Politiek voetbal: de wedstrijd VVD - PvdA

Politiek is een vorm van vermaak, goedkoop en plat vermaak. Dagelijks worden wedstrijden uitgezonden op TV waarin we politici zien die niet op de bal, maar op de man spelen. En net als bij het Songfestival mogen de toeschouwers stemmen wie de beste is, vroeger één keer in de vier jaar, tegenwoordig gemiddeld één keer per twee jaar. Gezien het niveau is het amateurklasse voetbal. Afgelopen maandag was de klassieke derby VVD – PvdA op TV, deze keer bij de EO met arbiters Andries Knevel en Tijs van den Brink. De PvdA speelt uit met Diederik Samsom en de VVD heeft Stef Blok opgesteld.

... Lees de rest op Sargasso.

Ik heb lang niet alle pareltjes van wijsheid van de heren in de post op Sargasso kunnen gebruiken, anders zou het verhaal veel te lang worden. Voor de liefhebbers daarom nog een paar howlers zoals Bob Somberby zou zeggen.

Schulden
Als Samsom het heeft over consumentenvertrouwen gaat Blok daar overheen met vertrouwen van investeerders:

Samsom: Onze export, onze export groeit. Het grote probleem is dat wij in een recessie zitten omdat de binnenlandse bestedingen terugvallen en de bedrijfsinvesteringen wegvallen. Het vertrouwen is nergens in Europa zo snel gedaald. U pocht over uw vertrouwen, maar nergens in Europa is het zo snel gedaald in het afgelopen jaar als in Nederland. De binnenlandse bestedingen vallen stil.
Blok: Schulden leiden niet tot vertrouwen.

Niet alleen doet Blok hier of zijn neus bloed, door het onderwerp subtiel te veranderen, het is ook onzin. Investeerders vluchten uit de schuldenlanden, niet omdat de schulden zo hoog zijn maar omdat ze bang zijn voor het uiteenvallen van de eurozone. Daarom is bij ons de rente zo laag en in Spanje en Italië zo hoog. Investeerders zitten überhaupt niet op deze crisis te wachten, en houden hun geld liever in hun zak, of steken het in veilige obligaties van landen als Nederland, Duitsland, de USA of Japan. Blok lijkt dit niet te beseffen en hij is degene die met vuur speelt, niet Samsom. Een andere reden waarom niet wordt geïnvesteerd is dat er onvoldoende vraag is. Er is genoeg ongebruikte productiecapaciteit, dus waarom zou een ondernemer uitbreiden, of mensen in dienst nemen?

De kleine Staat
Samsom onderbreekt Blok als hij zit te pochen over zijn succes met het kleiner maken van de Staat:

Samsom : Maar dit doet u nou anderhalf jaar, hoe succesvol is dat?
Blok: Terechte vraag. De eerste stap van dit kabinet was minder ministers, minder ministeries. Wat mij betreft dringend noodzakelijk. Dat levert geld op. Dat betekent ook minder bureaucratie. Ook in dit pakket waar we het nu over hebben wordt er opnieuw bezuinigd op ministeries, opnieuw bezuinigd op gemeentes. Dat vind ik een belangrijke keuze. Ik vind eigenlijk jammer dat in die goede jaren toen dat ook gekund is [sic] dat niet gebeurd is. Maar nogmaals dat vind ik een hele wezenlijke want dat betekent dat je minder [onverstaanbaar] uitgeven.

Het is werkelijk lachwekkend wat Blok hier zegt: het kleiner maken van de regering en de ministeries levert geld op. Hoeveel geld eigenlijk? Enige tientallen miljoenen? Het bezuinigen op gemeentes levert natuurlijk wel veel geld op, maar wie is daarmee geholpen? Dit zal er alleen maar voor zorgen dat de economie verder krimpt doordat lokale voorzieningen worden wegbezuinigd. De kwaliteit van het bestuur wordt minder omdat er minder ambtenaren op ministeries en in de gemeentes zijn die dit kunnen uitvoeren. Blok gaat er blijkbaar vanuit dat ambtenaren niets anders doen dan nutteloze en hinderlijke regeling maken. Bureaucratie noemt hij dat. Hij schets een Kafkaiaans beeld van de ambtenaar: cynische bureaucraten die nutteloze regels bedenken om onschuldige burgers onder de duim te houden. Het zegt meer over Blok dan over de ambtenaar.
Samsom krijgt geen kans voor verweer, want de talkshow hosts onderbreken de discussie omdat ze willen weten wanneer de heren "begrotingsevenwicht" denken te bereiken.

