De euro: een prisoner's dilemma

Laat ik het maar meteen aan het begin zeggen: opbreken van de euro is geen optie. Een muntunie opzetten is relatief eenvoudig maar een muntunie afbreken zal een grote crisis veroorzaken. Desondanks denken velen dat de problemen, die het gevolg zijn van de schuldencrisis het beste kunnen worden opgelost door de muntunie te wijzigen, zoals Frits Bolkestein en afgelopen weekend Paul Hockenos in de NRC beweren. Zij willen een “neuro” en een “zeuro”: één euro voor de sterke landen in het noorden en één voor de zwakken in het zuiden. Over Griekenland wordt niet meer gediscusieerd: dat land moet uit de euro. En dan zijn er natuurlijk de populisten die dromen van herinvoering van de gulden. Dit is ongefundeerd, contraproductief en zelfs gevaarlijk geklets.

Lees de rest op Sargasso...

Read more...

Wouter Bos over de Eurotop

Ik had bij het schrijven van mijn vorige stukje over de Eurotop van 8/9 december Wouter Bos nog niet gezien. Op vrijdagavond gaf hij een toelichting bij Pauw en Witteman. Ook Bos stelt dat de politici hebben geprobeerd daadkracht te tonen maar de problemen niet hebben opgelost. Er is alleen maar tijd gekocht.

Read more...

De Eurotop: een herhaling van zetten

Ik had evengoed als titel Groundhog Day Again kunnen kiezen. De dames en heren zijn er uit in Brussel maar het is een herhaling van zetten. We gaan eerst aan een fiscale unie werken en pas daarna gaan we de euro redden. De Britten doen niet mee want die willen hun eigen ‘City’ redden. Over economische groei is niet nagedacht: men is geheel gefocust op de schulden. Duitse Disziplin staat op het recept, “groei” komt in de receptuur van de medicijnmannen en vrouwen in Brussel niet voor. Maar dat is ook irrelevant, want als we zo doorgaan is de patiënt binnenkort overleden. Lees de rest op Sargasso ...

Read more...

Het probleem van Mark Rutte

De zoveelste Eurotop en weer is er niets besloten dat de werkelijke oorzaak van het probleem wegneemt: de instabiele muntunie. Wel zijn onze leiders er weer van overtuigd dat ze nu alle problemen hebben opgelost. En wat zijn die problemen dan? Kijk en huiver.

Mark Rutte gaf na afloop van de Eurotop in Brussel een korte mededeling over de besluiten die zijn genomen. Ik vond de volgende video op de site van Elsevier:


Transcript (benadrukking door Rutte zelf):

Nou, wat we in ieder geval moeten doen is er voor zorgen dat we ... de crisis op het gebied van de schulden in Europa is hoog [onverstaanbaar]… dat betekent dat we ervoor moeten zorgen dat dit soort crises in de toekomst niet meer kunnen ontstaan. We moeten er alles aan doen dat er zo automatisch mogelijk sancties worden opgelegd aan landen die zich niet aan de afspraken houden. Tegelijkertijd moeten we ervoor zorgen dat de landen die in de problemen zitten dat die ook met een geloofwaardig programma komen om die problemen aan te pakken. En dan moeten we d’r ook voor zorgen dat we met zijn allen klaar staan om zo'n land te helpen, mits het inderdaad een heel streng onder zware controle staand programma is. We moeten er ook voor zorgen dat we de Unie van de Zevenentwintig bij elkaar houden. Het is niet alleen een Unie van de Zeventien, de eurolanden, het is ook van groot belang voor een land als Nederland, dat groei georiënteerd is, dat het belangrijk [vind] dat er banen zijn, dat een land als het Verenigd Koninkrijk, Zweden, de Baltische staten en Polen er bij komen… dank u.

• Probleem 1: gebrek aan discipline. Daarvoor heeft onze rechtgeaarde conservatief Mark Rutte een heuse conservatieve oplossing: straf. Automatisch nog wel.
  
• Probleem 2: zijn de hoge schulden. En ook daarvoor is een oplossing: afbetalen. Het laat zich raden waar we dat geld vandaan halen: er komen meer bezuinigingen en hogere belastingen.
• Probleem 3: werkloosheid. Oplossing? Groei.

En hoe gaan we die groei bereiken? Door ons er op te oriënteren of zo? Ziehier, het probleem in een notedop: we doen niets aan de instabiele muntunie. Ook is er geen oplossing voor de te grote banken die te weinig kapitaal hebben. Bovendien zit de economie in een diepe put. In plaats van die problemen aan te pakken gaan we bezuinigen. Landen die dat niet serieus genoeg doen worden gestraft. Aan probleem nummer drie, de hoge werkloosheid wordt echter niets gedaan. Integendeel zelfs. Door het macro-economische krimpbeleid komen er voorlopig geen banen bij maar gaan er banen af. Ook zal de aflossing van die schulden niet makkelijker worden als de economie krimpt. Maar hé, een kniesoor die daarop let, als er maar daadkracht wordt getoond want dat wekt vertrouwen op.

Dat is het probleem van Mark Rutte - en van Rompuy, Mario Draghi, Merkozy en al die andere Eurocraten. Zij zijn bezig met het verkeerde probleem op te lossen: hun gebrek aan geloofwaardigheid. Ik heb het al vaker gezegd: deze crisis is nog lang niet afgelopen.

Read more...

Deze crisis is nog lang niet voorbij

Dit is de laatste post in de serie als is de crisis nog lang niet voorbij natuurlijk. Er is geen college gegeven maar een paneldiscussie georganiseerd. In het panel zitten een journalist, een econoom, een politcus, een toezichthouder en een bankier. Ik doe hiervan geen verslag omdat U het zelf kan bekijken (zie hier onder). Ter afsluiting heb ik een een nabeschouwing geschreven. De collegeserie mag dan wel beëindigd zijn, de crisis gaat door… Voor de duidelijkheid: dit is mijn visie, ik pas toe wat ik geleerd heb tijdens de colleges.

Het is misschien geen core-business, maar een ding weet ik zeker: betrouwbaarheid en degelijkheid zijn een essentieel onderdeel van het bankiersbedrijf. Aan banken vertrouwen we ons geld toe. Sinds mensen hun geld in bewaring geven bij de eerste banken, zoals de Amsterdamsche Wisselbank, is een degelijk imago essentieel. Ewald Engelen liet de afgelopen weken zien dat de moderne façade van banken allang niet meer bestaat uit een imposante gevel van marmer en glas (ook al hebben zie die vaak nog wel) maar vooral uit de verhalen die ze vertellen over voordelen van financiële innovatie en geavanceerd risico-management.

In negen colleges lieten Ewald Engelen, Tijo Salverda en Karel Williams zien wat zich de laatste dertig jaar achter die façade heeft afgespeeld. Hoewel banken “makelaars in geld” zijn, zitten zij zelf op dit moment helemaal niet zo goed bij kas. De afgelopen dertig jaar zijn de banken veranderd in broodmagere gratenpakhuizen. Bij de gemiddelde Nederlands bank is 96% van het geld dat op de balans staat vreemdvermogen. Leg dat feit naast de constatering dat in geen enkele sector de salarissen zo hoog zijn als bij banken, dan weet je ook wat er met dat geld is gebeurd. Al die jaren hebben zij de schijn opgehouden en iedereen verteld dat zij met behulp van geavanceerd risico-management alles onder controle hadden. Maar niets is minder waar gebleken: met goedkoop geld zijn onverantwoorde risico’s genomen die hen uiteindelijk fataal werden. Het geld dat daarmee is verdiend werd op eigen rekening gestort en toen het mis ging in 2008 is de maatschappij als dank opgezadeld met de schillen en de dozen.

Lees de rest ...

Alle afleveringen op rij:

Het college "De tribale bankier" heb ik niet zelf bijgewoond. Het verslag is daarom van Dimitri. Dit is de laatste aflevering.

• Deel 10: Deze crisis is nog lang niet voorbij"
• Deel 9: Groundhog Day: niets vergeten, niets geleerd
• Deel 8: De gevolgen van de crisis voor Europa in een veranderende wereld
• Deel 7: Van Kredietcrisis naar Europese Schuldencrisis
• Deel 6: Jazz voor schaduwbankiers
• Deel 5: Het nieuwe bankieren
• Deel 4: De tribale bankier
• Deel 3: De hogepriesters en hun valse beloften van financiele innovatie
• Deel 2: hyper-escalatie van een lokaal probleem naar een mondiale crisis
• Deel 1: ramptoerisme

Read more...

Groundhog day: niets vergeten, niets geleerd

Het laatste college wordt gegeven door Karel Williams

De laatste tijd wordt sommige politici verweten dat zij niet naar de markt maar naar de kiezer luisteren. De commentaren in de kranten gaan over Duitsers die geen geld over hebben voor het Europese noodfonds (EFSF) en die weigeren de Europese Centrale bank (ECB) als lender of last resort te laten functioneren. Of het gaat over Italianen die niet willen hervormen dan wel over Grieken die – o help democratie – een referendum willen houden over de noodzakelijke hervormingen.

Maar je kunt er ook op een andere manier naar kijken: net als vóór de crisis laten de politici zich nog steeds leiden door de financiële industrie. Het lukt de financiële lobby daardoor steeds weer om noodzakelijke hervormingen te blokkeren of af te zwakken.

