Terug naar de toekomst

Door griep geveld zat ik vorige week noodgedwongen thuis. Ik heb van de gelegenheid gebruik gemaakt om naar twee SF-films te kijken. Het waren totaal verschillende films die volstrekt toevallig die week op TV waren. Hoewel SF zogenaamd over de toekomst gaat zegt het vaak meer over de tijd waarin ze is geschreven dan over de toekomst. Zo ook deze keer. Darklight liet wat zien van het wereldbeeld van nu, en in Star Trek zag ik de toekomstdromen van 40 jaar geleden.

Darklight
Darklight is een goedkope en suffe SF-film. Het thema is wraak. Het gaat over de “zus van Eva”, Lilith, die verstoten is en daarom wraak neemt op de mensheid. Het is gebaseerd op een oude joods legende, maar jodendom speelt verder geen rol. Het plot draait om de slechterik in het verhaal, ene Anders Reaborne, (gespeeld door David Hewlett). Anders wil wraak nemen op de sekte waarin hij is opgegroeid. De naam van de sekte is Het Geloof (The Faith). De missie van de sekte is het bestrijden van het Kwaad van Lilith. Hij neemt wraak omdat de sekte lange tijd iets voor hem geheim heeft gehouden: bij een actie tegen Lilith toen hij nog jong was, zijn zijn ouders omgekomen. Dat werd hem niet verteld om hem "voor zich zelf te beschermen". Maar – zo blijkt later - hij wist het al die tijd toch wel.

Vlak voordat hij zijn wraak wil uitvoeren geeft hij een verklaring af, zoals slechteriken dat altijd doen in dit soort films:

[William] Why are you doing this?
[Anders] There are no answers in life William. As much as I searched I found nothing. Evil not only exists in this world, it prevails. The Faith has accomplished nothing except to ease the pain and delay the inevitable. Remember what the Prefect [leider van de sekte] used to tell us? That this life will be revealed in the next. Well I’m forcing the creator’s hands.
[William] You are sick, you will die.
[Anders] Yes, but not before I look into the Prefects eyes as he watches how the world comes to an end. I will gladly sacrifice my soul.

Het is een wonderlijke dialoog. Hij “offert zich op” om er voor te zorgen dat de wereld vergaat om daarmee alleen maar te bereiken dat hij zijn mentor teleurstelt – en om die teleurstelling dan in zijn ogen te mogen zien. Ook klopt het niet helemaal. De sekte hielt dit natuurlijk verborgen om zichzelf te beschermen, niet om het kind te beschermen. Begrijpelijk, maar echt overtuigend is het niet: als de dood van de ouders een ongeluk was waarom werd het dan voor de jongen verborgen gehouden? Gelukkig loopt het allemaal goed af. Anders Reaborne wordt overmeesterd en Lilith heeft alle slechtheid vergeten door geheugenverlies. Ze blijkt tegen alle verwachting in zelfs een goed karakter te hebben. Vanaf nu zal ze voor het goede gaan strijden.

Start Trek

Hoe anders is de tweede film die ik zag: Start Trek: The Motion Picture. Wat eerst opvalt, is natuurlijk dat de film nog het jaren 60 gevoel heeft van de eerste Tv-serie. Wel valt de kleding wat tegen: geen sexy rokjes maar broekpakken voor de dames. Nichelle Nichols, die Uhura speelt, klaagde toen al over de uniseks uniformen. Ook het tempo is ouderwets, er wordt bijvoorbeeld ruim de tijd genomen om het ruimteschip te tonen als het nog haar “ruimte dok” hangt. Maar niet alleen de sfeer is anders in Star Trek. Het cynisme dat Darklight kenmerkt ontbreekt hier totaal. Het verhaal draait niet om verraad maar om een vergissing … van machines. Het ruimteschip Voyager, dat 300 jaar geleden het zonnestelsel heeft verlaten, is gerepareerd en verbeterd door een “machine planeet”. De intelligente machines hebben Voyager liefdevol opgenomen en omgebouwd tot een verbeterd onderzoeksschip – want zo was Voyager oorspronkelijk natuurlijk bedoeld. Het schip gaat daarna naar de aarde terug om “zijn maker” op te zoeken. Als de nieuwe Voyager terugkomt is naam verbasterd tot V’ger.

