Distinction, het verschil tussen Links en Rechts baseert op 'gelijkheid'. Links streeft naar gelijkheid, rechts accepteert ongelijkheid.

Voor links zijn alle mensen in principe gelijk want we zijn allemaal naakt geboren en sterfelijk: of je man of vrouw bent, of je huid donker of licht van kleur is, of je arm of rijk bent geboren, enfin u kunt het rijtje zelf wel aanvullen: iedereen heeft evenveel recht op geluk.

De definitie die Norberto Bobbio gebruikt kan makkelijk aanleiding geven tot misverstanden omdat rechtse denkers zeggen: 'links wil iedereen gelijk maken'. Links gedraagt zich volgens hen als de beroemde Griekse herbergier [1]. Dit wordt prompt in commentaar nr. 4 onder het artikel geïllustreerd:

De ene mens is nu een maal slimmer en vindingrijker dan de ander, de enige manier om alle mensen op papier gelijkt te maken is onder dwang, repressie en nivellering.

Ik heb daarom geprobeerd het criterium iets algemener te formuleren dan Bobbio, door te stellen dat het onderscheid is gebaseerd op verschillend inzicht over gemeenschap en de rol van het individu daarin. Helaas geeft ook dat aanleiding tot misverstand want, zo wordt daar tegenin gebracht, Geert Wilders staat toch ook voor gemeenschappelijkheid? Namelijk dat wat wij als Nederlanders gemeenschappelijk hebben. Het antwoord daarop is niet echt moeilijk: Wilders baseert die gemeenschap op basis van levensovertuiging (religie). Dit is een perversie van het idee van het standpunt dat mensen gelijkwaardig aan elkaar zijn, ongeacht hun levensovertuiging.

Een belangrijke voor waarde voor een criterium om onderscheid te kunnen maken, is dat het neutraal is. Volgens mij is dat bij mijn criterium (gemeenschap vs. individu) wat beter dan bij ‘gelijk vs. ongelijk’.

Lees de rest op Sargasso en doe mee met de discussie daar.

Noten

[1] Dat was Procrustes. Deze had voor zijn gasten slechts één bed. ’s Nachts kwam Procrustes kijken of de gast in het bed paste, wat nooit het geval was, om zijn gast op maat met geweld op maat te maken. One size fits all zoals we tegenwoordig in goed Nederlands zeggen.

Read more...

Links en rechts, deel 3: Politicologie van het volk

“Van het volk”. Gedenkplaat voor de Franse Revolutie, geplaatst in het zesde jaar van de revolutie, op een muur in Haut-de-Cagnes (Alpes-Maritimes, France) (Bron)

In Deel 3 van mijn serie over Links en Rechts laat ik zien dat dat ondanks de huidige scepsis over Links en Rechts – het zou niet meer van deze tijd zijn - iedereen precies weet wat er mee bedoeld wordt. Iedereen gebruikt het, academici in deftige boeken over politiek maar ook de leek. Links-Rechts is daarom wat ik noem het 'politieke model van het volk'. De titel van van dit deel is dan ook: "Politicologie van het volk".

Ik heb een kleine survey gedaan - geen echt onderzoek hoor, alleen maar wat ik bij elkaar heb gegoogeld van internet en wat in mijn eigen boekenkast tegenkwam - om eens te kijken hoe het wordt gebruikt. Het is ook altijd leuk om het aan vrienden en bekende te vragen. Vooral jongere mensen hebben er vaak moeite mee, ouderen wat minder.

Wat is eigenlijk het verschil tussen Links en Rechts? Ik ben de volgende typeringen van wat Links en wat Rechts is, tegen gekomen:

- Gelijkheid (Links wil eerlijk delen, Rechts prijst individualisme)
- Verandering (Links is voor verandering, Rechts is behoudend)
- Vrijheid (Autoritair versus Vrijheid)
- Globalisatie (Globalisten versus Nationalisten)
- Rationeel (Idealisme versus Rationalisme)
- Macht (Elite versus het Volk)

Vaak bedrijft men bij het maken van het onderscheid natuurlijk zelf politiek: Wie zegt dat het verschil tussen Links en Rechts Vrijheid is doet dat natuurlijk om de ander zwart te maken, ongeacht of dat Links of Rechts is. En de Autoritairen zijn altijd de ander want iedereen is zelf altijd voor Vrijheid. Hetzelfde geld voor de Rationaliteit (de ander is de dromer) en Macht (Elite boehoe … het Volk is goed).

