Wie ziet er kansen voor de sociaaldemocratie?

Lex Bohlmeijer heeft voor de Correspondent een van 'de beste economen van Nederland’ geïnterviewd: Paul de Beer. Dit is het ware probleem van de PvdA (en de sociaal-democratie). Een interessant interview over de oorzaak van het verval van de sociaaldemocratie en de verzorgingsstaat. Het is zeer de moeite waard om deze podcast te beluisteren. Lex plaatst bij het interview ook een oproep die ik niet onbeantwoord kan laten.

Dit is de oproep van Lex Bohlmeijer:

Wie ziet er kansen voor de sociaaldemocratie? Langs welke weg zouden de belangen van middenklasse en onderklasse opnieuw met elkaar verbonden kunnen worden? Of moet je de zaak op zijn beloop laten?

'Wie ziet er nog kansen voor de sociaaldemocratie ... of moet je de boel op zijn beloop laten?' vraag je. Oké, ik zal een poging doen om te antwoorden.

Aan het einde van je interview ga je in op de noodzaak van 'visie' om de sociaaldemocratie te redden. 'Visie', is dat niet een afgeleide van ideologie? Maar jij doelt op iets heel specifieks, iets dat ik eigenlijk niet eens een ideologie zou willen noemen: het basisinkomen. Gelukkig hoor ik dat de Beer dat nu afwijst, al vind ik de reden wel erg zwak: 'het ontbreken van draagvlak' en 'het lost urgente problemen niet op'. Er zijn veel fundamentelere redenen die ik eerder op Sargasso al eens op een rij heb gezet.

Om de sociaaldemocratie te redden, of misschien nog wel belangrijker, om de verzorgingsstaat te redden, zal een basisinkomen niet helpen. We moeten eerst begrijpen wat er precies fout is gegaan. De Beer noemt één reden: de toegenomen welvaart heeft de middengroepen doen vergeten waar zij die aan te danken heeft. Maar dat is nog niet genoeg.

De vraag of er 'nog kansen zijn voor sociaaldemocratie' is volgens mij dan ook de verkeerde vraag. De andere kant - rechts - heeft namelijk de afgelopen jaren niet stil gezeten. Terwijl links haar ideologie aan de kapstok hing in plaats van deze te vernieuwen, heeft rechts wel druk aan haar eigen ideologie gesleuteld: het neoliberalisme. Omdat ook te rechter zijde over ideologisch denken wordt gefronst – lees Mark Rutte,'s Vijfde H.J. Schoo-lezing er maar op na! – ontkent men nu het bestaan ervan zoals Patrick van Schie demonstreert: 'Neoliberalisme is een nonsenswoord'. Tegelijkertijd wordt links van 'conservatisme' beschuldigd: sociaaldemocratie, dat is zeau jaren tachtig beste Gutmenschen.

Dit is natuurlijk geen autonoom sociologisch proces, of 'wetmatigheid' (waarover wat onduidelijkheid is in het interview) maar gewoon propaganda: tegen de sociaaldemocratie, tegen keynesiaanse economie, tegen de (verzorgings-) staat, tegen vakbonden, tegen spreiding van kennis, inkomen en macht en vóór neoklassieke economie, voor egoïsme en hebzucht ... sorry, voor individualisme en 'je eigen broek ophouden'.

Voor de duidelijkheid: deze campagne van rechts is al begonnen in de jaren dertig – ja, u leest het goed: tijdens de Grote Depressie – door mensen als Friedrich Hayek (VS) en Walter Eucken (Duitsland). Toen noemde men het beestje nog wel bij zijn naam (pdf): neo-liberalisme (met streepje in het begin) of ordoliberalisme. Na de oorlog hebben zij hier verder aan gewerkt in de Mont Pelerin Society, uiteraard met genereuze steun van het bedrijfsleven, want aan geld heeft rechts het nooit ontbroken. Begin jaren tachtig kon het neoliberalisme doorbreken omdat het wel een antwoord had op de crisis van de jaren zeventig. De sociaaldemocraten wisten toen niet wat hen was overkomen. Rechts kwam aan de macht: Thatcher, Reagan, Kohl, Lubbers, en waar links wel aan de macht was (Mitterand, Kok, Blair), werd neoliberaal beleid door linkse politici uitgevoerd.

