Schuld aan de crisis (1): ramptoerisme

Deze post is gelijktijdig op Sargasso gepubliceerd.

De komende weken doen wij verslag van de collegecyclus “Wie heeft de crisis veroorzaakt?” van Ewald Engelen, geen college dictaat, maar hopelijk wel een goed verslag.

Wanneer de crisis exact is begonnen, is moeilijk vast te stellen. Was het de overname van de handelsbank Bear Stearns in februari 2008 of was het faillissement van die andere handelsbank, Lehman Brothers, september van dat jaar? Of was het misschien wel niet één gebeurtenis maar een hele serie gebeurtenissen? Een ding is zeker: het is een groot en complex fenomeen en niemand heeft het overzicht van wat er aan de hand is. Niemand weet wat er precies is gebeurd en iedereen heeft zijn eigen verklaring. Ook weten we nog niet hoe het gaat aflopen want nog dagelijks zijn er nieuwe ontwikkelingen. Wij zijn toeschouwers van een crisis die zich nog steeds verder ontwikkeld. Wij zijn getuigen van een crisis zoals die van de jaren 30.

 Ik was donderdag 22 september aanwezig bij het eerste college van Ewald Engelen waarin hij probeert de economische crisis uit te leggen. Ik ken hem van zijn columns in de Groene Amsterdammer. Donderdagavond bleek dat hij niet alleen een goed columnist is maar ook een begenadigd spreker. Hij volgt de gebeurtenissen niet alleen als wetenschapper maar ook als journalist en, zo bekende hij, ook een beetje als ramptoerist, want het is spannend: niemand weet nog hoe dit gaat aflopen. Hopelijk niet op dezelfde manier als de vorige grote economische crisis, maar het is wel iets waar we terdege mee rekening moeten houden.

In Nederland merkt de burger op dit moment nog niet zo veel van de crisis want de werkloosheid is nog relatief laag, maar dat is anders in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en, met uitzondering van Duitsland, in de meeste andere Europese landen. Pas als de crisis voorbij is, zullen we kunnen reconstrueren wat er is gebeurd. Ook de Grote Depressie is pas in de jaren zestig goed beschreven. Er is nog veel wat wij niet weten. Wat is bijvoorbeeld de precieze omvang van het schaduwbanksysteem en wat is de rol van belastingparadijzen zoals Nederland? Banken geven nog steeds geen openheid van zaken over hun eigen rol in de crisis. Er moet nog veel onderzocht worden, en daarvoor is meer nodig dan een slappe commissie De Wit.

En daarmee was de toon gezet van dit college: niemand heeft een overzicht en iedereen kijkt vanuit zijn eigen perspectief naar de crisis. Wat je ziet hangt af van waar je staat. Het maakt uit in welk land je woont maar ook ideologie en eigenbelang kleuren de verhalen die mensen vertellen over deze crisis.
 
Geografie
Amerikaanse economen zagen de financiële crisis als een Minsky moment, het punt in de business cycle waarop alle marktpartijen opeens allemaal tegelijkertijd worden gedwongen om te verkopen omdat ze hun schulden moeten afbetalen. Er ontstaat dan een negatieve spiraal omdat iedereen tegelijkertijd wil verkopen.

De Europeanen hadden in het begin niet in de gaten wat er aan de hand was. Zij waren vooral beducht voor hedgefondsen, private equity funds en activistische aandeelhouders: hoe moet deze handel onder controle worden gehouden? Wat vooral opviel was het triomfalisme van de Europeanen: zo’n crisis kon alleen maar in Amerika ontstaan, het land van het hyperkapitalisme. In Europa, met zijn superieure sociaaleconomische model zou dat nooit gebeuren.

Ook binnen Europa hangt het sterk af van waar je woont voor hoe je de crisis ziet: Noord-Europeanen zien de crisis nu als een schuldencrisis die is veroorzaakt door ongedisciplineerde Zuid-Europeanen, terwijl de Zuid-Europeanen zich in de steek gelaten voelen door de noordelingen die alleen willen helpen in ruil voor draconische bezuinigen. Door deze bezuinigingen wordt elke vorm van herstel – en dus van eventuele afbetaling van de schulden – onmogelijk gemaakt. Maar bovenal voelen zij de gevolgen aan den lijve door de hoge werkloosheid. In Nederland en Duitsland is daar (nog) niet veel van te merken.

De Aziaten ten slotte zien deze crisis vooral als een Westerse crisis, zoals Kishore Mahbubani die niet van de financiële crisis spreekt maar van de Westerse crisis. Deze crisis is volgens hem veroorzaakt door het Westen en moet daarom ook maar opgelost worden door het Westen.  

Waar je staat bepaalt hoe je naar de crisis kijkt. De Europeanen zagen niet dat hun eigen banken, ja zelfs onze eigen brave Rabobank, evengoed betrokken waren bij deze crisis. En ook de Aziaten vergeten dat zij zelf ook een rol spelen in deze crisis: China is een van de grootste investeerders in Europa en Amerika en heeft veel te verliezen bij deze crisis.
 
Ideologie
Engelen verzamelt alles wat over de crisis wordt gepubliceerd en hij heeft in de jaren dat hij de gebeurtenissen volgt een zestal verhaallijnen kunnen ontdekken waarmee de crisis wordt beschreven. Ook hier blijkt weer: waar je (ideologisch) staat bepaalt wat je ziet. Hij onderscheidt zes hoofdlijnen.