Het resultaat is dat we in een soort time loop zitten, net als in de film Groundhog Day, waarin de hoofdpersoon elke ochtend op 2 februari om zes uur wakker wordt. Elke dag gebeurt exact hetzelfde, zo nauwkeurig zelfs, dat de hoofdpersoon de gebeurtenissen van de dag tot op de seconde kan voorspellen. Net als in de film kunnen we constateren dat de politiek niets heeft geleerd maar ook niets is vergeten.

Lees de rest ...

Read more...

College Ewald Engelen deel 8

Deel 8 staat op Sargasso:

Dit is deel 8 in de serie, en het 7e en laatste college van Ewald Engelen zelf. Professor Engelen zet de oorzaken van de crisis nog eens op een rij, met extra aandacht voor Europa en kijkt naar de toekomst: wat zijn de gevolgen van de crisis voor de positie van Europa in een veranderende wereld?

Als de crisis in 2008 op zijn hoogtepunt is, denken Europeanen dat dat hier niet zal gebeuren. Volgens hen is de crisis het resultaat is van het Angelsaksische bankieren, hier kan dat nooit gebeuren. Iedereen weet nu dat in Europa de banken even ziek zijn als in de Verenigde Staten. Als men toen onmiddellijk was begonnen met het verhogen van de kapitaalbuffers van banken was de crisis nu veel minder ernstig geweest. Hoe is dit mogelijk? Waarom dachten we dat de banken hier anders waren en waarom heeft Europa niet ingegrepen in de banksector?

Lees het hele verhaal ...

Het complete overzicht van alle (tot nu 9) aflevering staat hier.

Read more...

De omroep en de ECB weten het ook niet.

De rente is gisteren toch weer omhoog gegaan, hoger dan 7% deze keer. Hoe kan dat, is de vraag. Italië heeft nu toch (bijna) een nieuwe regering, nog wel geleid door iemand die het vertrouwen heeft van "de markt", een technocraat die weet wat ie doet en die belooft hard in te grijpen. Dan moet de rente toch weer omlaag gaan?

NOS-nieuws, vraagt het aan Jeroen Vetter:



transcript:

[Jeroen Vetter] ... na zo'n weekend, als Monti is benoemd, dan zullen beleggers zich ook afvragen, "ja wat is er nou feitelijk veranderd?" We hebben wel een nieuwe premier en regering maar het probleem, de enorme staatsschuld van Italië is er nog steeds. Er is feitelijk niets aan de situatie veranderd, en dat is wat beleggers zich nu weer realiseren...

[interviewster] ja dat konden ze eerder natuurlijk ook. Toen waren ze blij toen Berlusconi wegging maar dan denken ze kennelijk ook niet zo ver door.

[JV] Er zijn eigenlijk twee indicatoren, je kunt naar aandelenmarkten kijken, die zijn in de regel wat optimistischer in dit soort dingen, maar obligatiemarkten zijn een betere indicator. Ja die zijn wat minder optimistisch. Die zeggen ja "eigenlijk heel leuk, die rente is even gedaald maar nu loopt het weer op", want feitelijk is er niets veranderd in Italië. En nu komt het er op aan of ze ook die keiharde bezuinigingen kunnen doorvoeren. Want als Italië dat niet doet, en U weet Italië moet volgend jaar ruim 300 miljard euro herfinancieren, dat kunnen ze met een hoge rente niet dragen. Daar kunnen ze niet tegenaan bezuinigen.

Hij lijkt dus te zeggen: Eerst was iedereen optimistisch, maar toen sliepen ze er nog eens een nachtje over, en toen werden ze weer wakker met een kater. De interviewster (Wie is zij? Ik kan haar naam niet vinden op de site) voelt nattigheid: dat van die hoge staatsschuld, die zal door de benoeming van Monti echt niet verdwijnen. Dat wisten ze al die tijd toch al? Vetter praat er overheen door het verschil uit te leggen tussen obligatiemarkten en aandelenmarkten, maar dat is natuurlijk geen echte uitleg.

Ook de eindconclusie klopt niet helemaal. Italië moet "keihard" gaan bezuinigen omdat het anders volgend jaar zijn lening niet kan financieren met die hoge rente. Maar het probleem is natuurlijk iedereen dat ziet aankomen, daarom is de rente zo hoog. Zonder ingrijpen van de ECB is de kans groot dat volgend jaar de rente nog steeds hoog is. Italië kan de nieuwe leningen dan niet betalen, hoe goed Monti ook zijn best doet. De problemen worden alleen maar groter omdat de economie gaat krimpen door al die keiharde bezuinigingen. Wat doet iedereen dus? Juist, die probeert zo snel mogelijk van zijn "aandeeltjes Italië" af te komen, waardoor de rente nog verder stijgt.

Wat is er toch zo moeilijk aan om dat te begrijpen? Maar we moeten niet te hard oordelen, ook bij de ECB lijken ze het niet te begrijpen. En zo stevent het schip Europa, met standvastige mannen aan het euro-roer, met grote vaart aan de grond. Maar we hebben in ieder geval een lage inflatie!

Read more...

College Ewald Engelen deel 7

Er staat al weer een paar dagen een nieuw verslag van het college van Ewald Engelen op Sargasso Van Kredietcrisis naar Europese Schuldencrisis.

Hij bespreekt eerst de recente ontwikkeling in Europa: democratie is maar lastig, zeker als er moeilijke maatregelen genomen moeten worden. In plaats van draagvlak te zoeken worden politici die in de weg zitten onder druk gezet om op te stappen en vervangen door eurocraten die het vertrouwen hebben van de Duitsers. En wat is eigenlijk "doortastend ingrijpen" als de bankiers niet aanpakt? Hard voor wie? Niet voor de politieke elite, niet voor de veroorzakers, maar voor de burger. Ik vertel niets nieuws natuurlijk: dat is altijd al zo geweest.

Ook komt ter sprake de relatie tussen de Europese crisis en de kredietcrisis. Volgens Engelen is het eigenlijk een en dezelfde crisis. De verbindende factor is niet alleen oorzakelijk - de schokgolf van de kredietcrisis schudde Europa door elkaar en verstoorde een precair evenwicht - maar er is ook een direct verband: het bankwezen. Bankiers hebben de kredietcrisis veroorzaakt en zijn ook in Europa de belangrijkste factor die een oplossing in de weg staat: schuldsanering. Banken gaan namelijk failliet als Griekse schulden afgeschreven moeten worden.

In Griekenland en Italië worden democratisch gekozen leiders terzijde geschoven en vervangen door technocraten. De toekomst van Europa wordt afhankelijk gemaakt van technocraten. Democratie is blijkbaar een veel te onzekere factor als het gaat om het doorvoeren van de maatregelen die nodig zijn om de euro te redden. Wat men vergeet is dat voor de uitvoering van pijnlijke hervormingen een democratisch draagvlak nodig is. Voor een succesvolle uitvoering van de noodzakelijke hervormingen is het nodig dat ambtenaren en de burgerij er volledig achter staan. In Griekenland en Italië heeft het volk traditioneel weinig vertrouwen in de overheid. Dit plan om de redding van de Euro door de politieke top te vervangen is daarom weer een nieuw luchtkasteel omdat het noodzakelijke draagvlak ontbreekt.

Lees het hele verhaal.

Het complete overzicht van alle (tot nu 7) aflevering staat hier.

Read more...

Time's Up, Children

Afgelopen nacht zijn diverse occupy-sites ontruimd, waaronder ook de belangrijkst, althans de eerste en meest spraakmakende bij Wallstreet. Met veel overmacht en geweld is een einde gemaakt aan de bezetting van Zucchottipark. Al eerder zijn er bijzonder gewelddadige ontruimingen geweest in Berkley en Oakland. Jean Quan, de burgemeester van Oakland, heeft al toegegeven dat burgemeesters in steden waar een occupy-site is ervaring uitwisselen. Hoe pak je zo'n ontruiming het beste aan? Waarschijnlijk willen ze nu zo snel mogelijk van die lastposten af. Dit is een gecoördineerde actie. Hier wordt in de comments gespeculeerd of dit getimed is met de afwezigheid van Obama - die is op dit moment onderweg naar Canberra, Australië.

Het is niet moeilijk om een vergelijking te maken met Tahrirplein. Het gaat allemaal veel soepeler in Amerika natuurlijk, ogenschijnlijk althans, want de pers wordt op afstand gehouden. Maar als je beelden van de ontruiming van Berkley ziet dan zie ik niet veel verschil meer soortgelijke taferelen in landen die zogenaamd minder democratisch zijn.

Dit is vorige week gebeurd (via):

De rechtse media hebben veel plezier, New York Post, een krant van Murdoch, schrijft bijvoorbeeld onder de kop Time's Up, Children (via Digby):

Mayor Bloomberg last night ordered a long-overdue fumigation of the festering mess at Zuccotti Park — and while the zealots likely will be winging about the decision for months, it remains that the two-month-long demonstration had long since devolved from a principled sit-down into a carnival of contempt both for the law and for common decency.

The action followed crackdowns on Occupy sites around the country — and may well have been prompted by promises of a substantial escalation of the demonstration this Thursday.

Threats to disrupt rush-hour subway service appeared on fliers around Lower Manhattan at the weekend.