Ook leuk zijn de verschillende modellen van Links en Rechts. Politicologen komen vaak met multidimensionale modellen. Een bekend voorbeeld is het Politiek Kompas van André Krouwel maar er zijn er veel meer. Wat zetten ze op de assen uit en waarom? Andere varianten zijn het Hoefijzermodel en de het Moraliteiten model van Jonathan Haidt.

Lees Deel 3 van de serie ‘Politicologie van het volk’ op Sargasso.nl

Read more...

Het grootste stuk van de koek

Beste bespreking van Piketty's boek Capital in the 21st Century die ik tot nog tot heb gelezen is die van Robert Skidelsky. Ik heb het boek pas net ontvangen en moet er nog in beginnen, dus ik kan niet zeggen hoe goed zijn weergave van het boek is. Maar hij lijkt een goede samenvatting te geven.

Vooral deze zin trof me:

"[The] distribution [van inkomen] is increasingly fixed by power, not by the market".

Skidelsky heeft het over de absurd hoge salarissen van de CEO's en andere supermanagers. Het is een droge constatering die natuurlijk heel erg voor de hand ligt - macht bepaalt hoe groot het stuk van de koek is dat je krijgt, hoe machtiger, hoe groter het stuk dat je voor zelf kan bemachtigen.

Maar dit is natuurlijk de politiek van een bananenrepubliek, niet van een democratie. En dat is de richting waarin onze maatschappij in het Westen zich steeds meer ontwikkeld.

Read more...

Is het basisinkomen betaalbaar?

Op Sargasso deze maand een serie over het basisinkomen. Ik heb me niet eerder hierin verdiept, maar het is een interessanter thema dan ik dacht. Niet omdat ik denk dat het een haalbaar model is omdat het links en rechts in het politiek spectrum de mogelijkheid biedt om naar hartelust te speculeren over de inrichting van de economie en de werking sociale zekerheid daarin. Ik vraag me in dit artikel af wat invoering ervan gaat kosten, en of dat betaalbaar is. Een basisinkomen voor iedereen is alleen te betalen als het inkomen op een bestaansminimum (vergelijkbaar met het bijstandsniveau) ligt. Deze post staat ook op Sargasso.

Update 21 augustus: Lees ook mijn vervolg hierop: Basisinkomen is niet zo goed idee. Hierin wordt een fout die in dit artikel staat gecorrigeerd. Ik ga in dit stuk er namelijk van uit dat het gehele budget voor sociale voorzieningen kan worden vervangen door het basisinkomen. Dat is onjuist!

In eerdere bijdragen in deze serie over het onvoorwaardelijk basisinkomen is lovend geschreven over dit idee. Een belangrijke vraag moet echter nog wel beantwoord worden: is het ook betaalbaar? Ik heb een representatief voorstel voor invoering van het basisinkomen nagerekend. Hoewel het moeilijk is om exact te voorspellen wat er met de economie gebeurt als je een dergelijke grote verandering doorvoert, is het toch goed om te doen: het dwingt je om je aannames expliciet te maken.

De Aannames

Op basis van de voorstellen die er liggen heb ik de volgende drie essentiële aannames over het basisinkomen geïdentificeerd:

Aanname 1. Het basisinkomen is onvoorwaardelijk. Ik weet dat het onderdeel uitmaakt van de naam, maar ik wil dit aspect nogmaals benadrukken. Het gaat erom dat het basisinkomen losgekoppeld is van het wel of niet verrichten van arbeid en van andere persoonlijke omstandigheden. Het wordt zonder meer uitgekeerd aan alle burgers en iedereen heeft recht op hetzelfde bedrag. Alleen dan is het mogelijk om de bureaucratie die nu nodig is om het huidige uitkeringsstelsel draaiend te houden af te schaffen. Het is dan niet meer nodig om te bepalen of iemand wel recht heeft op een uitkering en hoe hoog die uitkering moet zijn.

