De schijnheilige verontwaardiging rond WikiLeaks

Toen vorig jaar onder andere op WikiLeaks emails van klimaatonderzoekers werden gepubliceerd was er geen ophef over de legitimiteit van WikiLeaks. De politici en journalisten die nu waarschuwen voor het gevaar van onbeperkte transparantie heb ik toen niet horen klagen terwijl er wel degelijk vraagtekens te plaatsen waren bij dat lek. Vorig jaar om deze tijd juichten conservatieve blogs over het lek, terwijl de wereld nu te klein voor de 'terrorist' Julian Assange. Bijvoorbeeld de conservatieve blogger Michelle Malkin in 2009:

The crimes revealed in the e-mails promise to be the global warming scandal of the century — and have massive bearing on the climate change legislation being considered by our lawmakers here at home.

Maar anno 2010 zingt Malkin een heel ander lied:

No American should take joy, pleasure, or satisfaction from the untold, devastating ways in which the coordinated WikiLeaks document dump of hundreds of thousands of State Department cables — nearly half of which are 'secret' or 'classified'– has undermined U.S. diplomacy.

Schijnheilig
Het is nog geen jaar geleden dat Hillary Clinton de Chinezen de les las omdat zij internet censureren:

Secretary of State Hillary Clinton will call tomorrow for an uncensored global Internet where individuals and companies can operate without fear of repression or computer attacks such as those Google Inc. says emanated from China.

Maar nu Amerika zelf een aantal keer het doelwit is geweest van informatielekken op internet – de Collateral Murder video, de Irak War Logs, de Afghanistan War Logs, en nu met CableGate, waarin diplomatieke post van Amerikaanse ambassades wordt gepubliceerd – is de wereld te klein. Vooral met de laatste onthullingen heeft WikiLeaks Amerikaanse politici geraakt. Senator Lieberman gaat zelfs zover dat hij een speciale wet wil maken die dergelijke onthullingen moet voorkomen:

This (SHIELD Act) will help hold people criminally accountable who endanger these sources of information that are vital to protecting our national security interests.

Vergelijkbare taal wordt gebruikt door autocratische regimes als China, Birma, de USSR. De Amerikaanse overheid probeert nu op allerlei manieren WikiLeaks tegen te werken: bedrijven worden onder druk gezet om contacten met WikiLeaks af te breken en ook is geprobeerd de site uit de lucht te halen. Dat laatste is natuurlijk onmogelijk omdat er inmiddels al vele 10-tallen, mirrorsites zijn.

Het meest bizarre is nog wel dat via Interpol een internationaal arrestatie verzoek wordt verspreid omdat Assanges beschuldigd is van verkrachting – waar of niet, maar dit is normaal geen aanleiding voor een internationaal arrestatieverzoek, alsof Julian Assange een terrorist is. Glenn Greenwald beschrijft de heksenjacht die momenteel in Amerika tegen Assange en WikiLeaks wordt georganiseerd. Het lijkt er nu zelfs op dat ook de New York Times beschuldigd gaat worden. Greenwald voegt er aan toe dat hierdoor de basis wordt gelegd voor criminalisering van de vrije pers.

Nederland
Maar niet alleen in Amerika is het establishment druk bezig met damage control. Ook in Nederland zijn politici zoals Arend-Jan Boekestijn en Jack de Vries druk bezig om WikiLeaks en Assange zwart te maken. Assange zou een 'anarchist' zijn die de diplomatie in gevaar brengt. Zelfs journalisten doen hier aan mee. Van politici kunnen we het verwachten maar dat ook journalisten zich hier schuldig aan maken is verrassend. Is onthullen van geheimen geen hoofdtaak van de journalistiek? Zo schrijft Robbert de Witt in de Elsevier (dode bomen versie 4/12/10) dat diplomatie niet meer mogelijk is als er volledige transparantie zou zijn:

De Arabieren kijken nu wel uit voordat ze weer willen gaan praten over de kwestie Iran. Voor je het weet lezen ze in de krant wat ze in vertrouwen hebben gezegd. De WikiLeaks-publicaties richten zo grote schade aan en de Amerikaanse justitie heeft groot gelijk dat zij de verantwoordelijken wil straffen.

De Witt vergeet er wel bij te vermelden waarover de Arabieren met de Amerikanen wilden praten: het ging hier om een verzoek om Iran te bombarderen. De verontwaardiging geldt hier dus niet voor de mogelijkheid dat er weer nieuwe oorlog wordt begonnen in het Midden-Oosten, nee Robbert de Witt is vooral boos dat plannen om dat te doen openbaar worden. Een vreemd soort journalistiek is dat.

Transparantiefundamentalisme
Al deze beschuldigingen zijn gebaseerd op eigenbelang en maken gebruik van overdrijving: alles wat geheim is zou Assange willen publiceren, ook alle diplomatieke verkeer. En als alles bekend wordt gemaakt dan is er geen sprake meer van diplomatie, want diplomatie gedijt bij geheimhouding. Op deze manier zou zelfs de democratie ondermijnt worden volgens prof. Ad Lagendijk. Hij maakt zich vooral zorgen om het ongecontroleerde lekken:

Ik citeer uit de beschrijving van het doel van WikiLeaks zoals vermeld op hun site (mijn vertaling): "Wij publiceren materiaal van ethische, politieke en historische betekenis terwijl we de identiteit van onze bronnen geheim houden, ten einde een universele mogelijkheid te bieden voor het onthullen van achtergehouden en gecensureerde onrechtvaardigheden."

Ik kan u verzekeren dat het gebrekkige taalgebruik niet te wijten is aan mijn vertaling. Die 'wij' in de verklaring is een stelletje ongeregeld, een verzameling anonieme personen zonder enige vorm van legitimiteit en slechts gebonden aan hun eigen morele, politieke en historische standaarden en verantwoording schuldig aan niemand.