Just who was responsible for them wasn’t clear — but even the possibility of such a challenge to public safety had to be taken seriously, given the irresponsible acting out that has accompanied the Zucotti Park demonstration from the outset.

And, a possible subway shutdown notwithstanding, the demonstrators overweening disregard for their neighbors — residential and commercial alike — simply could no longer be tolerated.

Public urination and defecation was a public-health problem from the beginning.

All-night drumming, disruption of local business and sporadic forays out of the park to shut down traffic and such were a 24/7 presence.

Then came the crime.

Reports of rape, sexual abuse and garden-variety assault were fixtures.

Drug-dealing, common theft and fistfights between demonstrators were commonplace, too.

So, enough.

Again, such anti-social behavior was not unique to New York City.

Occupy sites across the nation reported similar crimes — rape and assault among them — and at least four demonstrators were reported dead under suspicious circumstances.

At least one was a gunshot victim.

Thus it’s not surprising that mayors around the country have ordered house-cleanings not dissimilar to what Bloomberg undertook last night.

De demonstratie waar naar verwezen wordt is waarschijnlijk dit:

---
Afbeelding via: I cite

Read more...

De bankiers regeren

In Griekenland en Italie worden technokraten benoemd, mannen die het vertrouwen hebben van Frankfurt. "Eurocraten" dus. Zoals wel vaker weet Atrios de recente ontwikkelingen het beste te karakteriseren:

Well the consensus seems to be we need to just install bankers as the leaders of all the countries, and the only way any of us can survive is if all the richest countries of the world are turned into 3rd world hellholes after the middle class gives all of their money to rich people.

Niet de schulden worden aangepakt, want dat zouden de banken niet overleven, die hebben na jaren van vette winst geen reserves meer. De kapitaalbuffers zijn zo laag dat zelfs het faillissement van Griekenland een probleem voor ze is. Zie Dexia. Wat is de oplossing? Opschorten van de democratie en uitvoeren van harde bezuinigingen. Structurele hervormingen heet dat. Na jaren van groei zijn de banken zo machtig geworden dat ze de politiek naar hun hand kunnen zetten en de democratie opschorten. Of ben ik nu een beetje paranoia aan het worden?

Read more...

Perspectief

Ik heb weer een nieuwe post op Sargasso:

Waar je staat bepaalt wat je ziet

Dit is het motto van Ewald Engelen waar hij vaak aan refereert tijdens zijn colleges. (Zie mijn college verslagen). Aan de discussie in Nederland over de euro is dat vaak mooi te zien. Veel mensen zien de problemen van de euro als het falen van de ander, de Griek die ligt te luieren en ons harde werkers daarvoor laat betalen. Grieken zien dat heel anders kan ik u verzekeren. Lees de rest ...

Read more...

Discussie over IJsland en de Kredietcrisis

Naar aanleiding van mijn stukje op Sargasso over de euro-crisis De kern van de zaak is in het commentaar aldaar een discussie ontstaan over de oorzaak en de gevolgen van devaluatie van de IJslands munt, de Kronar zoals die officieel heet.

Devaluatie
Commentator "JSK" beweert dat ik het woord "devaluatie" fout gebruik. Misschien, maar wie bepaalt de betekenis van een woord? Ik kom artikelen tegen waarin het woord devaluatie gewoon in deze context wordt gebruikt, en waarom ook niet?

Ik heb niets kunnen vinden over een harde strijd om de munt te beschermen tegen speculanten die proberen de munt in waarde te doen laten verminderen  De munt is ongeveer 50% gedevalueerd. Of dat nu een bewust besluit was of een gevolg van het dumpen van de munt door handelaren maakt niet uit. Uiteindelijk bepaalde de markt dat een waardevermindering van 50% nodig was. De vraag of dat de wens was van de regering is irrelevant.

Over de schulden
De schulden zijn vooral opgebouwd door 3 IJslandse banken. Die gingen op het laatst van de crisis leningen uitzetten bij klanten die in Europa en de VS geen lening meer konden krijgen. De rol van deze banken is bijzonder opmerkelijk overigens: gedrieën hebben zij feitelijk de IJslands economie gekaapt en hebben het land met onbetaalbare schulden opgezadeld. Wat vóór de crisis het paradepaardje van de neoliberale economie was is nu het toonbeeld van roofkapitalisme.

Vergelijking met Baltische landen
IJsland wordt vaak vergeleken met de Baltische landen, die grote moeite doen om bij de euro te komen en hun beleid daarop aanpassen. Om hun eigen munt hard te maken wordt keihard bezuinigd en dat heeft ernstige gevolgen voor de economie. Het BNP daalt en de werkloosheid stijgt, zo erg dat IJsland dat feitelijk het stoutste kindje van de klas is, het nu veel beter blijkt te doen, ondanks de crisis. Krugman hierover:

Unlike other disaster economies around the European periphery – economies that are trying to rehabilitate themselves through austerity and deflation — Iceland built up so much debt and found itself in such dire straits that orthodoxy was out of the question. Instead, Iceland devalued its currency massively and imposed capital controls.

De economie is door de devaluatie opgebloeid, zonder dat er op publieke voorzieningen is bezuinigd.  Omdat het land goedkoop is geworden komen toeristen in grote aantallen - eindelijk is het betaalbaar - en draaien de aluminiumovens op volle toeren. Het voordeel van een devaluatie is dat iedereen daar aan bijdraagt. Een IJslander over de gevolgen van de devaluatie:

Friends who lost jobs in banking have already found new work, and you could say the krona has worked as a buffer for us. We all went down together, and that has led to healthier recession without mass unemployment.

Read more...

College Ewald Engelen over de de kredietcrisis

We zijn inmiddels al weer bij deel 9 van de college serie "Wie is de schuld van de crisis"

Hier zijn alle delen tot nog toe, net als op een blog staat deel 1 onderaan. Het college "De tribale bankier" heb ik niet zelf bijgewoond. Het verslag is daarom van Dimitri. Dit is het laatste college, er volgt alleen nog een nabeschouwing.

• Deel 9: Groundhog Day: niets vergeten, niets geleerd
• Deel 8: De gevolgen van de crisis voor Europa in een veranderende wereld
• Deel 7: Van Kredietcrisis naar Europese Schuldencrisis
• Deel 6: Jazz voor schaduwbankiers
• Deel 5: Het nieuwe bankieren
• Deel 4: De tribale bankier
• Deel 3: De hogepriesters en hun valse beloften van financiele innovatie
• Deel 2: hyper-escalatie van een lokaal probleem naar een mondiale crisis
• Deel 1: ramptoerisme

Updated 28/11 - deel 9
Updated 20/11 - deel 8
Updated 16/11 - deel 7

Read more...

Verandering

Mijn excuses voor mijn afwezigheid - ik zal mijn leven beteren. Ik steek de laatste weken veel tijd in mijn verslagen van het college van Ewald Engelen en dan schiet het onderhoud aan je eigen blog er wel eens bij in. Maar ik ga ook wat veranderen aan dit blog.

Crossposten
Tot nog toe publiceerde ik vrijwel al mijn posts hier en op het groepsblog waar ik op dat moment ook op schrijf. Ik stop met dat crossposten. Ik heb geleerd van mijn meer ervaren collega's bij Sargasso dat dat nadelig kan zijn voor zoekmachine bereik: ik benadeel Sargasso omdat de zoekmachine ziet dat een post met de zelfde op een ander blog staat. (Of omgekeerd, maar dat is minder erg). Gevolg is dat de rating naar van een van beiden naar beneden gaat.

Nieuwe stijl
Ik blijf natuurlijk wel melding maken van de posts die ik op Sargasso zet, zodat U via dit blog altijd mijn werk kan vinden. Om het toch leuk te houden ga ik ook originele posts plaatsen - die dus niet elders komen te staan. Ik weet nog niet wat het precies wordt, dat moet groeien, maar ik kan hier natuurlijk wat makkelijk experimenteren - we zien wel. De toon zal wat informeler worden, de grote (en serieuze) stukken gaan immers op Sargasso.

GeenCommentaar
En er is nog meer veranderd: tot voor kort was Geen Commentaar het groepsblog waar ik voor schreef, maar dat bestaat niet meer. Wij zijn gefuseerd met het politiek gelijkgestemde Sargasso. Door samen te werken hopen we dat Sargasso nog groter en beter wordt dan het al is, al is het natuurlijk jammer dat Geen Commentaar niet meer bestaat - de samenwerking met de collega redacteuren van Geen Commentaar was altijd bijzonder goed.

---
Verantwoording figuur
Change: Felix Burton, Wikimedia.

Read more...

Occupy Amsterdam

Eindelijk, er gebeurt wat. Na 3 jaar kredietcrisis komen mensen in beweging, nu ook in Nederland. Op zaterdag 15 oktober ben ik naar de demonstratie “Occupy Amsterdam” gegaan. Het Beursplein is om 12:00 uur nog half leeg. Er lopen wat mensen rond, sommige met een bord of spandoek, maar ook opvallend veel met camera. Maar het is mooi weer en het loopt al snel vol. Naar Amerikaans voorbeeld is er geen organisatie en geen plan. Niemand weet wat er gaat gebeuren. Er is geen route voor een protestmars uitgezet die we straks gaan lopen. Het enige wat er is zijn de mensen op het plein.

