Waarom democratie in Europa wordt gewantrouwd

Wolfgang Streeck, directeur van het Max Planck Instituut voor Maatschappijonderzoek, vraagt zich af hoe het mogelijk is dat in Europa veel beslissingen niet meer door democratisch gekozen politici worden genomen, maar door benoemde functionarissen die geen verantwoording hoeven af te leggen. ‘Cruciale economische beslissingen worden immuun gemaakt voor democratische druk’, stelt Streeck in het Interview dat hij gaf aan de Groene Amsterdammer. In Duitsland wordt dit als een onvermijdelijke ontwikkeling geaccepteerd en de verkiezingen van 22 september zullen dat niet veranderen.

Hoe is het mogelijk dat democratie wordt uitgeschakeld en waarom hebben de Duitsers daar geen problemen mee? Het is tegenwoordig erg populair om hiervoor het neoliberalisme de schuld te geven. Dit is natuurlijk kretologie die niets verklaart, maar er zit meer waarheid in deze beschuldiging dan veel mensen denken. Het zijn namelijk wel degelijk neoliberale principes waarmee we de Europese Unie en haar economische instituties hebben ingericht. Om dit te begrijpen moeten we terug in de tijd, naar de jaren dertig om precies te zijn en naar de gebeurtenissen die een einde maakten aan de Weimarrepubliek.

Neoliberalisme

Nee, we gaan niet terug naar de Weimarrepubliek omdat toen het nationaalsocialisme aan de macht kwam. Hitler en het fascisme hebben er niets mee te maken; wel de economie, namelijk de beurskrach van 1929. De financiële crisis en de Grote Recessie die daarvan het gevolg was, maakte duidelijk dat een volgens de principes van het klassieke laissez faire liberalisme ingerichte economie onstabiel was.

De jaren dertig waren daarom moeilijke tijden voor liberalen. Veel mensen namen afstand van het liberalisme en Roosevelt liet met zijn New Deal overtuigend zien dat een interventionistische staat die zich actief bemoeit met de economie, economisch succes kan hebben en niet per se tot communisme hoeft te leiden. Maar liberalen als Friedrich Hayek wilden dat niet accepteren. Zij trokken een andere les uit de gebeurtenissen, en namen geen afstand van het liberalisme maar herdefinieerden het. Een kleine groep liberale denkers in Europa en de VS is in die jaren gaan nadenken over de tekortkomingen van het klassieke liberalisme om een ‘nieuw liberalisme’ te formuleren. Tijdens een conferentie in Parijs in 1938, het ‘Walter Lippmann Colloquium’, werd voorgesteld om de term ‘neoliberalisme’ voor dit vernieuwde liberalisme te gebruiken.

Ordoliberalisme

Duitse liberalen hadden nog een ander probleem. De ondergang van de Weimarrepubliek had hen geleerd dat parlementaire democratie door economische belangengroepen voor eigen doeleinden gekaapt kan worden. Machtige ondernemers in de kolen- en staalindustrie en de arbeidersbeweging waren in staat gebleken om het systeem naar hun hand zetten. Zij constateerden dat niet alleen machtsconcentratie in de staat gevaarlijk was, maar ook machtsconcentratie in de markt en maatschappij, zoals de arbeidersbeweging en groot-industriëlen.

Hun antwoord daarop was een specifiek Duitse vorm van het neoliberalisme, het ordoliberalisme. De ordoliberalen gaan – net als alle andere liberalen - uit van een centrale positie van de markt. De staat mag niet direct ingrijpen door bijvoorbeeld prijzen en lonen vast stellen. Maar de staat speelt anders dan in het klassieke liberalisme een belangrijke rol. Het is de taak van de staat om optimale condities scheppen voor marktwerking door middel van Ordnungspolitik. Zij doet dit door het vaststellen van eigendomsrecht, het bestrijden van kartels, het bevorderen van concurrentie in de markt en het bewaken van prijsstabiliteit.

Een belangrijke les die zij trokken uit de ondergang van Weimar was dat de instituten die deze Ordnungspolitik moeten uitvoeren zo ver mogelijk van de politiek geplaatst moeten worden. De staat, en vooral de democratische staat, wordt gewantrouwd. Democratie moet op afstand gehouden worden. Economisch beleid moet onderworpen worden aan regels die in de grondwet zijn vastgelegd.

Anders dan andere neoliberalen zijn de ordoliberalen zich er altijd wel van bewust geweest dat sociale stabiliteit alleen gegarandeerd kan worden als de arbeidersklasse bestaanszekerheid heeft. Door ordoliberalen is daarom ook altijd nagedacht over sociale wetgeving en zij zijn niet afkerig van invloed van vakbonden.

Ordoliberalisme en fascisme

Een groot deel van het ordoliberale gedachtengoed werd tijdens de Naziheerschappij geformuleerd en dit werpt natuurlijk de vraag op: hoe verhield het ordoliberalisme zich tot het fascisme? Volgens Ralf Ptak waren de ordoliberale economen geen groep van heldhaftige verzetsstrijders maar het waren (grotendeels) ook geen overtuigde fascisten. Veel ordoliberale economen bleven gewoon op hun post tijdens de Nazitijd en boden hun diensten als econoom aan. Slechts enkelen (Wilhelm Röpke en Alexander Rüstow) waren naar het buitenland uitgeweken om te ontsnappen aan het fascisme.

Belangrijk is in dit verband wel dat zij juist door deze onheldhaftige houding na afloop van de oorlog op hun post waren toen het land weer opgebouwd moest worden. Hierdoor hadden zij een grote invloed op de naoorlogse ontwikkeling van de Duitse economie, veel meer dan hun sociaal democratische collega’s die of gevlucht waren of door nazi’s waren vermoord.

Wirtschaftswunder

Na de Tweede Wereldoorlog keerde het tij voor de neoliberalen in Duitsland. Anders dan hun neoliberale collega’s in Europa hadden zij wel invloed bij de opbouw van hun land. Met Ludwig Erhard, die duidelijk ordoliberale sympathieën had en van 1949 tot 1963 minister van economie was en van 1963 tot 1966 zelfs bondskanselier, kregen zijn tot op het hoogste niveau toegang tot de politiek. Om de sociaaldemocraten buiten de politiek te houden stemde men in met sociale voorzieningen.

Door Alfred Müller-Armack werd in die tijd de geniale term Sociale Marktwirtschaft voor deze op ordoliberale principes gebaseerde economie bedacht. De naam is slim gekozen omdat het de neoliberale herkomst verhult en een derde weg suggereert. Onder deze vlag werd economische politiek gevoerd die helemaal was ingesteld op export. Met hulp van de Amerikanen (Marshallplan) werd dit een groot succes en wonnen de christendemocraten tot 1966 elke verkiezing en is het begrip Sociale Marktwirschaft deel geworden van de Duitse identiteit. Tot op heden wordt de Sociale Markwissenschaft geprezen, ook door iemand als Sahra Wagenknecht, Bondsdagafgevaardigde voor de meest linkse partij Die Linke. In Nederland wordt deze vorm van kapitalisme geprezen als het Rijnlandse model.

Democratie gewantrouwd

Door de grotendeels op export georiënteerde economie is het in Duitsland ondenkbaar dat de economie gestimuleerd wordt door de overheid. Keynesiaanse economie heeft weinig invloed gehad in Duitsland. Ordoliberale economie is gebaseerd op klassiek liberaal economisch denken waarin sparen goed en schuld maken slecht is.

Maar vooral interessant is de typisch ordoliberale manier waarop de politiek heeft bedacht dat dit moet worden afgedwongen. De Duitsers hebben dit namelijk in de grondwet vastgelegd. Deze zogenaamde Schuldenbremze illustreert goed het ordoliberale wantrouwen van de democratie. De politiek is grondwettelijk aan banden gelegd om te voorkomen dat men in de verleiding komt de economie te stimuleren door het begrotingstekort op te laten lopen. Het maken van schulden is alleen onder bijzondere omstandigheden, zoals een recessie, toegestaan. Het gevolg is dat in Duitsland de rechter bepaalt of het laten oplopen van het begrotingstekort, macro-economisch verantwoord is. De democratie is uitgeschakeld. Dit alles is bedoeld om te voorkomen dat politici economisch (fiscaal) beleid misbruiken voor electorale doelen door de burger te verleiden om te stemmen voor Bier und Bratwurst.

Ordoliberale EU en Euro

Door het economisch succes van Duitsland zijn bij het ontwerp van de Europese instellingen veel van de ordoliberale principes in Europese instituties en verdragen terecht gekomen. Het beste voorbeeld hiervan is de wijze waarop de euro is opgezet en hoe de ECB daarin functioneert. De ECB is geheel conform het ordoliberale ideaal onafhankelijk gemaakt van de politiek. In verdragen is vastgelegd dat de ECB zich alleen mag bezighouden met prijsstabiliteit (inflatie). Stimulering van de economie, of het helpen van landen die in de problemen zijn gekomen, is niet toegestaan. En ook hier wordt de democratie op afstand gehouden: de President van de Centrale Bank hoeft voor zijn beleid geen verantwoording af te leggen, althans niet aan een democratisch gekozen orgaan.

