De tegeltjeswijsheid van Frits Bolkestein

Het wil maar niet lukken met de Euro: de crisis verdiept zich van dag tot dag. Gisteren ging de beurs weer flink onderuit – daar gaat mijn pensioen denk ik dan. Dank u wel meneer Rutte en mevrouw Merkel voor uw voortvarende aanpak. Uh, niet dus. In plaats van de beloofde daadkracht hobbelen Rutte en zijn Duitse collega Merkel van crisis naar crisis. Ze zijn niet instaat om verder te kijken dan de volgende verkiezingen.

Eurobonds
Neem bijvoorbeeld de eurobonds. Merkel, en andere politici, zoals het VVD-erelid Frits Bolkestein afgelopen zaterdag, verzetten zich heftig tegen het gezamenlijk lenen van geld door de uitgifte van eurobonds. Na eerst Griekenland uit de Euro te hebben gezet adviseerde hij ten strengste tegen eurobonds. “eurobonds begin er niet aan!” Nederland pas op uw zaak.

Waarom is Eurobonds volgens hem een slecht idee? Hij legde het niet uit en het werd hem ook niet gevraagd door Twan Huys. Bolkestein was in Nieuwsuur om te reageren op de stelling van Guy Verhofstadt dat een Europese Federatie noodzakelijk is om de problemen die we nu hebben op te lossen.



Guy Verhofstadt stelt dat de huidige problemen dwingen tot meer samenwerking en dat uitgifte van eurobonds noodzakelijk is:

[Guy Verhofstadt] Met de eurocrisis is het zo dat men nog altijd niet inziet dat de eurocrisis enkel kan worden opgelost door een federaal Europa te maken dan droomt men, en dat zijn gevaarlijke dromen.
[...]
Ze hebben nu de keuze: ofwel is het de Euro met overdracht van een bijkomend stuk soevereiniteit om er voor te zorgen dat er echte economische fiscale unitaire en volgens mij euro-obligatie markt, ofwel zal de euro met andere woorden niet kunnen overleven.
Het is het ene of het andere.

Volgens Bolkestein wil Verhofstadt met zijn federaal Europa een Belgisch probleem oplossen en zal het niet helpen om de eurocrisis op te lossen.

[Frits Bolkestein] hier is de Belgische politicus aan het woord. Wat hij voorstaat is het zogenaamde federaal Europa, dat zou er uit zien als zeg maar de Verenigde Staten met een hoofdstad en een regering, enzovoort. Dat was ook in Nederland de gangbare mening in de jaren 80 en negentig. Daar zijn wij van af geraakt in de jaren 90 en dat is maar goed ook. Want de enige in Europa die nog praten over een federaal Europa zijn de Belgen en de reden is dat zij denken dat een federaal Europa een oplossing zou zijn van de Belgische communautaire problemen. Dat is niet zo.
[Twan Huys] De interne problemen van België

De oplossing is volgens Bolkestein dat iedereen zich aan de regels houdt - iets dat maar niet wil lukken. Hij is ook niet hoopvol over de toekomst van de Euro omdat mensen als Henkel, voorzitter van de Duitse industrie, voorstellen om de munt unie op te breken:

[Firts Bolkestein]Dat gaat mij te ver, maar het feit dat er over wordt gesproken is indicatief want 6 maanden geleden zou niemand dat gezegd hebben
[Twan Huys] Het is ook niet er erg hoopvol voor de toekomst van de Euro denk ik
[FB] Dat hangt er van af hoe zich dat ontwikkeld Ik ben er geen voorstander van. Ik zeg alleen maar men begint in die richting te denken en wat Verhofstadt wil die euro-obligaties dat is een rampzalig plan waar Nederland nooit in moet trappen. [FB spreekt met nadruk]
[TH] Maar ja dan blijft de situatie bestaan, het defect dat vanaf de geboorte van de euro bestaat blijft dan bestaan, tenzij die euro eindigt.
[FB] Ja dat is waar, ik ga daar niet over speculeren, dat gaat mij veel te ver. Ik geloof ook niet dat dat zal gebeuren. Ik denk dat Griekenland - een schip op het strand is een baken in zee” dat is Griekenland dan. Maar dan moet er wel gebeuren wat ik hier heb gezegd: hulp op voorwaarde van uittreden uit de muntunie.

