De hamer van Frits Bolkestein

Updated 1 mei 2013, onderaan

Ik zit al een tijdje met een artikel van Bolkestein, Hoe Europa zijn zelfvertrouwen verloor in mijn maag. Drukke besognes in de koekebakkerij hebben mij tot nog toe afgehouden hierover te schrijven.

Bolkestein komt met potsierlijke voorbeelden (zijn woorden) weermee hij laat zien hoe moeizaam moslims integreren in het Westen dat van zijn geloof is afgevallen. Deze voorbeelden hebben gemeen dat onzekere westerse bestuurders toegeven aan intimidatie van moslims. De centrale stelling van Bolkestein is dat “onze westerse beschaving superieur is aan die van islamitische wereld”, maar dat deze positie nu wordt aangetast door een overmaat van zelfkritiek en zelfrelativering welke voortkomen uit het christendom. Door anderen is dit al goed van repliek gediend. Toch is er iets dat mij iedere keer weer doet terugkeren naar dit artikel. Het steekt. Iets klopt er niet.

De pamflettist Bolkestein
Het eerste dat mij opviel bij het lezen van het stuk is dat Bolkestein, die toch de naam heeft slim en erudiet te zijn, niet bepaald subtiel is. Neem bijvoorbeeld de volgende paragraaf[1]:

Zo worden moslims in het Westen beschermd door westerse overheden en bestuurders die zich in allerlei bochten wringen om te voorkomen dat zij zich gekwetst zouden kunnen voelen. Er zijn vele voorbeelden van westerse zelfverloochening, en er zullen er nog veel meer volgen. Het is typerend voor het Westen dat het zichzelf wegcijfert en andere culturen laat voorgaan. In confrontatie met de islamitische cultuur, die zichzelf juist verabsoluteert en uitsluitend kritiek heeft op anderen, neemt dit soms zelfdestructieve vormen aan.

Het lijkt er op dat hij de superioriteit van de westerse beschaving wil aantonen door krachttermen en generalisaties te gebruiken. Ik loop ze punt voor punt af:

1. In allerlei bochten wringen en westerse zelfverloochening - Waarom zou je bescherming van de rechten van moslims zo beschrijven? Iemand die zich in allerlei bochten wringt vernederd zich, hij verloochent zich. Maar doet het Westen dat echt als zij de gelijke rechten van moslims, zoals het recht op eigen onderwijs en het leven volgens de regels van hun geloof, respecteert? Ook zij hebben het recht om hun geloof te belijden - ook als wij dat geloof achterlijk vinden.. Is Bolkestein deze les van de Europese geschiedenis vergeten?

2. Gekwetst - Als een moslim onrecht wordt aan gedaan, dan noemt Bolkestein dat “kwetsen”. Dit woord roept de associatie op van een zachte vrucht waarmee wordt gegooid. Zoals bekend gaat het fruit hier niet op vooruit en na enige tijd worden blauwe of zelfs rotte plekken zichtbaar. Waar het om gaat is dat hij moslims als zacht fruit neerzet. Tere zieltjes die door multiculties onder de veren worden genomen.[2]

3 De islamitische cultuur, die zichzelf juist verabsoluteert en zelfdestructieve vormen - Dit “onder de veren nemen“ is in Bolkesteins ogen het beschermen van een adder: deze mensen zijn namelijk zelfdestructief, getuige hun terroristische daden. Zelfdestructie is een cynische omschrijving van zelfmoordterroristen, waarmee irrationaliteit wordt gesuggereerd. Ondanks hun kwetsbare voorkomen zijn het verduiveld slimme kerels, die bezig zijn zomaar onze christelijke cultuur te verislamiseren. “Irrationaliteit’ is overigens een thema dat je vaak tegen komt in vijandbeelden. Denk aan: de japanse schaamte cultuur die leidt tot Kamikaze piloten, de Duitse behoefte aan gezag en ordelijkheid die tot Hitler heeft geleid en de domheid van de Rus die tot het communisme heeft geleid. De ander, de vijand, wordt afgeschilderd als irrationeel.