Ook de euro zelf is een ordoliberaal idee en een uiting van wantrouwen van democratie. Voordat de euro er was, is geprobeerd de Europese munten te koppelen. Na meerdere mislukkingen die veroorzaakt werden doordat de economische politiek van de deelnemende landen niet op elkaar aansloot, is besloten de politiek geheel buiten spel te zetten door de munten geheel op te heffen en te vervangen door één munt, de euro dus. Politici hebben nu geen andere keuze meer dan afstemming van economisch beleid, want devaluatie van de munt is niet meer mogelijk, domweg omdat de munten zijn opgeheven. De democratie staat buiten spel. Geen politicus kan dit nog veranderen, hoe graag de bevolking het ook wil. De euro is een uiting van op hol geslagen ordoliberalisme.

Ordoliberaal denken

In Nederland is het ordoliberalisme misschien nog wel populairder dan in Duitsland. Zo is Mark Rutte fel tegen het gezamenlijk maken van schuld door middel van eurobonds. Hij verdedigt dat met de stelling dat ‘landen [dan] worden beloond voor hun slechte begrotingsdiscipline met een lage rente’. Ook hier weer: democratisch gekozen regeringen kunnen niet vertrouwd worden en moeten gedwongen worden om het begrotingstekort terug te brengen. Het is de Europese versie van de Schuldenbremze.

Vanuit ordoliberaal perspectief is het ondenkbaar dat landen geholpen worden. ‘Makkelijk geld’ om economische groei op te wekken is verkeerd. Alleen zuinigheid, vergroting van de competitiviteit en afstemming van economische politiek – desnoods afgedwongen met sancties – is het juiste antwoord op de eurocrisis. Al het andere is een ‘lapmiddel’ dat slechts tot bubbels leidt.

En zo denkt zelfs Wolfgang Streeck er over. Zijn verzuchting dat democratie geen rol meer lijkt te spelen in het economisch beleid is terecht en ik hoop dat nu ook duidelijk is waar dat vandaan komt: het is de ordoliberale Ordnungspolitik die democratie verdacht maakt. Maar Streeck zegt in het interview in De Groene Amsterdammer ook bevreesd te zijn dat Centrale Banken ‘financiële doping’ gebruiken om ‘tijd te kopen’ terwijl ze ‘weten dat stimulerende middelen op termijn dodelijk kunnen zijn.’ Ook hij kijkt dus nog naar de economie vanuit een ordoliberaal perspectief en gaat er ten onrechte vanuit dat Keynesianisme ‘financiële doping’ bepleit. Dat is jammer, want ik ben het verder met zijn analyse wel eens. Maar het gaat mij er ook niet om Streeck te bekritiseren, wat ik wil laten zien is hoe diep in ons denken over economie het ordoliberalisme – of neoliberalisme als u wilt – is doorgedrongen.

Het werkelijke probleem in Europa is dat de politiek de oplossing zoekt in de Duitse Markt Wisrtschaft, Duitse en Nederlandse politici voorop. Dit resulteert in ondemocratisch genomen beslissingen. Bezuinigingen en hervormingen die de burger moet slikken als bitter medicijn om beter te worden, toegediend door politici die volledig overtuigd zijn van hun gelijk, terwijl de patiënt (Europa) op sterven na dood is. Maar het is medicijn dat uit de zelfde ordoliberale apotheek komt als de euro met bijwerkingen die erger zijn dan de kwaal die zij zou moeten genezen.

Meer lezen over dit onderwerp:

• Mark Blyth: Austerity, the history of a dangerous idea, chapter 5, part I.
• Ralf Ptak: Neoliberalism in Germany, in: The road from Mont Pelerin
• Wolfgang Streeck: Gekaufte Zeit, die vertagte Krise des demokratischen Kapitalismus (Eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik alleen het interview in de Groene Amsterdammer heb gelezen.)

Eerder gepubliceerd op 21 september 2013 op Sargasso

Read more...

De conservatieve revolutie van PvdA en VVD

De verzorgingsstaat is onbetaalbaar en bedreigt onze vrijheid is de boodschap van Halbe Zijlstra in “Bolle staat moet kleiner”. Is dat zo? Samen met de PvdA werkt de VVD aan een conservatieve revolutie.
 
Mark Rutte kwam vijf jaar geleden met een nieuwe vondst: de staat is een geluksmachine. Een grote staat is een bedreiging voor de vrijheid omdat het mensen afhankelijk maakt. Gemakkelijk geluk bestaat alleen in Luilekkerland en wie daar eenmaal van geproefd heeft, wil niet meer weg.  VVD’ers zijn creatief, want  Halbe Zijlstra heeft nu een vergelijkbare vondst: de staat is Holle Bolle Gijs. Dat suggereert althans de titel van zijn stuk in het NRC Handelsblad van 15 mei: ‘Bolle overheid kleiner maken’ en op Pinksterzondag mocht hij dat in Buitenhof toelichten.

Een grote staat laat te weinig ruimte over aan particulier initiatief, schrijft Zijlstra. Economische groei kan alleen van het bedrijfsleven komen en daarom is een grote  staat niet alleen een bedreiging voor onze vrijheid, maar ook voor de economie. Zo luidt de inmiddels overbekende klacht van conservatieven dat de staat, de verzorgingsstaat in het bijzonder, te groot is geworden. Zijlstra pleit daarom voor  ‘zware bezuinigingen en grote hervormingen’  om de staat kleiner te maken.

Het is niet mijn visie, maar ik juich het toe dat mensen als Zijlstra hun visie op de toekomst geven. Het schept duidelijkheid en het geeft inzicht in hun denken. Ook biedt het de mogelijkheid om die visie te bekritiseren en te analyseren. Wat is precies het probleem dat conservatieven hebben met de staat? Waarom is het beter als hij klein is? En waarom is een grote staat altijd een bedreiging voor de vrijheid?

Andere reacties
Je zou verwachten dat de uitlatingen van Zijlstra voor wat ongemakkelijke beschouwingen zorgen in de gelederen van coalitiepartner PvdA, maar veel reacties heb ik niet kunnen vinden. Marcel van Dam (de Volkskrant, 23 mei) richt zijn pijlen vooral op zijn eigen partij. Volgens Van Dam laat Zijlstra zien dat de bezuinigingen niet economisch maar ideologisch zijn gemotiveerd. Maar hij doet geen moeite Zijlstra’s stelling inhoudelijk te beantwoorden.

Ik heb verder vrijwel geen inhoudelijke reacties op Zijlstra’s stelling gevonden.  Jelmer Renema is de enige uitzondering. Hij wijst er op dat linkse intellectuelen conservatieve ideologie, zoals die van Zijlstra, niet serieus nemen.  Te snel doet men dit af als “vrije markt fundamentalisme”. Het gaat de conservatief niet om de kosten van de verzorgingsstaat, maar om de immoraliteit ervan. De economische argumenten staan volgens Renema ten dienste van de morele argumenten. Conservatieven pleiten voor het “terugbrengen van publiek geregelde zaken binnen het privédomein”. Dat is het omgekeerde van bevrijding, aldus Renema.

Ik ben het geheel met Renema eens, met één kanttekening:  links Nederland heeft de economische argumenten van rechts geheel overgenomen en steunt de conservatieve economische politiek.

Een doorgeschoten Holle Bolle Gijs
Zijlstra is een heuse woordkunstenaar, want het opinieartikel staat vol ronkend liberaal proza. Zoals het een partij die zich Volkspartij voor Vrijheid en Democratie noemt betaamt, heeft hij vooral een hekel aan dwang. Hij heeft het over ‘verregaande zorgplicht en afgedwongen solidariteit’ en over ‘afgedwongen solidariteit door belangengroepen.’ ‘Eigen initiatief’ (3x) wordt door een ‘alom aanwezige overheid in de kiem [gesmoord] en een incompetente overheid wekt de ‘valse verwachting […] dat de staat alles kan oplossen’ terwijl de samenleving zelf ‘het meest sociale distributiemechanisme’ is.

De oplossing laat zich lezen als een VVD-campagne voor wakker Nederland. We moeten ‘keuzes maken,’ ‘niet schouders ophalen maar schouders er onder’ én ‘betrokken […] actie ondernemen en initiatieven ontplooien.’  Hij concludeert dat enige uitweg ’grote hervormingen en zware bezuinigingen’ zijn.
Het sluit allemaal naadloos aan op de crisissfeer die nu al vijf jaar over Nederland hangt.

