Onafhankelijke journalistiek: een krant zonder regering

In mijn vorige post over WikiLeaks heb ik verschillende aspecten van de ontwikkelingen rond deze organisatie op een rij gezet. De vraag of het goed is wat zij doet heb ik niet echt beantwoord. In het commentaar stelt collega blogger Martijn terecht dat we kritisch moeten zijn over WikiLeaks. Dus daarom nogmaals de vraag: Is het goed wat Wikileaks doet of niet?

Ik denk dat we het er wel over eens zijn dat WikiLeaks zoals het nu is georganiseerd niet ideaal is. Met name als het gaat om de review procedure: wat wordt wel en wat wordt niet gepubliceerd. Wat we wel kunnen constateren is dat de manier waarop WikiLeaks te werk gaat evolueert. Oorspronkelijk bedoeld als plaats om informatie te dumpen, door iedereen - vandaar 'wiki' - begint het steeds meer te lijken op een journalistieke organisatie. Ze zijn te klein om zelf de review te doen, maar laten het over aan de traditionele media (van de 250.000 cables zijn er nu iets meer dan 1000 gepubliceerd, op het moment dat ik dit schrijf exact 1311 stuks). De beschuldiging dat het om een dump van 250.000 documenten gaat is dus propaganda. Wat opvalt is dat deze kritiek ook vaak van journalisten komt. Zouden zij zich bedreigd voelen? Veel (Amerikaanse) journalisten hebben in periode tussen 9/11 en de inval in Irak mee gewerkt aan oorlogspropaganda of hun mond gehouden – zijn dit de 'waakhonden' van de macht?

Wat voor veel mensen vooral beangstigend zal zijn is dat WikiLeaks niet onder controle staan van een regering. Het zou eigenlijk niets mogen uitmaken: er is toch persvrijheid, en journalisten gaan beroepsmatig dagelijks met geheimen om. Sinds haar ontstaan zijn informatielekken onderdeel van het dagelijks brood van de journalistiek. Het feit dat er nu een organisatie bij is gekomen die de ontvangst en publicatie van deze informatie tot haar hoofddoel maakt zou niemand moeten verrassen of moeten beangstigen.

Onafhankelijk?
Veel amerikaanse journalisten die kritisch berichtten over Irak hebben daar last van gehad en zijn tegen gewerkt of zelfs ontslagen. Omdat er persvrijheid is worden journalisten als David Bartow, Bob Scheer, Phil Donahue en Seymour Hersh niet gearresteerd – dat zou pas echt een schandaal zijn – maar zij worden doodgezwegen. Niet alleen door de overheid, maar ook door de media. Een schokkend verhaal kan wel gepubliceerd worden maar het wordt door andere media niet of nauwelijks overgenomen. Een voorbeeld hiervan is het verhaal over de gepensioneerde generaals werkzaam als 'onafhankelijk militair expert' bij TV en pers. David Barstow heeft in 2009 in de New York Times beschreven hoe het Pentagon een speciaal programma had opgezet voor gepensioneerde militairen. De oud-generaals werden vaak voor radio en TV gevraagd om toelichting te geven over de voortgang van de oorlog in Irak en Afghanistan. In ruil voor vertrouwelijke informatie gaven de heren voor het Pentagon gunstige uitleg van het nieuws. Zij werden door de media echter gepresenteerd als onafhankelijk militair expert. Over hun banden met het Pentagon was niets bekend. Voor hun werk werden zij goed betaald met baantjes als adviseur voor de wapenindustrie. Het is niet voor niets dat wordt gesproken van het militaire-industrieel-complex. Oorlog is een bedrijfstak waar goed wordt verdiend – ook als je in de media werkt.



Een ander voorbeeld van het disfunctioneren van de media in de Verenigde Staten is het relaas van Ashleigh Banfield die is ontslagen bij MSNBC - nota bene de meest 'liberal' van de kabelzenders. Banfield was oorspronkelijk door MSNBC ingehuurd als sexy blondje dat er leuk uit zag om het nieuws te presenteren. Toen zij echter gestationeerd was in Kabul bleek dat ze meer in haar mars had. Kort na de inval in Irak – toen iedereen nog dacht dat de oorlog al beslist was maar nog voordat President Bush zijn beroemde Mission Accomplished Speech hield op het vliegdekschip - hield zij een lezing waarin zij de eenzijdigheid van de berichtgeving over de oorlog beklaagt.

Free speech is a wonderful thing, it's what we fight for, but the minute it's unpalatable we fight against it for some reason.

De vrouw die dit schreef werd kort na deze speech ontslagen en werkt nu als journalist voor Court-TV. Er mag dan officieel wel een vrije pers zijn, maar onder de huidige omstandigheden, in ieder geval in de VS, kan die niet goed functioneren.

Detectie
WikiLeaks biedt de mogelijkheid om zonder gevaar voor detectie, geheimen over en misdragingen van de machthebbers van deze wereld te lekken. De man die de diplomatieke post van de Amerikanen heeft gelekt, Bradley Manning, is echter gearresteerd. Hoe was dit mogelijk? Moeten we dus constateren dat WikiLeaks geen veilig methode is om gegevens te lekken? Het lijkt er op dat hij zelf de oorzaak is van zijn aanhouding. Hij kon het niet laten om stoer te doen en vertelde zijn verhaal tegen een 'collega hacker' die heeft vervolgens aangifte gedaan. Een vreemd verhaal overigens, waar het laatste woord nog niet over geschreven is. Hoe veilig het is om via dit systeem informatie te lekken moet nog blijken. Ik weet te weinig van beveiliging op internet, maar het lijkt me niet erg waarschijnlijk dat – zelfs een machtig land als de VS – alle informatie die over het net loopt kan beveiligen. Al zullen ze het zeker proberen.

Een krant zonder regering
De stichter van WikiLeaks mag dan hoge, soms wat utopisch klinkende doelen hebben gehad, hij is al een transparantiefundamentalist genoemd, maar WikiLeaks is in de vier jaar van zijn bestaan veranderd van 'dump plaats' voor 'informatie' in een journalistieke organisatie waarvan de noodzaak niet in twijfel getrokken kan worden. Men kan badinerend schrijven over het verschil tussen politici en journalisten zoals Martin Sommer doet, maar het verschil is fundamenteel: politici streven naar macht, journalisten streven naar waarheid. Hoe erg is het dat er een mogelijkheid is om te spreken over de macht, zonder dat machthebbers daar invloed op kunnen uitoefenen? Thomas Jefferson heeft ooit gezegd: (via Robert Scheer):

[W]ere it left to me to decide whether we should have a government without newspapers or newspapers without a government, I should not hesitate a moment to prefer the latter.

Dat is precies wat WikiLeaks is: een krant zonder regering.

Deze blog was al eerder gepubliceerd op Geen Commentaar op 15 december.