Gemiste kans
Blok laat keer op keer zien dat hij niet weet waar hij over praat. Maar helaas laat Samsom bijna alles passeren. Bijvoorbeeld in het volgende fragment. Hij begint goed door er op te wijzen dat bezuinigen niet helpt, sterker nog, de praktijk heeft dat bewezen: het begrotingstekort is niet minder, maar meer en de economie groeit niet, maar krimpt na 2 jaar Rutte.

Samsom: En daarom zit u op een begrotingstekort van 4,6 % en krimpt de economie en stijgt de werkloosheid, dat is het recept van Rutte de afgelopen anderhalf jaar.
Blok: Nou dat is een punt daar wil ik op ingaan, want dat is een punt wat mensen ook merken. En je ziet dat de landen die gekozen hebben voor hoge schulden een veel hogere werkloosheid hebben dan Nederland. En ik vind het dus een heel gevaarlijke redenering om te zeggen dat, terwijl je overal ziet hoe het misgaat, omdat die landen veel meer geld kwijt zijn aan rente, geld dat je dus niet kunt uitgeven aan onderwijs …
Samsom: Maar u schiet door naar de andere kant, ik kies niet voor hoge schulden …

Op dit soort momenten zit echt te kijken zoals de toeschouwers in de foto boven dit artikel: ja, ja, ... hij gaat scoren, hij schiet .... ooohhh... net er naast.
Samsom begint goed, maar Blok "pakt de bal af" zou je kunnen zeggen. Hij begint over schuldenlanden die er voor gekozen hebben om hoge schulden te maken. Dit is onzin. Alleen de Grieken hebben zich onverantwoordelijk gedragen. Spanje en Ierland zijn het slachtoffer van de instroom van goedkope euro's in de tijd toen iedereen dacht dat de bomen tot hemel zouden groeien. Overal in Europa was de rente gelijk en de markt ging er vanuit dat er een effectieve muntunie was. Dit jaagde de economie in die landen op hol en er ontstond een vastgoedbubbel. Je kan het Spanjaarden en Ieren verwijten dat ze dat lieten gebeuren, maar het is evengoed de verantwoording van bestuurders in Duitsland en van de ECB. Die keken alleen maar toe, verdienden er aan, en lieten het gebeuren.
Blok redeneert precies andersom: hij begint bij de gevolgen, de hoge schulden en zegt dat dat de oorzaak is. Samsom staat echter toe dat Blok de bal op deze manier overneemt en bevestigt indirect dat Blok gelijk heeft door te zeggen ... ik kies niet voor hoge schulden. Als of dat het punt was! Misgeschoten dus.

Read more...

College Ewald Engelen deel 7

Er staat al weer een paar dagen een nieuw verslag van het college van Ewald Engelen op Sargasso Van Kredietcrisis naar Europese Schuldencrisis.

Hij bespreekt eerst de recente ontwikkeling in Europa: democratie is maar lastig, zeker als er moeilijke maatregelen genomen moeten worden. In plaats van draagvlak te zoeken worden politici die in de weg zitten onder druk gezet om op te stappen en vervangen door eurocraten die het vertrouwen hebben van de Duitsers. En wat is eigenlijk "doortastend ingrijpen" als de bankiers niet aanpakt? Hard voor wie? Niet voor de politieke elite, niet voor de veroorzakers, maar voor de burger. Ik vertel niets nieuws natuurlijk: dat is altijd al zo geweest.

Ook komt ter sprake de relatie tussen de Europese crisis en de kredietcrisis. Volgens Engelen is het eigenlijk een en dezelfde crisis. De verbindende factor is niet alleen oorzakelijk - de schokgolf van de kredietcrisis schudde Europa door elkaar en verstoorde een precair evenwicht - maar er is ook een direct verband: het bankwezen. Bankiers hebben de kredietcrisis veroorzaakt en zijn ook in Europa de belangrijkste factor die een oplossing in de weg staat: schuldsanering. Banken gaan namelijk failliet als Griekse schulden afgeschreven moeten worden.

In Griekenland en Italië worden democratisch gekozen leiders terzijde geschoven en vervangen door technocraten. De toekomst van Europa wordt afhankelijk gemaakt van technocraten. Democratie is blijkbaar een veel te onzekere factor als het gaat om het doorvoeren van de maatregelen die nodig zijn om de euro te redden. Wat men vergeet is dat voor de uitvoering van pijnlijke hervormingen een democratisch draagvlak nodig is. Voor een succesvolle uitvoering van de noodzakelijke hervormingen is het nodig dat ambtenaren en de burgerij er volledig achter staan. In Griekenland en Italië heeft het volk traditioneel weinig vertrouwen in de overheid. Dit plan om de redding van de Euro door de politieke top te vervangen is daarom weer een nieuw luchtkasteel omdat het noodzakelijke draagvlak ontbreekt.