Een sociale revolutie
In de kabinetsformatie is besloten om 75 procent van de huishoudelijke hulp te schrappen. Staatssecretaris van Rijn denkt dat hulp in veel gevallen door familie en vrienden gegeven kan worden. Gemeenten die taken van het Rijk gaan overnemen pleiten zelfs voor verplichting van mantelzorg en voor sancties, want anders kan men de geëiste bezuinigingen niet halen. Hiermee wordt dus het conservatieve ideaal bereikt: de “ongebreidelde” groei van de verzorgingsstaat wordt teruggedraaid en er komt weer meer ruimte voor “particulier initiatief” zoals Zijlstra bepleit.

Is deze verschuiving van taken van de overheid naar de burger bevrijdend? Volgens Evelien Tonkens en Jan Willem Duyvendak is dat niet het geval (NRC Handelsblad, 11 mei). Want, zo vragen Tonkens en Duyvendak zich af ‘wie wil er gedoucht worden door zijn buurman?’ Als hulp weer in huiselijke kring gegeven moet worden,  worden mensen misschien wel minder afhankelijk van de overheid, maar ze worden tegelijkertijd meer afhankelijk van hulp van mensen om hun heen. Duyvendak en Tonkens spreken van een ingrijpende sociale revolutie. In de praktijk doen mensen die hulp nodig hebben liever geen beroep op vrienden, familie en buren omdat het hun idee van zelfstandigheid aantast. Een terugtredende overheid maakt mensen dus meer afhankelijk van anderen.

Dat is waar het om gaat bij “het autonomie-ideaal” van conservatieven, als zij zeggen dat de staat kleiner moet worden. Niet alleen bij de VVD maar ook bij de PvdA hoor je deze geluiden.  Volgens Lodewijk Asscher (pdf) moeten burgers ‘meer verantwoordelijkheid [nemen] voor zichzelf – of liever gezegd: voor elkaar.’

Onder de vlag van progressiviteit en vrijheid, mogelijk gemaakt door de crisis, wordt door deze regering, inclusief de Partij van de Arbeid, gewerkt aan een conservatieve revolutie.

It’s not the economy, stupid!
Zijlstra wil de verzorgingsstaat kleiner maken door flink te bezuinigen. Economen waarschuwen echter dat bezuinigen in tijden van een recessie niet verstandig is omdat de toch al krimpende economie dan nog verder krimpt. De vraag is dus of dit het juiste moment is. Ook Pieter Jan Hagens stelde deze vraag in Buitenhof aan Zijlstra. Deze gaf hierop een ontwijkend antwoord: de reden om de discussie over de taken van de staat te beginnen, zou zijn dat er die week een Verantwoordingsdag was de Tweede Kamer. Maar, stelt Zijlstra, dat is slechts een aanleiding want hij had dat ook vorig jaar of volgend jaar kunnen doen.

Wat hij niet wil toegeven is dat het nu juist wel het goede moment is om te bezuinigen. Tegen het advies van economen in is bijna de hele Nederlandse politiek er namelijk ervan overtuigd dat bezuinigen nu juist wel nodig is. Het publiek weet niet beter dan dat er in tijden van crisis maatregelen genomen moeten worden. En oplopende begrotingstekorten veroorzaken een groot gevoel van urgentie.  Ook sluit het goed aan bij de conservatieve moraal: schulden zijn immoreel. De staat kan toch niet meer uitgeven dan er binnenkomt?
De debatten gaan daarom alleen over de hoogte van de bezuinigingen en hoe de pijn het eerlijkst wordt verdeeld maar niet over de richting waarin de maatschappij zich ontwikkelt. Zijlstra’s ontboezeming in het NRC en in Buitenhof is hierop een positieve uitzondering.

De bezuinigingen en hervormingen hebben niets met economie te maken. Economie staat ten dienste aan de politiek. Niet voor niets laten mensen als Zijlstra, Blok, Samsom,  Rutte, Asscher en Dijsselbloem zien dat ze van economie niet de ballen verstand hebben. Clinton had ongelijk met zijn leuze ‘it’s the economy, stupid!’ Het gaat niet om de economie, maar om de inrichting van de samenleving.

Sinterklaas
Het is indrukwekkend hoe rechtse retoriek de wereld de laatste veertig jaar heeft veroverd. Dat kon gebeuren omdat links er geen antwoord op heeft weten te formuleren. In 1980 zei Ronald Reagan ‘government is not the solution to our problem; government is the problem.’  In 1996 werd dit door Bill Clinton bevestigd met ‘The Era of Big Government Is Over”. Clinton voegde er aan toe: ‘we cannot go back to the time when our citizens were left to fend for themselves,’ maar dat is niet meer dan een sociale pleister om zijn neoliberale beleid. De echo hiervan is te horen als Halbe Zijlstra zegt dat hij een ‘kleine groep mensen die de zorg echt nodig heeft’ wel wil helpen.

In 1972 zei Hans Wiegel “Sinterklaas bestaat en hij zit daar” en wees daarbij naar Joop Den Uyl. 41 jaar later heeft Diederik Samsom nog steeds geen ander antwoord dan te zeggen dat hij geen Sinterklaas is en dat klopt ook. Hij rechtvaardigt de samenwerking met de VVD omdat de VVD óók een hervormingsgezinde partij is . Zij is een ‘progressieve partij’ die niet ‘in tegengestelde richting’ van de PvdA wijst, alleen ‘denken ze anders over de rol van de overheid en de verdeling van welvaart’ (De Volkskrant, 27 maart). De PvdA zelf is een sterk conservatieve richting ingeslagen en lijkt helemaal niet meer op de partij die door Joop Den Uyl werd geleid zoals Merijn Oudenampsen hier betoogt.

Het is indrukwekkend hoe goed rechts zichzelf presenteert als hoeder van de vrijheid, ondanks de praktijk van haar conservatieve politiek. Maar de naïviteit van links is minstens even groot. De PvdA werkt mee aan een grote verbouwing van Nederlandse samenleving in een conservatieve maatschappij.

Links probeert nog steeds te bewijzen dat zij geen Sinterklaas is en doet zo het werk voor rechts. En de kiezers begrijpen dat.
---
Foto: Marie-II Verkiezingen Tweede Kamer 2010
Deze post staat ook op Sargasso.

Read more...

Crowding out

Als ik beweer dat in Amerika, de welvaartsstaat onder vuur ligt zal dat de lezers van dit blog niet verrassen. De bij de New Deal ingevoerde hervormingen worden door veel conservatieve ideologen nog steeds niet geaccepteerd. Tijdens de Grote Depressie en in de de decennia daarna kon conservatief Amerika dit niet veranderen: de herinnering aan die tijd was nog te vers en de beweging had alle geloofwaardigheid verloren. Maar met het verstrijken der jaren is herinnering aan de Depressie aan het vervagen.

Movement Conservatism heeft natuurlijk niet stil gezeten en na jaren van propaganda voeren tegen "Big Government" begint er steeds meer draagvlak te komen voor afbraak van de New Deal. De conservatieve wederopstanding die begon in de jaren 70 begint nu haar vruchten af te werpen. De in de jaren 30 ingevoerde werkloosheidsuitkeringen en Social Security (het equivalent van onze "AOW") en de latere uitbreidingen in de jaren 60 (Medicare, een "ziekenfonds" voor gepensioneerden boven de 65) liggen steeds meer onder vuur. Het grote begrotingstekort, note bene een gevolg van conservatief beleid, wordt gebruikt als argument om te bezuinigen op deze voorzieningen.

Over het algemeen zijn deze regelingen, met name Medicare en Social Security geliefd, ook onder conservatieve kiezers: zelfs Tea Party leden roepen: "Keep Your Goddamn Government Hands Off My Medicare!"

Het is daarom interessant eens te zien hoe de Republikeinen dit proberen te verkopen. Marco Rubio, een nieuw conservatief talent, laat dit zien in een recent gehouden speech in de Reagan Presidential Library:



Dit is van een bijzonder hoog ideologisch gehalte: de regelingen, beweert Senator Rubio, maken het volk zwakker. De regering voert taken uit die mensen zelf moeten doen. "Government crouwded out institutions in our society". Het lijkt veel op het argument dat ze gebruiken tegen het laten oplopen van overheidstekorten om wegvallende vraag op te vangen. Maar dat is een economisch argument, en hier gaat niet economie maar om meer. Het gaat hier om de "gezondheid" van het volk. Dit soort regelingen maken mensen lui, zij nemen zelf geen voorzorgsmaatregelen meer maar vertrouwen op de staat. De Staat! Big Government! Big Brother is taking over!


Het is een mix van anti-statisme, 19e eeuws "laissez fair" liberalisme en sociaal darwinisme dat deze ideologie kenmerkt. Het is hier niet zichtbaar, maar meestal gaat dit gepaard met een vorm van christelijk fundamentalisme, zoals het Dominionisme van Michele Bachmann en Rick Perry, beiden in de race om volgend jaar Obama uit te mogen dagen namens de Republikeinen.