Te veel staat	Te veel markt
Te veel hebzucht	Te veel spaarzaamheid
Te weinig rationaliteit	Jaloers op natuurwetenschappen

1 Te veel staat Ben je, zoals veel Amerikanen, een aanhanger van filosofie dat de staat zo klein mogelijk moet zijn dan denk je dat te veel overheidsbemoeienis met de markt de oorzaak is van de crisis. Het begin van de crisis is volgens hen de Community Reinvestment Act. Met deze wet, die eind jaren 70 werd aangenomen, worden banken verplicht geld te lenen aan mensen met lage inkomens. Deze wet zou investeerders te veel hebben aangezet om te investeren in slechte, zogenaamde subprime hypotheken. De crisis van 2008 is begonnen doordat deze markt implodeerde. Dit is een populair verhaal bij Republikeinen en Libertariërs.

De senatoren Glass en Steagall

2 Te veel markt Ben je daarentegen van mening dat het kapitalisme te ver is doorgeschoten, dan vertel je een ander verhaal . De crisis is veroorzaakt doordat de overheid zich juist te weinig met de markt heeft bemoeid. Door de afschaffing van de Glass-Steagall Act, die een scheiding afdwong tussen handelsbanken en spaarbanken, en door het ongecontroleerd laten van de derivaten handel ontstond een instabiel schaduwbanksysteem. Men deed geen pogingen om de speculatieve zeepbel die hiervan het gevolg af te remmen waardoor deze veel te groot kon worden. Toen deze zeepbel uiteenspatte trok de implosie de rest van de economie met zich mee.

3. Te veel hebzucht Banken en andere partijen op de financiële markt hebben zich te veel laten leiden door financiële prikkels. Door bonussen van soms vele miljoenen werd aangezet tot steeds weer nieuwe financiële producten die veel geld opleverden. De risico’s van deze producten werden echter stelselmatig verhuld.

4. Teveel spaarzaamheid Precies tegenovergesteld aan het hebzucht-verhaal is de stelling dat juist te veel geld de crisis heeft veroorzaakt. Wereldwijd is ongeveer 50 biljoen dollar op zoek naar een belegging. Het is geld van banken, pensioenfondsen, hedgefondsen en landen met een betalingsoverschot, zoals China. Deze investeerders zoeken naar een goede investering voor hun geld, het liefst met een laag risico en hoge opbrengst. En precies dat is wat in de subprimemarkt werd aangeboden. De derivaten die erop waren gebaseerd waren op maat gemaakt voor deze investeerders: zij boden hoog rendement met een laag, triple-A, investeringsrisico. Waar een vraag is, is aanbod dus.

5. Gebrek aan rationaliteit. De moderne (financiële) bedrijven zijn uitgegroeid tot gigantische organisaties. De leiding van investeringsbanken zoals Lehman Brothers en Bear Stearns konden niet meer overzien wat ze aan het doen waren. Deze bedrijven zijn zo groot geworden dat informatie van de werkvloer de top niet meer kan bereiken. Maar ook individuele handelaren lieten zich leiden door irrationeel vertrouwen in de markt. Markten werken niet goed.

6. Jaloers op natuurwetenschappers. In de wetenschap is er een hiërarchie van wetenschappen. Bovenaan staan de “harde wetenschappen” en onderaan staan de sociale wetenschappen. Ergens daartussen zweeft de economie. Er is daarom bij economen een sterke behoefte om serieus genomen te worden en dat doen zij door zich te presenteren als harde wetenschap die met complexe mathematische modellen werkt. Dit bleek echter schijnzekerheid te zijn: de modellen zijn onjuist gebleken.  

Ramptoeristen
Vooral door de laatste groep worden de problemen in de economie als “engineering problemen” beschreven, als je die maar repareert dan komt alles goed. Maar dat zijn het juist niet. Zoals Engelen herhaaldelijk duidelijk maakte: deze crisis heel groot en niemand overziet het geheel. “Er is geen blauwdruk om uit de problemen te komen“. Helaas niet zou ik daar aan willen toevoegen. Niet alleen is de crisis groot en heeft niemand een volledig overzicht ook zal iedereen de gevolgen gaan ondervinden. De ramp voltrekt zich nog steeds van dag tot dag. Niet alleen zijn we allemaal ramptoeristen, we zijn tegelijkertijd ook allemaal slachtoffer van de crisis die zich op dit moment afspeelt. De komende weken gaat Ewald Engelen verder met, zoals hij het uitdrukt, een first draft of history van de economische crisis en zullen wij, ramptoeristen van Sargasso die wij zijn, deze colleges bijwonen om daarvan verslag doen.

Bonus
Al Jazeera heeft net deze week een documentaire uitgebracht over het ontstaan van de crisis, waarin dezelfde vraag wordt gesteld als in het college van Ewald Engelen. Opdracht: kijk naar dit verhaal en bepaal met welke invalshoek naar de crisis wordt gekeken, waar staan de makers van deze documentaire?
(nota bene: deze video maakt geen onderdeel uit van het college).
Fotocredit: wikipedia

Read more...

Freakshow 2012

Nog iets meer dan een jaar duurt het nog: op 6 november 2012 wordt bepaald of Obama nog 4 jaar mag President blijft of dat er een Republikein in het Witte Huis komt.Wie dat zal zijn moet nog blijken want de Republikeinen moeten nog een kandidaat kiezen. Volgend voorjaar weten we wie het zal zijn.

Tot nog toe is het Presidentschap van Obama geen groot succes, maar vergeleken met zijn voorganger is hij een hele verbetering. De regeerperiode van Bush was een aaneenschakeling van mislukkingen en machtsmisbuik. Het begon al meteen door de manier waarop hij aan de macht kwam: niet door de stem van het volk maar door de stem van 5 conservatieve rechters in het Supreme Court. Daar zeurde natuurlijk niemand meer over na 11 september 2001 toen de grootste terreur aanslag ooit plaatsvond. Als Al Gore President was geweest dan hadden de Republikeinen waarschijnlijk geprobeerd hem af te zetten. Clinton is door het Republikeinse Congres bijna afgezet voor minder. Democraten doen dat niet, die zijn daar veel te netjes voor. Dat Bush deze aanslag misschien had kunnen voorkomen wordt hem niet verweten.

