De Europese Agenda 2020

Updated 24 sep

De nieuwe politieke partij Alterntive für Deutschland (AfD) heeft vorige maand bij deelstaatverkiezingen in Duitsland verrassend veel stemmen gekregen. Bij de landelijke verkiezingen in 2013 haalde zij de kiesdrempel (5 %) niet, maar kwam daar nu ruim over heen: in Saksen kregen zij 10 %, in Thüringen 10.6 % en Brandenburg 12.2 %. Landelijk zou dat overeen komen met 9.7 %.

Volgens Sebastian Friedrich heeft rechts nu een permanente meerderheid. De FDP is weliswaar uit het parlement verdwenen en de AfD heeft haar plaats nog niet kunnen in nemen maar gezamenlijk hebben CDU/CSU, FDP en AfD een meerderheid. In Saksen haalden CDU, FDP, AfD en NPD samen zelfs 57,9 Procent.

Opmerkelijk is dat de euro geen grote rol speelde, maar dat is misschien te verklaren door het feit dat het tot nog toe redelijk goed lijkt te gaan met de Duitse economie. De AfD is een protestpartij tegen de euro, maar het is ook vooral een aartsconservatieve partij die - net als de PVV in Nederland – immigratie en veiligheid als thema heeft. De partij kan niet weggezet worden als een neonazi partij of simpele protestpartij. CDU en SPD hebben de AfD in hun campagnes genegeerd, maar deze strategie blijkt niet te werken.

Tot nog toe leek de eurocrisis aan Duitsland voorbij te gaan, maar onlangs werden de eerste barsten zichtbaar in het Duitse economische wonder, en het ziet er naar uit dat ook Duitsland zich niet kan onttrekken aan de crisis in de eurozone. De grote vraag is welke partijen in Duitsland het meeste profijt van zullen hebben van economische teruggang. Vermoedelijk zal dat de AfD zijn en zeker niet de SPD of de Grünen. Zolang SPD en Gründen zich blijven beroepen op het success van Agenda 2010, dat van Duitsland een lagelonenland heeft gemaakt, kunnen zij geen geloofwaardige oppositie vanaf links voeren. Net als in Nederland is bij de Duitse linkse partijen nog niet het besef door gedrongen dat de huidige economische koers de oorzaak is van de crisis.

Die Linke is een kleine linkse partij en is voor veel mainstream linkse kiezers geen alternatief voor de SPD en de Grünen en is alleen sterk in de nieuwe deelstaten. De Piratenpartij in het niets verdwenen. De Union zal waarschijnlijk verder naar rechts opschuiven om leegloop naar de AfD te stoppen. De Duitse politiek zal dus in haar geheel naar rechts opschuiven. Op eurolanden met schulden zal nog grotere druk worden uitgeoefend om te bezuinigingen en te hervormen. Dit beleid resulteert in deflatie (figuur) en krimp van de economie. De economische crisis zal zich hierdoor verder verdiepen. Het Duitse Agenda 2010 is ongemerkt veranderd in een Europese Agenda 2020.

Update 24 september: "Der deutsche Konjunkturmotor läuft nicht mehr rund."

Dat de Duitse economie niet zo gezond is als het lijkt blijkt vandaag: het onderzoeksbureau Ifo meldt dat het economisch klimaat verder is verslechterd.

Der ifo Geschäftsklimaindex für die gewerbliche Wirtschaft Deutschlands ist im September auf 104,7 Punkte gesunken, von 106,3 im Vormonat. Das ist der niedrigste Wert seit April 2013. Die aktuelle Geschäftslage wurde erneut etwas weniger gut beurteilt als im Vormonat. Die Erwartungen für die nächsten sechs Monate fielen auf den tiefsten Stand seit Dezember 2012. Der deutsche Konjunkturmotor läuft nicht mehr rund.

Wie weet dat deze konjunkturmotor draait op 'lagelonenbrandstof' begrijpt waarom: de vraag in eigen land is onvoldoende en de vraag uit het buitenland neemt ook af omdat de schuld met Duitsland niet eindeloos kan oplopen. Merkel en Schäuble zouden dat moeten begrijpen.

24/9 Link naar artikel van Sebastian Friedrich gerepareerd.

Read more...

