Terug naar de toekomst

Door griep geveld zat ik vorige week noodgedwongen thuis. Ik heb van de gelegenheid gebruik gemaakt om naar twee SF-films te kijken. Het waren totaal verschillende films die volstrekt toevallig die week op TV waren. Hoewel SF zogenaamd over de toekomst gaat zegt het vaak meer over de tijd waarin ze is geschreven dan over de toekomst. Zo ook deze keer. Darklight liet wat zien van het wereldbeeld van nu, en in Star Trek zag ik de toekomstdromen van 40 jaar geleden.

Darklight
Darklight is een goedkope en suffe SF-film. Het thema is wraak. Het gaat over de “zus van Eva”, Lilith, die verstoten is en daarom wraak neemt op de mensheid. Het is gebaseerd op een oude joods legende, maar jodendom speelt verder geen rol. Het plot draait om de slechterik in het verhaal, ene Anders Reaborne, (gespeeld door David Hewlett). Anders wil wraak nemen op de sekte waarin hij is opgegroeid. De naam van de sekte is Het Geloof (The Faith). De missie van de sekte is het bestrijden van het Kwaad van Lilith. Hij neemt wraak omdat de sekte lange tijd iets voor hem geheim heeft gehouden: bij een actie tegen Lilith toen hij nog jong was, zijn zijn ouders omgekomen. Dat werd hem niet verteld om hem "voor zich zelf te beschermen". Maar – zo blijkt later - hij wist het al die tijd toch wel.

Vlak voordat hij zijn wraak wil uitvoeren geeft hij een verklaring af, zoals slechteriken dat altijd doen in dit soort films:

[William] Why are you doing this?
[Anders] There are no answers in life William. As much as I searched I found nothing. Evil not only exists in this world, it prevails. The Faith has accomplished nothing except to ease the pain and delay the inevitable. Remember what the Prefect [leider van de sekte] used to tell us? That this life will be revealed in the next. Well I’m forcing the creator’s hands.
[William] You are sick, you will die.
[Anders] Yes, but not before I look into the Prefects eyes as he watches how the world comes to an end. I will gladly sacrifice my soul.

Het is een wonderlijke dialoog. Hij “offert zich op” om er voor te zorgen dat de wereld vergaat om daarmee alleen maar te bereiken dat hij zijn mentor teleurstelt – en om die teleurstelling dan in zijn ogen te mogen zien. Ook klopt het niet helemaal. De sekte hielt dit natuurlijk verborgen om zichzelf te beschermen, niet om het kind te beschermen. Begrijpelijk, maar echt overtuigend is het niet: als de dood van de ouders een ongeluk was waarom werd het dan voor de jongen verborgen gehouden? Gelukkig loopt het allemaal goed af. Anders Reaborne wordt overmeesterd en Lilith heeft alle slechtheid vergeten door geheugenverlies. Ze blijkt tegen alle verwachting in zelfs een goed karakter te hebben. Vanaf nu zal ze voor het goede gaan strijden.

Start Trek

Hoe anders is de tweede film die ik zag: Start Trek: The Motion Picture. Wat eerst opvalt, is natuurlijk dat de film nog het jaren 60 gevoel heeft van de eerste Tv-serie. Wel valt de kleding wat tegen: geen sexy rokjes maar broekpakken voor de dames. Nichelle Nichols, die Uhura speelt, klaagde toen al over de uniseks uniformen. Ook het tempo is ouderwets, er wordt bijvoorbeeld ruim de tijd genomen om het ruimteschip te tonen als het nog haar “ruimte dok” hangt. Maar niet alleen de sfeer is anders in Star Trek. Het cynisme dat Darklight kenmerkt ontbreekt hier totaal. Het verhaal draait niet om verraad maar om een vergissing … van machines. Het ruimteschip Voyager, dat 300 jaar geleden het zonnestelsel heeft verlaten, is gerepareerd en verbeterd door een “machine planeet”. De intelligente machines hebben Voyager liefdevol opgenomen en omgebouwd tot een verbeterd onderzoeksschip – want zo was Voyager oorspronkelijk natuurlijk bedoeld. Het schip gaat daarna naar de aarde terug om “zijn maker” op te zoeken. Als de nieuwe Voyager terugkomt is naam verbasterd tot V’ger.