Lees het hele verhaal.

Het complete overzicht van alle (tot nu 7) aflevering staat hier.

Read more...

De metafysica van de schuld

Het is zomer dus de journalisten van de NRC, in ieder geval die van de redactie economie, zijn met vakantie. Dit weekend heeft de krant een artikel overgenomen van Die Zeit, geschreven door Marc Brost en Bernd Ulrich, over de huidige economische problemen (*). Het is een bombastisch stuk over de “schuldencrisis” dat pretendeert Links een les te lezen over hoe het moet omgaan met schulden. Volgens mij trekken ze echter de verkeerde les.

Alleen het begin al:

Wie bij het thema ‘schulden’ denkt dat het louter om geld gaat, is naïef. In werkelijkheid gaat het om gevoel, macht, angst en eer. Met een beetje overdrijving zou je zelfs kunnen zeggen: schulden zijn de wiskundige uitdrukking van een metafysisch probleem. Het is, kortom, bittere ernst.

Zeker, het is bittere ernst, maar niet om de redenen die worden genoemd, want gaat het niet altijd in de politiek om gevoel, macht, angst en eer? En sinds wanneer zijn schulden een wiskundige uitdrukking van een metafysisch probleem? Voor metafysische kwesties kunt u beter bij een priester of filosoof te rade gaan. Mogelijk zijn onze economische problemen een symptoom van een onderliggende cultureel trend, maar dan niet op de manier waarop Brost en Ulrich dit analyseren.

Wie heeft de schuld?
Volgens Brost en Ulrich is er een reden dat schulden op dit moment zowel in Europa als in de VS opspelen:

Het is bepaald geen toeval dat de afgelopen weken zowel Europa als de Verenigde Staten slechts ternauwernood wisten te ontsnappen aan de schuldenval die zij voor zichzelf hadden opgesteld. President Obama mag dan in zijn strijd met het Congres een beetje tijd hebben gewonnen, de schulden van Amerika zullen verder stijgen – ondanks de overeengekomen, gigantische bezuinigingen. In Europa mogen de regeringsleiders dan met een ultieme krachtsinspanning tot een tweede steunpakket voor Griekenland hebben besloten, de financiële markten gokken al weer op de volgende ronde. Alle hiermee samenhangende zorgen hebben de goudprijs doen stijgen tot een absolute recordhoogte.

Dat er gelijktijdig problemen zijn met schulden in Europa en de Verenigde Staten is inderdaad geen toeval. Even ter herinnering: in 2008 is er een grote financiële crisis geweest. In de jaren die daaraan voorafgingen hebben de autoriteiten een gigantisch en ongereguleerd schaduwbanksysteem laten ontstaan waarin voor vele biljoenen dollars werd omgezet. Dit schaduwbanksysteem was groter dan het reguliere banksysteem en het is ingestort door een klassieke bank run zoals we die kennen uit de 19e en begin 20e eeuw toen het banksysteem nog niet gereguleerd werd, althans niet in de VS.

De illustratie bij dit artikel is een afbeelding van zo’n paniek, die plaatsvond in 1893. Het gevolg van de paniek van 2008 was een mondiale recessie. Tijdens recessies maakt de staat schulden omdat er minder geld binnenkomt van belastingen en meer wordt uitgeven aan uitkeringen. Ook heeft het redden van belangrijke systeembanken – to big to fail banken– veel geld gekost. Het is dus geen toeval dat er gelijktijdig een schuldencrisis in de VS en Europa is ontstaan, maar de problemen van beide continenten lijken alleen maar op elkaar en hebben in beide gevallen in wezen niets te maken met aflossingsproblemen. Dit behoeft wat uitleg vrees ik.

Europa
In Europa heeft de recessie geleid tot een crisis van de Euro die vroeg of laat toch moest komen, de kredietcrisis was alleen maar de trigger. De schuldenproblemen die een aantal landen nu ondervinden zijn het gevolg van het feit ze deel uitmaken van de muntunie. De oorzaak van de problemen verschilt van land tot land. In Spanje en Ierland is dat het instorten van de op hol geslagen huizenmarkt, in Italië de hoge staatsschuld, in Griekenland corruptie en in Portugal achterstallig onderhoud. Het zijn vervelende problemen maar ook weer niet uniek. Toch lukt het deze keer niet om ze onder controle te krijgen. In het verleden konden de landen hun munt devalueren en lenen van de eigen Centrale Bank, maar door de muntunie hebben ze geen Centrale Bank meer en moeten ze Euro’s lenen op de internationale financiële markt. Dit heeft een aantal nadelige gevolgen die elkaar versterken. Omdat er economische problemen zijn gaat de rente omhoog, maar omdat de rente omhoog gaat, wordt het aflossen van de schulden nog moeilijker, waardoor meer bezuinigd moet worden wat slecht is voor de economie. Het gevolg is een negatieve spiraal. Kapitaal vlucht het land uit en de markt speculeert op faillissement van het land (iets dat vroeger ondenkbaar zou zijn). Voeg daar nog aan toe het kortzichtige, penny wise pound foolish beleid van de ECB, Duitsland en niet te vergeten Nederland, en je hebt een onoplosbare schuldencrisis.