---
Afbeelding: Muurschildering van William Groper (1939). De constructie van een dam - een van de vele werkprojecten in de jaren 30. (bron: Wikipedia)

Read more...

De newspeak van de staatspuritein Syp Wynia.

Het is maar goed dat Syp Wynia niet altijd gelijk heeft zoals Stan de Jong meldt, want:

Crisis leidt bijna altijd tot het toenemen van de staatgreep op de burger

Bijna altijd Gelukkig maar dat het niet altijd zo is, denk ik dan maar. Staatsgrepen daar hou ik niet van, en al zeker niet als de staat ze pleegt. U begrijpt waarom deze kop in de Elzevier van 19 december [1] mijn aandacht trok.

Het blijkt dat Syp Wynia zich zorgen maakt over de gevolgen van de crisis. Als deze crisis in omvang vergelijkbaar is met de Grote Depressie van de jaren 30 - dan is het tijd om ons zorgen te maken over eventuele gevolgen ervan.

Twee gevaren

Wynia is beducht voor twee groepen: nieuwe puriteinen en de religieuze puriteinen.

De nieuwe puriteinen zijn de progressieve elite die mensen "nette dingen bij willen brengen":  meer sporten, minder drinken, roken, eten en zij maken zich natuurlijk ook zorgen over het klimaat.

De lijst kan worden uitgebreid met van staatsege opgelegde 'diversiteit', het georganiseerd mengen an rassen, gelovigen, vrouwen en mannen. Deze tendens wordt doorgaans voor 'progressief' versleten.

Het zijn dus zaken waar Syp Wynia zich als 'conservatief' blijkbaar niet druk over maakt.

De 'progressieven' proberen dit te bereiken door het vergroten van de staatsinvloed. Van staatswege wordt het volk dus puriteinse waarden opgelegd.[2]

En dan is er nog een tweede puriteinse golf. Uit het oosten komen niet de Driekoningen, zoals onlangs werd gevierd, maar orthodoxe moslims. De grote kinderrijkdom van deze bevolkingsgroep, met name in Turkije, heeft een exodus richting het westen tot gevolg. Ook bedreigen zij in eigen land de seculiere staat. Dit zijn de religieuze puriteinen. Zij verbieden het drinken van alcohol en roken en dwingen vrouwen de islamitische hoofddoek te dragen om religieuze redenen.

Uit het Oosten komen tegelijkertijd tijd religieuze puriteinen, die alles wat libertijns is verafschuwen maar gek genoeg vaak op steun van ongelovige Europese progressieven kunnen rekenen. [3]

Crisis

De economische crisis versterkt deze twee ontwikkelingen omdat door een crisis de macht van de staat toeneemt, dat zagen we in de jaren 30 en dat zien we nu ook:

Nederlandse inperkingen op de vrijheid van meningsuiting die nog steeds van kracht zijn, verwierven in de jaren dertig hun plaats in de wetgeving. Neem de katholiek politicus Carl Romme, die in diezelfde crisisjaren kans zag de gehuwde vrouw haar werk af te nemen en naar het aanrecht te verbannen.

en zo is het nu ook:

De economie is onder de huidige omstandigheden sowieso snel aan het verstatelijken. In ons land beheert de staat voor het eerst sinds langere tijd weer meer dan de helft van de economie. Er wordt een nooit vertoonde toezichtsindustrie opgebouwd. Het vrije ondernemerschap wordt verder aan banden gelegd. De staat breidt intussen zijn eigen ondernemerschap uit.

Wat lees ik nu? Waren al die verzelfstandiging, privatisering, afstoten van taken, dan schijn? Over welke tijd schrijft Syp Wynia? Als er iets is dat de laatste 20 tot 30 jaar heeft beheerst dan is het wel de deregulatie, privatisering en een zich terugtrekkende overheid. Het einde van de "maakbare samenleving" werd ons verteld. Sommigen spraken zelfs van het einde der geschiedenis omdat vrije markten zich overal op de zelfde manier zouden gaan ontwikkelen en dit zou leiden tot een "liberaal paradijs".

En is de crisis niet juist ontstaan doordat de staat zich terugtrok van de markt en regulatie overliet aan het spel der van de vrije markt? In Amerika onttrok de overheid ontrok zich aan de controle en het bankwezen - dat paste niet in het conservatieve wereldbeeld. De staat moest zich vooral niet met de markt beïnvloeden want als zij dat doet doet dan gebeuren er erge dingen. Bewust werd toegelaten dat een compleet schaduwbanksysteem ontstond, gebaseerd op derivaten (van hypotheken). En omdat er geen enkele regulatie was was het mogelijk dat deze banken met een verhouding echt/virtueel vermogen van van 1 op 100 gingen "beleggen". De huidige crisis is ontstaan toen dat kaartenhuis instortte.

"Toevallig"

... maar ik dwaal af. Dat Syp Wynia niet altijd gelijk heeft was al duidelijk. Wat hij met zijn column wil zeggen is dat de twee puriteinse stromingen elkaar niet alleen versterken (de progressieven multiculturelen puriteinen praten het religieuze puritanisme goed) maar er zit ook een heel kwalijk luchtje aan. Dit is de laatste paragraaf van zijn column:

O ja. Het is natuurlijk toeval, maar in de jaren dertig waren er ook politici die vaak niet zo van mensen hielden en al helemaal niet van ondermensen, maar wel van dieren en zodoende het vegetarisme propageerden, 'zuiver' biologisch eten voorschreven, roken en alcohol bestreden, gefixeerd waren op schone lucht en schone wouden, bedrijven aan hun leiband legden en uiteindelijk desastreus succesvol waren. Alleen diversiteit, daar hielden die politici niet zo van.

Als het niet zo afgezaagd was zou ik zeggen dat een lelijk geval van Godwin's wet is. Maar er is meer: niet geheel toevallig moet hierbij denken aan een boek waar veel over te doen is geweest in Amerika, n.l. Liberal Fascisism. [4]

Giftaal

Liberal Fascism: The Secret History of the American Left, From Mussolini to the Politics of Meaning by Jonah Goldberg (Doubleday, 496 pages)

In dit boek wordt namelijk precies betoogd waar Wynia op doelt - zonder het uit te spreken natuurlijk. Liberalisme is ontsproten aan uit het fascisme. Het is moeilijk te begrijpen hoe je iets dergelijks met een stalen gezicht durft te beweren, maar in Amerika is dit blijkbaar mogelijk bij een deel van de bevolking . Behalve gebrek aan kennis speelt hier waarschijnlijk ook nog een rol dat het woord socialisme - synoniem met liberal voor veel Amerikanen - ook gevoerd werd door fascisten, die zich in Duitsland immers tooiden met de naam Nationaal Socialisme.

In de titel wordt het giftaal principe toegepast: door het woord liberal te koppelen aan fascisme in de boek titel, die natuurlijk vaak wordt genoemd, wordt zo een associatie gelegd met het taboe-woord fascisme. Op deze wijze wordt de term liberalisme verder verdacht gemaakt. Door jarenlange propaganda van rechts is het woord nu zelfs bij links verdacht geworden, zo erg dat er boeken geschreven worden over waarom het niet erg is om jezelf liberal te noemen. Het is een geuzennaam geworden.

David Neiwert wijst er op dat dit ook een vorm van Newspeak is: door het koppelen van twee tegengestelden wordt de werkelijke betekenis van de woorden veranderd en bewust verwarring geschapen. Ook elders heeft hij uitvoerig over dit boek heeft geschreven:

Goldberg proceeds to define everything that he himself considers undesirable as "fascist." This is just about everything even remotely and vaguely thought of as "liberal": vegetarianism, Social Security, multiculturalism, the "war on poverty," "the politics of meaning." The figures he labels as fascist range from Woodrow Wilson and Franklin D. Roosevelt to Lyndon B. Johnson and Hillary Clinton. Goldberg's primary achievement is to rob the word of all meaning -- Newspeak incarnate.

Maar het kan natuurlijk ook toeval zijn dat ik aan dit boek van Goldberg moest denken toen ik Wynia's column las. De grap is natuurlijk dat Wynya zelf een staatpuritein is: zoals een puritein niets moet hebben van seks zo verafschuwt hij alles dat met De Staat te maken heeft - hij is inderdaad een staatspuritein in de ware betekenis van het woord.

---- 
Update 28/1 (2): Wynia wordt columnist bij Buitenhof, hij krijgt binnenkort een groter platform - op de linkse omroep nog wel. 