Er is wel een klein probleem: hij heeft een tweede missie erbij gekregen. Hij wil de aarde “ontsmetten” – ontdoen van leven. Door de machinewereld wordt op koolstof gebaseerd leven namelijk beschouwd als een hinderlijke pest.

Voyager wordt door de Enterprise onderschept en het raadsel wordt opgelost. De oplossing komt als ze ontdekking wat V’ger is. Spock merkt op dat het ruimteschip eigenlijk een kind is, en dat je het dus als een kind moet behandelen. Weliswaar is V’ger een kind dat op het punt staat om de aarde te ‘ontsmetten’ van leven, maar toch een kind. Dan ontspint zich de volgende dialoog

[Spock] Captain, V’ger is a child. I suggest you treat her as such.
[Kirk] A child?
[Spock] Yes Captain a child. Evolving, learning, and searching. Instinctively needing.
[Dekker] Needing what?
[McCoy] Spock, that child is about to wipe out every living thing on earth. Now what do you suggest we do? Spank it?
[Spock] It knows only that it needs commander, but like so many of us it does not know what.
[Kirk] [denkt even na, spreekt dan V’ger aan] the carbon units know why the creator has not responded.
[V’ger, machinaal klinkende spraak] Disclose the information.
[Kirk] not until V’ger withdraws the devices orbiting the third planet.

De rest van de film is daarna een illustratie dat leven meer is dan machinaal denken en logica. V’ger begrijpt niets van zaken als liefde, gevoel en hoop. Maar dat gaat hij leren doordat hij versmelt met twee bemanningsleden – de navigator Ilia en een commander Dekker.

Onbegrip of wetenschap
Een naïeve toeschouwer – het spreekwoordelijke marsmannetje – zou denken dat Darklight het eerst is gemaakt: een onbeholpen verhaal, over primitieve emoties terwijl Start Trek een hoopvolle film is waarin het probleem wordt opgelost met mensenkennis (met een knipoog natuurlijk). Star Trek gaat over het verlangen naar kennis en wetenschap terwijl Darklight niet meer is dan een cynisch verhaal van verraad en wraak. Ook speelt wetenschap totaal geen rol meer in deze “SF-film”. Darklight is geen SF maar fantasy. Wetenschap is vervangen door fantasie.

In de dialogen die ik uit de films haal is het verschil nog het duidelijkst te zien. Hoewel in Darklight over “Het Geloof” als een sekte wordt gesproken kun je daar natuurlijk ook gewoon “het geloof” voor lezen. Herlees die zinnen dan nog een keer om te zien wat een cynische visie op geloof hier wordt uitgesproken. Waar het in Star Trek draait om pedagogisch inzicht gaat het in Darklight om onbegrepen kwaad dat niet meer ambitie heeft dan zinloze wraak. Lilith bekeert zich tot het goede, maar niet door ontwikkeling van haar karakter maar doordat ze is vergeten hoe slecht ze is. In Darklight wordt gevochten tegen redeloos kwaad. Niemand begrijpt waar het vandaan komt. Het beste dat je kan doen is het te vergeten. In Star Trek wordt het kwaad – als je daar al van kan spreken – juist opgelost door het te begrijpen.

Als het waar is dat de fantasieën van mensen over de toekomst meer zeggen over de tijd waarin ze worden verteld dan over de toekomst, dan kunnen we constateren dat we er de afgelopen 40 jaar niet op vooruit zijn gegaan. Misschien ben ik te somber – “Star Trek” wordt nog steeds gemaakt - maar de meeste films en tv-series die onder de noemer SF worden gemaakt, lijken meer op Darklight dan op Star Trek.

---
Verantwoording:
Darklight Poster
Star Trek poster
Voyager 1, Wikipedia