Door de aanslag veranderde alles. Vanaf dat moment hadden de neoconservatieven in de regering de vrije hand om te doen wat ze al jaren geleden hadden gepland: eindelijk konden ze hun oude wens in vervulling brengen en de "klus in Irak" afmaken. Wat niemand ooit had verwacht gebeurde onder Bush: door de hoogste functionarissen in zijn regering, met mede weten van de President, werd opdracht gegeven om krijgsgevangenen te martelen. Er werd een systeem van geheime gevangenissen opgezet waarin mensen in "nacht und nebel" verdwenen. Ook hier geldt weer: niemand is vervolgd, de President kon zijn termijn uitzetten, en de betrokken functionarissen zijn of nog in functie of hebben een leuke baan als hoogleraar op een prestigieuze universiteit.

Maar nog was de rampspoed onder Bush niet afgelopen: zijn presidentschap eindigde met de grootste economische crisis sinds de Grote Depressie in de jaren 30. Door wanbeleid en gebrek aan toezicht kwamen de financiële markten bijna stil te liggen. Drie jaar later heeft de economie zich nog steeds niet hersteld.

Wie dacht dat de partij die ons al dit moois heeft gebracht, is afgeschreven, vergist zich echter. In 2010 kwamen ze terug in het Congres met een grote meerderheid. Ook lijkt het er niet op dat zij ook maar iets geleerd hebben van de recente geschiedenis, integendeel. Het is een freak show met clowns die over elkaar heen buitelen om aan het publiek te laten zien dat ze echte conservatieven zijn. Neem bijvoorbeeld Rick Perry. Hij is er trots op dat hij 234 mensen ter dood heeft veroordeeld. Over de mogelijkheid dat er onschuldige mensen ter dood zijn gebracht maakt hij zich geheel geen zorgen:


Ron Paul is de lieveling van de libertariers.  Libertaries geloven alles wat de staat doet slecht is en de vrijheid van het individu bedreigt. Paul heeft er geen problemen mee dat zieke mensen sterven doordat ze niet behandeld worden - dan hadden ze maar een verzekering moeten nemen. Eigen schuld dikke bult dus:


Het probleem met dit hypothetische voorbeeld is dat de meeste mensen er niets aan kunnen doen dat ze niet verzekerd zijn. Zij zijn onverzekerd omdat dit voor hen onbetaalbaar is, omdat ze werkloos zijn of omdat ze een chronische ziekte hebben. Dit is helemaal geen vrije keuze.

Deze partij zal, als ze aan de macht komt proberen alle verworvenheden en modernisering van de afgelopen 100 jaar af te schaffen. Zaken als inkomstembelasting (die in Amerika pas in 1913 is ingevoerd) of de verworvenheden van de New Deal zoals pensioenvoorzieningen en werkloosheidsuitkeringen. Zo is volgens hen bijna elke moderne wet of regeling, inclusief milieu bescherming en een verplichte ziektekostenverzekering onconstitutioneel:



Volgend jaar wordt bepaald of Obama nog 4 jaar mag blijven zitten of dat een van deze dwazen aan de macht komt. Deze keuze zal de toekomst van het land, permanent bepalen, en ik ben er nog helemaal niet zo zeker van dat Obama wordt herkozen. De keuze van de President van Amerika is niet alleen belangrijk voor de Amerikanen, zoals we de afgelopen 10 jaar hebben gezien, is deze keuze net zo belangrijk voor de rest van de wereld.

---
Ilustratie:Midterm Elections 2006, by Burnt Pixel, Flickr

Read more...

De euro: inherent instabiel

Ik heb elders al eens de oprichting van de muntunie vergeleken met het bouwen van een huis waarbij je begint met het de muren om je pas daarna zorgen te gaan maken over de fundering. Nu blijkt dat het euro-huis op zand is gebouwd en worden steeds meer scheuren zichtbaar. De muntunie zit niet goed elkaar en dat heeft niets te maken met “stoute landen” die zich niet aan de regels houden. Ja, Griekenland heeft zich niet aan de regels gehouden en Italië heeft een veel te hoog begrotingstekort, maar dat is niet de oorzaak van de huidige problemen, het is slechts de aanleiding. Ook gaan de problemen dieper dan de veel geopperde constatering dat de landen te veel van elkaar verschillen. Natuurlijk, de verschillen in cultuur maken het moeilijker maar het is niet de oorzaak van de huidige problemen.

Urgentie
De structurele fout zit diep. Niet alleen is het een fundamenteel probleem, het is zoals nu door sommige economen wordt benadrukt een heel urgent probleem. Het uiteenvallen van de Euro is een kwestie van maanden misschien zelfs van weken. De reden hiervoor is, zoals ik al benadrukte, van structurele aard. Voor een goede, economen-uitleg kunt u het beste dit artikel van De Grauwe (pdf) lezen. Ook Krugman, Eigengreen, en Jacobs hebben goed over dit onderwerp geschreven.