Klimaatscepsis en conservatisme (2): de neoliberale strategie

(bron:NASA)

In het vorige deel werd uitgelegd wat de (neoliberale) ideologische basis is van de klimaatscepsis bij liberalen en conservatieven. In dit deel vraag ik me af in hoeverre het rapport van de Teldersstichting neoliberaal genoemd mag worden en beschrijf ik de neoliberale oplossing van het klimaatprobleem.

Externaliteiten

Als op de markt niet de juiste prijs voor een product wordt berekend dan spreekt men over marktfalen. Hiermee wordt onder andere bedoeld dat schade of overlast aan derden of aan de publieke ruimte niet in de kostprijs van een product is verwerkt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan milieuvervuiling. Deze schade noemt men een externaliteit. De energiemarkt voor fossiele brandstoffen heeft de grootste externaliteit die de mensheid ooit gekend heeft: door de verhoging van het CO2-gehalte in de atmosfeer wordt het wereldklimaat veranderd.

Hoe moeten we dit marktfalen corrigeren? De traditionele oplossing voor marktfalen – die ook in het rapport wordt besproken – is het heffen van milieubelasting. Deze belasting heeft twee functies: de hogere prijs zal de handel ontmoedigen en het geld kan worden gebruikt om de schade compenseren.

Een belasting op iedere ton uitgestoten CO2 die bij de prijs van een product wordt inbegrepen en even hoog is als de veroorzaakte marginale sociale kosten! (p. 91)

In voor niet-economen begrijpelijke termen: een milieuheffing zorgt ervoor dat de juiste prijs voor een product wordt betaald omdat de millieuschade dan wel in de prijs zit verwerkt.

Volgens de auteurs zijn er zijn echter twee problemen met deze oplossing: in de eerste plaats is het klimaatprobleem zo groot dat de heffing waarschijnlijk zodanig hoog moet zijn dat het grote invloed zal hebben op de rest van de economie.

En, in de tweede plaats, hoe hoog zijn die ‘marginale sociale kosten’ precies? Wat is de juiste prijs voor CO2-emissie? De vervuiler mag natuurlijk niet te veel betalen. Hier wordt verwezen naar Hayeks informatieprobleem: we kunnen nooit weten wat de juiste prijs voor CO2 is, omdat we nooit alle relevante informatie kunnen hebben. Bedenk bijvoorbeeld maar eens dat je bij die prijs ook rekening moet houden met toekomstige generaties!

De juiste prijs

Het liberale alternatief voor emissiebelasting is ‘Cap and Trade’. De overheid stelt een bovengrens (‘cap’) vast voor de vervuiling, en geeft alle bedrijven een ‘recht’ om een bepaalde hoeveelheid CO2 (of andere externaliteit) te produceren. De juiste prijs kan op de markt voor deze externaliteiten worden uitonderhandeld (‘trade’). Deze oplossing is eind jaren tachtig door neoliberale denktanks aangedragen en wordt in Europa toegepast als het Emission Trading System (ETS).

Het grote probleem van ETS is dat het in de praktijk niet werkt: al meerdere keren zijn er emissiemarkten ingesteld, maar meestal stort de markt snel in elkaar. Het systeem wordt ondermijnd door uitgifte van te grote hoeveelheden rechten waardoor de prijs zo snel daalt dat investering in deze markt niet loont, laat staan dat het de CO2 emissie vermindert.

Dat er problemen zijn met ETS wordt onderkend in het rapport van de Teldersstichting. Daarom is een herziening ervan nodig en men stelt een gemengde aanpak voor: deels ETS, deels emissiebelasting. Dit wordt weliswaar niet uitgewerkt, maar het rapport verwijst naar het ‘Britse systeem’. Het belangrijkste bezwaar dat wordt genoemd tegen milieuheffing is dat men verwacht dat dit een groot effect zal hebben op de economie:

Gezien de mondiale omvang van klimaatverandering is het echter te verwachten dat een belasting die groot genoeg is om wereldwijde uitstoot te verminderen wel degelijk een significant effect op macro-economisch niveau zal hebben. (p. 91).

Het is niet duidelijk waarom dat bij ETS niet het geval zou zijn, maar het laat vooral ook zien dat men nog niet inziet dat als er niets gedaan wordt, klimaatverandering nog veel grotere gevolgen zal hebben dan deze belasting.

De reactie van links was de afgelopen dertig jaar tot nog toe: OK, we doen het op jullie manier met ‘Cap and Trade’. Maar nog steeds is de juiste prijs van CO2 door nog geen enkele markt berekend. Integendeel, het systeem werkt niet. Hierdoor is veel tijd verloren terwijl het CO2-gehalte in de atmosfeer boven de 400 ppm is gekomen.