Sommigen gebruiken de term transparantiefundamentalisme om zijn filosofie te beschrijven. Waar het om gaat is dat internet mogelijkheden biedt om informatie te verspreiden die tot voor kort onmogelijk waren. Om iets te publiceren is nu niets meer nodig dan een verbinding met internet. Daarover kunnen Ad Lagendijk, politici en sommige 'journalisten' zich zorgen maken, maar tegenhouden kunnen ze het niet, al zouden ze dat willen. Zelfs als WikiLeaks volledig wordt verboden en het daadwerkelijk niet meer zou kunnen functioneren (wat mij onwaarschijnlijk lijkt) komt er nog geen einde aan de mogelijkheid om dergelijke informatie te verspreiden via internet. Wat men zal moeten doen is op alle belangrijke knooppunten een firewall installeren (met deep packet inspection) die alle verkeer controleert (en ook dat zal niet makkelijk zijn). Een soort Chinese muur dus om onze democratie te beschermen tegen de barbaarse horden die de onze vrijheid met ongecontroleerde informatie aanvallen. Ik zie het niet gebeuren.

Assange heeft zich zelfs tegen volledige uitschakeling verdedigd met eigentijdse middelen door een encrypted file met brisante informatie op internet te verspreiden die geopend kan worden met een binaire sleutel die in het bezit is van vertrouwelingen. Op de WikiLeaks site wordt over het doel en de werking van transparantie het volgende gemeld:

It is only when the people know the true plans and behaviour of their governments that they can meaningfully choose to support or reject them. Historically, the most resilient forms of open government are those where publication and revelation are protected. Where that protection does not exist, it is our mission to provide it through an energetic and watchful media.

Assange zelf over transparantie:

Let me just talk about transparency for a moment. It is not our goal to achieve a more transparent society; it's our goal to achieve a more just society. And most of the times, transparency and openness tends to lead in that direction, because abusive plans or behavior get opposed, and so those organizations which tend to commit them are opposed before the plan's implemented, or it's an exposure or something previously done, the organization tends to lose a [inaudible], which is then transferred to another, and then we [inaudible] organization. For the rise of social media, it's quite interesting.

Ook is het natuurlijk niet zo dat alle geheimen slecht zijn en omgekeerd dat alle slechte organisaties geheime organisaties zijn. Zo heeft WikiLeaks ook haar eigen geheimen, ze zal b.v. haar bronnen niet bekend maken, die zijn geheim.

Het Westen kan dan misschien nog wel pretenderen de rechtsstaat en de democratie te verdedigen, maar als de rechtsstaat even in de weg zit om het gestelde doel te bereiken dan worden de regels even zo goed uit gezet. Alle mooie woorden over vrijheid van mening, westerse waarden en democratie zijn dan vergeten omdat we "wel realistisch moeten blijven". Dit geld des te meer als het gaat om 'transparantieterroristen'.

Niet alles is het waard om gepubliceerd te worden en soms kan informatie ook gevaarlijk zijn. Zo vraag ik me af wat het nut is van het publiceren van een lijst van plaatsen die kwetsbaar zijn voor terroristische aanslagen. Zelfs ons knusse Katwijk en Beverwijk staan op deze lijst omdat daar glasvezelkabels aan land komen. Maar veel van de onthullingen zijn wel degelijk van belang. Zie bijvoorbeeld de lijst die Professor Cole bijhoudt met de belangrijkste onthullingen tot nog toe zijn over het Midden-Oosten.

Volgens WikiLeaks worden allerlei controles op de betrouwbaarheid van de documenten uitgevoerd, bronnen worden gecontroleerd op echtheid en er wordt gekeken of er andere - onafhankelijke - bronnen zijn. Dat is natuurlijk niet controleerbaar maar tot noch toe wijst alles er op dat er zorgvuldig met de informatie wordt omgesprongen. Namen van informanten die gevaar zouden kunnen lopen bij publicatie worden gewist en er wordt samen gewerkt met media die daar veel ervaring mee hebben zoals de New York Times, The Guardian en Der Spiegel.

Lekken is een veel gebruikt instrument in de politiek: het forceren van een beslissing, het tegenhouden daarvan of het uitschakelen van een politieke tegenstander. De informatie over de zaak in Zweden tegen Assagne zijn nota bene ook gelekt. Het lekken via WikiLeaks is natuurlijk niet anders. Toch is er niets verloren: een open en democratische samenleving is minder kwetsbaar voor deze vorm van transparantieterrorisme dan een gesloten, autocratische samenleving waar de machthebbers meer voor hun burgers te verbergen hebben. Door de toegenomen mogelijkheid om informatie te verspreiden wordt het moeilijker om geheimen te bewaren. Een autocratische samenleving zal daardoor minder efficiënt functioneren. Op die manier werkt het lekken dus ten gunste van open samenlevingen en organisaties. Het mag dan misschien wel een vorm van 'terrorisme' zijn, maar tegenstelling het klassieke terrorisme zijn degenen die angstig beven geen onschuldige burgers maar dictators en machthebbers die wat te verbergen hebben.

Waar het bij WikiLeaks om gaat is dat er de mogelijkheid van publicatie bestaat, het hoeft helemaal niet meteen te gebeuren. Dat is vooral lastig voor regeringen die zichzelf democratisch legitimeren maar het niet zo nauw nemen met de regels. Uiteindelijk is democratie er bij gebaat dat zo veel mogelijk bekend wordt gemaakt van de handel en wandel van een regering zodat het volk daadwerkelijke kan kiezen. Was het daar niet om begonnen 2500 jaar geleden?