De sociaaldemocratie bood al die jaren dus geen enkele weerstand tegen deze ideologische en politieke machtsovername en heeft de boel op zijn beloop gelaten, een 'niemandsland' achter gelaten zoals Van Dam het treffend uitdrukt. Zo kon het neoliberalisme zegevieren: economisch (monetarisme, de euro, bezuinigen), politiek (zie het lot van de PvdA vs. de VVD) en cultureel ('you know, there is no such thing as society. There are individual men and women, and there are families', zoals de Lady zei). Erger nog, wij hebben het neoliberalisme verinnerlijkt. Dat, en niet abstracte wetmatigheden, is wat heeft geleid tot de versplintering waar Paul de Beer het over heeft.

Sociaaldemocraten wisten al die jaren niet meer te bedenken dan meehuilen met de wolven: Paars, Bill Clinton ('big government is over') en Blair (die Thatcher's werk zelfs nog verbeterde). De euro is de laatste grote neoliberale schepping geweest, in het genot waarvan wij nu leven. En zoals elke neoliberale 'vernieuwing' leidt ook deze tot een nieuwe crisis, die opgelost moet worden met nog meer neoliberalisme - ook bekend als 'hervormingen'.

Tegen deze succesvolle en al decennia durende aanslag van rechts op de verzorgingsstaat moeten wij ons verweren. Dat was/is de taak van links, de sociaaldemocratie (of hoe je het ook noemt). De vraag is dus niet 'zijn er kansen' - nee, dit is de laatste kans voor de sociaaldemocratie en voor links om een alternatieve ideologie te formuleren. De boel op zijn beloop laten is zeker geen optie.

'En de PvdA dan?', zul je vragen.

Daarover kunnen we kort zijn: wanneer wordt Dijsselbloem geroyeerd? Het is me echt een raadsel waar die man de gore lef vandaan haalt om zich te tooien met de naam 'sociaaldemocraat' en waarom een partij die zich sociaaldemocratisch noemt, het vertrouwen in deze minister niet opzegt. Typerend is dat Dijsselbloem zichzelf als 'niet-ideologisch' en als pragmaticus omschrijft. Het demonstreert hoe slecht sociaaldemocraten hebben nagedacht over de rol van ideologie in de politiek. En als dat het einde van het kabinet tot gevolg heeft, is dat geen probleem maar een zegen voor het land.

Felix Rottenberg zegt het nu zelfs hardop: Samsom is de sociaaldemocratische 'bedrijfsleider' van dit rechtse kabinet. Hè hè, eindelijk. En anders doek de PvdA maar op, althans deze quasi sociaaldemocratische PvdA.

Voor een echte, linkse, sociaaldemocratische Partij van de Arbeid is wel degelijk een bestaansgrond die Paul de Beer ook noemt: Alleen zij kan de brug vormen tussen de middenklasse en groepen aan de onderkant van de maatschappij die door de SP worden bediend. Dat betekent dus dat de PvdA moet samenwerken met de SP en niet met de VVD.

Die Linke, de SP, Syriza, Podemos ('we kunnen'!), Jeremy Corbyn en misschien zelfs Rottenberg, zijn personen/bewegingen die begrepen hebben dat meehuilen en de 'boel op zijn beloop laten', geen oplossing is. Het recente succes van deze bewegingen laat zie hoe groot de honger is naar een antwoord op de hegemonie van het neoliberalisme. Tegelijkertijd laat de felheid van de neoliberale reactie hierop zien dat rechts dat ook begrijpt.

Niet sociaaldemocraten maar Grieken, Spanjaarden, 'de onderste laag' in Nederland en nu vooral vluchtelingen, hebben deze strijd tot nog toe gestreden: zij die direct geraakt worden door de gevolgen van de neoliberale revolutie. Hun rangen zullen zich versterken, dat is mijn enige hoop - en zekerheid naar ik vrees - met of zonder sociaaldemocratie.

Afbeelding: Paulien Osse