Niet dat er niets georganiseerd is: er is wél een geluidsinstallatie. En zo begint het dan ook: iedereen die wat te zeggen heeft mag spreken, er was geen vooropgezet plan of programma. De eerste spreker is een clown, althans hij heeft een rode clownsneus op zijn neus. Hij vertelt – in het engels - hoe belangrijk het is dat we elkaar liefhebben. Het zijn mooi woorden, maar het meeste wat hij zegt vergeet ik weer. Hij gaat net iets te lang door. Na een ongeveer 5 minuten neemt de volgende spreker het over, en zo gaat het tot in de middag door. Een ding is zeker: er is geen gebrek aan sprekers. Het meeste dat gezegd wordt maakt weinig indruk op me, op een uitzondering na. De tweede of derde spreker is een vrouw. Ze meldt dat ze Amerikaanse is. Ze heeft een 100 jaar oude quote voor ons : “The best lack all conviction, while the worst / Are full of passionate intensity”. Dit is een regel uit Yeats’ “The Second Coming”. Ze spreekt de hoop uit dat vandaag in Amsterdam ander zal zijn, dat de besten nu wel een overtuiging hebben en gepassioneerd zullen zijn.

Ik heb het volledig gedicht opgezocht:

“The Second Coming” - William Butler Yeats

Turning and turning in the widening gyre
The falcon cannot hear the falconer;
Things fall apart; the centre cannot hold;
Mere anarchy is loosed upon the world,
The blood-dimmed tide is loosed, and everywhere
The ceremony of innocence is drowned;
The best lack all conviction, while the worst
Are full of passionate intensity.

Surely some revelation is at hand;
Surely the Second Coming is at hand.
The Second Coming! Hardly are those words out
When a vast image out of Spiritus Mundi
Troubles my sight: somewhere in sands of the desert
A shape with lion body and the head of a man,
A gaze blank and pitiless as the sun,
Is moving its slow thighs, while all about it
Reel shadows of the indignant desert birds.
The darkness drops again; but now I know
That twenty centuries of stony sleep
Were vexed to nightmare by a rocking cradle,v And what rough beast, its hour come round at last,
Slouches towards Bethlehem to be born?

Anders dan bij de actie in New York mag er in Amsterdam wel gebruik gemaakt worden van geluidsapparatuur. Eigenlijk is dat wel jammer: ik had de “peoples mike” wel eens willen mee maken. Nu staat iedereen passief te luisteren naar spreker na spreker. Sommige zijn goed, spreken verstaanbaar, maar er zijn er ook die een onverstaanbare brij aan boze woorden spreken. “Kapitalisme, terrorisme, government, ...” die woorden pik je nog wel op, maar het is een erg boze en onverstaanbare woordenbrij waar niemand wat van kan verstaan. Iemand die door een peoples mike moet spreken wordt gedwongen korte zinnen te spreken, niet te snel te spreken en moet na het spreken van een zin wachten tot zijn woorden herhaald worden. De mensen die de woorden herhalen nemen actief deel aan de speech.

Maar belangrijk is dat de sfeer goed is. Ik zie eigenlijk maar weinig boze mensen. Misschien heeft de crisis nog niet echt toegeslagen en gaat dat nog komen? In Nederland is het meeste leed vooralsnog aan ons voorbij gegaan. Al begint het bij veel mensen nu toch wel te knagen. Aan onze regering kan het niet liggen: die doet erg haar best om het leven zo moeilijk mogelijk te maken met de harde bezuinigingen die nu opgelegd worden. En er komt nog meer aan schijnt het, want die crisis is nog lang niet voorbij.

Ik ben slecht in het schatten van aantallen maar er zijn zeker zo’n 1000 man op het plein. Als ik wegga is het plein vol en staan er ook veel mensen op het Damrak. Ik ben aan het einde van de middag weggegaan dus ik heb dus geen idee hoe het verder is gegaan vanavond. Ik weet ook niet of er mensen zijn blijven slapen.

Voor zo ver ik het heb meegemaakt is de actie zeer geslaagd. Heel anders dan de demonstratie waar ik begin dit jaar in mee liep is er een goede opkomst. De sfeer is gemoedelijk, het is zelfs gezellig. Ik raak in gesprek met een bejaarde vrouw die “niet uit Amsterdam komt” en een man uit Limburg, beiden zeggen ze speciaal voor de gelegenheid naar Amsterdam te zijn gekomen. Er lopen jongeren rond met een anonymus masker op, er zijn oude mensen, en hippies met grijs haar en baarden, moeders met kinderen en een enkele politicus – ik sta even naast Liesbeth van Tongeren - maar het is vooral heel gezellig.

Iedereen heeft natuurlijk zijn eigen redenen om te protesteren, maar we zijn allemaal “tegen de bankiers” en “corporate greed”. De economie kan niet blijven groeien en we moeten ook aan de aarde denken. Kernenergie is slecht. Het is een dwarsdoorsnede van linkse grieven van deze tijd. Uiteraard was er ook actie tegen de Bilderberg, en kreeg ik en folder van de ZeitgeistMovement in handen gedrukt.

Wat het zal opleveren moet nog blijken. Het belangrijkste is dat er eindelijk wat gebeurt. Het is nu nog maar een clubje mensen dat onwennig zoekt naar een manier om te protesteren. Nu is de stemming nog prettig, maar dat kan nog veranderen als de tijden grimmiger worden. Dat is natuurlijk ook de reden dat in Nederland nog maar een klein aantal mensen is dat zich echt druk maakt over economische crisis. Ik heb een rondje gelopen door de straten om het beursplein, Kalverstraat, Oude Kerk, de Oude Zijds Voorburgwal en Damrak. Daar is niets van het protest te merken. De hoeren en terrasuitbaters doen nog even goede zaken, de rondvaart boten zitten nog vol met toeristen en varen nog. Gelukkig maar.

Read more...

De hogepriesters en hun valse beloftes van financiële innovatie

De komende weken doen wij verslag van de collegecyclus “Wie heeft de crisis veroorzaakt?” van Ewald Engelen, hoogleraar Financiële Geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Dit is het derde college waarin hij uitlegt hoe groot de rol is van de verhalen die werden verteld over financieel beleid

Deze post is eerder gepubliceerd op Sargasso

Het weer is omgeslagen, geen mooi terrasjesweer vandaag maar guur weer. Vorige week vergeleek Ewald Engelen de situatie in Nederland nog met augustus 1914, een mooie zomer waarin de mensen niet in de gaten hadden dat hun perfecte wereld binnen een paar maanden in duigen zou vallen. Deze keer maakt hij een andere historische vergelijking die ik minder geslaagd vind: de val van Stalingrad in februari 1942, om aan te geven dat het nu grimmiger gaat worden.

Ik vind een andere metafoor beter – in het college vergelijkt hij het gedrag van bankiers een paar keer met cartooneske situatie: Een paar antiquairs zitten op een eiland (u weet wel, zo’n bult zand in de oceaan met één palmboom). Het enige dat zij de hele dag doen is elkaar steeds weer het enige stuk antiek op het eiland, een antiek biedermeier tafeltje, verkopen voor een steeds hogere prijs. Dit schetst de gang van zaken op de internationale financiële markten voordat het misging (*).

In dit derde college van Ewald Engelen over de financiële crisis wordt beschreven hoe het mogelijk is dat zo’n groot debacle heeft kunnen plaatsvinden zonder dat iemand ingreep voor het te laat was.

Read more...

Hyper-escalatie: van een lokaal probleem naar eenmondiale crisis

De komende weken doen wij verslag van de collegecyclus “Wie heeft de crisis veroorzaakt?” van Ewald Engelen, hoogleraar Financiële Geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Dit is het tweede college waarin hij uitlegt hoe ogenschijnlijk onbelangrijke en lokale gebeurtenissen hebben kunnen leiden tot de crisis.

Toen ik afgelopen donderdagavond naar de Amsterdam Business School liep viel het me al op. Door het voor oktober ongebruikelijk mooie weer was het druk op de Amsterdamse terrasjes. Iedereen geniet van de laatste mooie nazomerdagen. Anders dan in veel andere Europese landen is van de crisis in Nederland nog niet zo veel merken. Het blijkt dat ik niet de enige ben die soort gedachten heeft: Ewald Engelen begint met constatering dat het college goed bezocht wordt, ondanks de verlokking van de terrasjes. Het doet hem denken aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. In de zomer van 1914, die bijzonder mooi was, waren de mensen zich niet bewust van het naderend onheil.

Ik ben gekomen om te luisteren naar het tweede college van Ewald Engelen over de vraag hoe het heeft kunnen gebeuren dat problemen op de huizenmarkt in Amerika hebben kunnen leiden tot een mondiale crisis. Engelen trekt nóg een vergelijking met de Eerste Wereldoorlog: net zoals die oorlog is begonnen met een klein incident zo is ook deze crisis begonnen met iets simpels als het dalen van de huizenprijs. In dit college zal hij uitleggen hoe het mogelijk is dat ogenschijnlijk onbelangrijke en lokale gebeurtenissen op de huizenmarkt in de Sun Belt en Rust Belt van de Verenigde Staten hebben kunnen leiden tot een mondiale crisis die nog steeds gaande is.