Er is wel een klein probleem: hij heeft een tweede missie erbij gekregen. Hij wil de aarde “ontsmetten” – ontdoen van leven. Door de machinewereld wordt op koolstof gebaseerd leven namelijk beschouwd als een hinderlijke pest.

Voyager wordt door de Enterprise onderschept en het raadsel wordt opgelost. De oplossing komt als ze ontdekking wat V’ger is. Spock merkt op dat het ruimteschip eigenlijk een kind is, en dat je het dus als een kind moet behandelen. Weliswaar is V’ger een kind dat op het punt staat om de aarde te ‘ontsmetten’ van leven, maar toch een kind. Dan ontspint zich de volgende dialoog

[Spock] Captain, V’ger is a child. I suggest you treat her as such.
[Kirk] A child?
[Spock] Yes Captain a child. Evolving, learning, and searching. Instinctively needing.
[Dekker] Needing what?
[McCoy] Spock, that child is about to wipe out every living thing on earth. Now what do you suggest we do? Spank it?
[Spock] It knows only that it needs commander, but like so many of us it does not know what.
[Kirk] [denkt even na, spreekt dan V’ger aan] the carbon units know why the creator has not responded.
[V’ger, machinaal klinkende spraak] Disclose the information.
[Kirk] not until V’ger withdraws the devices orbiting the third planet.

De rest van de film is daarna een illustratie dat leven meer is dan machinaal denken en logica. V’ger begrijpt niets van zaken als liefde, gevoel en hoop. Maar dat gaat hij leren doordat hij versmelt met twee bemanningsleden – de navigator Ilia en een commander Dekker.

Onbegrip of wetenschap
Een naïeve toeschouwer – het spreekwoordelijke marsmannetje – zou denken dat Darklight het eerst is gemaakt: een onbeholpen verhaal, over primitieve emoties terwijl Start Trek een hoopvolle film is waarin het probleem wordt opgelost met mensenkennis (met een knipoog natuurlijk). Star Trek gaat over het verlangen naar kennis en wetenschap terwijl Darklight niet meer is dan een cynisch verhaal van verraad en wraak. Ook speelt wetenschap totaal geen rol meer in deze “SF-film”. Darklight is geen SF maar fantasy. Wetenschap is vervangen door fantasie.

In de dialogen die ik uit de films haal is het verschil nog het duidelijkst te zien. Hoewel in Darklight over “Het Geloof” als een sekte wordt gesproken kun je daar natuurlijk ook gewoon “het geloof” voor lezen. Herlees die zinnen dan nog een keer om te zien wat een cynische visie op geloof hier wordt uitgesproken. Waar het in Star Trek draait om pedagogisch inzicht gaat het in Darklight om onbegrepen kwaad dat niet meer ambitie heeft dan zinloze wraak. Lilith bekeert zich tot het goede, maar niet door ontwikkeling van haar karakter maar doordat ze is vergeten hoe slecht ze is. In Darklight wordt gevochten tegen redeloos kwaad. Niemand begrijpt waar het vandaan komt. Het beste dat je kan doen is het te vergeten. In Star Trek wordt het kwaad – als je daar al van kan spreken – juist opgelost door het te begrijpen.

Als het waar is dat de fantasieën van mensen over de toekomst meer zeggen over de tijd waarin ze worden verteld dan over de toekomst, dan kunnen we constateren dat we er de afgelopen 40 jaar niet op vooruit zijn gegaan. Misschien ben ik te somber – “Star Trek” wordt nog steeds gemaakt - maar de meeste films en tv-series die onder de noemer SF worden gemaakt, lijken meer op Darklight dan op Star Trek.

---
Verantwoording:
Darklight Poster
Star Trek poster
Voyager 1, Wikipedia

Read more...

Concentrische cirkels: overwegingen naar aanleiding van “Oslo”

Ik meende dat het Karel van het Reve was die zei: er is altijd wel een ergens een gek die een mes trekt om daarmee iemand dood te steken, het is niet te voorkomen. Tegenwoordig is dat niet meer een mes maar een automatisch pistool of hij zet een bom in elkaar. Wie een beetje zijn best doet kan met gemak enige honderden mensen doden. Deze keer waren het er 91, de schutter in Alphen aan de Rijn 7, Jared Lee wist het tot 6 te brengen.