Afbeelding: National Oceanic & Atmospheric Administration

Snookered

Volgens Philip Mirowski is niet rechts, maar links dom. Links denkt dat zij rationeel is omdat zij aan de kant staat van de wetenschap terwijl rechts van de irrationele markten is. Dit is volgens hem een verkeerd beeld.

Rechts, of beter gezegd, de neoliberalen^(*) hebben juist een slim uitgedachte strategie, die tot nog toe zeer succesvol was. In het boek Merchants of doubt van Oreskes en Conway wordt weliswaar uit de doeken gedaan hoe de neoliberalen te werk gaat om de publieke opinie te veranderen, maar zij maken niet duidelijk wat de reden is. Zij komen niet verder dan de veronderstelling dat het om marktfundamentalisme gaat.

Volgens Philip Mirowski is dit onvoldoende, want hierdoor blijft de echte strategie onbelicht. Het gaat rechts helemaal niet om het berekenen van de ‘juiste prijs van CO2’ en ze geloven echt allang niet meer dat ‘Cap en Trade’ ooit nog zal werken. The left is snookered by the neoliberals en links heeft niets wat ook maar enigszins tegenwicht kan bieden. Hoe doet rechts dat volgens Mirowski?

Volgens de neoliberale ideologie is er is voor alles een markt en zo is er dus ook een markt voor ideeën. Zoals in deel 1 al werd uitgelegd, zijn markten ‘kennisverwerkende systemen’ die gefragmenteerde informatie, verspreid over (heel) veel individuen kunnen integreren.

Door de markt wordt – zo is de veronderstelling – uiteindelijk altijd een oplossing gevonden. Maar de markt moet wel de tijd krijgen om een oplossing ‘te berekenen’. Het is daarom belangrijk te voorkomen dat er consensus ontstaat in de publieke opinie waardoor de overheid maatregelen kan gaan nemen. Door ingrijpen in de markt wordt het resultaat vertekend. De neoliberale strategie heeft drie stappen:

1. Tijd winnen door twijfel te zaaien. De manier om dit te doen is het zaaien van twijfel in de publieke opinie waardoor de politiek verlamd raakt. Deze strategie is met groot succes al eerder toegepast door de tabaksindustrie. Minstens dertig jaar tijd is op die manier gewonnen – tijd waarin veel geld is verdiend – door twijfel te stichten over de resultaten van wetenschappelijk onderzoek (en waardoor veel mensen onnodig zijn overleden door tabaksrook).
2. Bedenk een ‘marktoplossing’ voor de middellange termijn. De neoliberale oplossing voor de middellange termijnis weliswaar op de markt gebaseerd, maar men verwacht niet dat er een echte oplossing uit komt: het emissiehandelsystemen. Het is iedereen duidelijk, ook neoliberalen, want die zijn niet dom, benadrukt Mirowski, dat dit nooit zal werken, laat staan dat het de CO2-emissie zal doen afnemen. Ze denken heus niet dat de markt ‘de juiste prijs van koolstof’ zal berekenen, laat staan dat er zoiets bestaat. Het is bedoeld om meer tijd te winnen voor fase 3.
3. De echte oplossing komt uit de markt voort. Wat die zal zijn weten we nog niet, maar er zijn wel indicaties in welke richting deze zullen gaan. Als voorbeeld verwijst Mirowski naar de plannen die zijn geopperd voor geo-engineering, bijvoorbeeld door het injecteren van SO2 in de atmosfeer. Het zijn marktoplossingen in de dubbele betekenis van het woord: de oplossing komt voort uit de markt ‘van ideeën’ en bedrijven voeren het uit.

Er moeten nog wel een paar kleine problemen opgelost worden: van wie is bijvoorbeeld de oceaan? Hoe ga je dat regelen volgens internationaal recht? En, nog belangrijker, we hebben maar één klimaat en één oceaan, het mag dus niet verkeerd gaan. Zeker is wel dat de neoliberale oplossing uit de markt zal komen en gebaseerd zal zijn op marktwerking.

Neoliberale elementen

Het rapport van de Telderstichting heeft bevat meerdere neoliberale elementen: Public Choice (hier niet besproken), Coase’s Theorem (geïmplementeerd als ETS), en Hayeks markt als ultieme informatieprocessor.

