Wie ziet er kansen voor de sociaaldemocratie?

Lex Bohlmeijer heeft voor de Correspondent een van 'de beste economen van Nederland’ geïnterviewd: Paul de Beer. Dit is het ware probleem van de PvdA (en de sociaal-democratie). Een interessant interview over de oorzaak van het verval van de sociaaldemocratie en de verzorgingsstaat. Het is zeer de moeite waard om deze podcast te beluisteren. Lex plaatst bij het interview ook een oproep die ik niet onbeantwoord kan laten.

Dit is de oproep van Lex Bohlmeijer:

Wie ziet er kansen voor de sociaaldemocratie? Langs welke weg zouden de belangen van middenklasse en onderklasse opnieuw met elkaar verbonden kunnen worden? Of moet je de zaak op zijn beloop laten?

'Wie ziet er nog kansen voor de sociaaldemocratie ... of moet je de boel op zijn beloop laten?' vraag je. Oké, ik zal een poging doen om te antwoorden.

Aan het einde van je interview ga je in op de noodzaak van 'visie' om de sociaaldemocratie te redden. 'Visie', is dat niet een afgeleide van ideologie? Maar jij doelt op iets heel specifieks, iets dat ik eigenlijk niet eens een ideologie zou willen noemen: het basisinkomen. Gelukkig hoor ik dat de Beer dat nu afwijst, al vind ik de reden wel erg zwak: 'het ontbreken van draagvlak' en 'het lost urgente problemen niet op'. Er zijn veel fundamentelere redenen die ik eerder op Sargasso al eens op een rij heb gezet.

Om de sociaaldemocratie te redden, of misschien nog wel belangrijker, om de verzorgingsstaat te redden, zal een basisinkomen niet helpen. We moeten eerst begrijpen wat er precies fout is gegaan. De Beer noemt één reden: de toegenomen welvaart heeft de middengroepen doen vergeten waar zij die aan te danken heeft. Maar dat is nog niet genoeg.

De vraag of er 'nog kansen zijn voor sociaaldemocratie' is volgens mij dan ook de verkeerde vraag. De andere kant - rechts - heeft namelijk de afgelopen jaren niet stil gezeten. Terwijl links haar ideologie aan de kapstok hing in plaats van deze te vernieuwen, heeft rechts wel druk aan haar eigen ideologie gesleuteld: het neoliberalisme. Omdat ook te rechter zijde over ideologisch denken wordt gefronst – lees Mark Rutte,'s Vijfde H.J. Schoo-lezing er maar op na! – ontkent men nu het bestaan ervan zoals Patrick van Schie demonstreert: 'Neoliberalisme is een nonsenswoord'. Tegelijkertijd wordt links van 'conservatisme' beschuldigd: sociaaldemocratie, dat is zeau jaren tachtig beste Gutmenschen.

Dit is natuurlijk geen autonoom sociologisch proces, of 'wetmatigheid' (waarover wat onduidelijkheid is in het interview) maar gewoon propaganda: tegen de sociaaldemocratie, tegen keynesiaanse economie, tegen de (verzorgings-) staat, tegen vakbonden, tegen spreiding van kennis, inkomen en macht en vóór neoklassieke economie, voor egoïsme en hebzucht ... sorry, voor individualisme en 'je eigen broek ophouden'.

Voor de duidelijkheid: deze campagne van rechts is al begonnen in de jaren dertig – ja, u leest het goed: tijdens de Grote Depressie – door mensen als Friedrich Hayek (VS) en Walter Eucken (Duitsland). Toen noemde men het beestje nog wel bij zijn naam (pdf): neo-liberalisme (met streepje in het begin) of ordoliberalisme. Na de oorlog hebben zij hier verder aan gewerkt in de Mont Pelerin Society, uiteraard met genereuze steun van het bedrijfsleven, want aan geld heeft rechts het nooit ontbroken. Begin jaren tachtig kon het neoliberalisme doorbreken omdat het wel een antwoord had op de crisis van de jaren zeventig. De sociaaldemocraten wisten toen niet wat hen was overkomen. Rechts kwam aan de macht: Thatcher, Reagan, Kohl, Lubbers, en waar links wel aan de macht was (Mitterand, Kok, Blair), werd neoliberaal beleid door linkse politici uitgevoerd.