Aanloop van de crisis
In de Verenigde Staten is het bezit van een eigen huis belangrijk. Van oudsher werd de verkoop van hypotheken bevorderd door twee, door de overheid gesubsidieerde bedrijven, Fannie Mae en Freddie Mac. Zij namen hypotheken over van lokale hypotheekbanken. Om hiervoor in aanmerking te komen moesten deze hypotheken voldoen aan strenge voorwaarden. Er werden eisen gesteld aan kredietwaardigheid van de hypotheeknemer, documenten moesten kloppen en de hoogte van het te lenen bedrag was afhankelijk van het inkomen. Niets bijzonders dus en vergeleken met Nederland zijn de regels zelfs strenger. Maar hierin kwam verandering in het begin van de eeuw.

In 2001 verlaagde Alan Greenspan de rente, in reactie op de terreuraanslag van 9/11 en om de crisis na de dot-com bubbel te bestrijden. Door de lage rente werden beleggingen in (staats) obligaties plotseling minder interessant. Hierdoor kwam een grote hoeveelheid geld de op markt, op zoek naar andere beleggingsmogelijkheden met meer rendement, bij voorkeur met een laag risico natuurlijk.

Wall Street doet hypotheken.
Om aan de honger naar goede beleggingen te voldoen ging Wall Street nu het zelfde doen als Fannie Mae en Freddie Mac: hypotheken doorverkopen aan investeerders. De grote zakenbanken waren – in tegenstelling tot hun brave voorgangers, niet gebonden aan allerlei overheidsbepalingen. De banken lieten de controle over aan rating agencies: Moody’s, Standard & Poor en Fitch. Deze bedrijven hadden betrouwbare reputaties opgebouwd met het beoordelen van de kredietwaardigheid van bedrijven. Van hypotheken hadden ze weliswaar geen verstand maar ze konden deze markt niet negeren: er viel veel geld te verdienen.

De op vastgoed gebaseerde obligaties werden uitgegeven door gerenommeerde bedrijven, firma’s met klinkende namen als Lehman Brothers, JP Morgan, Bear Stearns en Goldman Sachs. En wat kon er nou mis gaan op de hypotheekmarkt? Bovendien was er een ingenieus systeem ontwikkeld om het risico zoveel mogelijk te spreiden en met complexe wiskundige modellen was exact berekend wat de risico’s waren. Deze investeringen kregen daarom de hoogst mogelijke creditrating: AAA. Dat was even veilig als treasury bills - staatsobligaties van de Amerikaanse overheid. Precies wat de Duitse Landesbanken en Nederlands pensioenfondsen zochten: hoog rendement met een laag risico.

De vraag was zo groot dat er al snel niet meer voldaan kon worden. Geleidelijk aan werden de eisen die werden gesteld aan de hypotheeknemers verlaagd. Voor de hypotheekbanken, die de hypotheken verkochten, was dat geen probleem: zij liepen geen risico omdat ze de hypotheken toch onmiddellijk doorverkochten. Zij hadden er dus geen enkel belang bij om de kwaliteit van de leningen te controleren, integendeel want voor elke verkochte hypotheek streken ze een bonus op.

In feite was er dus geen enkele kwaliteitscontrole meer. Iedereen kon nu een hypotheek krijgen. Documenten werden niet meer gecontroleerd. Als het opgegeven loon maar voldeed aan de norm. Ook de hoogte van de hypotheek was geen probleem: in het eerste jaar betaalde je niet de volledige rente maar een teaser rate. Omdat de waarde van het huis toch steeds steeg was het niet moeilijk om de hypotheek te oversluiten voordat je het volledige tarief moest betalen. Deze hypotheken werden aanduid met mooie eufemismen als subprime en Alt-A. Vertaald klinkt het al minder goed: “suboptimaal” en “alternatief voor A-klasse”.



Concurrentie en deregulatie van de financiële markt
De afgelopen 30 jaar is de financiële markt steeds verdergaand gedereguleerd. Financiële centra zoals Londen, Frankfurt en Wall Street troeven elkaar af op het gebied van deregulatie. Ook de bedrijven zijn in een harde concurrentiestrijd met elkaar verwikkeld. Wie niet genoeg winst maakt, wordt overgenomen. Om voldoende winst te maken moet het maximale rendement uit elke dollar worden gehaald. Je mag geen “dood geld” in de boeken hebben.

De kapitaaleisen, die vroeger werden gesteld aan banken, zijn steeds verder afgezwakt: vroeger hadden banken reserves van wel 30%. Maar door de deregulatie en de hardere concurrentie is dat percentage gedaald tot 3%. Dit beteken dus dat banken slecht 3% eigenvermogen op de balans hebben. Lean and mean is geen probleem als het goed gaat, maar je hebt geen reserves voor slechte tijden. Overheden en financiële toezichthouders waren niet goed op de hoogte van de financiële situatie bij de deze bedrijven en hadden dus geen notie van de risico's die men nam.

De credit crunch
Eind 2006, begin 2007 had de vastgoedbubbel had haar hoogte punt bereikt en gingen de huizenprijzen dalen. De truc die vroeger werkte om de teaser rate te ontlopen, werkte niet meer: doordat de waarde van bezit niet meer steeg was het niet meer mogelijk om de hypotheek te oversluiten. Nieuwbouw-wijken werden niet meer afgebouwd, leegstand nam snel toe waardoor de waarde nog sneller daalde. Een voor een werden credit ratings – ooit triple A – afgewaardeerd.

Forclosure, of wel de exuctieverkoop van een huis

De nu slecht geworden beleggingen waren tot in de haarvaten van het financiële systeem doorgedrongen. Veel westerse banken en pensioenfondsen hadden zich ermee volgezogen. In maart 2008 viel Bear Stearns en werd met steun van de Amerikaanse overheid overgenomen door JP Morgan. Op 8 september werden Fannie Mae en Freddie Mac overgenomen door de staat en daarna ging het snel. In het weekend van 13/14 September 2008 ging Lehman Brothers failliet.

Nu blijkt hoe nauw verweven alles was. Bedrijven die zaken deden met Lehman Brothers moeten flinke bedragen afboeken. Door de lage reserves had dat grote gevolgen. De kans was groot dat meer bedrijven zouden omvallen. Een schok ging door de financiële wereld. Banken durfden geen zaken meer met elkaar te doen.

Engelen vertelt hoe handelaren in de dealing rooms lijstjes met onbetrouwbare banken aan hun monitor hadden geplakt. Dit was de essentie van de credit crunch. Niemand was nog zeker dat de tegenpartij waar hij zaken mee deed nog solvabel is. Door het onderling wantrouwen kwam de financiële handel tot stilstand. Banken hadden daardoor geen toegang meer tot kapitaal. Als nationale overheden niet hadden ingegrepen dan waren pinautomaten leeggeraakt en had niemand meer geld kunnen opnemen. Wij kunnen het ons nauwelijks voorstellen – dit is nog nooit gebeurd - maar u kunt er zeker van zijn dat als dat gebeurt, het hele maatschappelijk leven tot stilstand komt. Dan gaan de tegels door ramen. Dan is het afgelopen met de gezellige terrasjes op nazomeravonden.

Overheid grijpt in
Dat de credit crunch het maatschappelijk verkeer niet heeft ontwricht is te danken aan ingrijpen van de overheden van de G20. Al het mogelijke werd gedaan om de Wall Street versie van Domino Day te voorkomen. Centrale banken stelden hun ongelimiteerde kredietvermogen (de drukpers) ter beschikking van de in problemen geraakte banken. De Amerikaanse overheid nam de verplichtingen over van de grote kredietverzekeraar AIG om te voorkomen dat bedrijven die hun investering hadden verzekerd op hun beurt failliet zouden gaan. Om bankruns te voorkomen werd in de VS en Europa de banksector gesteund. Deposito garanties werden verhoogd, in Ierland werd zelfs 100% bankgarantie gegeven.

Bankrun bij Northern Rock. Al in september 2007 zijn er problemen met subprime hypotheken. Klanten proberen hun geld van de bank te halen

Gevolgen
Door de staatssteun voor de banksector liep het begrotingstekort van de overheden op. De financiële schokgolf deed de economie haperen. Bedrijven konden moeilijker aan geld komen omdat banken veel minder bereid waren om te lenen dan voor de crisis. Hierdoor liepen de investeringen terug. Na de financiële crisis volgde dan ook een diepe recessie. Als gevolg hiervan liep de werkloosheid op en namen belastingkomsten af waardoor de overheidstekorten nog verder opliepen. Direct na de crisis deden regeringen aan fiscale stimulering van de economie en ook hierdoor liepen de begrotingstekorten op. Helaas zijn de meeste landen daar te snel mee gestopt: in Duitsland, Nederland en de Verenigde staten zijn overheden nu weer druk bezig met bezuinigen waardoor de het beetje economische groei dat er was weer bijna is verdwenen.

Europa: terug bij af
De Europese overheden lieten na om de banksector goed te saneren. Door de Europese financiële toezichthouder werden de banken nauwelijks gedwongen om meer reserves op te bouwen. Nu worden we geconfronteerd met de gevolgen hiervan. De kans is groot dat een aantal banken de verliezen die het gevolg zullen zijn van het faillissement van Griekenland niet kunnen opvangen. Net als na de val van Lehman beginnen banken elkaar daarom weer te wantrouwen en moet de ECB optreden als lender of last resort om te voorkomen dat de kredietmarkt in Europa bevriest. De Europese schuldencrisis is in wezen dan ook een bankencrisis. Iedereen is bang dat het faillissement van Griekenland een nieuw “Lehman moment” zal zijn.