Rol centrale bank
Neem als voorbeeld van land met een eigen munt: het Verenigd Koninkrijk. Ook het VK heeft hoge schulden door de crisis, maar de Britten hebben geen problemen met lenen op de markt. Waarom niet? Omdat de Bank of England altijd kan ingrijpen. Geld drukken inderdaad, of beter gezegd: de centrale bank kan obligaties van de Britse staat opkopen. Nu weet ik dat veel mensen daar op zich al problemen mee hebben maar dat is een essentiële functie van een centrale bank. Elk land dat nog een eigen munt heeft kan dat doen en moet dat doen als dat nodig is. Landen die geen (geloofwaardige) eigen munt hebben zoals veel derdewereldlanden en landen die deel uitmaken van een muntunie kunnen dat niet. Een goed voorbeeld is Argentinië dat de peso had gekoppeld aan de dollar – en zoals bekend ging dat ook mis. De eurolanden verkeren in de zelfde situatie: zij hebben geen eigen centrale bank die deze functie kan verrichten. De enige instantie die dat kan is de ECB. En die mag dat officieel niet doen: eurolanden worden geacht hun eigen problemen op te lossen.

Inherent instabiel
Bij de oprichting van de muntunie werd er van uitgegaan dat alles wel goed zou gaan als iedereen maar zou voldoen aan het stabiliteitspact. Zoals blijkt kun je echter nog zo je best doen, uiteindelijk is dat niet voldoende. Spanje en Ierland voldeden helemaal aan de voorwaarden van het stabiliteitspact – en toch zijn ze in de problemen gekomen. Een land kan in economische problemen komen door een crisis die niet haar fout is. Hierdoor loopt de rente voor staatsleningen op. Bij landen die geen eigen munt hebben, loopt deze echter meer op dan bij landen die wel een eigen munt hebben. Waarom? Omdat er de mogelijkheid is dat een land failliet kan gaan. Die mogelijk is er niet voor landen die een eigen munt hebben: die kunnen altijd hun schulden betalen omdat hun centrale bank geld kan drukken. Daardoor zal de inflatie gaan oplopen en de munt zal devalueren, maar dat is (mits het niet uit de hand loopt) zelfs een voordeel: daardoor worden die landen goedkoper en wordt de economie gestimuleerd. Landen in een muntunie hebben geen beschikking meer over deze monetaire rem en hierdoor is de muntunie zoals deze nu in elkaar zit is inherent instabiel.

Goudstandaard
De situatie is vergelijkbaar met het vasthouden aan de goudstandaard. Landen die hun munt gekoppeld hadden aan de prijs van goud moesten om deze koppeling in stand te houden (om speculatie tegen hun munt tegen te gaan) flink bezuinigen en de rente verhogen. Rente verhoging en fors bezuinigen zijn echter slecht voor de economie waardoor deze landen, toen de crisis in de jaren 30 toesloeg, nog verder in de problemen kwamen. Uiteindelijk verliest elk land deze wedloop. Ook Nederland: wij hebben als laatste land vastgehouden aan de goudstandaard. De goudstandaard heeft een grote rol gespeeld tijdens de Grote Depressie. Een vergelijkbaar mechanisme speelt ook nu een rol. Op de financiële markt wordt gespeculeerd tegen een land waardoor de rente voor de staatsobligaties gaat oplopen. Dat de rente gaat oplopen komt dus niet alleen omdat een land het slecht doet maar omdat er de mogelijkheid van een faillissement.

Onafhankelijkheid ECB
Dit is nu een paar keer bijna gebeurd maar de ECB heeft gedaan wat nodig is. Door het opkopen van Italiaanse obligaties is de rente is weer gaan dalen. Dit is nu steeds op een ad hoc basis gebeurd, en merkwaardig genoeg is er veel kritiek op dit ingrijpen. Het schijnt dat een vooraanstaande Duitse econoom, Jürgen Stark is opgestapt om die reden. Ik citeer Adriaan Schout van Clingendael (via NOS):

Door het opkopen van de staatsobligaties verliest de ECB onafhankelijkheid. Ze hebben nu voor veel geld aan Italiaanse obligaties op de balansen staan. Als Berlusconi weer in nood komt en bij de centrale bank aanklopt, moet de ECB bijna wel opnieuw geld geven. Anders verliezen de Italiaanse obligaties die eerder zijn gekocht ook aan waarde.

Ik vind het vreemd dat experts op dat niveau zich hierover druk maken: niet onafhankelijkheid is het probleem maar de naakte bestaan van de euro. Een onafhankelijke centrale bank is mooi, maar wat als de munt niet meer bestaat? De ECB moet dit doen als de euro overeind wil blijven. Hiervoor moet natuurlijk een permanente regeling komen, en het kan niet zo zijn dat landen die zich niet houden aan de regels – zoals Italië en Griekenland – hierdoor niet gedwongen zij om hun beleid aan te passen.

Meer van het zelfde
De oplossing die door De Jager en Rutte in de Financial Times voorstellen is volstrekt onvoldoende om deze problemen op te lossen, erger nog: ze is contraproductief. Door te gaan dreigen met uitzetten van Griekenland zal de speculatie tegen Italië verder toenemen. Het systeem van de muntunie is inherent instabiel, en daar moet eerst wat aan gedaan worden, daarna kunnen we praten over sancties. De Jager en Rutte (en andere “haviken”) stellen voor vast te houden aan iets dat niet heeft gewerkt. Maar, zo stellen zij, we het nu echt goed doen, nog strenger toepassen, dan lukt het wel. Het zijn koks die meer zout gebruiken, maar niet door hebben dat de soep zo vies is omdat er al te veel zout in zit. Wat nodig is, is een beter recept. Of een betere kok natuurlijk.