De neoliberale strategie die ik hierboven heb beschreven vind je niet in het rapport, maar men maakt zich schuldig wel schuldig aan onderdelen daarvan: het zaaien van twijfel (stap 1) en men pleit voor ETS (stap 2). Maar het belangrijkste is dat men niet wil inzien dat de gevolgen van niet ingrijpen voor de economie groter zullen zijn dan wél ingrijpen.

De uitspraak in het rapport dat er nog ‘veel onduidelijk is’ over de verandering van het klimaat, kan worden geïnterpreteerd op Hayekiaanse manier: geen mens, ook niet ‘de wetenschap’ kan dit probleem rationeel oplossen, alleen de markt kan een optimale oplossing produceren. Het rapport heeft dus kenmerken van deze neoliberale ideologie.

Argumenteren is niet genoeg

De standaardreactie van links is: (1) verbazing, (2) educatie, (3) verontwaardiging en tenslotte (4) berusting. Eerst is er verbazing over de domheid. Daarna doet men vruchteloze pogingen om de wetenschap uit te leggen in discussies en polemieken. Vervolgens is men verontwaardigd over de achterbakse methode, om te eindigen bij berusting omdat ze geen antwoord heeft op de neoliberale strategie. Zelf heeft zij hier niet meer tegen in te brengen dan dat zij gelijk heeft – en uiteindelijk gelijk zal krijgen.

Hoewel het belangrijk is dat de drogredenen van de klimaatsceptici worden benoemd en ontleed, is argumenteren onvoldoende. Vanuit conservatief perspectief zijn klimaatwetenschappers (en links in het algemeen) vergelijkbaar met fundamentalistische christenen die beweren dat de Bijbel de waarheid bevat omdat deze intern consistent is. Dit is natuurlijk de pot die ketel verwijt zwart te zijn, maar maak dat de pot maar eens duidelijk.

Een extra handicap voor links is dat ze zelf weinig geld heeft terwijl de tegenstander beschikt over meer dan ruime middelen en deels eigenaar is van invloedrijke mediaconcerns. Rechts domineert de discussie, en heeft op ‘de markt van ideeën’ een ruime voorsprong. Het enige dat links in haar voordeel denkt te hebben is dat ze de wetenschap achter zich heeft. Maar wetenschap is niet ‘links’ en kan ook door rechts gebruikt worden, benadrukt Philip Mirowski.

Ik heb zelf geen suggestie wat er moet gebeuren, maar een eerste stap in de richting van een oplossing is in ieder geval inzicht in de aard van het probleem: wat is de oorzaak van de conservatieve scepsis, en hoe lukt het ze om hun zin krijgen tegen beter weten in. Dat er ook wat moet gebeuren is duidelijk: het CO2-gehalte in de atmosfeer stijgt gewoon door.

(*) Mirowski gebruikt de term neoliberalisme en hij heeft hiervan een goede definitie gegeven. Neoliberaal beleid kun je weliswaar ook aantreffen bij linkse partijen, maar neoliberalisme is een rechtse, conservatieve politieke filosofie. Zie Mirowski’s boek uit 2013 Never Let a Serious Crisis Go to Waste: How Neoliberalism Survived the Financial Meltdown.

Verder lezen:

Ik heb maar weinig aandacht besteed aan het onderzoek van Gauchat. ‘Politicization of Science in the Public Sphere: A Study of Public Trust in the United States, 1974 to 2010’. Dit is echter een interessant onderzoek met belangrijke resultaten. Lees het hier (pdf)

Merchants of Doubt – Goede beschrijving van de campagnes van lobbygroepen voor tabak, kernenergie, SDI, zure-regen, en fossiel brandstoffen.

De Twijfelbrigade - Ik moet het boek zelf nog lezen maar op grond van de titel kan het wel aanraden.

Verder luisteren:

In deze Keynote Speech bij de conferentie ‘Life and Debt’ legt Philip Mirowski uit hoe de neoliberale klimaatstrategie in elkaar zit en waarom ‘the left is snookered by the right’.

Read more...

Klimaatscepsis en conservatisme (1): waar komt de afwijzing van wetenschap vandaan?

(bron:NASA)

Wat zit er achter de klimaatscepsis bij liberalen en conservatieven? Is het gebrek aan kennis of onwil om de rekening te betalen, of zit er meer achter? Een analyse aan de hand van het in juli 2014 verschenen rapport ‘Zeker van energie’ van de Teldersstichting.