Onderliggende oorzaken
Tot zover de directe oorzaken van de crisis. Maar zijn er ook meer fundamentele, structurele oorzaken voor de crisis aan te geven?

Landen hebben continue een tekort of overschot op de betalingsbalans. China, Duitsland, Nederland en natuurlijk de olielanden hebben een structureel overschot op hun betalingsbalans. Door de steeds hoger oplopende olieprijs wordt dit steeds erger. Het kapitaal dat daar verdiend wordt – ca. 50.000 miljard dollar – was de motor achter de financiële innovatie op de onroerendgoedmarkt.

Een andere belangrijke factor is de deregulering: landen zijn onderling in competitie om bedrijven binnen te halen. Zij beloven een gunstig investeringsklimaat met slechts minimale regulering. Het gevolg was dat niemand meer overzicht had van wat er gebeurde op de markt. De omvang van de crisis was dan ook volledige verrassing: de verantwoordelijke bestuurders hadden deze crisis niet zien aankomen tot het laat was. Banken dachten ze elke risico onder controle hadden. Met behulp van geavanceerde mathematische modellen was elke risico berekend en verzekerd.

Als ik na afloop naar huis loop is het nog steeds lekker buiten en zitten er nog mensen op de terrasjes. Het is een heerlijke avond, goed terrasjesweer.

Bonusmateriaal
Net als vorige week weer een extra toevoeging dat geen deel uit maakt van het college maar mijns inziens heel relevant is voor dit verhaal. Luister hoe William Black vertelt wat er precies gebeurde bij de rating agencies. Het was niet zo dat men niet wist wat er gebeurde, men keek liever de andere kant op.

Black was een van de onderzoekers tijdens de Savings & Loans crisis. Het verhaal dat hij vertelt laat zien dat er op grote schaal werd gefraudeerd. In tegenstelling tot de S&L crisis is niemand vervolgd: door de regering Bush zijn de meeste rechercheurs overgeplaatst naar de afdeling terrorismebestrijding. Ook onder Obama is weinig of niets gedaan aan vervolging.

Black begint te spreken op 6:40.



Deze post verscheen eerder bij Sargasso
 
---
verantwoording figuren:
Foreclosure.
Bank run Northern Rock.

Read more...

Schuld aan de crisis (1): ramptoerisme

Deze post is gelijktijdig op Sargasso gepubliceerd.

De komende weken doen wij verslag van de collegecyclus “Wie heeft de crisis veroorzaakt?” van Ewald Engelen, geen college dictaat, maar hopelijk wel een goed verslag.

Wanneer de crisis exact is begonnen, is moeilijk vast te stellen. Was het de overname van de handelsbank Bear Stearns in februari 2008 of was het faillissement van die andere handelsbank, Lehman Brothers, september van dat jaar? Of was het misschien wel niet één gebeurtenis maar een hele serie gebeurtenissen? Een ding is zeker: het is een groot en complex fenomeen en niemand heeft het overzicht van wat er aan de hand is. Niemand weet wat er precies is gebeurd en iedereen heeft zijn eigen verklaring. Ook weten we nog niet hoe het gaat aflopen want nog dagelijks zijn er nieuwe ontwikkelingen. Wij zijn toeschouwers van een crisis die zich nog steeds verder ontwikkeld. Wij zijn getuigen van een crisis zoals die van de jaren 30.

 Ik was donderdag 22 september aanwezig bij het eerste college van Ewald Engelen waarin hij probeert de economische crisis uit te leggen. Ik ken hem van zijn columns in de Groene Amsterdammer. Donderdagavond bleek dat hij niet alleen een goed columnist is maar ook een begenadigd spreker. Hij volgt de gebeurtenissen niet alleen als wetenschapper maar ook als journalist en, zo bekende hij, ook een beetje als ramptoerist, want het is spannend: niemand weet nog hoe dit gaat aflopen. Hopelijk niet op dezelfde manier als de vorige grote economische crisis, maar het is wel iets waar we terdege mee rekening moeten houden.

In Nederland merkt de burger op dit moment nog niet zo veel van de crisis want de werkloosheid is nog relatief laag, maar dat is anders in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en, met uitzondering van Duitsland, in de meeste andere Europese landen. Pas als de crisis voorbij is, zullen we kunnen reconstrueren wat er is gebeurd. Ook de Grote Depressie is pas in de jaren zestig goed beschreven. Er is nog veel wat wij niet weten. Wat is bijvoorbeeld de precieze omvang van het schaduwbanksysteem en wat is de rol van belastingparadijzen zoals Nederland? Banken geven nog steeds geen openheid van zaken over hun eigen rol in de crisis. Er moet nog veel onderzocht worden, en daarvoor is meer nodig dan een slappe commissie De Wit.

En daarmee was de toon gezet van dit college: niemand heeft een overzicht en iedereen kijkt vanuit zijn eigen perspectief naar de crisis. Wat je ziet hangt af van waar je staat. Het maakt uit in welk land je woont maar ook ideologie en eigenbelang kleuren de verhalen die mensen vertellen over deze crisis.
 
Geografie
Amerikaanse economen zagen de financiële crisis als een Minsky moment, het punt in de business cycle waarop alle marktpartijen opeens allemaal tegelijkertijd worden gedwongen om te verkopen omdat ze hun schulden moeten afbetalen. Er ontstaat dan een negatieve spiraal omdat iedereen tegelijkertijd wil verkopen.

De Europeanen hadden in het begin niet in de gaten wat er aan de hand was. Zij waren vooral beducht voor hedgefondsen, private equity funds en activistische aandeelhouders: hoe moet deze handel onder controle worden gehouden? Wat vooral opviel was het triomfalisme van de Europeanen: zo’n crisis kon alleen maar in Amerika ontstaan, het land van het hyperkapitalisme. In Europa, met zijn superieure sociaaleconomische model zou dat nooit gebeuren.

Ook binnen Europa hangt het sterk af van waar je woont voor hoe je de crisis ziet: Noord-Europeanen zien de crisis nu als een schuldencrisis die is veroorzaakt door ongedisciplineerde Zuid-Europeanen, terwijl de Zuid-Europeanen zich in de steek gelaten voelen door de noordelingen die alleen willen helpen in ruil voor draconische bezuinigen. Door deze bezuinigingen wordt elke vorm van herstel – en dus van eventuele afbetaling van de schulden – onmogelijk gemaakt. Maar bovenal voelen zij de gevolgen aan den lijve door de hoge werkloosheid. In Nederland en Duitsland is daar (nog) niet veel van te merken.

De Aziaten ten slotte zien deze crisis vooral als een Westerse crisis, zoals Kishore Mahbubani die niet van de financiële crisis spreekt maar van de Westerse crisis. Deze crisis is volgens hem veroorzaakt door het Westen en moet daarom ook maar opgelost worden door het Westen.  

Waar je staat bepaalt hoe je naar de crisis kijkt. De Europeanen zagen niet dat hun eigen banken, ja zelfs onze eigen brave Rabobank, evengoed betrokken waren bij deze crisis. En ook de Aziaten vergeten dat zij zelf ook een rol spelen in deze crisis: China is een van de grootste investeerders in Europa en Amerika en heeft veel te verliezen bij deze crisis.
 
Ideologie
Engelen verzamelt alles wat over de crisis wordt gepubliceerd en hij heeft in de jaren dat hij de gebeurtenissen volgt een zestal verhaallijnen kunnen ontdekken waarmee de crisis wordt beschreven. Ook hier blijkt weer: waar je (ideologisch) staat bepaalt wat je ziet. Hij onderscheidt zes hoofdlijnen.

Te veel staat	Te veel markt
Te veel hebzucht	Te veel spaarzaamheid
Te weinig rationaliteit	Jaloers op natuurwetenschappen

1 Te veel staat Ben je, zoals veel Amerikanen, een aanhanger van filosofie dat de staat zo klein mogelijk moet zijn dan denk je dat te veel overheidsbemoeienis met de markt de oorzaak is van de crisis. Het begin van de crisis is volgens hen de Community Reinvestment Act. Met deze wet, die eind jaren 70 werd aangenomen, worden banken verplicht geld te lenen aan mensen met lage inkomens. Deze wet zou investeerders te veel hebben aangezet om te investeren in slechte, zogenaamde subprime hypotheken. De crisis van 2008 is begonnen doordat deze markt implodeerde. Dit is een populair verhaal bij Republikeinen en Libertariërs.

De senatoren Glass en Steagall

2 Te veel markt Ben je daarentegen van mening dat het kapitalisme te ver is doorgeschoten, dan vertel je een ander verhaal . De crisis is veroorzaakt doordat de overheid zich juist te weinig met de markt heeft bemoeid. Door de afschaffing van de Glass-Steagall Act, die een scheiding afdwong tussen handelsbanken en spaarbanken, en door het ongecontroleerd laten van de derivaten handel ontstond een instabiel schaduwbanksysteem. Men deed geen pogingen om de speculatieve zeepbel die hiervan het gevolg af te remmen waardoor deze veel te groot kon worden. Toen deze zeepbel uiteenspatte trok de implosie de rest van de economie met zich mee.