Met deze aanname wordt voldaan aan de wens van veel van de voorstanders van het basisinkomen, dat de overheid zich niet bemoeit met het privéleven van haar onderdanen. Zoals Jolanda Verburg in een eerder artikel in deze serie schreef: ‘omdat we er aan toe zijn om onze eigen keuzes te maken.’ Een bijkomend voordeel is dat er minder wetten en regels nodig zullen zijn.

Aanname 2. Het basisinkomen moet boven het bestaansminimum liggen. Een belangrijk motief voor de invoering van basisinkomen is de veronderstelling dat dit ons bevrijdt van de noodzaak om slaafse arbeid te verrichten. Ook maakt het de onderhandelingspositie van werknemers in loondienst ten opzicht van hun werkgever sterker, waardoor de arbeidsomstandigheden zullen verbeteren.

Dankzij de mogelijkheid te allen tijde terug te kunnen vallen op een gegarandeerd bestaansminimum, is niemand meer gedwongen om te werken. Maar dan moet het basisinkomen wel een reëel alternatief zijn, met andere woorden: het moet hoog genoeg zijn om eventueel er voor langere tijd van te kunnen leven.

Aanname 3. Het basisinkomen vervangt het huidige sociaal stelsel van uitkeringen en toelages. Door deze aanname wordt het basisinkomen betaalbaar en kan de bureaucratie afgeschaft worden.

Meer dan het naakte bestaan, maar wel betaalbaar

Hoe hoog moet het basisinkomen zijn? Het maakt voor de betaalbaarheid veel uit of je uitgaat van een absoluut bestaansminimum op bijstandsniveau of dat je daar toch boven gaat zitten.

Volgens Klokwerk moet het basisinkomen voldoende zijn 'om te wonen, je huis te verwarmen en om macaroni te eten'. Laag dus, vooral als je bedenkt dat we ook nog kleding moeten kopen. Dat voldoet dus niet aan de tweede aanname. Als het alternatief voor werk een droge korst brood en een bed in een pension is, heb je feitelijk nog geen keuze tussen wel of niet werken. Aan de andere kant mag het basisinkomen ook niet zo hoog zijn dat het onbetaalbaar is. We moeten dus zoeken naar een middenweg.

Vijf niveaus

Ik heb de berekening gedaan voor vijf verschillende niveaus: (1) het laagste minimum waarop een Nederlander op dit moment in geval van nood kan rekenen, namelijk de bijstand, (2) het minimumloon, (3) een tussenniveau dat weliswaar nog niet echt ruim is, maar voor veel oudere mensen wel de realiteit: de AOW, (4) 60% van modaal en tenslotte voor de volledigheid het mediaan (modaal) inkomen (5). Het vierde niveau, 60% van modaal ben ik in meerdere voorstellen tegengekomen en lijkt een redelijk inkomen waarvan iemand kan leven. In tabel 1 staat de berekening voor niveau 4, het 60% modaal inkomen.

Tabel 1 Bronnen: Bevolkingsgegevens CBS, 1 januari 2012; modaal inkomen (pdf); Bruto Nationaal Product (BNP); kosten sociale voorzieningen; hoogte bijstand. De berekening van de kosten van het basisinkomen in tabel 1 is gebaseerd op 60% van modaal. Dat is 60% van 28.700 Euro. Het gaat om netto bedragen voor alleenstaanden. Om dit in context te zetten heb ik het uitgezet tegen het Bruto Nationaal Product (BNP) en de totale kosten voor sociale voorzieningen. Alleen de berekening voor 60% modaal wordt getoond in tabel 1, voor de andere niveaus is een zelfde berekening gemaakt. De resultaten daarvan staan in tabel 2.

Voor de berekening ben ik uit gegaan van bedragen voor alleenstaanden, zoals je ook zou doen voor het basisinkomen (Aanname 1). In alle gevallen is het bedrag het netto loon of uitkering. De enige concessie die ik heb gedaan aan Aanname 2 is dat het basisinkomen afhangt van de leeftijd. Ik volg hierin (pdf). Dat kan omdat voor leeftijd geen ingewikkelde controle nodig is (alleen de burgerlijke stand). Dit drukt de kosten enigszins. Dit is verantwoord omdat jonge kinderen niet zelfstandig zijn.