Het is verontrustend dat de denktank van een partij die in het centrum staat van de macht in Nederland – dat kun je wel zeggen van de VVD - is bevangen door pseudowetenschappelijk denken. Door ons en anderen is al geschreven over de sceptische houding ten opzichte van klimaatverwarming in het Teldersstichting-rapport Zeker van energie. Recent liet ook een Tweede Kamerlid van de VVD, Remco Dijkstra merken, dat hij twijfelt aan de resultaten van klimaatonderzoek door te beweren dat het IPCC een organisatie is van ongenuanceerde onheilsprofeten.

Wat bij de VVD gebeurt, is onderdeel van een internationale trend. Vooral in Angelsaksische landen is onder conservatieve partijen al langer sprake van toenemend wantrouwen in de resultaten van klimaatwetenschap. Het gaat daarbij om conservatieve en liberale partijen die een marktgeoriënteerde politiek voorstaan. Een van de eerste maatregelen die de conservatieve regering van Tony Abbott in Australië nam was dan ook de opheffing van de klimaatcommisie. Dit jaar werd de CO2-belasting op fossiele brandstof afgeschaft en adviseurs van de Australische regering waarschuwden voor afkoeling van het klimaat. De voorstellen in het rapport van de Teldersstichting gaan niet zo ver, maar de achterdocht ten opzichte van de klimaatwetenschap is duidelijk aanwezig.

Ik ga hier niet inhoudelijk in op de argumenten van conservatieve klimaatsceptici. Op Sargasso en door anderen is de ‘klimaatscepcis’ van het rapport al voldoende weerlegd. Wat mij interesseert is de vraag waar de scepsis vandaan komt. Hoe is het mogelijk dat een wetenschappelijk bureau van een belangrijke partij in Nederland zich zo onwetenschappelijk opstelt? Ik zal laten zien dat conservatieven fundamentele problemen hebben met wetenschap in het algemeen.

Verkeerd begrepen eigenbelang?

Waar komt de deze afwijzing van wetenschap vandaan? Is het een vorm van verkeerd begrepen eigenbelang? Domheid dus? Volgens Ronald van Raak is dat inderdaad zo: SP-ers zeggen namelijk vaak tegen elkaar dat ‘een rechtse intellectueel een contradictie in termen is’. Maar behalve dat het dom is om je tegenstander te onderschatten, blijkt uit sociologisch onderzoek ook dat het niet waar is.

Uit dit onderzoek, uitgevoerd door Gordon Gauchat, blijkt dat in de Verenigde Staten over een periode van dertig jaar het vertrouwen in wetenschappelijk onderzoek alleen bij conservatieven^(*) is afgenomen. Vaak wordt verondersteld dat dit komt omdat de 'science literacy' de afgelopen jaren achteruit zou zijn gegaan. Maar Gauchats onderzoek laat zien dat de daling bij conservatieven positief is gecorreleerd met opleidingsniveau. Het wantrouwen in de wetenschap is geen gevolg van gebrek aan kennis. Het is juist omgekeerd: hoe hoger de opleiding, hoe groter het wantrouwen.

De belangrijkste reden hiervoor is volgens Gauchat, dat wetenschappelijke adviezen vaak niet overeenkomen met de conservatieve filosofie: evolutiebiologie en klimaatwetenschap zijn bekende knelpunten. Hoe hoger men is opgeleid hoe beter men zich hiervan bewust is. Pogingen om de science literacy te vergroten, zullen dat alleen maar erger maken. Conservatieven zijn niet dom en wetenschappelijke educatie, bijvoorbeeld door het aangaan van inhoudelijke debatten, zal niet tot verandering van mening leiden. Het gaat ergens anders om.

Watermeloen

Niemand zal het verbazen als ik zeg dat de klimaatscepsis bij de liberalen te maken heeft met aversie tegen de staat. Door de omvang, de complexiteit en het grote belang ervan is het onvermijdelijk dat de overheid zich bemoeit met de energiemarkt. Dit gaat in tegen de filosofie van de liberalen. VVD-voorlieden als Rutte en Zijlstra laten regelmatig merken dat zij groot belang hechten aan het terugdringen van de staat.