3. Te veel hebzucht Banken en andere partijen op de financiële markt hebben zich te veel laten leiden door financiële prikkels. Door bonussen van soms vele miljoenen werd aangezet tot steeds weer nieuwe financiële producten die veel geld opleverden. De risico’s van deze producten werden echter stelselmatig verhuld.

4. Teveel spaarzaamheid Precies tegenovergesteld aan het hebzucht-verhaal is de stelling dat juist te veel geld de crisis heeft veroorzaakt. Wereldwijd is ongeveer 50 biljoen dollar op zoek naar een belegging. Het is geld van banken, pensioenfondsen, hedgefondsen en landen met een betalingsoverschot, zoals China. Deze investeerders zoeken naar een goede investering voor hun geld, het liefst met een laag risico en hoge opbrengst. En precies dat is wat in de subprimemarkt werd aangeboden. De derivaten die erop waren gebaseerd waren op maat gemaakt voor deze investeerders: zij boden hoog rendement met een laag, triple-A, investeringsrisico. Waar een vraag is, is aanbod dus.

5. Gebrek aan rationaliteit. De moderne (financiële) bedrijven zijn uitgegroeid tot gigantische organisaties. De leiding van investeringsbanken zoals Lehman Brothers en Bear Stearns konden niet meer overzien wat ze aan het doen waren. Deze bedrijven zijn zo groot geworden dat informatie van de werkvloer de top niet meer kan bereiken. Maar ook individuele handelaren lieten zich leiden door irrationeel vertrouwen in de markt. Markten werken niet goed.

6. Jaloers op natuurwetenschappers. In de wetenschap is er een hiërarchie van wetenschappen. Bovenaan staan de “harde wetenschappen” en onderaan staan de sociale wetenschappen. Ergens daartussen zweeft de economie. Er is daarom bij economen een sterke behoefte om serieus genomen te worden en dat doen zij door zich te presenteren als harde wetenschap die met complexe mathematische modellen werkt. Dit bleek echter schijnzekerheid te zijn: de modellen zijn onjuist gebleken.  

Ramptoeristen
Vooral door de laatste groep worden de problemen in de economie als “engineering problemen” beschreven, als je die maar repareert dan komt alles goed. Maar dat zijn het juist niet. Zoals Engelen herhaaldelijk duidelijk maakte: deze crisis heel groot en niemand overziet het geheel. “Er is geen blauwdruk om uit de problemen te komen“. Helaas niet zou ik daar aan willen toevoegen. Niet alleen is de crisis groot en heeft niemand een volledig overzicht ook zal iedereen de gevolgen gaan ondervinden. De ramp voltrekt zich nog steeds van dag tot dag. Niet alleen zijn we allemaal ramptoeristen, we zijn tegelijkertijd ook allemaal slachtoffer van de crisis die zich op dit moment afspeelt. De komende weken gaat Ewald Engelen verder met, zoals hij het uitdrukt, een first draft of history van de economische crisis en zullen wij, ramptoeristen van Sargasso die wij zijn, deze colleges bijwonen om daarvan verslag doen.

Bonus
Al Jazeera heeft net deze week een documentaire uitgebracht over het ontstaan van de crisis, waarin dezelfde vraag wordt gesteld als in het college van Ewald Engelen. Opdracht: kijk naar dit verhaal en bepaal met welke invalshoek naar de crisis wordt gekeken, waar staan de makers van deze documentaire?
(nota bene: deze video maakt geen onderdeel uit van het college).
Fotocredit: wikipedia

Read more...

Freakshow 2012

Nog iets meer dan een jaar duurt het nog: op 6 november 2012 wordt bepaald of Obama nog 4 jaar mag President blijft of dat er een Republikein in het Witte Huis komt.Wie dat zal zijn moet nog blijken want de Republikeinen moeten nog een kandidaat kiezen. Volgend voorjaar weten we wie het zal zijn.

Tot nog toe is het Presidentschap van Obama geen groot succes, maar vergeleken met zijn voorganger is hij een hele verbetering. De regeerperiode van Bush was een aaneenschakeling van mislukkingen en machtsmisbuik. Het begon al meteen door de manier waarop hij aan de macht kwam: niet door de stem van het volk maar door de stem van 5 conservatieve rechters in het Supreme Court. Daar zeurde natuurlijk niemand meer over na 11 september 2001 toen de grootste terreur aanslag ooit plaatsvond. Als Al Gore President was geweest dan hadden de Republikeinen waarschijnlijk geprobeerd hem af te zetten. Clinton is door het Republikeinse Congres bijna afgezet voor minder. Democraten doen dat niet, die zijn daar veel te netjes voor. Dat Bush deze aanslag misschien had kunnen voorkomen wordt hem niet verweten.

Door de aanslag veranderde alles. Vanaf dat moment hadden de neoconservatieven in de regering de vrije hand om te doen wat ze al jaren geleden hadden gepland: eindelijk konden ze hun oude wens in vervulling brengen en de "klus in Irak" afmaken. Wat niemand ooit had verwacht gebeurde onder Bush: door de hoogste functionarissen in zijn regering, met mede weten van de President, werd opdracht gegeven om krijgsgevangenen te martelen. Er werd een systeem van geheime gevangenissen opgezet waarin mensen in "nacht und nebel" verdwenen. Ook hier geldt weer: niemand is vervolgd, de President kon zijn termijn uitzetten, en de betrokken functionarissen zijn of nog in functie of hebben een leuke baan als hoogleraar op een prestigieuze universiteit.

Maar nog was de rampspoed onder Bush niet afgelopen: zijn presidentschap eindigde met de grootste economische crisis sinds de Grote Depressie in de jaren 30. Door wanbeleid en gebrek aan toezicht kwamen de financiële markten bijna stil te liggen. Drie jaar later heeft de economie zich nog steeds niet hersteld.

Wie dacht dat de partij die ons al dit moois heeft gebracht, is afgeschreven, vergist zich echter. In 2010 kwamen ze terug in het Congres met een grote meerderheid. Ook lijkt het er niet op dat zij ook maar iets geleerd hebben van de recente geschiedenis, integendeel. Het is een freak show met clowns die over elkaar heen buitelen om aan het publiek te laten zien dat ze echte conservatieven zijn. Neem bijvoorbeeld Rick Perry. Hij is er trots op dat hij 234 mensen ter dood heeft veroordeeld. Over de mogelijkheid dat er onschuldige mensen ter dood zijn gebracht maakt hij zich geheel geen zorgen:


Ron Paul is de lieveling van de libertariers.  Libertaries geloven alles wat de staat doet slecht is en de vrijheid van het individu bedreigt. Paul heeft er geen problemen mee dat zieke mensen sterven doordat ze niet behandeld worden - dan hadden ze maar een verzekering moeten nemen. Eigen schuld dikke bult dus:


Het probleem met dit hypothetische voorbeeld is dat de meeste mensen er niets aan kunnen doen dat ze niet verzekerd zijn. Zij zijn onverzekerd omdat dit voor hen onbetaalbaar is, omdat ze werkloos zijn of omdat ze een chronische ziekte hebben. Dit is helemaal geen vrije keuze.

Deze partij zal, als ze aan de macht komt proberen alle verworvenheden en modernisering van de afgelopen 100 jaar af te schaffen. Zaken als inkomstembelasting (die in Amerika pas in 1913 is ingevoerd) of de verworvenheden van de New Deal zoals pensioenvoorzieningen en werkloosheidsuitkeringen. Zo is volgens hen bijna elke moderne wet of regeling, inclusief milieu bescherming en een verplichte ziektekostenverzekering onconstitutioneel:



Volgend jaar wordt bepaald of Obama nog 4 jaar mag blijven zitten of dat een van deze dwazen aan de macht komt. Deze keuze zal de toekomst van het land, permanent bepalen, en ik ben er nog helemaal niet zo zeker van dat Obama wordt herkozen. De keuze van de President van Amerika is niet alleen belangrijk voor de Amerikanen, zoals we de afgelopen 10 jaar hebben gezien, is deze keuze net zo belangrijk voor de rest van de wereld.

---
Ilustratie:Midterm Elections 2006, by Burnt Pixel, Flickr

Read more...

De euro: inherent instabiel

Ik heb elders al eens de oprichting van de muntunie vergeleken met het bouwen van een huis waarbij je begint met het de muren om je pas daarna zorgen te gaan maken over de fundering. Nu blijkt dat het euro-huis op zand is gebouwd en worden steeds meer scheuren zichtbaar. De muntunie zit niet goed elkaar en dat heeft niets te maken met “stoute landen” die zich niet aan de regels houden. Ja, Griekenland heeft zich niet aan de regels gehouden en Italië heeft een veel te hoog begrotingstekort, maar dat is niet de oorzaak van de huidige problemen, het is slechts de aanleiding. Ook gaan de problemen dieper dan de veel geopperde constatering dat de landen te veel van elkaar verschillen. Natuurlijk, de verschillen in cultuur maken het moeilijker maar het is niet de oorzaak van de huidige problemen.

Urgentie
De structurele fout zit diep. Niet alleen is het een fundamenteel probleem, het is zoals nu door sommige economen wordt benadrukt een heel urgent probleem. Het uiteenvallen van de Euro is een kwestie van maanden misschien zelfs van weken. De reden hiervoor is, zoals ik al benadrukte, van structurele aard. Voor een goede, economen-uitleg kunt u het beste dit artikel van De Grauwe (pdf) lezen. Ook Krugman, Eigengreen, en Jacobs hebben goed over dit onderwerp geschreven.