De sociaaldemocratie bood al die jaren dus geen enkele weerstand tegen deze ideologische en politieke machtsovername en heeft de boel op zijn beloop gelaten, een 'niemandsland' achter gelaten zoals Van Dam het treffend uitdrukt. Zo kon het neoliberalisme zegevieren: economisch (monetarisme, de euro, bezuinigen), politiek (zie het lot van de PvdA vs. de VVD) en cultureel ('you know, there is no such thing as society. There are individual men and women, and there are families', zoals de Lady zei). Erger nog, wij hebben het neoliberalisme verinnerlijkt. Dat, en niet abstracte wetmatigheden, is wat heeft geleid tot de versplintering waar Paul de Beer het over heeft.

Sociaaldemocraten wisten al die jaren niet meer te bedenken dan meehuilen met de wolven: Paars, Bill Clinton ('big government is over') en Blair (die Thatcher's werk zelfs nog verbeterde). De euro is de laatste grote neoliberale schepping geweest, in het genot waarvan wij nu leven. En zoals elke neoliberale 'vernieuwing' leidt ook deze tot een nieuwe crisis, die opgelost moet worden met nog meer neoliberalisme - ook bekend als 'hervormingen'.

Tegen deze succesvolle en al decennia durende aanslag van rechts op de verzorgingsstaat moeten wij ons verweren. Dat was/is de taak van links, de sociaaldemocratie (of hoe je het ook noemt). De vraag is dus niet 'zijn er kansen' - nee, dit is de laatste kans voor de sociaaldemocratie en voor links om een alternatieve ideologie te formuleren. De boel op zijn beloop laten is zeker geen optie.

'En de PvdA dan?', zul je vragen.

Daarover kunnen we kort zijn: wanneer wordt Dijsselbloem geroyeerd? Het is me echt een raadsel waar die man de gore lef vandaan haalt om zich te tooien met de naam 'sociaaldemocraat' en waarom een partij die zich sociaaldemocratisch noemt, het vertrouwen in deze minister niet opzegt. Typerend is dat Dijsselbloem zichzelf als 'niet-ideologisch' en als pragmaticus omschrijft. Het demonstreert hoe slecht sociaaldemocraten hebben nagedacht over de rol van ideologie in de politiek. En als dat het einde van het kabinet tot gevolg heeft, is dat geen probleem maar een zegen voor het land.

Felix Rottenberg zegt het nu zelfs hardop: Samsom is de sociaaldemocratische 'bedrijfsleider' van dit rechtse kabinet. Hè hè, eindelijk. En anders doek de PvdA maar op, althans deze quasi sociaaldemocratische PvdA.

Voor een echte, linkse, sociaaldemocratische Partij van de Arbeid is wel degelijk een bestaansgrond die Paul de Beer ook noemt: Alleen zij kan de brug vormen tussen de middenklasse en groepen aan de onderkant van de maatschappij die door de SP worden bediend. Dat betekent dus dat de PvdA moet samenwerken met de SP en niet met de VVD.

Die Linke, de SP, Syriza, Podemos ('we kunnen'!), Jeremy Corbyn en misschien zelfs Rottenberg, zijn personen/bewegingen die begrepen hebben dat meehuilen en de 'boel op zijn beloop laten', geen oplossing is. Het recente succes van deze bewegingen laat zie hoe groot de honger is naar een antwoord op de hegemonie van het neoliberalisme. Tegelijkertijd laat de felheid van de neoliberale reactie hierop zien dat rechts dat ook begrijpt.