De gedachte aan wat daar op dat eiland gebeurd moet zijn is niet te bevatten: één voor één heeft hij jonge mensen neergeschoten, ze opjagend op het eiland terwijl niemand kon wegkomen.

Deze keer is het een “christenfundamentalist” volgens de NRC, een andere keer een moslimfundamentalist of iemand die geestelijk in de war is. Omdat het nu om een christen gaat wordt er weinig ophef over het geloof gemaakt, maar als het een moslim was geweest was er zeker meer over te doen geweest. “Deskundigen” komen dan met verklaringen dat er iets is in de Islam die mensen tot dit soort daden aanzet, en er zullen ook nu vast wel hardcore atheïsten zijn die dit zien als een kenmerk van elk geloof.
Maar wat kun je er aan doen? Je kunt dit soort ontsporingen niet voorkomen. Wat moet je immers doen? Alleen kunstmest aan vergunninghouders verkopen? Wapens verbieden? Ja dat laatste kan en gebeurt gelukkig in dit deel van de wereld ook wel, maar voldoende zal het nooit zijn. Iemand die kwaad wil zal dat altijd kunnen doen, er is immers altijd wel ergens een mes te vinden. Gekken en dwazen zijn van alle tijden.

En wat als het om religieus of etnisch gemotiveerd fanatisme gaat, zoals blijkbaar nu ook het geval is? Het heeft in ieder geval geen zin om een hetze te beginnen tegen het christendom of de islam - als de dader een moslim was geweest - want wat wil je daarmee bereiken? De gekken worden alleen maar gekker en doordat je een hele bevolkingsgroep isoleert radicaliseer je nog meer mensen. En om de daders te vinden heb je de hulp nodig van mensen die dicht bij de daders staan: familie en vrienden. Zo is bijvoorbeeld Theodore Kaczynski, de Unabomber, opgespoord.

Bernard Avishai citeert Adam Gopnik. In Through The Children's Gate schrijft deze kort na de aanslag van 11 september 2001 in New York:

Later that day, I bump into F.A., the Arabist, and we have a talk about What Is To Be Done. I ask him if there is anything we can do about madmen who worship psychopathic gods. And he says something obvious but interesting: that there's nothing to be done about the core, the real nuts, but they exist, as human beings must within concentric circles of culture: an immediate circle of murder-minded sympathizers and financiers; a circle just outside that of sympathizers who would not do such things themselves but will not stop them from happening; a circle beyond that of people who choose not to know what is being done but sympathize with the radical purpose; a circle beyond that one of the fearful and even sentimentally sympathetic--and on and on, each circle of culture outside the actual nucleus of evil a little larger and a little less regular in its orbit than the one before, and therefore able to be dried up, reduced, set loose. Attack and persuade the outer circles of culture to abandon the inner circles, and eventually, the core will be all alone, isolated and futile.

Read more...

De Priesters van Phineas

Lezend bij (via Dave Neiwert) wordt ik geconfronteerd met de geweldadigheid die ook deel is van de Joods-Christelijke cultuur.

De Priesters van Phineas. Deze secte laat zich inspireren door Numeri 25:

Terwijl Mozes en heel Israël bij de ingang van de ontmoetingstent aan het weeklagen waren, bracht een van de Israëlitische mannen voor hun ogen toch nog een Midjanitische vrouw naar zijn tent. 7 Toen Pinechas, de zoon van Eleazar, de zoon van de priester Aäron, dat zag, stond hij op, greep een speer, 8 volgde de Israëliet tot in zijn slaapvertrek en doorstak hem en de vrouw, dwars door hun onderbuik.

In de nederlands vertaling wordt de priester "Pinechas" genoemd. Het doden van een vrouw door haar in de onderbuik te steken met een speer is volgens mij - maar ik ben geen doktor - bijzonder pijnlijk. Bovendien ga je er niet meteen aan dood.

Er zijn mensen die beweren dat je in sommige gevallen iemand mag doden om het leven van een groot antal mensen te redden. In dit geval kwam er een einde aan een plaag die al 24000 mensen het leven had gekost. Dus Phineas kunnen we het misschien niet eens kwalijk nemen: hij maakte een morele keuze. Maar wie roept God ter verwantwoording?

(Updated, 25/8/09, introductie toegevoegd)

Read more...