Echte daadkracht nodig (en kennis van zaken)
De problemen met de Euro kunnen nu snel uit de hand lopen: als er weer een crisis is – en de ECB grijpt niet in – dan is het is dan een kwestie van dagen voordat een land als Italië of Spanje niet meer kan lenen en failliet gaat. Het uiteenvallen van de euro en de chaos die daardoor ontstaat zal de huidige crisis verder verdiepen, en een nieuwe Grote Depressie veroorzaken. Overdreven? Misschien, maar het is helemaal niet nodig om het uit te proberen. Zolang de politiek blijft aarzelen om daar wat aan te doen, of zelfs helemaal niet door lijkt te hebben hoe urgent de situatie is, gaan we van crisis naar crisis. Enige hoop op economische groei is er al helemaal niet door de bezuinigingen. Uitlatingen van Rutte en de Jager, zoals in de Financieel Times en de aankondiging van nog meer bezuinigingen, geven blijk dat zij de situatie niet doorzien. Ik zie het somber in.

---
Foto credit: DAVID SOUZA TaxBrackets

Read more...

Cover your ass

All right. You've covered your ass, now.

Dit was de reactie van President George W. Bush toen hem op 6 augustus, dus ruim een maand voor de aanslag van 11 september, een memo werd getoond met de titel "Bin Ladin Determined to Strike in US."

De kranten staan vol met met verhalen over deze aanslag en terecht. Maar hoe tragisch de gebeurtenis ook is, het kan niet verklaren waarom de "vrije wereld" plotseling al haar vrijheden opschortte, een oorlog begon in een land dat niets met de aanslag te maken had, mensen zonder proces arresteerde en afvoerde naar een Goelag Archipel en overging tot  marteling.  De terreuraanslag was een goede aanleiding om die oorlog te beginnen en de vrijheden op te schorten.

---
Gelijktijdig op GC gepubliceerd als Quote van de Dag.

Read more...

Obama, vlees noch vis

In fact, this larger notion that the only thing we can do to restore prosperity is just dismantle government, refund everyone’s money, let everyone write their own rules, and tell everyone they’re on their own – that’s not who we are. That’s not the story of America.

Yes, we are rugged individualists. Yes, we are strong and self-reliant. And it has been the drive and initiative of our workers and entrepreneurs that has made this economy the engine and envy of the world.

But there has always been another thread running throughout our history – a belief that we are all connected; and that there are some things we can only do together, as a nation.

President Obama in zijn 'jobs speech' waarin hij zijn plan presenteert om de economie weer op gang te helpen. Eindelijk wat retorisch weerwerk tegen de libertaristische Republikeinen die niets liever willen dan een kleine overheid, liefst zo klein dat je haar kan verdrinken in een badkuip.

Maar of het voldoende is? Hij zegt bijvoorbeeld ook dit:

The agreement we passed in July will cut government spending by about $1 trillion over the next ten years. It also charges this Congress to come up with an additional $1.5 trillion in savings by Christmas. Tonight, I’m asking you to increase that amount so that it covers the full cost of the American Jobs Act. And a week from Monday, I’ll be releasing a more ambitious deficit plan – a plan that will not only cover the cost of this jobs bill, but stabilize our debt in the long run.

Ook gaat hij "beperkt bezuinigen" op Medicare, waardoor hij een belangrijk campagne voordeel opgeeft.

Obama, vlees noch vis.


---
Gelijktijdig op GC gepubliceerd.

Read more...

De tegeltjeswijsheid van Frits Bolkestein

Het wil maar niet lukken met de Euro: de crisis verdiept zich van dag tot dag. Gisteren ging de beurs weer flink onderuit – daar gaat mijn pensioen denk ik dan. Dank u wel meneer Rutte en mevrouw Merkel voor uw voortvarende aanpak. Uh, niet dus. In plaats van de beloofde daadkracht hobbelen Rutte en zijn Duitse collega Merkel van crisis naar crisis. Ze zijn niet instaat om verder te kijken dan de volgende verkiezingen.

Eurobonds
Neem bijvoorbeeld de eurobonds. Merkel, en andere politici, zoals het VVD-erelid Frits Bolkestein afgelopen zaterdag, verzetten zich heftig tegen het gezamenlijk lenen van geld door de uitgifte van eurobonds. Na eerst Griekenland uit de Euro te hebben gezet adviseerde hij ten strengste tegen eurobonds. “eurobonds begin er niet aan!” Nederland pas op uw zaak.

Waarom is Eurobonds volgens hem een slecht idee? Hij legde het niet uit en het werd hem ook niet gevraagd door Twan Huys. Bolkestein was in Nieuwsuur om te reageren op de stelling van Guy Verhofstadt dat een Europese Federatie noodzakelijk is om de problemen die we nu hebben op te lossen.



Guy Verhofstadt stelt dat de huidige problemen dwingen tot meer samenwerking en dat uitgifte van eurobonds noodzakelijk is:

[Guy Verhofstadt] Met de eurocrisis is het zo dat men nog altijd niet inziet dat de eurocrisis enkel kan worden opgelost door een federaal Europa te maken dan droomt men, en dat zijn gevaarlijke dromen.
[...]
Ze hebben nu de keuze: ofwel is het de Euro met overdracht van een bijkomend stuk soevereiniteit om er voor te zorgen dat er echte economische fiscale unitaire en volgens mij euro-obligatie markt, ofwel zal de euro met andere woorden niet kunnen overleven.
Het is het ene of het andere.

Volgens Bolkestein wil Verhofstadt met zijn federaal Europa een Belgisch probleem oplossen en zal het niet helpen om de eurocrisis op te lossen.