In hoofdstuk 3 van het rapport, met de titel ‘Energie: een liberaal kader’, wordt de liberale visie geformuleerd. Bij elk probleem dat wordt besproken wordt de vraag gesteld of de staat mag ingrijpen in de markt. De econoom Pierre Limieux wordt daarbij aangehaald:

Paradoxically, in an epoch, supposed to be marked by freedom and individualism, the concept of authority has taken a nearly sacred connotation provided it is dressed in democratic clothes. [voetnoot 1, p. 71]

Liberalen zijn bang voor een hellend vlak. Ze zijn bang dat links, onder het mom van het algemeen belang, de staat te veel macht geeft. Dit is de eerste stap op weg naar een totalitaire staat zoals de Oostenrijkse econoom Friedrich Hayek dat beschrijft in zijn boek The road to serfdom. Klimaatbeleid is in deze visie dus als een watermeloen: groen beleid aan de buitenkant maar socialistisch rood van binnen. ‘Groene argumenten’ worden gebruikt om een autoritaire (en uiteindelijk socialistische) staat te legitimeren.

Meer vertrouwen in de markt dan in de wetenschap

Een echte verklaring voor de afwijzing van de wetenschap is dit nog niet. Misschien gaat het wel om een pose en is het niet meer dan gebrek aan integriteit. ‘Gegijzeld door fossiele en nucleaire belangen,’ schrijft Huib de Zeeuw. Of zijn er (ook) fundamentele motieven? In het rapport wordt een theoretische onderbouwing gegeven voor het belang van marktoplossingen. Hierover wordt in het rapport het volgende gezegd:

De complexiteit en omvang van de sector zullen sommigen er snel toe doen neigen te pleiten voor een grote rol van de staat. [...] Kunnen wij er wel vanuit gaan dat de staat alle antwoorden heeft op dit terrein? [p. 71]

‘Alle antwoorden’? In een voetnoot wordt verwezen naar Individualism and economic order van Hayek. Hierin staat een artikel uit 1945: ‘The Use of Knowledge in Society’, waarin hij zijn kennisleer beschrijft. Volgens Hayek kunnen we alleen als we alle relevante feiten kennen en alleen dan, een rationele economische orde inrichten. Informatie zit verspreid over alle individuen in de maatschappij en is vaak tegenstrijdig. Eén mens (‘one mind’), of een hiërarchische organisatie van mensen zoals de staat, kan nooit al die kennis bevatten, laat staan dat zij door planning de meest optimale beleidskeuzes kan maken voor de maatschappij als geheel.

Alleen de resultante van het gezamenlijk handelen van niet hiërarchisch georganiseerde – vrije - individuen, die ieder voor zichzelf voordelige beslissingen nemen – zonder rekening te houden met het algemeen belang – is in staat om de complexe informatiestromen in de maatschappij ‘te begrijpen’. De systemen die dat kunnen noemen we markten. De markt is volgens Hayek dus een informatieverwerkend systeem dat superieur is aan planning door de staat, ook als zij gebruik maakt van wetenschappelijke kennis.

In tegenstelling tot markten zijn wetenschappelijke organisaties hiërarchische systemen die planmatig moeten werken. Wetenschap is een op autoriteit gebaseerd kennissysteem waarin mensen de immense complexiteit van de wereld proberen te begrijpen en deze proberen te besturen. Hayek heeft laten zien – volgens liberalen dan – dat alleen de markt dit kan, een mens (of mensen georganiseerd in een staat) kunnen dat niet omdat zij niet over voldoende kennis beschikken.

Neoliberaal

Dit is dus de tweede reden dat liberalen problemen hebben met wetenschappelijk onderzoek: de markt is een superieur kennissysteem vergeleken met de wetenschap. Als de staat dan ook nog eens ingrijpt in de markt, wordt informatieverwerkende capaciteit van de markt verstoord, ook al doen bestuurders dat met de beste intenties en op basis van wetenschappelijk onderzoek.

Er zijn dus twee principiële redenen om zicht te verzetten tegen klimaatpolitiek: het is een eerste stap op het pad naar de totalitaire staat en er is sprake van een alternatieve op de marktwerking gebaseerde kennisleer. Beiden ideeën zijn gebaseerd op het werk van Friedrich Hayek. Hayek is ook een van de oprichters van de Mont Pèlerin Society, de eerste neoliberale denktank.

In de volgende aflevering, die morgenavond verschijnt, onderzoek ik in hoeverre het rapport van de Teldersstichting neoliberaal genoemd mag worden en beschrijf ik hoe neoliberalen de klimaatcrisis willen oplossen.