Het schuldenprobleem in Europa is dus eigenlijk geen schulden crisis maar een systeemcrisis die het gevolg is van de manier waarop de monetaire unie is opgezet: inherent instabiel.

De Verenigde Staten
Marc Brost en Bernd Ulrich beweren dat het geen links of rechts beleid is, dat de schulden heeft doen oplopen. Maar dat is in het geval van de Verenigde Staten niet juist: daar zijn de schulden het gevolg van roekeloze oorlogen en grote defensie budgetten die daarvoor nodig zijn en onverantwoorde belastingverlagingen, van de rechtse regering van George W. Bush die tot 2008 in het Witte Huis zat. Ook de tekorten die zijn ontstaan onder Obama zijn een direct gevolg van beleid van de regering Bush. Als gevolg daarvan zijn schulden hoog opgelopen, ongeveer 95% van het BNP, maar ze zijn in het verleden wel eens hoger geweest (WOII: 120% BNP). Er is echter geen reden om aan te nemen dat de schulden niet afbetaald kunnen worden. Dat er een crisissfeer is ontstaan heeft een politieke oorzaak: aarzelend beleid van de Democraten als het gaat om het aanpakken van de economie die nu 3 jaar na de crisis nog steeds niet wil groeien. Door politiek onhandig manoeuvreren hebben ze zich kwetsbaar gemaakt voor afpersing. De Republikeinen zijn uit zijn op maar een ding: Obama ten val brengen, zelfs als ze daarmee de (wereld) economie in gevaar brengen. De bezuinigingen die nu door hen worden afgedwongen zijn onverantwoord omdat de economische groei hierdoor wordt afgezwakt.

Ook in de Verenigde Staten is dus geen sprake van een schulden crisis. Het is een politieke crisis waarbij de staatsschuld als wapen wordt gebruikt.

Onnodig somberen
Brost en Bernd hebben hun eigen verklaring voor het schuldenprobleem: zij koppelen het aan de Westerse mentaliteit:

[De] oorzaak [van het schuldprobleem] is eenvoudigweg de volgende. Sinds twee decennia bevindt het Westen zich relatief op de terugweg. Het automatisme van steeds meer rijkdom bij steeds minder of in elk geval niet méér arbeid is doorbroken. Daarvoor zijn vele oorzaken aan te wijzen. Hier hoeven slechts de opmars van de opkomende landen, de oorlog tegen de terreur en de door de ecologie getrokken grenzen te worden genoemd.

Beslissend is dat het hele Westen met deze nieuwe situatie niet uit de voeten kan, noch politiek, noch cultureel, noch individueel. Onze kinderen – zo veel weten wij wel al – zal het slechts beter vergaan als ze harder werken dan wij. Of we dat echt voor hen moeten willen, weten we dan weer niet. Daarmee is de grote deal van het westerse model definitief verleden tijd. Het inzetten op groei was zo ongeveer de minimumconsensus van westerse samenlevingen. Het vooruitzicht van voortdurende groei stelde ons gerust en slaagde wonderwel erin om grote sociale conflicten – wie krijgt welk deel van de koek? – niet eens aan de oppervlakte te laten komen. Groei betekende immers dat iedereen steeds meer kon krijgen. Des te beangstigender is het als deze groei uitblijft.

Daarom heeft het Westen deze werkelijkheid verdrongen en zichzelf een welstand voorgespiegeld die niet meer bestaat. Daarvan zijn die schulden het gevolg. Zij zijn het verdrongene. [sic] Dat keert steeds vaker en steeds heftiger terug.

In het verleden konden Westerse regeringen zich uit de problemen redden door economische groei maar dat is onder andere door ecologische grenzen niet meer mogelijk, zo stellen zij dus.

