De eurocrisis, Griekenland en de eurocratie

Het kan nog goed komen, maar die kans wordt nu met de dag kleiner. De voorstellen van Brussel waren voor de Grieken onacceptabel: omdat ze asociaal zijn, omdat de getallen niet kloppen en omdat ze geen enkele hoop bieden op een uitweg uit deze crisis.

De Griekse regering heeft daarom besloten om dit voorstel aan de bevolking voor te leggen in een referendum. Het is nadrukkelijk niet bedoeld als referendum over de euro. De Grieken hebben uitstel van betaling aangevraagd, omdat het referendum pas volgend weekend gehouden kan worden, terwijl de termijn al op 30 juni vervalt. Voor de overige 18 eurogroepministers was dit onaanvaardbaar.

Dit is de situatie op zondag 28 juni. Het is onmogelijk te voorspellen wat er nu gaat gebeuren maar het is wel mogelijk een paar dingen te zeggen over deze toch nog onverwachte wending. Op het moment van schrijven is bekend geworden dat maandag de banken dicht blijven. Het hulp-programma wordt niet verlengd maar de ECB blijft nog wel de banken ondersteunen. Niemand weet hoe het verder moet.

Pokeren

Door veel commentatoren in Nederland werd verondersteld dat de Grieken vertragingstactiek gebruikten om zoveel mogelijk uit de onderhandelingen te slepen. Daarbij werd dan altijd vermeld dat Varoufakis verstand heeft van speltheorie. Wat we ons daar in dit verband bij moet voorstellen is onduidelijk: blufpoker met als inzet het welzijn van een heel land?

Wat iedereen had kunnen weten, en wat nu ook blijkt, is dat de Grieken niet bluften. Na vijf jaar rampspoed [1] waren de problemen zo groot geworden dat er geen andere mogelijkheid meer was dan opnieuw onderhandelen. Dat was niet alleen noodzakelijk om humanitaire redenen, maar ook economisch was daarvoor genoeg aanleiding.


Het is al bekend dat bezuinigingen tijdens een recessie, de recessie erger maakt. Elke euro die wordt bezuinigd doet de economie met meer dan één euro krimpen. Dit staat bekend als het multiplier effect. Aanvankelijk ging men er van uit dat de multiplier 0,5 is maar in de praktijk blijkt deze veel hoger te zijn, namelijk 1,7. Geen modern industrieland heeft zoveel bezuinigd als Griekenland en daarom is de recessie zo diep.

Hieruit kunnen we dus concluderen dat de situatie in Griekenland niet hopeloos was. De recessie van de afgelopen vijf jaar is namelijk veroorzaakt door beleid: de recessie had dus makkelijk voorkomen kunnen worden [2].

Gezond verstand regeert

Maar zelfs als we afzien van contraproductieve bezuinigingen zou er nog geen einde komen aan de crisis. Het grote probleem is namelijk dat Duitsland en Nederland de lonen drukken en schulden afbouwen. Het economisch beleid van deze landen is gebaseerd op de gedachte dat schulden maken slecht is. Angela Merkel heeft al diverse malen betoogd dat een economie niet kan groeien auf Pump – op de pof. Apetrots is de Duitse minister van Financiën op zijn Schwarze Null. Beiden geven blijk niets begrepen te hebben van macro-economie.

Als gevolg van dit beleid stijgen de handelsoverschotten van deze landen tot ongekende hoogte, en veroorzaakt als logische consequentie daarvan schulden in het buitenland. Hierbij nogmaals de figuur die volgens mij het beste laat zien wat er is gebeurd sinds de invoering van de euro.

Figuur 1: Na de invoering van de euro op 1 jan 1999 lopen de handelsbalansen van de eurolanden sterk uit elkaar.

Hierin is duidelijk te zien wat de gevolgen zijn van het invoeren van de euro. Omdat er geen flexibele wisselkoersen meer zijn, kunnen Nederland en Duitsland ongestraft exporteren naar het buitenland. Vroeger maakten de harde DM en gulden dat onmogelijk.

Om het evenwicht te herstellen moeten nu de andere landen gaan bezuinigen om ‘competitief’ te worden. Omdat nu iedereen tegelijk bezuinigt, leidt dit tot deflatie en niet de groei waar men zo naar snakt. Griekenland is slechts een extreem geval: ook door andere Zuid- en Oost-Europese landen wordt flink bezuinigd om ‘competitief’ te worden. Ook Frankrijk wordt gedwongen om te bezuinigen.

Het is een vorm van neo-mercantilisme, of zo u wilt, economisch analfabetisme. Het is de diepere oorzaak van de eurocrisis. De eurocraten die Europa nu regeren zullen de geschiedenis in gaan als Herbert Hoover, Heinrich Brüning en Hendrikus Colijn.

