Een bescheiden voorstel om de eurocrisis op te lossen

Deze post is eerder op Sargasso verschenen. Het is een bespreking van een realistisch plan om de eurocrisis aan te pakken. Het plan verdient veel meer aandacht dan ik er aan kan geven, want het is niet alleen realistisch, het is ook hoogst noodzakelijk. Helaas is alle aandacht gericht op verschillen in concurentiekracht, die men denkt te kunnen verkleinen door de tekortlanden te onderwerpen aan een streng dieet van bezuinigingen en hervormingen. De bezuinigingen veroorzaken een depressie in de economie en het duurt vele jaren voordat de hervormingen werken. Voor die tijd is Europa uitelkaar gespat.

In het in 1729 verschenen A modest proposal heeft Jonathan Swift een praktische oplossing voor het armoedeprobleem: de armen moeten een paar van hun kinderen vetmesten en verkopen aan rijke Engelse gentlemen. Vooral jonge gebraden kinderen schijnen een delicatesse te zijn. Swift steekt hiermee de draak met de harteloze en technocratische oplossingen van zijn tijdgenoten voor het armoedeprobleem. Tweehonderd jaar later is deze satire, tijdens de eurocrisis, nog steeds actueel.

De maatregelen die de Europese autoriteiten nemen om de eurocrisis op te lossen zijn van hetzelfde technocratisch gehalte en zijn even harteloos als de oplossingen van de Engelse gentlemen in de achttiende eeuw. Vooral in Zuid-Europa is de situatie zeer ernstig. In Griekenland is allang geen sprake meer van een recessie. Het is een diepe depressie, vergelijkbaar met de Grote Depressie. Het land zakt weg in armoede, zonder uitzicht op verbetering.

Tot nog toe wordt de eurocrisis bestreden door te hervormen en te bezuinigen. We moeten allemaal gaan doen wat Duitsland eerder gedaan heeft: pensioenleeftijd verhogen, belastingdruk, werktijd en arbeidsmarkt hervormen, lonen verlagen en korten op overheidsuitgaven. De economieën van de eurolanden moeten convergeren, zodat zij kunnen concurreren met Duitsland. Het gevolg van de draconische bezuinigingen die hiervoor noodzakelijk zijn, is dat in de eurozone de werkloosheid is gestegen tot 12% en dat de economie vorig jaar kromp met 0.6%.

Deze maatregelen zijn niet alleen harteloos omdat ze veel leed veroorzaken, ze bieden ook geen uitzicht op een oplossing. Europa zakt weg in een recessie waar het niet meer uit kan komen. Het is dus begrijpelijk dat er veel verzet is tegen de euro. Bij elke Europese verkiezing is het de vraag of de volgende regering wel genoeg Europagezind is om de hervormingen die Brussel eist uit te voeren. Als we hiermee doorgaan zal de eurozone uiteenvallen, Europa in chaos achterlatend.

Wat te doen?

Er is een plan nodig dat de nood lenigt in Zuid-Europa en Ierland en dat zorgt voor economische groei. Het zou natuurlijk het beste zijn om de fouten die zijn gemaakt bij het opzetten van de muntunie te corrigeren. De politiek heeft echter nog maar weinig speelruimte omdat de kiezer alle geloof in het Europese project heeft verloren.

In hun Modest Proposal doen Yanis Varoufakis, Steward Holland en James Galbraith concrete voorstellen om uit de crisis te komen. Dit voorstel is geen nieuw technocratisch plan waarin om nieuwe offers wordt gevraagd. Dus geen lastenverzwaring in de overschotlanden en geen nieuwe bezuinigingen in Zuid-Europa. Het is een bescheiden, maar wel haalbaar plan.

Voor een verdragswijziging is op dit moment geen politiek draagvlak. Het plan is daarom zodanig opgezet dat dit niet nodig is. Het maakt bovendien gebruik van bestaande Europese instituten. Het kan dus snel worden uitgevoerd.

In het plan staan concrete voorstellen voor het oplossen van de vier deelcrises: de bankcrisis, de schuldencrisis, de investeringscrisis en de sociale crisis.

De bankcrisis

De eurocrisis is een bankcrisis. Failliete regeringen zijn verantwoordelijk voor het saneren van hun eigen failliete banken waar zij geen geld voor hebben. De gevolgen hiervan zijn te zien in Ierland, Spanje en Cyprus. Deze koppeling tussen banken en landen moet verbroken worden. Er liggen al plannen klaar om de herkapitalisering van banken niet meer per land te regelen maar centraal vanuit Brussel. Duitsland heeft echter als voorwaarde gesteld dat er eerst een bankenunie komt. Na een jaar onderhandelen is men nog bezig en urgente saneringen van de Europese banksector zijn steeds uitgesteld.

In het Bescheiden Voorstel worden banken die in de problemen komen direct door het ESM en de ECB overgenomen en gesaneerd. Saneren kan alles inhouden van fusie met andere banken tot verkoop van onderdelen en het korten van deposito’s boven het garantieniveau. Na de noodzakelijke herstructurering kunnen de aandelen weer verkocht worden. De banksanering moet zichzelf daarmee kunnen financieren en er hoeft geen beroep gedaan te worden op gemeenschapsgeld.