Dit is een onnodig sombere visie. In de eerste plaats hebben de schulden niets te maken met het niet groeien van de economie zoals ik hiervoor al heb laten zien. Maar zij hanteren een veel te enge definitie van economische groei: een economie groeit niet alleen door meer schoorstenen te laten roken maar ook door meer dienstverlening en door het toepassing van nieuwe technologie. Wie had 30 jaar geleden gedacht dat nu iedereen met iedereen in de wereld kan communiceren via internet? Groei kan zelfs goed zijn voor het milieu: de dreigende klimaatverwarming maakt het noodzakelijk om te schakelen naar duurzame en milieuvriendelijke (CO2 neutrale) energie bronnen. Hiervoor is onderzoek nodig en moet nieuwe techniek ontwikkeld worden. Ook dat is groei die werkgelegenheid oplevert. Brost en Bernd zitten onnodig te somberen.

Schulden vernietigen de staat
Ik kan me grotendeels vinden in wat Brost en Ulrich beweren over de noodzaak van het maken van schulden, al zijn ze wel wat zuinig.

Wereldwijd gaven landen meer dan 15 biljoen dollar uit om de crisis te bestrijden. Nooit eerder werd in zo’n korte tijd zo veel geld uitgegeven. Nooit eerder werden zo snel zo veel nieuwe schulden gemaakt.

Daarbij komt dat het idee van deficit spending – het uitgeven van geld dat je feitelijk niet hebt – in deze situatie bij hoge uitzondering het juiste was.

Volgens Brost en Ulrich zijn er de aantal redenen waarom schulden maken niet meer kan: de schuld is al te hoog, de rente en aflossings lasten worden te hoog, schulden belasten toekomstige generatien en de staat kan niet meer terecht bij haar huisbank en het is een vernedering van de politiek.

[E]en land dat vandaag de dag schulden maakt, kan zich niet wenden tot zijn huisbank en worden geconfronteerd met een serieuze en bij twijfel staatsondersteunende gelovige. Nee, zo’n land moet zijn hand in de muil van de leeuw steken en zich uitleveren aan kredietbeoordelaars, beurzen en hedgefondsen (en aan de Chinezen, maar dat maakt het er niet beter op). Schulden ondermijnen de staat. Ze maken van politici de loopjongens van de banken en de noodhulpverleners van de markten. Ze vernederen politiek en democratie.

Maar dit is precies het probleem dat ik hierboven heb geschetst voor de “schuldencrisis” in Europa: landen kunnen niet meer lenen bij hun “huisbankier”, ofwel de centrale bank. Dit is dus een probleem dat wij over onszelf hebben afgeroepen: door de muntunie hebben landen geen eigen centrale bank meer en zijn aangewezen op de markt – met alle gevolgen van dien. We lezen het dagelijks in de krant: Griekenland, Spanje en nu Italië zijn overgeleverd aan de goodwill van de markt en Angela Merkel, oh en niet te vergeten, de daadkracht van de onze Jan Kees de Jager.

Brost en Ulrich gaan er blijkbaar van uit dat de muntunie, zoals die nu werkt, blijvend is. Dan heb ik nieuws: dat gaat niet gebeuren. De Eurolanden worden vroeg of laat uit elkaar gespeeld door de markt – dat zien we op dit moment al. Er kunnen dus maar twee dingen gebeuren: of de unie valt elkaar en Nederland wordt gewoon de 17e Deelstaat van Duitsland of de Unie wordt hervormt en de ECB gaat doen wat alle Centrale banken doen: schuldpapier van de landen opkopen. Dat laatste gebeurt nu al.

Schulden ondermijnen de staat niet, wel een te veel aan schulden. Iedereen die een eigen huis koopt doet aan deficit spending en een ondernemer heeft vreemd vermogen in zijn bedrijf zitten, dat heet investeren. Een ander aspect van schulden is dat de schuldeisers niet alleen maar “slechteriken” - speculanten en Chinezen - zijn, maar ook pensioenfondsen en beleggingsbedrijven die de rente die er mee wordt verdiend weer gewoon uitgeven. Het geld verdwijnt dus niet uit de economie (en zelfs de Chinezen beleggen het in het Westen).

Op dit moment is de rente historisch laag (en zou nog lager kunnen zijn). Door geld te lenen kan de staat, nee moet de staat, er voor zorgen dat de economie weer gaat groeien (les één van Keynes). Dit is een investering in groei die zal leiden tot meer banen. Dit is nodig omdat door de recessie een groot deel van de bevolking geen werk heeft ( Spanje 20%, Ierland 14%, Griekenland 15%) en onbenutte capaciteit blijft liggen. Als de economie weer groeit en de motor weer werkt is het veel makkelijker om de schulden af te lossen (les twee van Keynes) dan nu, zonder groei.

Het fundamentele probleem waar onze economie op dit moment door wordt geplaagd is geen diep cultureel probleem maar het verleren van de kennis die is opgedaan na de Grote Depressie. Na WOII heeft economisch beleid dat was gebaseerd op Keynes grote welvaart en groei gebracht, waarom zou dat nu niet meer kunnen? Onheil afroepen over “de metafysica van schulden” helpt ons niets verder, integendeel.