Bolkestein houdt blijkbaar van spreuken, daarom hier een paar spreuken in antwoord op zijn betoog.

Wie A zegt moet ook B zeggen
Er zijn veel vragen, die helaas niet gesteld worden. Waarom zijn we in de jaren 90 opgehouden met te geloven in een Federaal Europa? Geloofden we dat echt? Kwam die inkeer zomaar uit de lucht vallen? De herinnering die me nog bij staat uit die tijd was de onvermijdelijkheid van de Euro. Die moest er komen, en ook Bolkestein was een van de mensen die daar aan mee werkten. Net als het toen nog onbekende VVD Kamerlid Geert Wilders. Er werd niet gesproken over een Federaal Europa maar met steun van de mensen die nu om het hardst roepen dat dat een heilloze en onhaalbare weg is werden stappen genomen die onvermijdelijk in die richting gingen. En nu zijn ze van mening veranderd blijkbaar. Zoals de wind waait waait zijn jasje. Als politiek leider van de VVD was Bolkestein mede verantwoordelijk voor deze beslissing. Of, om het op zijn Bolkesteins te zeggen, politici die toen zo voor de Euro waren moet ook beseffen dat wie A zegt ook B moet zeggen.

Een waarschuwing in de wind slaan
Het probleem is dat we eigenlijk niet anders kunnen. Door een ondoordachte beslissing genomen in de jaren 90, ondanks waarschuwingen van economen, staan we nu voor grote problemen die ons dwingen om meer samen te werken. De waarschuwingen werden echter echter in de wind geslagen. We zijn deze muntunie aan gegaan zonder goed na te denken over voorwaarden die nodig zijn om deze goed te laten functioneren. Een van die voorwaarden is een hechte samenwerking op economisch gebied. Misschien is het onhandig van Verhofstadt om van een "Europese Federatie" te spreken – maar het is zonder meer een feit meer samenwerking nodig om de eurocrisis op te lossen. Het enige antwoord van Bolkestein hierop is echter dat Verhofstadt blaft tegen de verkeerde boom. Een belangrijk onderdeel van die samenwerking zijn de vermaledijde eurobonds, en ook daar wil Bolkestein niet aan, daar moet Nederland niet in trappen. Waarom niet? Moeten we juist niet meer gaan samenwerken in Europa? Helaas, het wordt hem helaas niet gevraagd.

You can check out any time you like, but you can never leave
Wel worden er wat speldenprikjes uitgedeeld, plaagstootjes eigenlijk door Twan Huys over het partijlidmaatschap van Verhofstadt die voorzitter is van de liberale fractie in het Europarlement, maar de echte moeilijke vragen worden niet gesteld: hoe had Bolkestein gedacht dat dat moet gaan, zo’n uittreding uit de Euro door Griekenland? Toetreden tot een munteenheid kun je goed voorbereiden maar uittreden uit de euro is praktisch onmogelijk. Stelt U zich voor: we moeten een paar dagen alle banken sluiten en alle programmatuur aanpassen. Dat alles onaangekondigd natuurlijk want als bekend is dat dit gaat gebeuren haalt iedereen per direct zijn geld van zijn Griekse bank. Het wordt een heuse bankrun, de chaos is niet te voorzien.

En dan, hoe wordt dan de drachme ingevoerd in het inmiddels leeg geplunderde Griekenland? Gaan we dan Eurobiljetten overdrukken, zoals begin jaren 20 werd gedaan als alles weer eens 10 keer zo duur was door hyperinflatie? Het is een beetje als in het liedje van de Eagles: You can check out any time you like, but you can never leave. Door steeds maar weer te beginnen over de in de praktijk vrijwel onuitvoerbare uittreding door Griekenland staat hij het zoeken naar een echte oplossing in de weg. Niet Verhofstadt is een gevaarlijke dromer, maar Bolkestein.

Dolce far niente
De kernvraag lijkt te zijn: hoe gaan we landen dwingen om zich te houden aan het akkoord. Het idee is: als we maar streng genoeg zijn en landen dwingen – in het geval van Griekenland lijkt dat niet te lukken – dan komt het allemaal wel goed.