[Frits Bolkestein] hier is de Belgische politicus aan het woord. Wat hij voorstaat is het zogenaamde federaal Europa, dat zou er uit zien als zeg maar de Verenigde Staten met een hoofdstad en een regering, enzovoort. Dat was ook in Nederland de gangbare mening in de jaren 80 en negentig. Daar zijn wij van af geraakt in de jaren 90 en dat is maar goed ook. Want de enige in Europa die nog praten over een federaal Europa zijn de Belgen en de reden is dat zij denken dat een federaal Europa een oplossing zou zijn van de Belgische communautaire problemen. Dat is niet zo.
[Twan Huys] De interne problemen van België

De oplossing is volgens Bolkestein dat iedereen zich aan de regels houdt - iets dat maar niet wil lukken. Hij is ook niet hoopvol over de toekomst van de Euro omdat mensen als Henkel, voorzitter van de Duitse industrie, voorstellen om de munt unie op te breken:

[Firts Bolkestein]Dat gaat mij te ver, maar het feit dat er over wordt gesproken is indicatief want 6 maanden geleden zou niemand dat gezegd hebben
[Twan Huys] Het is ook niet er erg hoopvol voor de toekomst van de Euro denk ik
[FB] Dat hangt er van af hoe zich dat ontwikkeld Ik ben er geen voorstander van. Ik zeg alleen maar men begint in die richting te denken en wat Verhofstadt wil die euro-obligaties dat is een rampzalig plan waar Nederland nooit in moet trappen. [FB spreekt met nadruk]
[TH] Maar ja dan blijft de situatie bestaan, het defect dat vanaf de geboorte van de euro bestaat blijft dan bestaan, tenzij die euro eindigt.
[FB] Ja dat is waar, ik ga daar niet over speculeren, dat gaat mij veel te ver. Ik geloof ook niet dat dat zal gebeuren. Ik denk dat Griekenland - een schip op het strand is een baken in zee” dat is Griekenland dan. Maar dan moet er wel gebeuren wat ik hier heb gezegd: hulp op voorwaarde van uittreden uit de muntunie.

Bolkestein houdt blijkbaar van spreuken, daarom hier een paar spreuken in antwoord op zijn betoog.

Wie A zegt moet ook B zeggen
Er zijn veel vragen, die helaas niet gesteld worden. Waarom zijn we in de jaren 90 opgehouden met te geloven in een Federaal Europa? Geloofden we dat echt? Kwam die inkeer zomaar uit de lucht vallen? De herinnering die me nog bij staat uit die tijd was de onvermijdelijkheid van de Euro. Die moest er komen, en ook Bolkestein was een van de mensen die daar aan mee werkten. Net als het toen nog onbekende VVD Kamerlid Geert Wilders. Er werd niet gesproken over een Federaal Europa maar met steun van de mensen die nu om het hardst roepen dat dat een heilloze en onhaalbare weg is werden stappen genomen die onvermijdelijk in die richting gingen. En nu zijn ze van mening veranderd blijkbaar. Zoals de wind waait waait zijn jasje. Als politiek leider van de VVD was Bolkestein mede verantwoordelijk voor deze beslissing. Of, om het op zijn Bolkesteins te zeggen, politici die toen zo voor de Euro waren moet ook beseffen dat wie A zegt ook B moet zeggen.

Een waarschuwing in de wind slaan
Het probleem is dat we eigenlijk niet anders kunnen. Door een ondoordachte beslissing genomen in de jaren 90, ondanks waarschuwingen van economen, staan we nu voor grote problemen die ons dwingen om meer samen te werken. De waarschuwingen werden echter echter in de wind geslagen. We zijn deze muntunie aan gegaan zonder goed na te denken over voorwaarden die nodig zijn om deze goed te laten functioneren. Een van die voorwaarden is een hechte samenwerking op economisch gebied. Misschien is het onhandig van Verhofstadt om van een "Europese Federatie" te spreken – maar het is zonder meer een feit meer samenwerking nodig om de eurocrisis op te lossen. Het enige antwoord van Bolkestein hierop is echter dat Verhofstadt blaft tegen de verkeerde boom. Een belangrijk onderdeel van die samenwerking zijn de vermaledijde eurobonds, en ook daar wil Bolkestein niet aan, daar moet Nederland niet in trappen. Waarom niet? Moeten we juist niet meer gaan samenwerken in Europa? Helaas, het wordt hem helaas niet gevraagd.

You can check out any time you like, but you can never leave
Wel worden er wat speldenprikjes uitgedeeld, plaagstootjes eigenlijk door Twan Huys over het partijlidmaatschap van Verhofstadt die voorzitter is van de liberale fractie in het Europarlement, maar de echte moeilijke vragen worden niet gesteld: hoe had Bolkestein gedacht dat dat moet gaan, zo’n uittreding uit de Euro door Griekenland? Toetreden tot een munteenheid kun je goed voorbereiden maar uittreden uit de euro is praktisch onmogelijk. Stelt U zich voor: we moeten een paar dagen alle banken sluiten en alle programmatuur aanpassen. Dat alles onaangekondigd natuurlijk want als bekend is dat dit gaat gebeuren haalt iedereen per direct zijn geld van zijn Griekse bank. Het wordt een heuse bankrun, de chaos is niet te voorzien.

En dan, hoe wordt dan de drachme ingevoerd in het inmiddels leeg geplunderde Griekenland? Gaan we dan Eurobiljetten overdrukken, zoals begin jaren 20 werd gedaan als alles weer eens 10 keer zo duur was door hyperinflatie? Het is een beetje als in het liedje van de Eagles: You can check out any time you like, but you can never leave. Door steeds maar weer te beginnen over de in de praktijk vrijwel onuitvoerbare uittreding door Griekenland staat hij het zoeken naar een echte oplossing in de weg. Niet Verhofstadt is een gevaarlijke dromer, maar Bolkestein.