Update 28/1 en 5/2: typefouten gecorrigeerd
----
Noten
[1] Elsevier 19 dec, p87 De Staatspuriteinen (op verpulvert hout gepuliceerd, dus geen link)
[2] Waarom plaatst hij deze woorden in aanhalingstekens?
[3] Het is niet relevant voor mijn betoog, daarom als noot: dit is een wel heel karikaturale interpretatie van het begrip tolerantie.
[4] In deze post gebruik het woord liberaal of liberal in de Amerikaanse betekenis, dus als progressief, niet in de Europese betekenis die staat voor het vrije-markt-denken en eerder conservatief is. Syp Wynia is denk zo'n liberaal.

Read more...

Irrationele burgers en de onzichtbare hand

Update 27/12

Het woord "burger" roept herinneringen op uit mijn jeugd. Als tiener kende ik het woord natuurlijk wel maar ik had nog nooit gehoord dat je het ook als scheldwoord kon gebruiken. Dit leerde ik van Franka toen ik met haar door de buurt liep waar onze klassenleraar woonde.

Het was nog vroeg in de avond en met paar andere klasgenootjes waren op weg naar het huis van de leraar waar we een klassenavond hadden. We keken onderweg in de woonkamers van de huizen. Nog nooit had ik wat we zagen met burgerlijkheid geassocieerd en met verbazing hoorde ik hoe Franka haar ongenoegen uitte over het hoge gehalte aan burgerlijkheid dat we zagen. Ze moesten het volgens haar verbieden.

Jongeren pakken snel de tijdgeest op en de burger en zijn burgerlijkheid waren toen nog de grote vijand van de vooruitgang.

Dat is nu wel anders. De burger zit niet meer in het verdomhoekje nee, hij staat nu voorop en vooraan bij alles. Hij staat voorop als het gaat om het zoeken naar kiezers, en hij staat vooraan als het gaat om het hebben van een mening over van alles en nog wat. Zelfs uw Koekebakker doet mee.

Burghers

Maar er is dan ook veel veranderd voor de burgers sinds zij nog de bewoners waren van Burghen, de Gated Communities van de Middeleeuwen.

In De mens is de mens een zorg:  Over de verstatelijking van verzorgingsarrangementen legt Bram de Swaan uit hoe afhankelijkheidsrelaties de gelopen eeuwen zich hebben "ontvouwd" - een term die door Norbert Elias is bedacht. Vroeger, in de tijd dat een burgwal nog daadwerkelijk bescherming bood, was iedereen lid van een familie, clan of dorp. Iedereen had met iedereen te maken op meerdere manieren. De bakker bakte niet alleen je brood maar hij was ook getrouwd met je zus, zijn vader was gildemeester en je moest hem te vriend houden omdat je zoon gezel was in dat gilde.

Als je er goed over nadenkt hebben mensen altijd in dit soort gemeenschappen met sterke onderlinge banden geleefd en is er iets heel wezenlijks veranderd de afgelopen paar honderd jaar. De samenleving waarin mensen nu leven is groter geworden - we hebben meer relaties met meer mensen die verder weg leven en tegelijkertijd zijn die relaties eenvoudiger (enkelvoudig) geworden. Dit is wat met de term ontvouwing wordt bedoeld. Neem het brood bijvoorbeeld. Tegenwoordig komt het meel voor het brood van een fabriek die het samenstelt uit meerdere meelsoorten en andere ingrediënten afkomstig van heel de wereld; het wordt in een fabriek gebakken en verkocht door een supermarkt; verpakt in plastic dat is gemaakt van olie uit het Midden Oosten; vervoerd door vrachtwagens die zijn gemaakt in; en zo voort. Deze ketting van relaties en afhankelijkheden is niet meer te vergelijken met de korte en gesloten ketting van vroeger toen er voor het bakken van een brood slechts een boer, een molenaar en een bakker nodig waren.

Hoewel door de ontvouwing de relaties tussen mensen eenvoudiger zijn geworden is de samenleving juist complexer geworden. Mensen kunnen meer en efficiënter produceren omdat men zich meer kan specialiseren en omdat de markt groter is geworden. Omdat de aarde rond is komt deze ontwikkeling nu tot zijn logische eindpunt en men spreekt nu dan ook van globalisering. Een mooi voorbeeld van de voordelen die dit kan hebben is deze Soda Pop winkel (h/t Carlos en Crachat van Sargasso)

Ontvlechting en gedrag

Maar die ontvouwing heeft ook wat anders veroorzaakt: zoals ik al zei: mensen zijn gewend om in kleine overzichtelijke groepen te leven. Dat hoort bij hun sociale habitus. Dat is als gevolg van de ontvouwing minder aan het worden. Doordat de afhankelijkheidsrelaties steeds veelvuldiger worden, worden de relaties zelf - dus per relatie - steeds vluchtiger en uitwisselbaar. Als de bakker je nu niet meer aanstaat ga je naar een andere bakker. Dat was vroeger moeilijker, de prijs was daarvoor te hoog.

Het is totaal anders als waar we tot noch toe aan gewend waren om in te leven. Dat moet gewoon wel frictie geven. Door de uitwisselbaarheid van de relaties is de vereenzaming groter geworden. Mensen komen kunnen makkelijker zonder relaties komen te zitten.

In het algemeen is het voor iedereen moeilijker om te leven onze moderne en onthechte samenleving, ook voor hen die hier minder last van hebben omdat ze een rijk sociaal leven hebben.[1]

Andere afhankelijkheid

De ontvouwing kan natuurlijk niet ongecontroleerd plaatsvinden en een deugdelijke rechtstaat en verzorgingsstaat zijn noodzakelijk. Zonder de rechtsstaat is er corruptie en chaos en zonder verzorgingsstaat zijn menen echt op zichzelf aangewezen waar zij vroeger nog konden terugvallen op familie en vrienden. (Lees De Swaan's De etiquette van de aalmoes).

Voor bijna iedereen heeft dit tot gevolg dat hij of zij veel meer afhankelijk is van de staat dan een burgher uit de Middeleeuwen – als je al kan spreken van "de staat" in die tijd. De staat vervult nu de rol die vroeger door familie, clan, of kerk werd uitgevoerd. Zij garandeerd nu gezondheidszorg, veiligheid, voedselvoorziening, verkeer, scholing, en ga zo maar door. De lijst is eindeloos en kritiek op de overheid is er dan ook genoeg, des te meer omdat we er veel meer van afhankelijk zijn als vroeger.

Amerika

Niet alleen de burgers van Nederland komen in opstand, ook in Amerika komen zij in opstand. Al dan niet toevallig is dat ongeveer in even grote mate als in Nederland, ongeveer 26% in Amerika. Ook daar zoeken mensen wanhopig naar een verklaring voor hun problemen en zij vinden antwoorden bij Sarah Palin, Rush Limbauth en Glenn Beck. Deze rechtse populisten grossieren in verklaringen: zij geven Acorn de schuld, een globale samenzwering of, net als in Nederland, de moslims. Het zijn de hard core Bush stemmers, de laatsten der Republikeinen die het nu voor het zeggen hebben in deze partij.

De irrationele burger

Ik werd geïnspireerd voor dit verhaal door De irrationele burger. Het kán geen toeval zijn in de Groene Amsterdammer (abonn. nodig) van deze week. Hierin wordt uitgelegd waarom veel mensen - irrationele burgers - tegenwoordig bang zijn voor een vaccinatie. Aart Brouwer en Margreet Fogteloo komen tot de conclusie dat dit komt omdat mensen weer terug willen naar een eenvoudige wereld, ment grijpt daarom terug op vroeger:

[...] organisch leven, natuurgeneeswijze, biologische voeding. Het is nieuwe religie in een reactie op de moderne wereld. Meer algemeen wantrouwen ze expertise van professionals; ze zijn zélf de autoriteit. Ik zie het als angst voor de toekomst waardoor mensen die graag terugkijken in de tijd ook gevoelig zijn voor rechtse politieke stromingen. Maar je moet daar voorzichtig mee zij; je mag vegetarisme tenslotte ook niet zomaar koppelen aan fascisme. Maar als je de snel veranderende wereld niet kunt begrijpen, dan kun je met samenzweringstheorieën de chaos tot een logisch verband smeden. Het feit dat je kind ziek wordt staat dan niet op zichzelf, maar is begonnen die ene keer bij de dokter, etcetera. Je zoekt een verhaal achter het verhaal want het kán geen toeval zijn. Zulk gedrag is een symptoom van een gedesoriënteerde samenleving. Mensen gaan op zoek naar gelijken die het net als zijzelf wél begrijpen. Ze reageren star, het is een stroming van uncritical criticism.