Schuldencrisis

Het Bescheiden Voorstel stelt voor dat de ECB stopt met het opkopen van schuldpapier van landen: het OMT-plan. Dit kan op de lange duur niet werken omdat de oorzaak van de problemen niet wordt aangepakt. De strenge voorwaarden waaraan een land moet voldoen om in aanmerking te komen (strenge bezuinigingen) hebben bovendien tot gevolg dat het de problemen erger maakt.

Target 2 balans (klik om te vergroten)

In het Verdrag van Maastricht is afgesproken dat landen een staatschuld mogen hebben tot maximaal 60% van hun Bruto Binnenlands Product. Het deel van de schuld dat daaraan voldoet kan worden geconverteerd in ECB-leningen waarvoor een veel lagere rente betaald wordt dan voor de huidige leningen. Deze schuld wordt dus niet gemeenschappelijk gemaakt. Deze leningen worden verzekerd door de ESM. Het deel boven de 60% moet iedereen zelf financieren. Landen zijn niet verplicht om mee te doen. Duitsland en Nederland kunnen gewoon zelf hun eigen leningen blijven uitschrijven.

Investeringscrisis

Alleen het saneren van de rotte banken en het oplossen van het schuldenprobleem is niet genoeg. Door de kapitaalvlucht en door de bezuinigingen is de economie in de schuldenlanden aan de grond geraakt. In het Bescheiden Voorstel wordt daarom gestart met een investeringsprogramma. Dit programma moet niet alleen de economie weer op gang brengen, het moet ook de Europese integratie versterken, het vertrouwen herstellen en sociale cohesie bevorderen.

Het wordt gefinancierd door obligaties die worden uitgegeven door de Europese Investment Bank (EIB) en het Europese Investeringsfonds (EIF). Van belang hierbij is opnieuw dat dit leningen zijn die door Europa als geheel zijn uitgegeven en niet worden opgeteld bij de schulden die de landen al hebben. Dit is geen revolutionair voorstel, want de EIB schrijft al leningen uit sinds 1958.

Dit onderdeel is cruciaal voor het op de lange termijn slagen van de muntunie: het geld van de overschotlanden moet op de een of andere manier gerecycled worden in de landen waar die overschotten verdiend worden. Dit was ook de ratio achter het Marshall Plan. Het recyclesysteem bestond tot nog toe uit investeren in vastgoedbubbels in Spanje en Ierland, of in de failliete Griekse overheid. Dit veroorzaakte eerst oververhitting en daarna, toen de bubbel weer leegliep, liet het de economie in puin achter.

Sociale crisis

In delen van Zuid-Europa is de ergste humanitaire crisis uitgebroken sinds de Tweede Wereldoorlog. Vooral de zwaksten in de samenleving hebben hier onder te lijden: kinderen, zieken en bejaarden. Er moet zo snel mogelijk iets gedaan worden om deze nood lenigen. Daarom moet er een programma komen voor medische en sociale hulp, opgezet als het Foodstamp Program in de VS.

Geld voor dit programma moet komen uit de rente die wordt verdiend aan het betalingssysteem tussen Europese centrale banken (Target2) en uit nieuwe belastingen, zoals de transactiebelasting, waar de plannen al voor klaar liggen.

Poster voor Marshall Plan

De reden voor deze hulp is niet alleen humanitair, maar ook politiek: de crisis is een voedingsbodem voor rechts extremistische groeperingen die de democratie destabiliseren. Zo deelt de Gouden Dageraad in Griekenland al soep uit aan ‘echte Grieken’.

Bescheiden, maar effectieve maatregelen

Als gediscussieerd wordt over de eurocrisis wordt altijd als oorzaak de grote diversiteit in Europa genoemd. Het verschil in cultuur tussen de knoflooklanden in Zuid-Europa en het calvinistische Noord-Europa zou een muntunie onmogelijk maken. Het verschil is te groot en de ‘zwakke landen’ moeten daarom uit de euro treden. Voorstanders van de euro menen dat dit verschil wel kan worden overbrugd en dat de economieën wel kunnen convergeren. Die convergentie gaat dan wel altijd een kant op: we moeten allemaal Duitsers worden.

Maar cultuurverschil is niet de oorzaak van de crisis en de hervormingen die door Brussel worden voorgesteld, maken de crisis alleen maar erger.

Voor de eurocrisis zijn concrete oorzaken aan te wijzen, en deze worden in het Bescheiden Voorstel aangepakt. De essentie daarvan is dat het gaat om bescheiden, maar effectieve maatregelen. Bescheiden omdat het realistisch is en effectief omdat de oorzaak van de crisis wordt aangepakt en omdat de bevolking wordt geholpen.

Een ding is zeker: doorgaan met het huidige technocratische beleid zal een depressie veroorzaken, die ook in Nederland en Duitsland van Grote-Depressie-achtige proportie zal zijn. Het einde van de muntunie zal tevens het einde zijn van de politieke unie. Europa is dan weer terug waar het was in de jaren dertig. Zonder Hitler, dat dan weer wel.

Correctie 16 aug 2013: Foute link hersteld (Marshall Plan). Dank aan Andy Cap in de reacties.

---
Bron figuren:
William Murphy
Target2
Poster Marshall Plan