Dolce far niente
De kernvraag lijkt te zijn: hoe gaan we landen dwingen om zich te houden aan het akkoord. Het idee is: als we maar streng genoeg zijn en landen dwingen – in het geval van Griekenland lijkt dat niet te lukken – dan komt het allemaal wel goed.

De oplossing van Bolkestein en anderen is een strenger Europa. Of men wil liefst automatische sancties voor landen die zich niet houden aan de afspraken. Iedereen die zich niet aan de regels houdt krijgt een fikse boete aan zijn broek. Of men stelt voor de de tucht van de markt zijn heilzame werk te laten doen. Zoals Bolkestein eerder (NRC 23 aug, abonnement nodig) verklaarde:

[...] het belangrijkste bezwaar [tegen eurobonds] ligt elders. Herman Van Rompuy, voorzitter van de Europese Raad, heeft de euro terecht een slaappil genoemd die de tekortlanden in staat stelde door een veel te lage rente in een dolce far niente op te grote voet te leven. Zij konden dat doen doordat de euro hen afschermde van de markt.

Ook Euro-obligaties zouden landen dus afschermen van de markt zo stellen Bolkestein van Rompuy. In de eerste plaats is dit niet correct: ook 10 of 5 jaar geleden waren deze landen onderworpen aan de tucht van de markt, maar de markt oordeelde toen anders. Er is niets aan de situatie veranderd. En dan nog: ook deze "marktwerking" is niet zonder problemen. Wij kunnen nu dagelijks zien wat de gevolgen hiervan zijn: landen als Italië en Spanje betalen daarvoor de prijs door een hoge rente. Een klein gerucht is voldoende om de spread - het verschil tussen de rente op Italiaans en Duits schuldpapier – te doen oplopen, ook al kondigen deze landen grote bezuinigingsoperaties aan. Er is nog een ander probleem met de markt: de mogelijkheid bestaat dat kleine fouten – bijvoorbeeld een verkeerde uitspraak van een politicus – kunnen leiden tot grote gevolgen. Handelaren op een markt reageren niet alleen op feiten maar ook op elkaar. De mogelijkheid bestaat dat er een paniek op treedt: als een groot aantal handelaren bepaalde obligaties verkopen, dan daalt de waarde er van, waardoor nog meer handelaren het zelfde gaan doen - niemand wil als laatste blijven zitten met waardeloos schuldpapier. Dit veroorzaakt grote schommelingen van de rente die moeilijk onder controle te krijgen zijn. Op dit moment worden deze schommelingen gedempt door het opkopen van Italiaanse obligaties door de ECB. Dat is dus al een stap in de richting van Euro-obligaties. Voor uitgebreide en betere uitleg dan ik kan geven zie Bas Jacobs.

Buurmans goed is buurmans gek
Door het eurocrisis te beschrijven als een tegenstelling tussen hardwerkende noordelingen die hun zuur verdiende centjes moeten besteden om hun zuiderburen te redden wordt de zaak vertekend. Er is natuurlijk ook een zuidelijke variant: noordelijke beterweters die ons de wet komen voorschrijven en ons dwingen ons tot de bedelstaf. Buurmans goed is buurmans gek dus.
Het probleem met deze beschrijving is echter dat de zuur verdiende centjes worden verdiend door zaken te doen met Zuid-Europa dankzij die zelfde euro. Vóór de muntunie hadden de DM en de daar aangekoppelde gulden een concurrentienadeel omdat het harde munten waren vergeleken met de lira, de peso en de drachme. Dat nadeel is weggevallen door de euro en daar hebben Nederland en Duitsland goed aan verdiend.

Dromen zijn bedrog
Dit kon natuurlijk niet eeuwig zo door gaan. Nu worden we wakker van de dromen die Bolkestein en zijn collega’s hadden in de jaren negentig van een onder de vlag van de vrije markt Verenigd Europa. Zij lijken niet te beseffen dat beslissingen die in de jaren 90 zijn genomen nu leiden tot een situatie waar ze nu zo tegen protesteren. De dromers van toen weigeren echter verantwoording te nemen voor hun beslissingen en te helpen bij het opruimen van de rommel die hun dromerij heeft veroorzaakt. Het antwoord is kil advies dat we ons maar moeten onderwerpen aan de tucht van de markt.

---
Dit is gelijktijdig gepost op GC
Figuren: (1) Images of Money op Flickr.
(2) Eine auf den 15. Dezember 1922 datierte 1000 Mark-Banknote, die 1923 mit einem rotem Stempel "eine Milliarde Mark" überstempelt wurde, da die Währung zu schnell an Wert verlor. op Wikipedia

Read more...

Het is geen kwestie van geld

Via het onvolprezen Press Europ vind ik dit interview met Helmut Kohl „Wir müssen wieder Zuversicht geben“

"Onder mij zou Duitsland de criteria voor de stabiliteit van de euro niet hebben geschonden. Die fouten zijn gemaakt, maar het goede nieuws is dat ze zijn te herstellen. We moeten echter niet net doen alsof het alleen een kwestie van geld is. Nu Europa in een crisis verkeert, zijn preventieve en niet ideologische maatregelen nodig om de euro weer op de rails te krijgen en de toekomst ervan te verzekeren."

Dit zegt Helmut Kohl over over de Eurocrisis. Hij heeft ook harde kritiek op de wijze hoe partijgenote Angela Merkel de crisis aanpakt. Korte samenvatting op Press Europ (Nederlands), volledig interview met Kohl op Internationale Politik (Duits).

Ik had nooit gedacht dat ik de man nog eens zou missen. Het soort leiders waar we nu mee zitten in Europa en de VS zijn boekhouders en bankiers zonder visie en durf.