----
(*) Alleen in de papieren versie of digitaal tegen betaling; niet in het Nederlands maar wel in het Duits te lezen op Zeit Online (via Sargasso). Ik zal wat uitvoeriger citeren omdat het stuk moeilijk toegankelijk is.
----
Illustraties: (1) cc Koekebakker, (2) Poster for the "War of Wealth" by Charles Turner Dazey, a play that opened February 10, 1895. Bron.

Read more...

Geen ideologie maar economie

Ter gelegenheid van zijn afscheid wordt Nout Wellink geïnterviewd. Over de EU doet hij de volgende uitspraak:

De Europese Unie is geen ideologisch project, het is een rationeel economisch project. Maar als het niet goed wordt uitgelegd, ontstaat het gevoel dat de technocratie het project overneemt. Politici moeten de voordelen van Europa meer durven benoemen, in plaats van zich te richten op nadelen zoals ‘ze pakken onze belastingcenten af'.

De EU in 1952 is begonnen als Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) - maar het was natuurlijk maar een eerste begin. We moeten niet vergeten dat Duitsland nog maar net was verslagen ook mee deed in dit samenwerkingsverband. Het was een eerste stap op de lange weg naar eenheid in Europa. Na twee wereldoorlogen twijfelde niemand aan de noodzaak daarvan.

We zijn het niveau van de EKSG niet overstegen: metaal en brandstof en zijn nu vervangen door "economie" maar waar is de grotere samenwerking en het besef van lotsverbondenheid? Volgens Wellink moeten we het alleen beter uitleggen aan de burger, maar dit is niet meer uit te leggen. In naam van de economische gemeenschap wordt nu Griekenland leeggeplunderd en is onze regering bezig te hard te snoeien in culturele voorzieningen, de zorg, onderwijs en zelfs ons leger wordt koud gesaneerd.

Geef mij dan maar een beetje meer ideologie en minder economie.
----
Correctie EKSG = EGKS, dank @fzwaan

Read more...

De EUROtoers: crashen of stijgen?

Moeten we de Grieken nu wel of niet helpen? Het is het onderwerp van de dag. Enerzijds zijn er de bangmakers: als we niet helpen dan dreigt De Ondergang Van Nederland zoals Gregorius Nekschot het standpunt van de voorstanders van hulp persifleert. Tegenstanders van hulp stellen dat we ons belastinggeld verkwanselen in ruil voor loze beloften. “Kassa voor Kwakkelanden” kopt de Telegraaf al in mei. Aan holle kreten dus geen gebrek, maar wat is wijsheid?

Eurotoers
Bij de Eurocrisis heb ik steeds het volgende beeld voor ogen: we zitten in een vliegtuig dat op een hoog bergmassief aanvliegt. We vliegen echter te laag en als we niets doen slaan we te pletter tegen een berg. De piloot kan nu twee dingen doen: het roer omgooien om een bocht van 180 graden te maken of, nu het nog kan, gas geven om vaart te maken om hoogte te winnen zodat we over de bergen kunnen vliegen. De enige optie die we niet hebben is niets doen: dan vliegen we ons zelf geheid te pletter.

Omkeren kan niet meer
Het wordt allemaal nog eens extra zuur omdat we in Nederland ons zelf hebben wijs gemaakt de we onze economie moeten redden door flink te bezuinigen. Het begint met de dag steeds meer duidelijk te worden wat de gevolgen zijn. Niet alleen kunstenaars en journalisten gaan dit nu merken, ook U en ik krijgen de rekening van dit beleid gepresenteerd: hogere medische kosten, een afgeslankte verzekering, minder huursubsidie, afschaffing van het PGB, enzovoort. Hoe dit de economie weer op gang moet brengen is mij een raadsel, maar dat is een onderwerp voor een ander blog. De realiteit is dat de meeste Nederlanders overtuigd zijn van de noodzaak ervan. 7 van de 10 Nederlanders zegt “nee” tegen geld geven voor “loze beloften van Grieken”. Zij willen dus het roer van het Eurotoer vliegtuig omgooien. Griekenland wordt niet wordt geholpen als het aan hun ligt. Hieruit kan men natuurlijk hooguit concluderen dat 7 van de 10 Nederlanders geen econoom zijn, maar dit heeft zeker gevolgen voor het beleid.