Macht

Het was van begin af aan de bedoeling van Tsipras en Varoufakis: stoppen met bezuinigen, zorgen dat de economie weer kan groeien zodat Griekenland uit de depressie komt waar het nu 5 jaar in zit. Toch zijn de andere eurolanden niet ingegaan op deze wens van de Grieken om een redelijke oplossing te zoeken om uit de problemen te komen. [3]

Het blijkt nu dat de euro een machtsmiddel is. Afstand doen van je munt is afstand doen van je soevereiniteit. Wat de eurocraten zeggen is: ‘mensen, u mag stemmen. Dat noemen we democratie. Maar dat wil niet zeggen dat u mag bepalen hoe uw land economisch wordt bestuurd’. Europa is slechts in naam een democratie, want we worden geregeerd door de markt en door de macht van het geld. De eurozone is een eurocratie geregeerd door eurocraten.

Hoe verder?

Wat zijn de alternatieven? Wat gaat er nu gebeuren? Dit is natuurlijk speculatie, niets staat nog vast. We zijn op onbekend terrein. Maar we kunnen wel wat mogelijkheden op een rij zetten:

1. Status-quo.

De Grieken stemmen in met de plannen en blijven in de euro. Dit was waar iedereen oorspronkelijk op rekende maar niemand had het referendum voorzien. Het is de status quo. De stagnatie – en depressie in Griekenland – is nog lang niet afgelopen. Er komt steeds meer verzet tegen de eurocraten. In het beste geval komen linkse partijen aan de macht (zoals Syriza en Podemos) maar in veel landen worden rechtspopulisten steeds machtiger. Europa zal op den duur destabiliseren.

2. Terugkeer naar de Drachme (Grexit)

De eurocraten laten in dit scenario zien dat ze toch nog wat wijsheid bezitten en besluiten Griekenland te helpen met terugkeer naar een eigen munt. Dat kan alleen als de ECB die munt onbeperkt steunt. Men komt een nieuwe koers overeen (zeg een devaluatie van 50%) [4]. Over de nog openstaande schulden zal opnieuw onderhandeld moeten worden, maar daarvoor kan men de tijd nemen. Dankzij de steun zal de nieuwe drachme een echt alternatief kunnen worden voor de euro.

Het lijkt onwaarschijnlijk dat de eurocraten hiervoor zullen kiezen. Dat zou namelijk een uitnodiging zijn voor andere landen om uit de euro te stappen. Ook economisch is het onverstandig: als het

Griekse exit een succes is zal dit de speculatie tegen de euro nog verder vergroten.

3. Chaos

De banken blijven voorlopig gesloten want ze krijgen geen steun meer van de ECB. Uit de geldautomaten komt geen geld meer. Chaos. Griekenland wordt een failed state. Er komt een sterke man aan de macht. Exit democratie. Dat het zover heeft kunnen komen is niet de schuld van de Grieken maar komt grotendeels op conto van de eurocraten. Inclusief de Nederlandse regering.

De toekomst van dit scenario is niet veel anders dan van het eerste scenario, maar alles zal wat sneller verlopen.

De euro leidt hoe dan ook ernstige schade. In alle drie de gevallen blijft op zijn best de economische stagnatie voortduren, maar een nieuwe recessie is waarschijnlijker. Deze crisis is nog lang niet afgelopen en het wordt nog veel erger voordat het weer beter wordt.

De PvdA

Dit brengt mij op het laatste punt dat ik nog wil maken over deze droevige geschiedenis: Jeroen Dijsselbloem is een sociaal democraat en is voorzitter van de Eurogroep. Zijn beleid in deze crisis was echter alles behalve sociaal democratisch. Van begin af aan was duidelijk te zien dat hij Syriza niet als medestander maar als tegenstander zag.

Dankzij hem en dus dankzij de PvdA, heeft Duitsland een belangrijke bondgenoot aan haar zijde: Nederland. Het zou helpen als daar een einde aan zou komen. Rutte II moet daarom weg.

Hoelang duurt het nog voordat de PvdA haar vertrouwen in Dijsselbloem opzegt? Kabinetten zijn voor minder belangrijke zaken gevallen.

noten

[1] De grootste ooit in een modern industrieel land. De economie is 25% gekrompen, de werkloosheid opgelopen naar 28%. Een groot deel van de bevolking heeft geen medische zorg meer. Jonge mensen kunnen alleen nog in het buitenland werk vinden.
[2] Maar hoe langer de onderhandelingen duurden hoe groter een tweede factor werd: door de onzekerheid over de toekomst en de vlucht van kapitaal – Grieken halen massaal hun geld van de bank, komt de economie ook tot stilstand.
[3] Het is natuurlijk interessant om te speculeren wat precies de overwegingen zijn. Is het domheid of koppigheid? Waarschijnlijk leven ze in een bubbel: adviseurs, economen die het gewenste verhaal vertellen in combinatie met geloof in eigen goedheid en gelijk. Volgens mij is het niet echt een raadsel, en zijn er rijen geschiedenisboeken geschreven over vergelijkbare blunders. Het begin van WO I is goed voorbeeld. De Vrede van Versailles is een andere.
[4] Om snel aan geld te komen zal men misschien eurobiljetten overstempelen. Zo ging dat vroeger, meer dan een eeuw geleden. Oude tijden herleven. Leuk voor verzamelaars van bankbiljetten.

Afbeelding
EU Council Eurozone. CC. Flckr.com. Jeroen Dijsselbloem op een persconferentie.