Het zijn geen argumenten maar hamerslagen – maar dan hamerslagen van een opblaashamer zoals fans van Oranje die soms hanteren. Het zijn emotionele argumenten die geen enkele onderbouwing hebben en alleen maar ressentiment oproepen. Hier is geen erudiete wijze oud-staatsman aan het woord - maar een pamflettist.

Schaamt u zich!
Over het laatste punt, dat gaat over het karakter van de islamitische cultuur, zegt hij in een andere alinea nog meer:

Wij lijken te zijn vergeten dat Europa sterk is getekend door het christendom en dat het daarmee fundamenteel anders is dan beschavingen die voortkomen uit de islam. De islamitische beschaving kent een schaamtecultuur, het christendom is een schuldcultuur.

Deze vergelijking is om meerdere redenen bijzonder grievend. In de eerste plaats is er de suggestie dat de moslims primitiever zijn – schuldgevoel is namelijk verinnerlijkte schaamte. Schamen doe je alleen als bang bent voor het oordeel van de ander. Het is angst voor gezichtsverlies. Iemand die zich schuldig voelt is echter niet bang voor het oordeel van de ander maar voor zijn eigen oordeel. Op schaamte volgt vernedering maar schuld kan tot berouw en vergeving leiden. Het is duidelijk dat een superieure beschaving een schuldcultuur is die zich heeft ontwikkeld uit een primitievere schaamtecultuur. Dit baseer ik niet op wetenschappelijk antropologisch onderzoek maar louter en alleen op basis van de betekenis van de woorden schuld en schaamte.

Ik ben gaan opzoeken waar dit vandaan komt. (h/t DJ op Sargasso). Het blijkt dat dit terug gaat op antropologisch onderzoek van de Japanse cultuur van Ruth Benedict uitgevoerd tijdens WOII. De Amerikanen wilden weten hoe de cultuur van hun vijand in elkaar stak.

Ik heb helaas niet de tijd om deze studies te lezen. Maar toch waag ik op voorhand wat kanttekeningen te plaatsen bij het toepassen van dit onderzoek. In de eerste plaats gaat het onderzoek over Japanners en niet over Arabieren en moslims. Japanners tijdens WO II zijn geen Arabieren, laat staan dat ze Moslims zijn. Het is dus maar helemaal de vraag in hoeverre je dit onderzoek kan toepassen op moslims en de islamitische cultuur: ik zou dit graag meer onderbouwd willen zien.

Dan is er nog iets. Dit is een vijandbeeld dat is gemaakt in oorlogstijd. Vijandbeelden geven per definitie een vertekend en vijandig beeld van een cultuur. Iedereen weet dat je moet oppassen met beschrijvingen van volkeren en culturen die zijn opgetekend door de overwinnaar. Het is dus om meerdere redenen verdacht om deze theorie van de schaamtecultuur toe te passen op de islamitische beschaving.

Waar het toe kan leiden
De directe aanleiding om mijn commentaar nu te schrijven was het volgende dat ik op Digby’s blog las. Zij schrijft over het handboek “Arabische cultuur”, dat in 2003 werd uitgereikt aan Amerikaanse soldaten die werden ingezet in Irak.

Het citaat komt van Talking Points Memo: (Ik neem Digby’s citaat volledig over om dat het bijzonder relevant is:

A 2003 handbook for the U.S. 1st Infantry Division in Iraq exhorts soldiers to "Do your best to prevent war crimes" and warns that "when an Arab is confronted by criticism, you can expect him to react by interpreting the facts to suit himself or flatly denying the facts."

The document, obtained and posted by the National Security Archive at George Washington University, runs nearly 100 pages outlining on the history of Iraq, the customs of Arabs, and the rules of war.