Er zijn overigens ook modellen denkbaar waarin het wel nodig is om aan kinderen een volledig basisinkomen uit te keren. In deze modellen worden gezondheidszorg en onderwijs volledig geprivatiseerd. Het bedrag dat de ouders ontvangen namens hun kinderen, hebben zij dan nodig om onderwijs en gezondheidszorg te kopen.

Ik heb de berekening voor vijf verschillende niveaus van basisinkomen uitgevoerd. Dat leverde het volgende totaaloverzicht op:

Tabel 2. Kosten voor vijf niveaus basisinkomen als percentage van het Bruto Nationaal Product.

Niet gering

Zoals ik hierboven al heb uiteengezet moeten we er vanuit gaan dat sociale voorzieningen gaan verdwijnen. De besparing die dit oplevert (169 miljard euro) wordt verrekend met de kosten van het basisinkomen. In tabel 2 is te zien dat dit alleen in de twee goedkoopste varianten (net) voldoende is om het basisinkomen te betalen. Basisinkomen op bijstandsniveau levert de staat zelfs winst op.

Uit deze ruwe schatting blijkt dat de kosten voor een reëel basisinkomen niet gering zijn. Zoals verwacht is een modaal basisinkomen onbetaalbaar. Het 60%-modaal basisinkomen is minder duur, maar nog steeds veel duurder dan het huidige systeem van sociale voorzieningen. Het is echter wel het niveau dat het beste aansluit op de voorwaarden die aan het basisinkomen worden gesteld. Het tekort (83 miljard) kan niet uit de huidige inkomsten (151 miljard, zonder premies voor sociale voorzieningen) betaalt worden zonder extreme bezuinigingen en lastenverzwaringen.

Bron: miljoenen nota 2012 Alleen basisinkomen op AOW-niveau en op bijstandniveau is net betaalbaar of zelfs goedkoper. Het basisinkomen op bijstandniveau voldoet echter niet aan de aannames die ik heb gedaan. Ik concludeer dus dat alleen het basisinkomen net onder het AOW-niveau financieel haalbaar en sociaal wenselijk is.

Niet altijd sociaal

Een basiskomen voor iedereen klinkt goed, maar er zitten ook scherpe kanten aan. Omdat iedereen dezelfde uitkering gaat krijgen zal dat voor veel mensen - vooral voor hen die nu een hogere uitkering ontvangen – een forse achteruitgang zijn. Want in het nieuwe stelsel kan en mag geen rekening meer worden gehouden met de persoonlijke situatie van mensen, het is immers een onvoorwaardelijk basisinkomen. Morrelen aan de onvoorwaardelijkheid brengt de bureaucratie en regeldruk weer terug. Iemand met een laag inkomen en een hoge huur zal moeten verhuizen, want huursubsidie zal worden afgeschaft. Iemand die arbeidsongeschikt is, zal voor de rest van zijn of haar leven met een laag inkomen genoegen moeten nemen. Dit zal dus veel schrijnende gevolgen hebben. Bij het basisinkomen op AOW niveau zal dit sterker het geval zijn dan bij het 60% modaal basisinkomen.

Als men dit accepteert, is het essentieel dat het basisinkomen heel geleidelijk wordt ingevoerd. Het kan dus niet anders dan dat uitvoering van dit plan vele tientallen jaren in beslag zal nemen om de schok niet te groot te maken. Het is erg onwaarschijnlijk dat de politiek over zo’n lange termijn een dergelijk plan tot uitvoer kan brengen. Dit lukt alleen als er grote steun is in de bevolking voor invoering ervan.

Wie gaat het betalen?

Door invoering van het basisinkomen gaat de belastingdruk omhoog. Doordat de basis van de betaalde arbeid waarover belasting wordt geheven kleiner wordt, wordt de belastingdruk op dat deel van het loon waarover belasting wordt geheven groter. Dit geldt zeker voor het 60% modaal basisinkomen, maar ook voor het AOW basisinkomen omdat dit niveau ruim boven de huidige belastingvrije voet ligt. Dat is nu maximaal 833 euro per maand.

