De omgekeerde wereld

Ik ken Mr. Fish van zijn vaak rake politieke cartoons. Nee, niet de Mr. Fish uit de Marvel Comics, maar deze Mr Fish, die tekent voor Harpers en Truthdig. Hij tekent rake cartoons waar je niet echt om kan lachen - maar er valt tegenwoordig dan ook weinig te lachen in de politiek. Maar hij kan ook goed schrijven, zo blijkt. Mr. Fish heeft een klacht.

Hij beklaagt zich dat er zo weinig terecht gekomen is van die mooie wereld die ons beloofd werd in de sixties. In de jaren 70 werd hij volwassen, net op het moment dat idealisme werd vervangen door markt en 'greed is good'. In zijn woorden:

In fact, there was a definite sense while growing up in the early ’70s that, finally, after a very deliberate and concerted effort by a dedicated group of very brave and very imaginative baby boomers, all the repressive social apparatus that had found its fullest expression by the middle part of the 20th century had been unraveled by the emergence of the counterculture and the growing popularity of a number of different literary, social and art movements, including the beatnik movement, the civil rights movement, bebop and cool jazz, abstract expressionism and action painting, protest folk, modern dance, Theater of the Absurd, neorealism and art house films, gonzo and New Journalism, the Confessionalist movement among poets, the feminist movement and the satire boom.

De lange strijd tegen de dictaturen die in het begin van de 20e eeuw waren opgekomen en veel onheil hadden aangericht was, in ieder geval in het Westen, gewonnen. Ook was de cultuur veranderd: het establishment was verslagen en de tegen cultuur was zelf establishment geworden. De wereld lag open, de Westerse cultuur was op haar hoogste punt van democratie aangekomen. Alles was nu mogelijk. Alle idealen van emancipatie van vrouwen, arbeiders, armen en onderdrukten in de derde wereld zouden nu eindelijk werkelijkheid worden. Maar toen kwamen de jaren 80 en was het afgelopen:

Gone, suddenly, was the worldwide peoples movement that had promised to socialize empathy, communalize self-reliance, intellectualize the passions of the id and to institutionalize a radical intolerance of institutions. In its stead was something that appeared to be its opposite, exemplified by such things as the war on drugs, the yuppie movement, Reaganomics and fashion trends that, like a network of completely perplexing diseases, sociologists are still wary to approach for close analysis for fear of contracting a truly virulent strain of Jan Hammer.

Wat is er toch gebeurd met al die idealen uit die jaren? Hoe zijn die zo grondig uit onze cultuur verdwenen? Waren die idealen zo oppervlakkig? Of zijn de mensen die die idealen uitdroegen allemaal omgekocht door het kapitalisme op het moment dat ze opgenomen werden in het establishment dat ze altijd zo bevochten hadden?

Waarschijnlijk is het beide een beetje waar. Natuurlijk waren veel idealen te hoog gegrepen en is de praktijk weerbarstiger dan je denkt. En natuurlijk geldt ook voor deze idealisten dat het hemd vaak nader was dan de rok, mensen blijven mensen toch?
Maar is dat de volledige verklaring? Ik denk het zelf niet. Al in de jaren 60 was er een tegenbeweging, vooral in de Verenigde Staten die zich altijd heeft verzet tegen de New Deal, de controle van de staat op de "vrije markt". Nu komen we er langzaam aan achter dat zij de langere adem hadden. In de jaren 70 was de omslag. Al onder Carter werd er bezuinigd en gedereguleerd en met de komst van Margaret Thatcher en Ronald Reagan kwam deze conservatieve onderstroom aan de macht. Zij hadden zelfs een profeet: Ayn Rand. Veel van ondernemers die in de jaren 90 rijk werden in de IT en andere bedrijfstakken lieten zich door haar filosofie van het individualisme inspireren. Het is de omgekeerde wereld vergeleken met het idealisme van de jaren 60. Vanaf nu zouden niet meer idealen maar de markt de wereld regeren.

Adam Curtis heeft een documentaire gemaakt over deze verandering. Hij al eerder laten zien dat hij in staat is om een geschiedenis te vertellen op een originele manier. Het is een serie van 3 documentaires van 1 uur die deze weken op de BBC wordt uitgezonden. Vanavond (30 mei 2011) is deel 2 van de serie te zien op BBC2. Hier is het begin van het eerste deel, de hele 1e aflevering is op YouTube te zien. Zeer aanbevolen, als u de zelfde vragen heeft als Mr. Fish deze Koekebakker.