Het zure is dat wat we ook doen we de boot in gaan. Als we de Grieken niet helpen zal het gevolg zijn dat de economie een nog veel grotere klap krijgt dan hij heeft gekregen door de kredietcrisis. Niet alleen onze banken en onze pensioenfondsen komen in de problemen maar ook die van andere landen om ons heen. Als in Duitsland en Frankrijk problemen ontstaan door de Griekse schulden gaan wij dat ook merken in onze economie. En er is nog een ander gevolg: als duidelijk wordt dat de Munt Unie geen echte munt unie is dan is het lot van de andere probleemlanden bezegeld: de rente zal nog verder stijgen, de Euro’s zullen nog harder uit de deze landen verdwijnen. Een vernietigende vicieuze cirkel zal het gevolg zijn, vergelijkbaar met de Azië crisis in de jaren 90. De Euro spat dan in grote en kleine stukken uiteen, net als de idealen die Europa ooit verenigden. Nogmaals: We zitten allemaal samen in dat zelfde vliegtuig van de firma Eurotoers, Nederlanders, Duitsers en Grieken. Parachutes zijn er niet en niets doen is ook geen optie.

Stijgen
De lidstaten hebben de soevereiniteit over hun eigen munt opgegeven en ingeruild voor de harde Euro. Nu komen ze één voor één tot ontdekking wat de nadelen daar van zijn. Voordat de Euro er was, toen elke land nog zijn eigen munt had zou dit probleem nooit zo ver zijn gekomen: de Grieken hadden dan allang hun munt afgewaardeerd, waardoor de schulden automatisch zouden verminderen. De Griekse Staatsbank had Grieks schuldpapier kunnen opkopen en door de koersverlaging van de Drachme die daarvan het gevolg zou zijn zou de export toenemen en de economie weer snel kunnen herstellen. Die opties zijn er nu niet meer, en dat geldt niet allen voor Griekenland maar ook voor alle andere Euro landen.
Koers verlagen – laag vliegen in mijn beeldspraak dus – is nu dus geen optie meer, we kunnen nu nog maar een ding doen: gas geven om te proberen over die bergen te komen. Dat wil in dit geval zeggen: we moeten zorgen dat de Eurozone een echte economische eenheid gaat worden, met één munt en coördinatie van het economisch beleid van de deelnemende landen.

Wat houdt dat in? Laat ik er eerlijk over zijn: ik weet het ook niet precies en u kunt mij dat niet kwalijk nemen, ik ben maar een gewone koekebakker. Maar bij wie U deze vraag wel kan neerleggen zijn de bedenkers van deze chaos die Euro heet, de bankiers die hebben gegokt met ons geld en bij de frauderende Griekse politici. U weet wie ik bedoel, niet bij de Griekse burger.

OK, OK, genoeg gesneerd, ik heb een goede bui en doe een paar suggesties voor wat we wel kunnen doen:

1. De koers die de ECB nu volgt is nog steeds gebaseerd op het streven naar lage inflatie en een harde Euro. Nog recent werd aangekondigd dat de rente wordt verhoogd. Dit helpt niets om de crisis op te lossen, integendeel, het maakt het nog moeilijker voor de PIIGS om hun schulden af te betalen. Deze landen zijn gebaat bij een hogere inflatie en een minder stringent monetair beleid. De taak van de ECB moet verruimd worden: niet alleen prijsstabiliteit maar ook werkgelegenheid en economische groei moet worden meegewogen in het beleid van de Centrale Bank. Werkgelegenheid en economie kunnen niet los gezien worden van monetair beleid. Ook moet meer democratische controle komen over het beleid van de ECB.
2. Eén systeem voor Europese staatsleningen. Nu betalen landen waar het economisch minder gaat een hogere rente voor hun leningen dan landen waar het goed gaat. Dit is in wezen een inherent onstabiel systeem: problemen noodzaken tot lenen, maar ook tot hogere rente, wat op zijn beurt voor meer problemen zal zorgen en dwingt landen tot procyclisch beleid.
3. Landen zullen meer moeten doen om hun economieën op elkaar af te stemmen. Nogmaals: een vliegtuig, een koers.

Over de bergen
Als aan voorwaarde 3 wordt voldaan kan ook veel meer gedaan worden aan stimulering van de groei van de economie. Procyclisch bezuinigingsbeleid helpt niet om de economie weer op gang te krijgen. De economische (vliegtuig-) motor heeft weer brandstof nodig en die brandstof is ruim voorhanden: Euro’s. In tegenstelling tot wat veel mensen denken is de hoeveelheid geld namelijk niet beperkt, geld is geen goud (de goudstandaard is niet voor niets afgeschaft in de jaren 30). Net zoals in de oude situatie, toen elk land nog zijn eigen munt had, kunnen regeringen er voor zorgen dat er weer nieuwe investeringen worden gedaan. Dat moet Euro-breed, in alle landen gebeuren. Als dat beleid goed wordt gecoördineerd is dat zelfs veel effectiever dan in de oude situatie waarin elke land voor zichzelf moest zorgen.