Rol centrale bank
Neem als voorbeeld van land met een eigen munt: het Verenigd Koninkrijk. Ook het VK heeft hoge schulden door de crisis, maar de Britten hebben geen problemen met lenen op de markt. Waarom niet? Omdat de Bank of England altijd kan ingrijpen. Geld drukken inderdaad, of beter gezegd: de centrale bank kan obligaties van de Britse staat opkopen. Nu weet ik dat veel mensen daar op zich al problemen mee hebben maar dat is een essentiële functie van een centrale bank. Elk land dat nog een eigen munt heeft kan dat doen en moet dat doen als dat nodig is. Landen die geen (geloofwaardige) eigen munt hebben zoals veel derdewereldlanden en landen die deel uitmaken van een muntunie kunnen dat niet. Een goed voorbeeld is Argentinië dat de peso had gekoppeld aan de dollar – en zoals bekend ging dat ook mis. De eurolanden verkeren in de zelfde situatie: zij hebben geen eigen centrale bank die deze functie kan verrichten. De enige instantie die dat kan is de ECB. En die mag dat officieel niet doen: eurolanden worden geacht hun eigen problemen op te lossen.

Inherent instabiel
Bij de oprichting van de muntunie werd er van uitgegaan dat alles wel goed zou gaan als iedereen maar zou voldoen aan het stabiliteitspact. Zoals blijkt kun je echter nog zo je best doen, uiteindelijk is dat niet voldoende. Spanje en Ierland voldeden helemaal aan de voorwaarden van het stabiliteitspact – en toch zijn ze in de problemen gekomen. Een land kan in economische problemen komen door een crisis die niet haar fout is. Hierdoor loopt de rente voor staatsleningen op. Bij landen die geen eigen munt hebben, loopt deze echter meer op dan bij landen die wel een eigen munt hebben. Waarom? Omdat er de mogelijkheid is dat een land failliet kan gaan. Die mogelijk is er niet voor landen die een eigen munt hebben: die kunnen altijd hun schulden betalen omdat hun centrale bank geld kan drukken. Daardoor zal de inflatie gaan oplopen en de munt zal devalueren, maar dat is (mits het niet uit de hand loopt) zelfs een voordeel: daardoor worden die landen goedkoper en wordt de economie gestimuleerd. Landen in een muntunie hebben geen beschikking meer over deze monetaire rem en hierdoor is de muntunie zoals deze nu in elkaar zit is inherent instabiel.

Goudstandaard
De situatie is vergelijkbaar met het vasthouden aan de goudstandaard. Landen die hun munt gekoppeld hadden aan de prijs van goud moesten om deze koppeling in stand te houden (om speculatie tegen hun munt tegen te gaan) flink bezuinigen en de rente verhogen. Rente verhoging en fors bezuinigen zijn echter slecht voor de economie waardoor deze landen, toen de crisis in de jaren 30 toesloeg, nog verder in de problemen kwamen. Uiteindelijk verliest elk land deze wedloop. Ook Nederland: wij hebben als laatste land vastgehouden aan de goudstandaard. De goudstandaard heeft een grote rol gespeeld tijdens de Grote Depressie. Een vergelijkbaar mechanisme speelt ook nu een rol. Op de financiële markt wordt gespeculeerd tegen een land waardoor de rente voor de staatsobligaties gaat oplopen. Dat de rente gaat oplopen komt dus niet alleen omdat een land het slecht doet maar omdat er de mogelijkheid van een faillissement.

Onafhankelijkheid ECB
Dit is nu een paar keer bijna gebeurd maar de ECB heeft gedaan wat nodig is. Door het opkopen van Italiaanse obligaties is de rente is weer gaan dalen. Dit is nu steeds op een ad hoc basis gebeurd, en merkwaardig genoeg is er veel kritiek op dit ingrijpen. Het schijnt dat een vooraanstaande Duitse econoom, Jürgen Stark is opgestapt om die reden. Ik citeer Adriaan Schout van Clingendael (via NOS):

Door het opkopen van de staatsobligaties verliest de ECB onafhankelijkheid. Ze hebben nu voor veel geld aan Italiaanse obligaties op de balansen staan. Als Berlusconi weer in nood komt en bij de centrale bank aanklopt, moet de ECB bijna wel opnieuw geld geven. Anders verliezen de Italiaanse obligaties die eerder zijn gekocht ook aan waarde.

Ik vind het vreemd dat experts op dat niveau zich hierover druk maken: niet onafhankelijkheid is het probleem maar de naakte bestaan van de euro. Een onafhankelijke centrale bank is mooi, maar wat als de munt niet meer bestaat? De ECB moet dit doen als de euro overeind wil blijven. Hiervoor moet natuurlijk een permanente regeling komen, en het kan niet zo zijn dat landen die zich niet houden aan de regels – zoals Italië en Griekenland – hierdoor niet gedwongen zij om hun beleid aan te passen.

Meer van het zelfde
De oplossing die door De Jager en Rutte in de Financial Times voorstellen is volstrekt onvoldoende om deze problemen op te lossen, erger nog: ze is contraproductief. Door te gaan dreigen met uitzetten van Griekenland zal de speculatie tegen Italië verder toenemen. Het systeem van de muntunie is inherent instabiel, en daar moet eerst wat aan gedaan worden, daarna kunnen we praten over sancties. De Jager en Rutte (en andere “haviken”) stellen voor vast te houden aan iets dat niet heeft gewerkt. Maar, zo stellen zij, we het nu echt goed doen, nog strenger toepassen, dan lukt het wel. Het zijn koks die meer zout gebruiken, maar niet door hebben dat de soep zo vies is omdat er al te veel zout in zit. Wat nodig is, is een beter recept. Of een betere kok natuurlijk.

Echte daadkracht nodig (en kennis van zaken)
De problemen met de Euro kunnen nu snel uit de hand lopen: als er weer een crisis is – en de ECB grijpt niet in – dan is het is dan een kwestie van dagen voordat een land als Italië of Spanje niet meer kan lenen en failliet gaat. Het uiteenvallen van de euro en de chaos die daardoor ontstaat zal de huidige crisis verder verdiepen, en een nieuwe Grote Depressie veroorzaken. Overdreven? Misschien, maar het is helemaal niet nodig om het uit te proberen. Zolang de politiek blijft aarzelen om daar wat aan te doen, of zelfs helemaal niet door lijkt te hebben hoe urgent de situatie is, gaan we van crisis naar crisis. Enige hoop op economische groei is er al helemaal niet door de bezuinigingen. Uitlatingen van Rutte en de Jager, zoals in de Financieel Times en de aankondiging van nog meer bezuinigingen, geven blijk dat zij de situatie niet doorzien. Ik zie het somber in.

---
Foto credit: DAVID SOUZA TaxBrackets

Read more...

Cover your ass

All right. You've covered your ass, now.

Dit was de reactie van President George W. Bush toen hem op 6 augustus, dus ruim een maand voor de aanslag van 11 september, een memo werd getoond met de titel "Bin Ladin Determined to Strike in US."

De kranten staan vol met met verhalen over deze aanslag en terecht. Maar hoe tragisch de gebeurtenis ook is, het kan niet verklaren waarom de "vrije wereld" plotseling al haar vrijheden opschortte, een oorlog begon in een land dat niets met de aanslag te maken had, mensen zonder proces arresteerde en afvoerde naar een Goelag Archipel en overging tot  marteling.  De terreuraanslag was een goede aanleiding om die oorlog te beginnen en de vrijheden op te schorten.

---
Gelijktijdig op GC gepubliceerd als Quote van de Dag.

Read more...

Obama, vlees noch vis

In fact, this larger notion that the only thing we can do to restore prosperity is just dismantle government, refund everyone’s money, let everyone write their own rules, and tell everyone they’re on their own – that’s not who we are. That’s not the story of America.

Yes, we are rugged individualists. Yes, we are strong and self-reliant. And it has been the drive and initiative of our workers and entrepreneurs that has made this economy the engine and envy of the world.

But there has always been another thread running throughout our history – a belief that we are all connected; and that there are some things we can only do together, as a nation.

President Obama in zijn 'jobs speech' waarin hij zijn plan presenteert om de economie weer op gang te helpen. Eindelijk wat retorisch weerwerk tegen de libertaristische Republikeinen die niets liever willen dan een kleine overheid, liefst zo klein dat je haar kan verdrinken in een badkuip.

Maar of het voldoende is? Hij zegt bijvoorbeeld ook dit:

The agreement we passed in July will cut government spending by about $1 trillion over the next ten years. It also charges this Congress to come up with an additional $1.5 trillion in savings by Christmas. Tonight, I’m asking you to increase that amount so that it covers the full cost of the American Jobs Act. And a week from Monday, I’ll be releasing a more ambitious deficit plan – a plan that will not only cover the cost of this jobs bill, but stabilize our debt in the long run.

Ook gaat hij "beperkt bezuinigen" op Medicare, waardoor hij een belangrijk campagne voordeel opgeeft.

Obama, vlees noch vis.


---
Gelijktijdig op GC gepubliceerd.

Read more...