Niet sociaaldemocraten maar Grieken, Spanjaarden, 'de onderste laag' in Nederland en nu vooral vluchtelingen, hebben deze strijd tot nog toe gestreden: zij die direct geraakt worden door de gevolgen van de neoliberale revolutie. Hun rangen zullen zich versterken, dat is mijn enige hoop - en zekerheid naar ik vrees - met of zonder sociaaldemocratie.

Afbeelding: Paulien Osse

Read more...

Wil de laatste sociaaldemocraat het licht uit doen?

Dat het wat beter gaat met de economie is niet dankzij maar ondanks het Kabinetsbeleid. Dus waarom zou je nog stemmen op de PvdA? De PvdA doet het voorkomen dat er geen alternatief is voor dit beleid. Daarom stemmen mensen op rechts-populisten of gaan helemaal niet meer stemmen, want wat maakt het nog uit?

Ik heb mijn leven lang bij elke parlementsverkiezing op de PvdA gestemd. Mijn allereerste stem ging naar Joop den Uyl. In 2012 heb ik op Diederik Samsom gestemd, maar dat was de allerlaatste keer dat ik PvdA heb gestemd.

Sinds de jaren zeventig is de politiek naar rechts opgeschoven. Niet alleen komt er steeds meer ruimte op rechts, ook linkse partijen worden steeds rechtser. D66 is verworden tot een soort VVD voor jongeren: niet reactionair maar dynamisch en sociaal-liberaal. Pechtold neemt echter wel onversneden liberale standpunten in. Hij wil nog meer bezuinigen en streeft naar een kleine staat.

Misschien dat GroenLinks wat naar links opschuift, maar ik ben het Kunduz- en het Lente-akkoord nog niet vergeten. De SP is het laatste refugium voor linkse kiezers, tenzij u op een goudvissenpartij wilt stemmen.

Maar de grootste schade voor links wordt veroorzaakt door het beleid van de PvdA. Door de coalitie die de PvdA is aangegaan met de VVD in 2012 is de onttakeling van links bijna compleet. Klokhuis heeft afgelopen maandag al laten zien wat de rol is van de VVD in onze politiek. Ik wil het vandaag over de andere regeringspartij: de Partij van Arbeid.

De kleine stapjes van de PvdA

Waar het verkeerd gaat bij de PvdA, werd afgelopen zaterdag goed duidelijk in Nieuwsuur. Hans Spekman was daar om uit te leggen waarom de PvdA in een coalitie zit met de VVD. Zijn antwoord was dat er nou eenmaal geen linkse meerderheid is. Daarom moet de PvdA wel compromissen sluiten. Hij gelooft in de politiek van de kleine stapjes. Zijn partij heeft meegewerkt aan hervormingen, die weliswaar pijn deden, maar die ook noodzakelijk waren. Het klinkt allemaal heel principieel: het landsbelang gaat boven het partijbelang. Spekman vraagt begrip van de kiezers want hij hadden geen andere keuze.

Ik geloof ook in ‘politiek van kleine stapjes’ want het verleden heeft herhaaldelijk laten zien dat de revolutie haar eigen kinderen op eet. Maar de kleine stapjes moeten wel de goede kant op gaan en dat is nu niet het geval: tot nog toe leiden alle stapjes die PvdA heeft gezet naar afbraak van de verzorgingsstaat, meer werkloosheid en een krimpende economie.

Tegenstrijdigheden

De strohalm waar Spekman en de regeringspartijen zich aan vastklampen is de positieve wending die de economie nu heeft genomen. Rutte claimde afgelopen zondag in Business Class dat dit Kabinet ervoor heeft gezorgd dat de ondernemer weer lucht krijgt dankzij de bezuinigingen. ‘We hebben noodzakelijk onderhoud verricht’ de afgelopen jaren en daarom gaat het nu beter. ‘We zitten in de voorste wagon van Europa’.