Over de bergen is ongekende ruimte en uitzicht. We moeten alleen over die verdomde berg vliegen. Maar u weet: Ladies and Gentlemen Fasten your seatbelts!

Update 16/6/11: Nout Wellink legt uit wat de gevolgen zijn van de kapitaalvlucht die op dit moment plaats vind.



Buitenlands investeerders, waaronder ook Nederlands banken en pensioenfondsen, hebben hun investeringen in Griekenland van de hand gedaan. Ook Grieken zelf halen hun geld van Griekse banken. De angst is dat hun Euro's worden geconverteerd in Dragmen - zie tweet van onze Geert - en dan niets meer waard zijn. Dit is allemaal de logische consequentie van de manier waarop de Munt Unie is ingericht. Hetzelfde gebeurde in de jaren negentig in Azie toen na een boom het investeerders hun geld massaal aan die landen ontrokken. Als we in Europa in maatregelen nemen om dit te voorkomen gaat dat ook hier gebeuren.

Read more...

Spoken uit het verleden en kwaliteit van advies

Een van de belangrijkste punten van discussie bij de onderhandelingen over een nieuw kabinet zal de hoogte van de bezuinigingen zijn. Als campagnes een maat zijn voor het beleid dat we van de nieuwe regering kunnen verwachten, zal er zeker fors bezuinigd worden. De meningen onder economen over de noodzaak van bezuinigingen zijn verdeeld. Al eerder heb ik geschreven over de neiging van de politiek om te pleiten voor bezuinigingen: het is een diepgewortelde behoefte van de mensen om te denken dat je bittere medicijnen moet slikken om weer beter te worden.

Zo beweert niemand minder dan de president van de Europese Bank, Jean-Claude Trichet, dat bezuinigen helemaal niet slecht is voor herstel van de economie:

As regards the economy, the idea that austerity measures could trigger stagnation is incorrect.(...) I firmly believe that in the current circumstances, confidence-inspiring policies will foster and not hamper economic recovery, because confidence is the key factor today.

Ook zijn collega's in Nederland beweren het zelfde: nu moeten we snel bezuinigen om het vertrouwen weer terug te winnen en om te voorkomen dat we later de oplopende schulden niet meer terug kunnen betalen. Het lijkt er op dat de politiek op hoog niveau naar deze economen luistert. Zo is op de G20 onlangs besloten dat de deelnemende landen moeten gaan bezuinigingen.

Aan de andere kant staan economen als Paul Krugman en Brad DeLong die een ander standpunt innemen. Zij beweren dat nu bezuinigen slecht is voor de economie. De redenering is dat we nu met een ander soort economie te maken hebben dan normaal. Onder normale omstandigheden is het inderdaad slecht om schulden op te bouwen. Als de overheid te veel geld op de markt moet lenen wordt de rente hierdoor opgedreven en wordt het dus voor bedrijven die willen investeren moeilijker om te lenen. Nu is er echter sprake van een depressie-economie: de rente is historisch laag en bedrijven hebben momenteel geen vetrouwen in de economie waardoor er ook geen crowding out effect is.

Als geen ander kan Paul Krugman dit veel beter uitleggen. Hier op CNN, geïnterviewd door Fareed Zakaria (video via Crooks & Liars):



Wie moeten we nu geloven? Is het een politieke keuze of een economische keuze? Ik ben geen econoom, maar de argumenten van Krugman et al. snijden volgens mij meer hout dan dat van de bankiers en boekhouders. Diezelfde bankiers beweerden nog niet zo lang geleden -vlak voordat de huizenmarkt in Amerika instortte- dat alles in orde was. Zo citeert Ewald Engelen (abonn. nodig), Nout Wellink, 15 mei 2007:

Omdat DNB streeft naar een robuust en efficiënt financieel stelsel plaatst het snel veranderende financiële landschap ons voor zowel kansen als uitdagingen en onzekerheden. Deze op een marktvriendelijke wijze adresseren is een cruciale, zij het niet altijd makkelijke taak. Gelukkig staan wij daar - toezichthouder en marktpartij - samen voor [En even verderop heet het] Een marktgeoriënteerde en liberale financiële sector leidt tot een efficiënte allocatie van schaarse hulpbronnen en produceert daarmee economische voorspoed.

Kort daarna begon de crisis. Als we kijken naar behaalde resultaten in het verleden en ervan uitgaan dat deze een maat zijn voor de kwaliteit van het advies, dan is voor mij wel duidelijk in wie ik meer vertrouwen heb.

Deze post verscheen ook op Geen Commentaar

Read more...