De oplossing van Bolkestein en anderen is een strenger Europa. Of men wil liefst automatische sancties voor landen die zich niet houden aan de afspraken. Iedereen die zich niet aan de regels houdt krijgt een fikse boete aan zijn broek. Of men stelt voor de de tucht van de markt zijn heilzame werk te laten doen. Zoals Bolkestein eerder (NRC 23 aug, abonnement nodig) verklaarde:

[...] het belangrijkste bezwaar [tegen eurobonds] ligt elders. Herman Van Rompuy, voorzitter van de Europese Raad, heeft de euro terecht een slaappil genoemd die de tekortlanden in staat stelde door een veel te lage rente in een dolce far niente op te grote voet te leven. Zij konden dat doen doordat de euro hen afschermde van de markt.

Ook Euro-obligaties zouden landen dus afschermen van de markt zo stellen Bolkestein van Rompuy. In de eerste plaats is dit niet correct: ook 10 of 5 jaar geleden waren deze landen onderworpen aan de tucht van de markt, maar de markt oordeelde toen anders. Er is niets aan de situatie veranderd. En dan nog: ook deze "marktwerking" is niet zonder problemen. Wij kunnen nu dagelijks zien wat de gevolgen hiervan zijn: landen als Italië en Spanje betalen daarvoor de prijs door een hoge rente. Een klein gerucht is voldoende om de spread - het verschil tussen de rente op Italiaans en Duits schuldpapier – te doen oplopen, ook al kondigen deze landen grote bezuinigingsoperaties aan. Er is nog een ander probleem met de markt: de mogelijkheid bestaat dat kleine fouten – bijvoorbeeld een verkeerde uitspraak van een politicus – kunnen leiden tot grote gevolgen. Handelaren op een markt reageren niet alleen op feiten maar ook op elkaar. De mogelijkheid bestaat dat er een paniek op treedt: als een groot aantal handelaren bepaalde obligaties verkopen, dan daalt de waarde er van, waardoor nog meer handelaren het zelfde gaan doen - niemand wil als laatste blijven zitten met waardeloos schuldpapier. Dit veroorzaakt grote schommelingen van de rente die moeilijk onder controle te krijgen zijn. Op dit moment worden deze schommelingen gedempt door het opkopen van Italiaanse obligaties door de ECB. Dat is dus al een stap in de richting van Euro-obligaties. Voor uitgebreide en betere uitleg dan ik kan geven zie Bas Jacobs.

Buurmans goed is buurmans gek
Door het eurocrisis te beschrijven als een tegenstelling tussen hardwerkende noordelingen die hun zuur verdiende centjes moeten besteden om hun zuiderburen te redden wordt de zaak vertekend. Er is natuurlijk ook een zuidelijke variant: noordelijke beterweters die ons de wet komen voorschrijven en ons dwingen ons tot de bedelstaf. Buurmans goed is buurmans gek dus.
Het probleem met deze beschrijving is echter dat de zuur verdiende centjes worden verdiend door zaken te doen met Zuid-Europa dankzij die zelfde euro. Vóór de muntunie hadden de DM en de daar aangekoppelde gulden een concurrentienadeel omdat het harde munten waren vergeleken met de lira, de peso en de drachme. Dat nadeel is weggevallen door de euro en daar hebben Nederland en Duitsland goed aan verdiend.

Dromen zijn bedrog
Dit kon natuurlijk niet eeuwig zo door gaan. Nu worden we wakker van de dromen die Bolkestein en zijn collega’s hadden in de jaren negentig van een onder de vlag van de vrije markt Verenigd Europa. Zij lijken niet te beseffen dat beslissingen die in de jaren 90 zijn genomen nu leiden tot een situatie waar ze nu zo tegen protesteren. De dromers van toen weigeren echter verantwoording te nemen voor hun beslissingen en te helpen bij het opruimen van de rommel die hun dromerij heeft veroorzaakt. Het antwoord is kil advies dat we ons maar moeten onderwerpen aan de tucht van de markt.

---
Dit is gelijktijdig gepost op GC
Figuren: (1) Images of Money op Flickr.
(2) Eine auf den 15. Dezember 1922 datierte 1000 Mark-Banknote, die 1923 mit einem rotem Stempel "eine Milliarde Mark" überstempelt wurde, da die Währung zu schnell an Wert verlor. op Wikipedia