Het geloof is voor velen weggevallen, de binding met andere mensen is minder hoogwaardig door de ontvouwing en dan zijn we ook nog eens afhankelijkheid van een instituut waarover kwaad wordt gesproken. Want volgens velen, vooral bij politici van rechts, is wat de overheid doet vaak per definitie slecht. Ronald Reagan heeft er de verkiezingingen mee gewonnen: 59% Agree With Ronald Reagan—Government Is The Problem en ook Margreth Thatcher zei: 'there is no such thing as society'

Verlangen

Men verlangt weer terug naar de tijd dat er duidelijk gezag en orde waren in een samenleving die veel overzichtelijker was dan nu. In Amerika gaan zij die het kunnen betalen dan ook daadwerkelijk in een Gated Community wonen en de rest kijkt naar Glenn Beck en Fox News, als men al naar nieuws kijkt, en stemt geestdriftig op Palin. In Nederland is nu Geert hun held, na Pim en Rita. Rechts draait tenminste niet om de hete brei heen zoals de draaikonten van links.

Rechtse politici willen dat de staat zo klein mogelijk is. Deze liberalen en libertijnen willen het liefst door een onzichtbare hand geregeerd worden, een nachtwakerstaat. Tot voor kort, vooral onder paars, deed links mee aan deze "de overheid is slecht" ideologie. Zij moet hier juist tegengas bieden. Niet omdat de overheid alles beter kan, of zaligmakend is, maar omdat zij nu op onverantwoordelijke wijze wordt afgebroken door de krachten die nu door rechts worden opgeroepen. Om te voorkomen dat we straks weer in Gated Communities moeten leven, zoals de Burghers van weleer.

Update 27 december 2009: In het programma Boeken van de VPRO interviewt Wim Brands Maarten van Buuren en Maarten 't Hart over de verandering in Maassluis:

Van Buuren: "Door die gedetailleerde beschrijvingen komt een wereld naar voren die nu niet meer bestaat, en krijg je een idee van wat voor wereld dat nu eigenlijk was. Uiteindelijk gaat het ook helemaal niet meer alleen maar over Maassluis: wat ik beschrijf kan in feite voor elke buurt in het Nederland van de jaren vijftig gelden. Een claustrofobisch geheel met veel bescherming en sociale controle. Maar: ik beschrijf het slechts. Ik breng er geen valse romantiek in. Ik wil de lezer gewoon door het wereldje van de jaren vijftig leiden."

De veranderingen in Maassluis illustreren de ontwikkeling van ontvouwing zoals ik dat hier heb geprobeerd te beschrijven.

----
Noten:
[1] Dat moet je dan ook weer niet overdrijven: de meesten van ons vinden compensatie in directe familie, kinderen en of partner.
----
Figuren:
* Een rijtjeshuis 
* Voorpagina van De draagbare de Swaan, bron Bruna
* Norbert Elias, bron Wikipedia
* Plattegrond van de Gated Community Lake Merial in Florida. Merkop dat de kaart lijkt op een ouderwetse schatgraverskaart en dat de alles dat niet bij de commnunity hoort is weergegeven als "Terra Incognita".
* Tom Tomorrow over de onzichtbare hand naar aanleiding van de kredietcrisis.

Read more...

Mark Rutte's cliché's in de Linkse Hoogmis

De Linkse Hoogmis

Het is zondagmiddag en er wordt over politiek gepraat op de Publieke Omroep, bij het enige alternatief, de commerciële TV, is hiervoor geen belangstelling. We kunnen dus kijken naar  kinderprogramma's, een Kerk Dienst met stichtelijke gezangen of de hoogmis van de Linkse Kerk, het programma Buitenhof van de linkse publieke omroep.

Het leven is moeilijk voor een volwassen en ongelovige Gast of HOERRRRRR.

Maar dat viel afgelopen zondag in ieder geval best mee. De eerste gast was Mark Rutte en de 3e gast een conservatieve "Neder Waal" die Den Haag - terecht overigens - de les kwam lezen hoe je moet opereren in Brussel. Het enige dat voor links zou kunnen doorgaan was het interview met Anne-Mei The, een antropologe. Zij kwam vertellen hoe artsen tegenwoordig om gaan met de dood. Echt links is dat niet, ik noem dit eerder liberaal: mensen moeten de vrijheid hebben om zelf te kunnen beschikken over hun leven en dus ook het beëindigen daarvan. Ik meen te weten dat ze er bij de VVD ook zo over denken.

Niets doen

Wat had Mark Rutte te vertellen? Hij kwam vertellen wat de huidige regering fout doet, wat links fout doet en wat de VVD goed zal gaan doen als de burgers zo vriendelijk willen zijn om op haar te stemmen.

Wat doet de regering fout? Deze regering doet wat links altijd doet: om de problemen heen draaien. Mark gebruikt elke mogelijkheid die hij heeft om dit punt te benadrukken: links is soft, analyseert de problemen niet en schuift die voor zich uit:

Rob Trip: De inhoud komt nog aan de orde maar eerst over de vorm die is wel van belang omdat die toon, dat is wel interessant, is dat de VVD toon die u nu als partij te pakken heeft?

Mark Rutte: ik denk dat wij die in onze geschiedenis al heel lang te pakken hebben. Wij zijn een partij die wil laten dat de problemen niet alleen moeten worden aangepakt maar dat we ook bereid zijn om aan te pakken. En wat je nu ook ziet is dat Nederland dat ook meer begint te zien, dat er een kabinet is dat heel weinig doet dat besluiten uitstelt als het ware naar commissies en dergelijke en dat er een VVD is die zegt ja wij willen wel die moeilijke maatregelen nemen. Wij maken wel die analyse van de problemen en komen met de oplossingen. Dat beginnen mensen meer te zien. Dat is geen verandering aan onze kant maar geleidelijk aan wordt het wel zichtbaarder omdat die tegenstelling tussen het kabinet en de VVD zichtbaarder wordt.

Het is zelf zo erg dat Mark heimwee heeft naar Joop den Uil. Joop den Uil!

Rob Trip: maar wacht even, een politiek leider van de VVD die een motie van wantrouwen indient tegen een kabinet met VVD in de oppositie, dat is niet dagelijks natuurlijk he?

Mark Rutte: Er is ook iets unieks aan de hand he? Een crisis die eigenlijk net zo erg is als een crisis uit de jaren dertig en misschien nog wel erger als je kijkt naar de enorm snel oplopende staatsschuld, de crisis in de staatsfinanciën. En dan zit er een kabinet dat niets doet, sterker nog dat ambtenaren vraagt om adviezen uit te brengen. Mijn boodschap bij de algemene beschouwingen aan de Premier was: niet "wees in vorm", daar ging het mij helemaal niet om of ie in vorm was of niet. Nee: "regering regeer of stap op en als u niet regeert dan moet u opstappen". Ik had de dag erna Hans Wiegel aan de lijn, ik zeg Hans jij had in jaren zeventig die conflicten met met Joop den Uil hè, en jij hebt nooit een motie van wantrouwen ingediend. Hij zegt: "Nee maar het grote verschil was dat Joop den Uil nog wel eens wat vond. Die deed dingen - daar waren wij het net mee eens, en dan bestrijd je elkaar en dan vecht je het uit bij de stembus." Maar als het kabinet niets doet ja dan moet je als verantwoordelijke oppositiepartij wel zeggen: er is een keuze u gaat iets doen of u stapt op.

De regering doet volgens Rutte dus wat links altijd doet: zij doet niets, zij aarzelt en draait om de hete brei heen - het favoriete thema van rechts, daar heb je hem weer! Ik hoef de TV maar aan te zetten en af te stemmen op de linkse Publieke Omroep om in vrijwel ieder politiek programma wel een conservatief te zien of te horen die vertelt dat "links niets doet, er omheen draait en geen harde maatregelen durft te nemen". En uiteraard vergeet men er nooit bij te vermelden dat de VVD/PVV/rechts Nederland niet zal aarzelen maar handelen. Kordaat, krachtig en doelgericht, niet van die twijfelaars en vergaderaars die er nu zitten.

Kijk maar hoe ze nu commissies hebben benoemd om te gaan nadenken over bezuinigen die in de toekomst moeten worden uitgevoerd! Rechts kan haar minachting hiervoor nauwelijks meer onderdrukken. Commissies nog wel, het instrument voor politici die niet weten wat ze moeten doen. Maar niet alleen dat is fout, het zijn ook nog eens commissies van ambtenaren. Ambtenaren!

Wat is er toch mis met ambtenaren?

Ik begrijp niet waarom zoveel mensen denken dat de omroep links is en dat er behoefte is aan een 'ander geluid', een rechts geluid. Ik hoor bijna niets anders dan rechtse meningen die ongezouten worden opgediend en zelden of nooit worden ze weersproken door een linkse journalist. De vraag moet eerder zijn: waar zijn ze, die linkse journalisten?

Conservatisme

Op een punt was Rutte wel verrassend. Ik heb net geleerd van Jerome (J.L.) Heldring wat het ware conservatisme is - behoudend en met een pessimistische visie op de samenleving en de mens. Mark Rutte, leider van een conservatieve partij, ziet dat anders:

Wij zijn de partij die wel die problemen wil oplossen, de partij die wel een optimistische toekomstvisie heeft.