Bill Gates en de aardgasbaten gaan dit niet betalen, dat zullen wij als Nederlanders samen moeten doen. Er zijn verschillende manier denkbaar waarop deze kosten kunnen worden verhaald. Een mogelijkheid is de BTW te verhogen. Deze zal dan aanmerkelijk verhoogd moeten worden, tot 25% of mogelijk 30%. Het alternatief is ook niet aantrekkelijk: inkomstenbelasting en vermogensbelasting zullen omhoog moeten. Het is moeilijk om te schatten hoe hoog, omdat door de invoering van het basisinkomen minder mensen betaalde arbeid zullen verrichten. Mensen hebben nu immers een alternatieve bron van (onbelast) inkomen: hun basisinkomen.

Als gekozen wordt voor verhoging van de BTW – zeker als dat een forse verhoging wordt zoals bij het 60% modaal basisinkomen – dan heeft dit tot gevolg dat het reële basisinkomen lager wordt. Een ander nadeel van deze vorm van belasting is dat het regressief is: lagere inkomensgroepen worden relatief zwaarder belast dan hogere inkomens, die een kleiner deel van hun inkomen aan consumptiegoederen besteden.

Geen sociaal paradijs

We hebben de keuze tussen een betaalbaar maar laag basisinkomen waarvan de gemiddelde Nederlander alleen met moeite van zal kunnen rondkomen en een basisinkomen dat de voordelen lijkt te hebben die de voorstanders van basisinkomen ervan verwachten, maar waarvoor helaas (nog) geen financiering is. Verhoging van de BTW heeft grote bezwaren, ook voor de eerlijke verdeling van de lasten. De lastendruk zal in ieder geval toenemen.

In elk geval moet men niet denken dat een basisinkomensstelsel een sociaal paradijs is, integendeel zelfs.

Later deze maand keert Michel terug in deze serie met een artikel over de mogelijke gevolgen van het onvoorwaardelijk basisinkomen op de economie.

Read more...

Van de rijken, voor de rijken door de rijken

Bill Moyers is weer terug. Er is nu een opvolger voor Bill Moyers Journal.  De eerste aflevering van Moyers & Company gaat over - hoe kan het ook anders - de toegenomen ongelijkheid in de Amerikaanse samenleving. Een uitgebreid interview met de auteurs van het boek Winner Take All Politics, Jacob Hacker en Paul Pierson.

Hoe is het mogelijk dat een klein deel van de bevolking, de rijkste 1% als enige groep geprofiteerd hebben van de groei van de economie de afgelopen 30 jaar.  Het is niet (alleen) de globalisering, want waarom zien we die toegenomen ongelijkheid vooral in de VS en in minder mate in de Groot Britannie.

Hacker & Pierson schrijven over de belastingverlaging van Bush voor de rijken, en dan met name de 0.1% en 0.01% van de rijke bovenlaag van de bevolking. Maar het zijn niet alleen de belastingverlagingen, ook zijn er veel maatregelen door de Amerikaanse overheid genomen die rijken bevoordelen.

Zij laten zien dat de ongelijkheid geen proces is dat "vanzelf" gebeurde, de toename van de ongelijkheid was geen natuurverschijnsel maar een uitkomst van de politiek. De maakbare samenleving is geen utopie van links, maar een realiteit van rechts. Het motto van Lincoln dat de regering van zijn land van het volk voor het volk door het volk is  kan tegenwoordig beter herschreven worden als van de rijken voor de rijken door de rijken.

Bekijk het hele programma (1 uur):


Moyers & Company 101: On Winner Take All Politics from BillMoyers.com on Vimeo.

Update: Het "bewijsmateriaal". Deze grafiek laat goed zien wat er is gebeurd. Vanaf de jaren 70 het gemiddelde (*) inkomen per familie niet of nauwelijks veranderd maar het Bruto Nationaal Product per persoon is gewoon door gegroeid. Waar is al dat geld heen gegaan? (Via Krugman)

(*) de mediaan = inkomen waarbij 50% van de bevolking meer verdient (of minder) dan dit bedrag.

Read more...