[...]

Some of the sections of the handbook describing Arabs are, to put it lightly, reductive.

Concerning criticism, the handbook advises: "The Arab must, above all else, protect himself and his honor from this critical onslaught. Therefore, when an Arab is confronted by criticism, you can expect him to react by interpreting the facts to suit himself or flatly denying the facts."

And it says the Arab world view is "based upon six concepts: atomism, faith, wish versus reality, justice and equality, paranoia and the importance of family over self."

Under wish versus reality, the handbook says: "Their desire for modernity is contradicted by a desire for tradition (especially Islamic tradition, since Islam is the one area free of Western identification and influence). Desiring democracy and modernization immediately is a good example of what a Westerner might view as an Arabs 'wish vs. reality.'"

It warns that Arabs in Iraq might be suspicious of U.S. objectives, categorizing this concern as "paranoia": "Arabs may seem to be paranoid by Western standards. Suspicion of US intent in their land and a cautious approach to American forces are a primary example. Some Arabs view all Westerners as agents of the government that may be 'spies.' “

Het is dezelfde generaliserende en denigrerende taal over "de ander", de moslims, de vijand, die Bolkestein hanteert. Digby brengt in herinnering dat Seymour Hirsch van de The NewYorker al eens eerder over deze mentaliteit heeft geschreven, niet bij soldaten maar in het Witte Huis van Bush. Deze stereotype en generaliserende manier van denken die in het Witte Huis populair was en welke werd verwoord in het handboek dat aan de soldaten werd gegeven, maakt het mogelijk om gevangenen op brute en mensonwaardige manier te behandelen en zelfs te martelen:

We know that big tough American guys like Trent Lott would never urinate all over themselves if they were tied up naked as a 150 lb snarling German Shepard was allowed to back them into a corner and take a piece out of their flesh. They don't have "a problem with dogs" like those arabs do.

This is but another example of the crude, stereotypical approach we seem to have taken toward the Iraqis (and undoubtedly the Afghans, as well.) And it is likely because the "intellectuals" who planned and implemented the war don't have a clue.

Deze gedachtegang is van staatswege leiddraad geweest gedurende het presidentschap van de vorige president George Bush.

Superieur
Ik beschuldig Bolkestein er niet van dat hij voorstander is van vernedering en marteling van Arabieren, maar ik wil laten zien waar deze manier van denken toe leidt. Ook ben ik verbaasd dat een liberaal en erudiet denker als Bolkestein zo dogmatisch in vijandbeelden denkt. De laatste Golfoorlog is nog geen zeven jaar geleden en is begonnen door een democratisch land, de moeder der democratieën. Dit geeft eerder aanleiding tot bescheidenheid dan het triomfalistisch uitroepen dat wij superieur zijn, zoals Bolkestein doet.

Update 1 mei 2013:
Kranten begrijpen blijkbaar niet hoe belangrijk het is dat links blijven werken. Kranten zijn het "archief van de geschiedenis". De link naar het artikel werkt dus niet meer. Misschien kunt u het nog opvragen als u daar geld voor over heeft (vast wel). Ik adviseer een goede bibliotheek, maar haast U door crisis is het geld op, en u weet wie er nu regeert .... Het artikel staat in Volkskrant van 24 december 2009.

----
Noten
[1] Om misverstanden te voorkomen: het lijkt hier alsof ik het over de toon heb. Dat interesseert me echter in het geheel niet, integendeel, het gaat mij om de argument, of liever om het ontbreken daarvan.
[2] Het dreigen met geweld tegen Hirschi Ali en andere voorbeelden waaruit blijkt dat er moslims zijn die dit niet begrijpen is kwalijk en ik wil dat uiteraard niet goed praten. Zij doen hun eigen zaak hiermee geen goed. Maar men moet natuurlijk wel bedenken dat dit een slechts een kleine minderheid is die het voor de meerderheid verpest.