Maar over het algemeen heeft het verhaal van Rutte een hoog conservatief rechts cliché gehalte: de staat moet klein zijn, de belasting moet verlaagd worden om de vrijheid te bevorderen en links is slecht.

De rechtse cliché's  van Mark op een rij:

• Een grote overheid is slecht, de staat moet klein zijn.
• Links draait om de hete brei.
• Wees bang voor het overheidstekort.
• Wees bang voor links.
  • Omdat ze belastingen verhogen.
  • Multicultie links is lief zijn buitenlanders. Bovendien moet de (massa) immigratie moet nu maar eens ophouden.
• Vrijheid is: zelf bepalen waaraan je je geld uitgeeft. Belasting betalen is daarom een beperking van de je vrijheid.
  

De belangrijkste argumenten om op de VVD te stemmen zijn A. voorkomen dat links aan de macht komt en B. wij moeten bang zijn voor het overheidstekort.  Dat is het zo ongeveer wel, meer kan ik er niet uithalen. Punt A. is natuurlijk inhoudsloos. Wie dit kan overtuigen om op de VVD te stemmen is niet goed wijs.

Belasting en bezuinigen

Gelukkig wordt er nog wel wat over punt B gezegd - het enige onderdeel van het interview dat echt ergens overging, niet over politieke manoeuvres en de slechtheid van links:

Mark Rutte: Het allerbelangrijkste wat er de volgende keer moet gaan gebeuren, dat is de crisis in de staatsfinanciën, dus die 35 miljard per jaar waarmee de staatsschuld oploopt, dat we die onder controle krijgen omdat anders de belastingen omhoog zullen moeten.

Rob Trip: En dat betekent verder bezuinigen.
Mark Rutte: Dat betekend hervormen, niet blind bezuinigen.

Rob Trip: Maar noem daar dan het kern punt uit, "hervormen", wat gaat er aan?

Mark Rutte: Laat ik er drie noemen, je kunt niet een punt ... ja dat kan niet, je kunt er niet een noemen want dan zult u zeggen dat ene punt levert te weinig op dus ik moet een top drie noemen. Dus dat is in de eerste plaats toch de sociale zekerheid die zal activerender moeten worden. Ik wil niet dat jongeren met ADHD, wat nu gebeurt, de rest van hun leven in een uitkering zitten. Dat was 1. Het tweede is:  we moeten iets doen om die sterk stijgende gezondheidszorgkosten onder controle te houden en het derde wat we moeten doen ontwikkelingssamenwerking. Wij hebben nog steeds dat gevoel dat we ons schuldig moeten voelen over onze welvaart. Ik voel me niet schuldig over onze welvaart. Ik wil wel helpen in de derde wereld om het daar beter te maken. Dus dat moet efficiënter, dat kan voor de helft van het geld. We moeten stoppen met dat maar blijven steunen van begrotingen van die derdewereldlanden. Het moet veel meer gericht zijn op de ontwikkeling van de middenklasse, op de economie in die landen.

Nog een korte opmerking hierover. Het is onverstandig om nu te gaan bezuinigen zoals Mark wil, en dan nog wel op sociale zaken. Dat zeg ik niet omdat ik begaan ben met het leed van de uitkeringstrekkers maar omdat de uitkeringen op dit moment juist een stabiliserende factor zijn in de economie. Als dat zou weg vallen door bezuinigen dan zou de economie nog verder krimpen.

Rutte stelt zelfs dat deze crisis misschien nog wel erger dan de depressie van de jaren dertig omdat de begrotingstekorten nu nog groter zijn. Daar ligt Mark Rutte dus meer van wakker dan van de massale werkloosheid die het gevolg was van het daadkrachtige bezuinigen door Colijn. Door het krimpen van de economie kwam minder belastinggeld binnen. Om de begroting toch sluitend te krijgen - dit had hoogste prioriteit in die dagen - moest er bezuinigd worden. Door de bezuinigingen en het duurder worden van het geld (deflatie) verloren mensen hun baan, werd hun salaris gekort en werden dus nog meer mensen werkloos. Waardoor de economie nog meer afgeremd werd en waardoor er nog minder belastinggeld binnen kwam, waardoor er nog meer bezuinigd moest worden ... u begrijpt het. Het resultaat was de Grote Depressie. [1] Er zijn meer oorzaken geweest maar één les is wel duidelijk volgens mij: de crisis bestrijden met bezuinigen werk averechts. In ieder geval in het begin. De overheid moet juist de overheidstekorten laten oplopen. Dat we nu met dubbel zo hoge tekorten zitten komt omdat we in goede tijden onder Zalm niet (genoeg) hebben bezuinigd.

Waar helemaal niet over gesproken wordt is dat het ook mogelijk is om de belasting (tijdelijk) te verhogen. [2] Waarom wordt dit helemaal niet overwogen? En vergeet ook niet de grootste subsidie klant in Nederland: de huizenbezitters. Het is blijkbaar belangrijker om werklozen te activeren een baan te zoeken in een economie die in een ernstige recessie zit waardoor er maar weinig banen zijn. Ik kan me niet goed voorstellen dat dat nou zo veel geld zal opleveren. Maar het wordt Mark niet gevraagd door de linkse journalist van linkse Publieke Omroep. Het gesprek ging helemaal niet over de economie maar over de politieke strategie die de VVD volgt om weer aan de macht te komen.

De geluksmachine van Mark Rutte

Het mooiste vond ik wat hij zij over de Geluksmachine. Mark legt uit dat het verlagen van belasting geen doel op zich is. Het is een middel om er voor te zorgen dat mensen zelf keuze's kunen maken:

Mark Rutte: nee dat doen we niet, want wij zijn tegen hogere belasting. Dat is ook iets dat voor liberalen in de genen zit. Dat is niet omdat wij de belastingen zo laag willen houden, maar omdat wij er in geloven dat de vrijheid van mensen bevorderd wordt als ze een groter deel van hun salaris zelf kunnen uitgeven. Wij willen een overheid die krachtig is maar vooral ook compact en vooral ook niet als een soort geluksmachine uw en mijn geluk zit te bevorderen

Hoe zit dat met die Geluksmachine? Toen ik jong was droomde ik van de Huiswerkmachine en op mijn oude dag zou een Geluksmachine wel van pas kunnen komen. Maar helaas, Rob Trip ging over tot de orde van de dag:

Rob Trip: En dan hebben we het nog helemaal niet over Geert Wilders gehad.

transcript buitenhof 28 nov 2009
aanwezig: Rob Trip, Mark Rutte. Andere gasten: Derk Jan Eppink, Anne- Mei The

Rob Trip vraagt waarom Mark Rutte niet over de VVD wil praten

[3:44] Mark Rutte:  Volgens mij zitten de mensen in het land niet te wachten op partijvoorlieden die alleen maar over de eigen partij praten. Volgens mij zitten de mensen in het land te wachten op politici die praten over problemen in het land en hoe ze die willen aanpakken.

Rob Trip: maar dat het goed gaat met uw partij dat Charlie Aptroot de sterren van de hemel debatteert in de tweede kamer over .. inhoudelijk de kilometerheffing, ik bedoel dat is wat mensen op het netvlies hebben.

Mark Rutte: ja en dan heb ik de keuze dan kan ik praten over hoe Charlie Aptrood dat debat aanpakt, of ik kan met u praten over waarom wij tegen de kilometerheffing zijn en dan vind ik dat tweede ... overigens ik ben het met u eens over Charley Aptroot, ik vind dat hij dat goed deed. [4:33] Maar ik praat liever over de inhoud anders heb je die politici en die journalisten die in die kaasstolp alleen maar met elkaar bezig zijn in plaats van met de problemen.

Rob Trip: De inhoud komt nog aan de orde maar eerst over de vorm die is wel van belang omdat die toon, dat is wel interessant, is dat de VVD toon die u nu als partij te pakken heeft?

Mark Rutte: ik denk dat wij die in onze geschiedenis al heel lang te pakken hebben. Wij zijn een partij die wil laten dat de problemen niet alleen moeten worden aangepakt maar dat we ook bereid zijn om aan te pakken. En wat je nu ook ziet is dat Nederland dat ook meer begint te zien, dat er een kabinet is dat heel weinig doet [5:06] dat besluiten uitstelt als het ware naar commissies en dergelijke en dat er een VVD is die zegt ja wij willen wel die moeilijke maatregelen nemen. Wij maken wel die analyse van de problemen en komen met de oplossingen. Dat beginnen mensen meer te zien. Dat is geen verandering aan onze kant maar geleidelijk aan wordt het wel zichtbaarder omdat die tegenstelling tussen het kabinet en de VVD zichtbaarder wordt.