Maar klopt dit wel? Factchecking laat zien dat deze claim zwaar overdreven is. Bovendien is het niet moeilijk om in te zien dat het niet kan kloppen. In het zelfde interview of debat waarin zij zich op de borst kloppen voor het prachtige resultaat, zeggen Rutte en Samsom namelijk ook dat we nu even niet moeten bezuinigen.

Pardon? Ja u leest het goed: Volgens Rutte en Samsom moeten we nu niet bezuinigen omdat dat dat slecht zou zijn voor de groei. Ik heb geen enkele journalist gezien die dan de logische vervolgvraag stelt [1]: Was bezuinigen in tijden van recessie dan wel verstandig? Het antwoord daarop moet natuurlijk zijn: ‘Nee, natuurlijk niet’. De afgelopen jaren is procyclisch beleid gevoerd en dat is heel slecht. In gewone mensentaal: de regering heeft de crisis erger gemaakt dan nodig was. Terwijl de patiënt ziek was hebben zijn de pijnstillers onthouden. Pas nu de patient aan de beterende hand is, mag de pijn weer wat verzacht worden.

Dat dit indruist tegen de meest fundamentele economische principes zal duidelijk zijn: bezuinigen doe je in goede tijden, niet als het slecht gaat. De overheid moet de economie stabiliseren, niet destabiliseren. Nog steeds hebben onze politici, inclusief de sociaaldemocraten, deze les niet geleerd. [2]

Export van werkloosheid

Dat er nu sprake is van economische groei is dan ook niet dankzij, maar ondanks het Kabinetsbeleid. De verbetering is te danken aan toevallige externe factoren. Door prijsdalingen (met name brandstof) is het reële loon wat gestegen en door de lagere euro neemt de export wat toe.

Dat het nu weer wat beter gaat is dus niet te danken aan hervormingen. Het zal dan ook geen lang leven beschoren zijn. Want de eurolanden lossen hun economische problemen op door ‘export van werkloosheid’ en dat wordt in het buitenland niet in dank afgenomen. Dit is loondumping en dat heeft niets te maken met ‘duurzame groei’.

Er is geen alternatief

Terug naar Spekman en de PvdA. Als het om economisch beleid gaat is er dus geen enkele reden om voor de PvdA te stemmen. Wat Spekman wel bereikt is, dat het voor links in de toekomst nog moeilijker zal worden om uit te leggen dat progressief links beleid goed is voor de economie. Want dat is de implicatie van Spekmans argument: nu gaat het weer beter en de bezuinigingen hebben geholpen.

Juist progressieve partijen moeten stelling nemen tegen het neoliberale beleid van partijen als de VVD, CDA en D66 [3]. Als progressieven niet het juiste verhaal vertellen doet niemand dat. Door er aan mee te doen - uit verkeerd begrepen landsbelang - blijft er voor de kiezer niets meer te kiezen over. Waarom zouden we nog stemmen?

Bezuinigingen komen het hardst aan bij de mensen die zich het minst kunnen verweren: lage inkomens, werklozen, ouderen en gehandicapten. Het leidt tot onvrede en afkeer van de politiek. De rattenvangers varen er wel bij want zij hebben tenminste nog een verhaal: het zijn de Marokkanen, de EUSSR, de moslims – wie of wat dan ook de zondebok van de dag is. Dat het niet klopt doet niet ter zake.

Voor de duidelijkheid: ik ga morgen wel stemmen, op de enige nog overgebleven linkse partij: de SP.

Noten

[1] Maar ik kan dat gemist hebben.

[2] Rutte is dus inconsistent. Pechtold beweert in het debat tegen Wilders dat we de ‘schuld niet door mogen schuiven naar onze kinderen’.

[3] Ik gebruik de term neoliberaal niet als scheldwoord, maar om er de politieke stroming mee aan te duiden, die ontstond in de jaren dertig en die in de jaren tachtig aan de macht kwam. Zie voor een goede uitleg van de geschiedenis van het neoliberalisme: Mist­vorming rond het neo­libera­lisme.

Verantwoording
Afbeelding: Partij van de Arbeid, CC, Flickr

Read more...