(*) De VVD noemt zich een liberale partij, maar zij is ook een conservatieve partij. Anders dan in de VS, is liberalisme in Europa politiek gezien conservatief. Daarom denk ik dat deze conclusie ook relevant is voor de VVD en andere ‘liberale’ partijen in Europa.

Read more...

De economie is mensenwerk

Ik heb me al eens eerder verbaasd over de vreemde manier waarop we naar economie kijken: alsof het een natuurfenomeen is zoals het weer. Hoogstens kun je je goed kleden, maar je kunt er niets aan veranderen. Een artikel in het Financieel Dagblad van 27 augustus: 'Europese economie groeit zo matig dat recessie sowieso niet ver weg is', is een mooi verbeeld hiervan.

Twee bankiers mogen hun mening geven over de stand van de economie. Han de Jong, hoofdeconoom van ABN Amro en Hans Stegeman van de Rabobank. ‘Het goede nieuws van de afgelopen achttien maanden,' aldus Stegeman, ‘was dat de economie van de eurozone weer groeide, de tegenvaller was en blijft dat de groei trager is dan we hadden verwacht.’ Omdat de groei zo gering is, is hij is bang voor een nieuwe recessie. Groei kan zomaar omslaan in krimp, bijvoorbeeld door de crises in Oekraïne en Irak. Han de Jong is niet zo somber. Hij heeft ‘een heel simpele redenering [...] de Europese conjunctuur volgt doorgaans de conjunctuur in de VS. In de VS zet het herstel nog steeds door, dus waarom zou het in Europa niet doorzetten?’

Ondanks het optimisme van de Jong is er is wel degelijk reden tot somberheid want de vooruitzichten zijn niet best. ‘Vrees voor derde recessie neemt toe’ kopte en twitterde het FD vorige week.

Vrees voor derde #recessie op rij neemt sterk toe - http://t.co/egFMhd9D9B pic.twitter.com/cvLHWaFSmJ

— FD Nieuws (@FD_Nieuws) August 26, 2014

Volgens Paul Krugman is het beste dat we in Europa kunnen verwachten decennia van stagnatie. Wat willen de Jong en Stegeman hier tegen doen? Zij hopen op actie van de Europese Centrale Bank. Deze kan namelijk ‘het monetaire instrument’ gebruiken: meer geld in omloop brengen. Of het zal helpen blijft wel twijfelachtig, want, zo geven ze zelf toe, het geld dat op die manier in omloop wordt gebracht blijft meestal bij de banken hangen en bereikt de economie niet. Maar dat wisten we al.

Wat geheel niet ter sprake komt is dat regeringen wel degelijk maatregelen kunnen nemen die de economie doen groeien. Je moet het wel echt willen natuurlijk, anders lukt het niet. En dat is precies het probleem, we kunnen het wel, maar willen het niet. En we willen het niet omdat... het niet mag. We hebben besloten het niet te doen omdat het begrotingstekort niet mag oplopen.

We zijn, lijkt het wel, bezig als onhandige boeren die hun oogst laten verdorren doordat ze bij droogte verkeerd sproeien. De middelen die wel effectief zijn worden niet gebruikt (fiscale stimulering (pdf)) en het middel waarmee wel wordt ‘gesproeid’ (het monetaire instrument), bereikt alleen onkruid - hetzelfde onkruid dat al eerder de oogst heeft vernietigd: de banken. Ook valt op dat men alleen kijkt naar invloeden op de economie van buitenaf (recessie als droogte). Dat Nederland afhankelijk is van de wereldhandel is logisch, maar dat een rijk continent als Europa met vijfhonderd miljoen burgers stuurloos is overgeleverd aan de woeste baren van de wereldeconomie, is ongeloofwaardig.

Als weermannen maken we onze analyse: in de economie kan het vriezen of dooien maar controle hebben we er niet over. De economie is in onze ogen een natuurverschijnsel, iets dat niet door mensenhand gemaakt of gecontroleerd kan worden. Het is grappig om dit te constateren in het licht van de traditionele definitie van de economische discipline: ‘Economics is the science which studies human behavior as a relationship between given ends and scarce means which have alternative uses.’ Mensen maken de economie, het is het resultaat van menselijk gedrag. Zeker, we hebben er geen 100% controle over, maar we hebben er meer controle over dan over het weer. De economie is mensenwerk, waarom is dat zo moeilijk in te zien?

Read more...