In de kantine van het Humanistisch Verbond

Ik luister altijd met veel genoegen haar het programma OBA Live op vrijdagavond. In het eerste uur even lekker schelden op gelovigen met Max Pam en in het tweede uur een discussie met het Forum. Een wisselend samengestelde groep van vooraanstaande humanistische intellectuelen die meestal intelligente dingen zeggen over zaken waar ik soms ook wel eens over nadenk of die mij aanzetten tot denken.

Twee weken geleden was bijvoorbeeld Marc Chavannes te gast - een paar maal per jaar is hij er, veel te weinig. Marc weet waar hij over praat en heeft goed gefundeerde kritiek op de gang van zaken in de politiek en de media. Ik luister altijd goed als hij er is, vaak zelfs een tweede keer.
Maar afgelopen vrijdag was de forumdiscussie beneden de normaal hoge standaard. Het forum debatteerde over het belangrijkste onderwerp van deze tijd dat ons allemaal raakt: de economische crisis. Wat mij irriteerde was de stuitende houding van "ach economen zeggen maar wat" en ongeïnformeerde lekenpraat. Ik geef een aantal voorbeelden.

Theo beweerde dat je nu kunt zien dat economie helemaal geen wetenschap is maar een geloof ... en bij het Humanistisch Verbond staat dat gelijk aan een banvloek. Hij baseerde deze uitspraak op de constatering dat economen tegenstrijdige dingen beweren.

Max Pam noemde als voorbeeld de econoom Arie van der Zwan die beweerd heeft dat je juist nu de lonen niet moet verlagen en niet moet bezuinigen - volkomen tegenstrijdig volgens Max. (Ik denk dat hij bedoeld dat dit strijdig is met zijn eigen opvatting). "Als leek heb je geen idee meer wat er moet gebeuren" constateerde hij.

Wat later in de discussie ging het over het "liberale denken" dat nu "meer nodig is dan ooit" volgens Stefan Sanders. Stefan beweerde dat we moeten kiezen tussen twee modellen: 1. de crisisloze maatschappij - "en dat is eigenlijk altijd armoede omdat je daar altijd crisis hebt". Het communistisch model is hiervan het voorbeeld. en 2. het liberale model waar je om de 20 jaar een crisis hebt. Dat 2e model is volgens hem te prefereren. Voor het eerste model moeten wij bang zijn want dat zijn verschrikkelijke systemen. Ik laat hier maar even ter zijde dat dit natuurlijk een drogreden is (wie zegt dat we uit maar 2 modellen moeten kiezen?). Het Rijnlandse model - dat natuurlijk tussen 1 en 2 in staat werd door het panel verworpen omdat het de zaak nu alleen maar erger maakt: mensen kunnen dan namelijk niet makkelijk ontslagen worden.
Alsof we dat nu juist nodig hebben!

Ik heb het wat verkort weergegeven maar het zal duidelijk zijn dat deze discussie geen enkel nieuw inzicht opleverde. Na afloop zat ik radeloos en verloren op de bank - zelfs de grote denkers van het Humanistisch Verbond weten het niet!

Maar daarvoor luister ik niet. Dan praat ik liever in de kantine op mijn werk met collega's. Die zeggen namelijk het zelfde (met iets minder woorden) en gaan dan weer over tot de orde van de dag - meestal na nog even de verrichtingen van Utrecht of PSV van de vorige avond besproken te hebben want daar hebben ze wel verstand van.

Waar het mij om gaat is de redenering dat het verschijnsel crisis onvermijdelijk zou zijn. Zoiets als het weer: af en toe een economische crisis en na hoogconjunctuur komt depressie - economie als meteorologie!

Niet elke crisis kan voozien worden maar er het is wel degelijk mogelijk om de oorzaak voor deze laatste crisis aan te wijzen, namelijk het te ver doorgeschoten liberalisme in de US. Dit "neo-liberale model" (model 1 van Stefan - in extrema) gaat uit van dogmatisch vrijemarktdenken. Het zegt dat elk overheidsingrijpen in de economie ongepast is, ook regulering van banken. Dit vrijemarktfundamentalisme heeft geleid tot gebrekkige controle van banken en verzekeraars onder het mom van "deregulering". Het gevolg is een crisis die vergelijkbaar is met die van de jaren 30. Die overeenkomst is overigens geen toeval.

Het is best mogelijk om zinnige dingen over economie te zeggen, je moet alleen naar de juiste economen luisteren. Bijvoorbeeld een econoom als Paul Krugman die voor de New York Times schrijft (nobelprijs economie 2008) of de economen die schrijven voor het weblog Baseline Scenario. (Veel uitleg voor niet-economen!)

---

Aan het einde boog het forum zich over de vraag hoe lang deze crisis gaat duren. Men kwam uit op een schatting tussen anderhalf en zes jaar. Het is natuurlijk altijd moeilijk om dit soort voorspellingen te doen, maar veel hangt er van af wat er in de US op het moment gebeurd. Daar worden de beslissen genomen - helaas niet hier in Europa waar men het zelfs nog eens kan worden over de noodzaak van een centrale bank voor de Euro of stimulering van de economie (daarover had Arie van der Zwan het).
Als het om de bankcrisis gaat bakt zelfs Obama er op dit moment (nog steeds) niets van. Als hij daar niet snel een antwoord op heeft kan het zelfs wel vele tientallen jaren duren. Ik citeer Paul Krugman in zijn laatste column:

[...]officials still aren’t willing to face the facts. They don’t want to face up to the dire state of major financial institutions because it’s very hard to rescue an essentially insolvent bank without, at least temporarily, taking it over. And temporary nationalization is still, apparently, considered unthinkable.

But this refusal to face the facts means, in practice, an absence of action. And I share the president’s fears: inaction could result in an economy that sputters along, not for months or years, but for a decade or more.

Er zijn overigens wel degelijk economen die deze crisis hebben zien aankomen en hebben voorspelt (Nouriel Roubini is de bekendste) maar naar hen werd helaas niet geluisterd toen het nog goed leek te gaan.

En, tenslotte, Arie van der Zwan heeft gelijk, er kan ook wat aan gedaan worden: al sinds de jaren 30 weten we dat de overheid nu moet stimuleren - dat is al door John Maynard Keynes geformuleerd. Keynes, dat is toch oue koek? Helaas zijn er te veel parallellen met de crisis in de jaren 30 en Keynes is nog steeds actueel. Nu moet juist niet bezuinigd worden.

Niet dat we dat als Nederland in ons eentje moeten doen - dan stimuleren we inderdaad Duitsland - maar in Europees verband, samen met Duitsland dus. Dat heeft wel degelijk zin. Als we dat gelijk met de Amerikanen doen dan is dat nog beter. Doen we dat niet - samenwerken en stimuleren - dan maken we de zelfde fout als president Hoover in Amerika en onze eigen Colijn in Nederland en zal de crisis een echte depressie worden.

En tenslotte nog over het beste economische model: er wordt in Amerika wel degelijk nagedacht over economisch modellen. Zie b.v. James Galbraith. Wie weet, als we naar echte economen luisteren, is een crisis loze economie wel degelijk mogelijk.