Rob Trip: maar wacht even, een politiek leider van de VVD die een motie van wantrouwen indient tegen een kabinet met VVD in de oppositie, dat is niet dagelijks natuurlijk he?

Mark Rutte: Er is ook iets unieks aan de hand he? Een crisis die eigenlijk net zo erg is als een crisis uit de jaren dertig en misschien nog wel erger als je kijkt naar de enorm snel oplopende staatsschuld, de crisis in de staatsfinanciën. En dan zit er een kabinet dat niets doet, sterker nog dat ambtenaren vraagt om adviezen uit te brengen. Mijn boodschap bij de algemene beschouwingen aan de Premier was: niet "wees in vorm", daar ging het mij helemaal niet om of ie in vorm was of niet. Nee: "regering regeer of stap op en als u niet regeert dan moet u opstappen". Ik had de dag erna Hans Wiegel aan de lijn, ik zeg Hans jij had in jaren zeventig die conflicten met met Joop den Uil hè, en jij hebt nooit een motie van wantrouwen ingediend. Hij zegt: "Nee maar het grote verschil was dat Joop den Uil nog wel eens wat vond. Die deed dingen - daar waren wij het net mee eens, en dan bestrijd je elkaar en dan vecht je het uit bij de stembus." Maar als het kabinet niets doet ja dan moet je als verantwoordelijke oppositiepartij wel zeggen: er is een keuze u gaat iets doen of u stapt op.

Rob Trip: maar zit nooit in uw achterhoofd dat u ooit daar een prijs voor zult moeten betalen? Bij die CDA'ers die dat horen en die denken dat wordt weer vier jaar oppositie als dat de toon is die de VVD aanslaat.

Mark Rutte: als je politiek bedrijft met constant in je achterhoofd of je nog wel vriendjes kunt blijven met deze of gene, ik zit in de politiek om te laten zien waar mijn partij staat. Dat is wat ik aan de kiezer wil laten zien. Wij zijn de partij die wel die problemen wil oplossen, de partij die wel een optimistische toekomstvisie heeft. Als ik dan moet gaan denken, O hoe zou dat vallen bij Pieter van Geel]of bij Wouter Bos of Marjet Hamer of bij Alexander Pechtholt] eerlijk gezegd dat interesseert me geen bal, dat zien we wel na de verkiezingen.

Rob Trip: Want u zit uiteindelijk toch wel met het CDA in een nieuw kabinet?

Mark Rutte: Dat weet ik niet, wij sluiten niemand uit, het kan met de SP zijn, het kan met de PVV zijn, het kan met het CDA zijn, dat zien we na de verkiezingen wel. Ik wil een kabinet waarin ik een zo groot mogelijk deel van mijn programma kan uitvoeren.

Rob Trip: noem eens wat helemaal boven aanstaat, niet de complete riedel, maar wat is nou een kernpunt waarvan u zegt als ik nou VVD stem, straks in een Kabinet waar de VVD zit, waarvan u zeg dat gaat in ieder geval gebeuren.

Mark Rutte: Het allerbelangrijkste wat er de volgende keer moet gaan gebeuren, dat is de crisis in de staatsfinanciën, dus die [7:33] 35 miljard per jaar waarmee de staatsschuld oploopt, dat we die onder controle krijgen omdat anders de belastingen omhoog zullen moeten.

Rob Trip: En dat betekend verder bezuinigen.

Mark Rutte: Dat betekent hervormen, niet blind bezuinigen.

Rob Trip: Maar noem daar dan het kern punt uit, "hervormen", wat gaat er aan?

Mark Rutte: Laat ik er drie noemen, je kunt niet een punt ... ja dat kan niet, je kunt er niet een noemen want dan zult u zeggen dat ene punt levert te weinig op dus ik moet een top drie noemen. Dus dat is in de eerste plaats toch de sociale zekerheid die zal activerender moeten worden. Ik wil niet dat jongeren met ADHD, wat nu gebeurt, de rest van hun leven in een uitkering zitten. Dat was één. Het tweede is:  we moeten iets doen om die sterk stijgende gezondheidszorgkosten onder controle te houden en het derde wat we moeten doen ontwikkelingssamenwerking. Wij hebben nog steeds dat gevoel dat we ons schuldig moeten voelen over onze welvaart. Ik voel me niet schuldig over onze welvaart. Ik wil wel helpen in de derde wereld om het daar beter te maken. Dus dat moet efficiënter, dat kan voor de helft van het geld. We moeten stoppen met dat maar blijven steunen van begrotingen van die derdewereldlanden. Het moet veel meer gericht zijn op de ontwikkeling van de middenklasse, op de economie in die landen.

[... deel weggelaten...]

[10:14]

Rob Trip: hoe gaat u zorgen dat de VVD in het centrum van de macht in de gemeente raden komt?

Mark Rutte: Kijk bij die gemeenteraadsverkiezingen ligt er een heel belangrijke vraag voor en die ziet de kiezer, namelijk de vraag, [10:22] hoe voorkomen wij dat er in Nederland linkse colleges komen, dat zal de grote vraag daar zijn. D66 stijgt in de peilingen, PvdA daalt, maar als je naar de peilingen in de steden kijkt dan zie je dat dat wel meevalt. De Partij van de Arbeid zakt wel, maar lang niet zo erg als in de landelijke peilingen. Dat betekent dat de combinatie van een partij van de arbeid die een beetje daalt en D66 die fors groeit zal gaan leiden tot de mogelijkheid van linkse colleges. Dat zijn dus colleges die A het risico lopen van belastingverhoging B D66 multiculti hè, die zegt ach laat iedereen maar naar Nederland komen en integratie is geen probleem laat mensen gewoon doen waar ze zin in hebben, dus dat risico bestaat van linkse colleges.

Rob Trip: Maar de vraag was hoe denkt u te voorkomen dat dat gebeurd. De vraag was eigenlijk letterlijk "hoe gaat u zelf in het centrum van de macht komen". U schets juist hoe er overal nog meer linkse colleges komen.

Mark Rutte: ja wij gaan dat dus voorkomen ... [door elkaar] door te laten zien dat er een alternatief is  voor die linkse colleges. Dat is kiezen voor de VVD, dat is een partij die bijvoorbeeld zegt, wij willen op het platte land 1000 agenten erbij omdat op het platteland de aanrijtijden van de politie veel te lang zijn. Mensen maken zich daar zorgen over. Wij zijn de partij die zegt in die colleges, wij zullen die belastingen verlagen, in plaats van verhogen. Wij zorgen voor gezondere financiën in die steden zodat je met minder geld en een kleinere overheid en kleinere krachtige staat de dingen kunt doen die nodig zijn.

Rob Trip: maar mag ik u even onderbreken door hier de zelfde vraag te stellen als landelijk. Dus in gemeenten waar ik stem op de VVD heb ik de garantie dat als de VVD in het gemeentebestuur zit dan gaan de belastingen omlaag.

Mark Rutte: Wij zullen dit als een centraal punt van de onderhandelingen zetten.

Rob Trip: Ja u gaat geen achterdeurtjes open laten a la Eurlings [... door elkaar]

Mark Rutte: Eurlings zit in het Kabinet en die laat nu al achterdeurtjes open, dat is een ander verhaal.
Rob Trip: nee, nee, nee.

Mark Rutte: maar luister als je aan mij vraagt, d'r komen dadelijk verkiezingen wat wil de VVD, dan is het volstrekt duidelijk en dat hebben we ook waar gemaakt de afgelopen jaren. Kijk naar een stad als Den Haag daar zijn met de VVD in het College de lasten met 10 gedaald. Onze lijsttrekker in Den Haag, Sanne Dekker zegt tegen de bevolking stem VVD dan zullen we dat opnieuw laten zien. We hebben hier geloofwaardigheid - dan zal met de VVD in het college de belastingdruk opnieuw met 10% dalen.

Rob Trip: Ja, en u gaat niet in colleges zitten waar dat niet gebeurd?

Mark Rutte: nee dat doen we niet, want wij zijn tegen hogere belasting. Dat is ook [12:41] iets dat voor liberalen in de genen zit. Dat is niet omdat wij de belastingen zo laag willen houden, maar omdat wij er in geloven dat de vrijheid van mensen bevorderd wordt als ze een groter deel van hun salaris zelf kunnen uitgeven. Wij willen een overheid die krachtig is maar vooral ook compact en [12:53] vooral ook niet als een soort geluksmachine uw en mijn geluk zit te bevorderen.

Rob Trip: En dan hebben we het nog helemaal niet over Geert Wilders gehad.

[12:59]

----

[1] Opmerking terzijde: deflatie is veel erger dan inflatie, Paul Krugman spreekt van de "deflation trap" waar het heel moeilijk is om uit te komen.

[2] Bij voorkeur in de hoogste tariefgroepen.

Read more...