---
Update: ik had dit net geplaatst toen ik deze post zag van David Atkins Technocracy: Missing the Forest for the Trees. Het beschrijft de hoe Obama en zijn regering problemen aanpakken: technocraten zonder visie en durf - net als hun Europese collega's.

---
dit is een bewerking vn de Quote van de Dag op GC

Read more...

Het bankiersperspectief

Ik pakte gistermiddag net het staartje mee van RTL-Z, maar het interview met Jan Kees de Jager is vast wel meer te zien geweest op de Nederlandse TV en ook zijn collega Mark Rutte verkondigt een vergelijkbare boodschap: we gaan het monster van de staatsschuld echt killen. Stoere taal van bankiers die hun klant slecht nieuws komen brengen over de toestand van zijn bedrijf (transcript van mij, video RTLXL):

[Voice Over, filmpje met winkelend publiek] De economische vooruitzichten worden steeds somberder. De eurocrisis en de gevolgen daarvan voor onze economie zorgen er voor dat het kabinet er rekening mee houdt dat er volgend jaar extra bezuinigd moet worden
[De Jager]: We bekijken dat van jaar op jaar, en als het echt nodig is om ook in te grijpen dan zullen we dat ook doen maar het is nu al te voorbarig om daar in concrete zin over te spreken
[VO]: Het kabinet gaat al voor 18 miljard Euro bezuinigen, maar misschien is dit niet voldoende.
[DJ]: We zitten gewoon in een periode waarin de overheidsfinanciën, je zou kunnen zeggen duw achter duw krijgen en echt onder druk staan en niet incidenteel maar dat er steeds weer tegenvallers.
[VO]: Waar het kabinet extra op gaat bezuinigen en precies hoeveel daar willen ze nog niets over kwijt.

Het lijkt of de journalist er mee wil zeggen: Ze dreigen alleen, maar u bent gewaarschuwd.

Gure tijden
Het gaat slecht met de economie. In heel Europa is het werkloosheidspercentage gemiddeld 10% (pdf), nog erger dus in de VS waar het net boven de 9% is. In Zuid-Europa krimpt de economie als gevolg van de zware bezuinigen. In Spanje is nu 21% van de mensen werkloos en in Griekenland is dat gestegen naar 15%!. In Noord-Europa waar de harde werkers wonen, die het geld moeten verdienen, stagneert de groei. Dat verrast niemand (behalve onze politici en journalisten) want in Zuid-Europa wonen de klanten – alleen onze politici zijn lijken daarover verbaasd te zijn.


Colijn
Het beleid van deze regering heeft paralellen met de jaren 30. Om speculatie tegen de gulden te voorkomen, die was gekoppeld aan de prijs van goud, werd hard bezuinigd, vooral op uitkeringen, ambtenarensalarissen en onderwijs. Ons land had hierdoor zwaar te lijden onder de gevolgen van de Grote Depressie, maar desondanks bleef Colijn volhouden dat de goudstandaard gehandhaafd moest worden. Dit maakte de crisis alleen maar erger: de werkloosheid steeg hierdoor nog harder, waardoor de economie kromp, zodat er nog meer bezuinigd moest worden. Colijn was zo vastberaden dat Nederland het laatste land was dat goudstandaard opgaf en de gulden devalueerde. Colijn was niet in staat om goed economisch beleid uit te voeren omdat hij naar de economie keek met een bankiersmentaliteit, zo wordt betoogd in een aflevering OVT. De hele documentaire is interessant maar van 8:45 tot 13:10 gaat het over het economisch beleid van Colijn:

[H. Langeveld, 12:30] Colijn had vanuit zijn bijzondere verantwoordelijkheid als minister-president het voordeel van een sterke nationale munt moeten afwegen tegen nadelen die voortvloeiden uit die handhaving van die goudstandaard, en ik kom die nuchtere afweging bij hem niet tegen omdat hij eigenlijk de monetaire en economische problematiek van die periode bekeek vanuit een bankiersperspectief. Hij was geen bankier maar hij dacht als een bankier.

Geen visie
Het is al vaker gezegd dat bezuinigen niet helpt om een economische crisis op te lossen. Dat is een les die is geleerd in de jaren 30. Maar om de een of andere reden lijkt dat niet door te dringen tot de boekhouders en bankiers die ons land door deze crisis moeten leiden. In het interview met de Colijns van onze dagen wordt er zondermeer van uitgegaan dat nieuwe bezuinigingen zullen volgen. Niemand, althans niet in de journaals en reportages die ik af en toe op de Nederlandse TV zie, wordt de vraag gesteld of dit wel goed beleid is. Ook van de oppositie is er op dit moment bedroevend weinig oppositie want die willen hetzelfde doen. Alleen iets verstandiger en natuurlijk moeten de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Alleen al het aanhalen van die kreet getuigt van het gebrek aan visie.

Het bankiersperspectief
Ik voorspel u dat er meer gure tijden opkomst zijn zolang wij door boekhouders die vanuit een bankiersperspectief denken worden geregeerd. Zij doen niet meer dan bezuinigen en waarschuwen dat er meer bezuinigingen op komst zijn. In hun visie is de beste oplossing voor de crisis in Europa dat alle landen worden zoals Nederland, zoals Wim van de Camp in een recente tweet laat blijken:

Wij moeten "de tering naar de nering zetten" en het "huishoudboekje van de staat moet kloppen" en er wordt weer regelmatig gepreekt over de slechtheid van het maken van schulden. Het zijn de recepten uit grootmoeders - uh sorry - nee, uit Colijns tijd en die hebben toch altijd gewerkt? Of niet dan? Ga maar rustig slapen want Jan Kees, Wim en Mark waken.

Read more...